nemese QADIRI KETKEN BAS JÝLDE 

Osydan biraz ghana búryn Qazaqstan Jazushylar Odaghy Qazaq handyghynyng 550 jyldyq mereytoyyna oray arnayy shygharmashylyq jabyq bәige jariyalap, onyng qorytyndysyn shyghardy. Áriyne, niyet týzu, maqsat-iygi bolghan da shyghar, әu basta. Biraq sol niyet, maqsattyng dúrystyghy da, búrystyghy da onyng nәtiyjesi shygharylghanda baryp bir-aq mәlim bolatyny taghy bar ghoy! Endeshe, osynau úlan-asyr merekening qúrmetine úiymdastyrylghan búl bәigening nәtiyjesi qanday boldy? Búghan deyin poeziya janry boyynsha jýlde alghan shygharmalardyng  ozyqtary men tozyqtaryna qoldan kelgenshe taldau jasalyp, ol «Jas Alash» gazetinde jariyalanghan bolatyn. Onda әsirese alty shygharmagha ýshinshi jýlde beriluin óte óreskel  kemshilik ekeni, Bas Jýlde alghan shygharmanyng kemshilikti tústary sylap-sipap qana aitylghan-dy (Osy Abai.kz caytynda «Búl bәige me, shýlen taratu ma? (http://abai.kz/post/view?id=6405) degen taqyryppen jariyalandy).

Endi, mine, býgin qolymyzda proza janry boyynsha jýlde alghan shygharmalar tomy. Jazushylar Odaghy janyndaghy «An-Arys» baspasynan shyqqan kitaptyng «Alash tarihynyng aqiqaty» dep ataluyna әp degennen tang qalghanbyz. Óitkeni, Alty alashtyng tarihynyng býkil aqiqaty, yaghni, naghyz shyndyghy osy kitapta deyin desen, onyng ishi tolghan kórkem shygharma. Al kórkem shygharma eshqashan tarihy derekting qalybynda qatyp qalmay –jazushy qiyalymen qosa shyghandap ketetin tústary bolghandyqtan búl kitapqa әlgindey atoylaghan at qoydyng ózi onyng eng basty qateligi. Sosyn, e, neghylar deysin, kitap atyn súlu sózdi suday sapyryp, jeldey estiruge qúmar bireu qoya salghan shyghar, ishindegi dýniyeleri dúrys bolsa boldy ghoy dep edik. Amal ne, olay bolmay shyqty! Poeziya boyynsha Bas jýlde alghan shygharmanyng atauy men qúrylysynda, sóz saptauynda azdy-kópti kemshilik bolghanymen onda eng bolmasa tariyhqa qatysty, yaghni, Kenesary hannyng ómirining belgili bir kezeni bayandalatyn edi. Al, proza salasynda Bas jýlde alghan shyghara she? Ol qanday alash tarihynyng aqiqatyn aityp túr? Jalpy Qazaq handyghynyng 550 jyldyq tarihyna osy shygharmanyng qatysy bar ma? Oghan Bas jýlde ne ýshin berilgen?

Belgili jazushy T.Núrmaghambetovtyng osy bәigening Bas jýldesin alghan «Kakadu» atty shygharmasyn oqyp shyqqannan keyin mine, osynday saualdar oiymyzdan shyqpay qoyghanyna ar-úyatymyz kuә! Sosyn jaryqtyq әkelerimizding «Qúday adamnyng qadirin ketirmeydi, adamdar óz qadirin ózi ketiredi» degeni eske týsip «apyr-ay, bәige, jýlde, syilyq degenderding qadirin ketiru de op-onay eken-au. Áytpese, «A-ar-raq, aa-r-raq» dep taqyldap, aqyry araq iship ólgen maskýnem totyqús turaly shygharmanyng Qazaq handyghynyng 550 jyldyq meyramyna ne qatysy bar?» dedik ishtey.

Sonymen «Kakadu» qanday shygharma? Kitaptaghy jýlde alghan shygharmalardyng bәrining «hikayat», «derekti hikayat», tipti «hikayat-fenteziy» degen ataulary bar. Nege ekenin qaydam avtor «Kakaduyn» әkesi  belgisiz baladay qyp janrynyng atyn da qoymapty. Meyli ghoy! Al endi búl janry júmbaq shygharma ne turaly deysiz be? Áp degennen aitayyq, T.Núrmaghambetovty eshkim de nashar jazushy dey almaydy. «Kakadu» da tym jerde qalghan shygharma emes, әsirese, key jerlerining Tynymbaygha tәn yumorly tústaryn oqyp otyryp eriksiz jymiyp ta qoyasyz. (Kemshin tústaryna keyinirek toqtalamyz!). Sonymen,  shygharmanyng basty «keyipkeri» Kakadu-qús pen onyng ekinshi iyesi Baygeldi. Ony Baygeldige «jogharynyng qysymyna shyday almay bedeldi qyzmetinen eriksiz týsken song shetelge ketpek bolghan dosy» әkep beredi. Ol Avstraliyadan kelgen sәnqoy qús, totyqústardyng tóresi «Kakaduyn» jóni týzu adam qúryp qalghanday ózi jaqynda әielimen airylysqan, qala syrtyndaghy sayajaydy mekendep jýrgen bótelkeles dostary bar, ózi ishkilikke qúmar  Baygeldige «Basqa adamgha senbey túrmyn... bir baqsa sen ghana baghar dep sheshtim» dep әkep tastaydy. Kýnder óte kele Baygeldi men Kakadu bir-birine syrlas, múndas jandargha ainalady. Tipti, «aqsha tappay qalghan kýnderi totyqúspen jarysyp kepken jemis jep otyratyn әdet shyghardy»–deydi avtor.

– Kakadu, sen qústardyng preziydentisin.

– Pr-rez-z, - deydi Kakadu taghy da qaytalap.

Búl dialog Kakadu men Baygeldining sayasat taqyrybyna jasaghan alghashqy qadamy ghana eken. Kóp úzamay Bayekeng ýide otyryp-aq Kakaduyn «býkil Avstraliya qústarynyng preziydenti» dep jariyalaydy. «Eger Avstraliya qústary arasynda preziydent saylau nauqany bastala qalsa senimen bireuler talasyp baghar-aq. Biraq bәribir jenis seniki ghoy. Qúday biledi, Avstraliya qústarynyng toqsan ýsh payyzy ózine dauys berer. Biraq sonday jauapty nauqangha әzirlenuding ornyna, sen bizding elde neghyp jýrsin, a? Sen, osy preziydenttik sheksiz biyligindi paydalanyp, birdeneni býldirip qoyghan joqsyng ba?».

Búl «syrlasu» arqyly avtor neni megzep otyrghanyn ózi biledi jәne búdan sayasy astar izdemey-aq ta qoyalyq. Desek te,  osy shygharmanyng osy bir eng «tolghauy toqsan túsynan» «Alash tarihynyng aqiqatyna» alghysóz jazghan Jazushylar Odaghynyng basqarma tóraghasy, senator Núrlan Orazalin aitqanday «elding sanasyna qozghau salatyn», «ruhany últtyq múramyz ben eldik-erlik qúndylyqtarymyzdy úlyqtaugha» ýles qosatyn ne taptynyz?  Ári qaray, ózining preziydent ekenin estigen Kakadu «Dol-llar! Dool-larrr» dep tandayy taq ete qalady. Al Baygeldi «Áne aittym ghoy, sen tegin emessin. Aytpaqshy, sening Qazaqstandy panalauynnyng ózi... Qúday biledi, sau emesssin...»-dep qarqyldap kýledi. Sóitip jýrgende búl «totyqústar preziydentin» Baygeldining dosy at-týiedey jalynyp-jalpayyp bir aptagha bes myng tenge tólep súrap әketedi de ol ony bastyghynyng –«Ýlken kisinin» eluge tolghan kýnine syilyq retinde berip jiberedi. Osylaysha, qoldan-qolgha ótip jýrgen «preziydent» qús ýige auru bolyp oralady. «Ishetini bir shәiqasyq, keyde jarty shәiqasyq qana araq». Ne kerek, Kakadudyng eng songhy ret, «terezeden ashyq dalagha qarap otyryp jylaghangha da, kýlgenge de úqsamaytyn erekshe bir múnly dybysyn» estigen Baygeldi «búl ýndi totyqústyng әruaq shaqyruy» dep oilaydy. Sәlden song «Kakadu sol ayaghyn kótere berdi de ýstel ýstine gýrs qúlady». Bitti!

Ángimedegi  Kakadudy jýzdegen myng dollargha satyp almaq bolyp gazetke bergen habarlandyrular  turaly úzyn-sonar tústardy  Kakadushe qaytalaudy artyq dep bildik. Shygharma Sayat degen jigittin: «adamdar ózderining aralaryndaghy qysastyq pen qiyanattary ýshin jauaptaryn bú dýniyede ne o dýniyede aitar, al myna beykýnә-qústyng obal-sauaby ýshin ne deymiz» degen  arzanqol filosofiyasymen ayaqtalady. Jәne avtorgha sensek,  maskýnem Kakadudyng ólimi basty keyipker «Baygeldining ómirindegi eng auyr sekundtar osy sәtte ótip jatty-au, shamasy...» deydi. Qúdayshylyghyn aitynyzshy, avtor qanday janrgha jatatynyn aitpaghan, biz әngime dep otyrghan búl shygharmanyng mazmúnyn, kórkemdigin, (tilinde mýkis joq, әdemi til!) aitpaghanda onyng Jazushylar Odaghy jariyalap otyrghan bәige taqyrybyna qansha qaynatsang da sorpasy qosylmaydy emes pe?!. Áytpese, ishkish Baygeldi men  onyng «ar-rr-aq, ar-rr-a-aq dep» atau-keresine aqyrghy ret araq iship ólgen Kakadu qúsynyng tarihymyzgha – Qazaq Handyghynyng 550 jyldyq mereytoyyna qanday qatysy bar? Jazushylar Odaghynyng payymdauynsha «Alash tarihynyng aqiqatyn» maskýnem Kakadu qústyng taghdyry arqyly surettep te  Bas jýlde alugha bolatyn bolghany ma? «Alash tarihynyng aqiqatyna» Jazushylar Odaghy Basqarmasynyng tóraghasy jazghan «Alash aqiqaty» dep atalatyn alghysózde «Qazaqstan Jazushylar Odaghy basqarma sekretariatynyng úigharymymen bәigige týsken shygharmalardy saraptau ýshin kórnekti, belgili aqyn-jazushy, әdebiyet synshysy, teatr qayratkerlerinen qúralghan 11 mýshesi bar arnayy taldau, saraptau, baghalau komissiyasy qúrylghany», olar búl shygharmalardy bir jarym ay oqyghany aitylghan. Sonda belgili-belgili aqyn-jazushylar, әdebiyet synshylary bir jarym ay oqyghanda Bas jýldege layyq dep «Kakadudy» tapsa, olar qanday aqyn, qanday jazushy, qanday synshy bolghany? Eger shynymen-aq Qazaq handyghynyng úly meyramyna arnalyp «Kakadudan» artyq shygharma jazylmasa, onda әdebiyetimizding әbden qúldyrap bitkeni emes pe? Álde búl bәigelerdi beru kezinde de «Au, pәlenshekeng qalyp barady ghoy», «týgenshekendi úmytyp baramyz ghoy», «anau biyl pәlen jasqa tolady ghoy» degen siyaqty kónilshektik, tamyr-tanystyq, artyqtau aitsaq aghayyn-jegjattyq siyaqty keselder kóldenendep túryp aldy ma eken? Ol jaghyn aita almaymyz. Biraq osy bәigede proza boyynsha da, poeziya men dramaturgiya boyynsha da Bas jýlde alghan ýsheuding ýsheui de ne jetpiske tolyp, ne jetpiske endi jetkeli túrghandar ekeni oilanarlyq qúbylys. Alayda, oghan da «miymyz jetpegesin», e-e, naghyz aqyn, naghyz jazushy bolu ýshin adam 70-ke kelu kerek shyghar, әlde adam balasy jasy 70-ke kelmey aqyl-esi tolysa qoymayma eken, dedik te qoydyq

Osy bәige jarysynda poeziya boyynsha 6-adamgha birdey ýshinshi oryn  jýldesi taratylghan edi. Abyroy bolghanda prozadaghy ýshinshi oryn 4 adamgha berilipti. Eger bir jýldeli oryn 6 ne 4 adamgha qatarynan berilip jatsa, ony shýlen taratu demegende ne der ediniz?! Jarysqa týsken  toghyz shygharma turaly bir maqalada taldau jasap, toghyzyna da tórelik aitpaq bolu ózindi de әurege salu, әri toghyz avtorgha da qiyanat bolar edi. Sondyqtan ýshinshi oryn alghan bir-ekeuine qysqasha ghana pikir aityp ótelik.

Ádebiyet – qoghamnyng jaqsy bolsa, keskin-kelbetin, jaman bolsa úsqynyn, súrqyn, siqy men syqpytyn kórsetip túratyn aina. Al «Kakadu» neni kórsetip túr? Bizding oiymyzsha eshteneni de kórsetip túrghan joq. Múnda tek jәy qysyr sóz ben quaqy til ghana basymdau. Shyn sheber, shyn talantty jazushy jeke-dara jalghyz adamnyng ómiri, taghdyry arqyly býtin bir qoghamdyq qúrlysty, memleketti, tipti bir dәuirding tarihy aqiqattaryn sipattap beretin qúdiret iyesi deuge bolady. Ádilbek Ybyrayymúlynyng «Abyz dala anyzy» hikayatynda tariyhqa, әdebiyetke qiyanat degen úghym mýlde úmyt qalghan siyaqty. Kórip otyrsyz, shygharma әri anyz, әri hikayat. Dep atalypty. Dúrysynda anyz ben hikayattyng edәuir aiyrmashylyghy bar, anyz-hikayat  bola almaydy, hikayat-anyz bola almaydy. (Búl bólek talqylaudy qajet etedi). Al Á. Ybyrayymúlynyng búl «әri anyz, әri hikayaty» әriyne, ata tarihymyzgha týk qatysy joq desek shyn kýnәhar bolar edik. Alayda, «Abyz dala anyzy» da  «Alash tarihynyng aqiqaty» kitabynyng alghysózindegidey «Eldigimizding kókjiyegin keneyter, jas úrpaqtyng tughan topyraqqa degen sýiispenshiligin arttyrar búl shara»-gha (Qazaq handyghynyng 550 j. mereytoyyna.-M.K.)  qosylghan ýles dey almaymyz. Jәne búl shygharma osy alghysózdegi «Toy tarqap ketken song handyqtyng keregesin ústap túrghan úly elde qalatyn ýlken belgi elding sanasyna qozghau salatyn tarihy shygharmalar» qataryna da jatpaydy. Ol   tarihymyzdyng el auzynda jýrgen keybir tústary men tarihta aty qalghan handarymyzdyn, batyr babalarymyzdyng ghúmyr-tirshiligindegi keybir sәtterdi eshqanday jýiesiz, orasholaq  mýsinshining ermeksazdan júmbazdap jabystyra salghan dýniyesi siyaqty. Búl –bizding jeke pikirimiz. Ádette, meyli tarihy roman, meyli hikayat, meyli poema bolsyn sol tarihy kezendi sheber qúrylghan jeli, kompozisiya arqyly kórkem surettep beru – ózin jazushymyn degen adamnyng basty mindeti. Búl shygharmada ol joq. Ol әueli Aniyke degen jigitting «Japandaghy jahan» degenning japandaghy jalghyz ýiine kelip, sәlem-sauqattan keyin Aniykening ýy iyesi jahannyng «lәmine qúlaq týrdisinen» bastalady. Búdan әri úshy-qiyry joq tariyh. Onyng basy qaysy, ayaghy qaysy, ortasy qaysy ekenin ajyratu anau-mynau adamnyng qolynan kelui de onay emes. Á.Ybyrayymúly myrza osynau әlde anyz, әlde hikaya shaghyn shygharmasyna qazaq dalasynyng býkil tarihyn sighyzbaq boldy ma qaydam, әiteuir múnda tarihtan belgili Altyn Orda men Mogholstan degen ataulardan bastap, talay-talay tarihy kezender men uaqighalardy tóbesinen tikúshaqpen sholyp jýrgen  adamday solardyng eshqaysysyna kóp ayaldamay óte shyghady. Sirә, ol tarihy shygharmada kónergen sózderdi, yaghni, arhaizmderdi paydalansam, tarihilyghy arta týsedi dey me kim bilsin ghasker degenimiz–әsker, jәdy degenimiz–jeltoqsan, týmen – on myng adam, Mogholstannyng búrynghy aty –Jebe dep eskertip qongdy da úmytpaydy. Búl shygharmada  kózi ashyq eki qazaqtyng birine tanys esimderden kim joq deysiz. Batyy da, Joshy han da, Toqtamys pen Ámir-Temir de, Úrys han da, onyng balasy Qútlúq Búqa da,  Toqtaqiya da, Aniyke Bolat onyng әkesi ekeni de, onyng inisi Qúiyrshyq ekeni de, Ózbek han da, Esenbúgha, Ábilhayyr, onyng balasy Shayqhaydar da, t.t. bәri-bәri osy shaghyn әlde anyz, әlde hikayat shygharmada syghylysyp túr. Aqorda men Mogholstandy Ámir-Temir jaulap alghany, Toqtamys Ámir-Temirge qashyp barghany turaly kózi ashyq qazaq pen ózbekke maghlúm derek te osynda bir-eki auyz sózben aitylyp ketedi. Avtor osynau úlan-ghayyr tarihty osylay zaulatyp bayandap kele jatyp «Al ata jau qalmaqtyng shabuyly –Tayburyldy Qobylandy zamanynan bastau alghan» dep ol zamangha da bir soghyp ótedi. Ol osy jerde  zamanda  «bastau alghan» degen sózsaptasy bolmaghanyn, ony osy kýngi keybir shúbartil qazaqtardyng oryssha «beret svoe nachalo» degen orysshadan audaryp alghanyn «tarihy shygharmasyna» engizip jibergenin de bayqamay qalady. Osynau úsh-qiyrsyz bayandau men adamdar tizbegin oqyp shyqqannan keyin әiteuir qazaqtyng túnghysh hany Kereyding әkesi –Aniyke Bolat, anasy –Jauhary súltan –Jamal Begim ekenin aitatyn túsqa «ólip-talyp» jettik.

Tyrnaq astynan kir izdegen adamsha tere bermey osymen toqtayyq. Qoryta kelgende bizding aitpaghymyz búl shygharmanyng «Alash tarihynyng aqiqatyndaghy» «Alash aqiqaty» degen alghysózde aitylghanday «bolashaghymyzgha baghdar beretin úly toy»-gha arnalghan bәigening jýldegeri ataluyna kelisu qiyndau. Búl da –bizding jeke pikirimiz.

«Dýbirge toly dýniye» degen atauynyng ózi tarihy degennen góri, poetikalyq joghary pafosty deuge jaqyndau búl shygharmanyng da  tarihy taqyrypqa «qúsy týsken» dýnie ekeni bayqalyp túr. Búl da ne  kórkem-tarihy deuge, ne derekti tarihy deuge sýireleseng de kóne qoymaytyn dýniye. Bir úqqanymyz múnda da tarihtan mәlim túlghalardyng aty-jóni, mәrtebe lauazymy jayly maghlúmat pen anau ana jerdi jaylap otyrghanda, olay bolyp edi mynau –han jaylauyna kóshkende  bylay bolyp edi, anau anany óltirip, mynau mynanyng tútqyny bolghan edi  degendey jalpylama bayandau basym. Múnda da osynyng aldyndaghy shygharmadaghy siyaqty Abylay, Ábilpeyiz súltan, Bolat han, Qaldan Seren, Syban Dorjy, Labashy siyaqty tútqyndardyng aty atalghanmen olardyng әrqaysysynyng harakterin daralau, is-әreketin oy eleginen ótkizu, qysqasy kórkem de shynayy oy qorytu (hujdojestvennoe osmysleniye) degen joqtyng qasy. Onyng bәrin qoyynyzshy tarihy taqyrypqa qalam siltep otyrghan avtor (Tóken Áljantegi) búdan birneshe ghasyr búryn ómir sýrgen babalarymyzdyng sóz saptauyn osy kýngi feysbukta otyrghan qazaqtarsha sóiletetin tústary da  bar eken. Mysaly, alystan at terletip jetken jaushy: Bolat hannyng kózdegeni de osy  maqsat sekildi. Soghan baylanysty Ábilpeyiz súltandy bas ete,-dey kelip, –

«El jaqsylar men jaysandaryn jinau barysynda búl sharuany kóppen aqyldasa sheshudi dúrys dep tapsa kerek,–deydi. Al  basty keyipker esebindegi Niyaz «han iyemning oilaghanyna qoldau tanytugha múrshamyz kele me?»-dep qalady. Osyndaghy biz astyn syzghan «soghan baylanysty», «jinau barysynda», «qoldau tanytu», siyaqty osy kýngi gazet tilimen sóiletu sonau qazaq handyghynyng arghy-bergi túsyndaghy babalarymyzgha kópe-kórneu jasalghan qiyanat emes pe?! Tipti, «qoldau tanytu» siyaqty oryssha sóz saptaudy eng bir shalaghay telejurnalist bolmasa jýldeger jazushy týgil sóz qadirin biletin jәy adam da aita qoiy ekitalay. Al jylannyng «sozylmaly qúiryghy» degendi qalay týsiner ediniz? «Qayda týnemesin janynda jatatyn kezdikti tauyp»-deydi Tóken Áljantegi myrza. Búl endi tap-taza oryssha «gde-by ne nocheval» degenning túp-tura tәrjimasy. Til biletin, kórkem shygharma jazatyn adam ony «Qayda týnese de janynan tastamaytyn» der edi ghoy...

Qoryta aitqanda, búl eki shygharmanyng da tarihy taqyrypqa moyyn búrghany bolmasa olardy ómir shyndyghyn, tarihy shyndyqty naghyz kórkemdik shyndyqpen úlastyrghan  qazaq handyghynyng 550 jyldyghy dep atalatyn úly meyram bәigesining naghyz jýldegeri bolugha layyq deu óte qiyn. Eger osy bәigege úsynylghandardyng ishinde  búlardan ozyq shygharma joq bolsa, onda býgingi әdebiyetimizding de, qalamgerlerimizding de qanday yldigha qúldilaghanyn  bilu qiyn bola qoymas.

Al,  «auyzdy qu shóppen sýrte beruge bolmaydy» deseniz Asqar Altaydyng «Býkir» әngimesin әlgindegi janynnyng japyraghyn jabyrqatqan shygharmalardy oqyp bolghasyn «Uh, bar ekenbiz ghoy, shýkir  eken ghoy» dey jazdadyq. IYә, ordaly oiy, tereng tolghanysy bar jazushy tipti eki keyipkerining bir-eki auyz sózqaghysynan-aq (dialog) olardyng harakterlerin daralay alady. Sol sózqaghys arqyly,  ne  jeke adamnyng ómiri men taghdyry arqyly-aq býtin bir qoghamdyq qúrlysty, memleketting sipatyn kózi ashyq adamnyng aldyna jayyp salugha qúdireti jetedi. Asqar Altay osy «Býkirdegi» jәrkelesh qyzdyng ústazyna «Úlynyzdy detdomgha ótkizip jibergen deydi, ras pa?»-degen súraghyna Býkirding shaghyn ghana ishtey sheginisi jәne aqsha ýshin ruhany azghyndaudyng qay týrinen de bas tartpauy mýmkin bir ghana Oksana arqyly býgingi qoghamdyq azghyndaudyng bir  ýlgisin  kóz aldynyzgha jayyp salghan.

– Ei, Baysary, - deydi Býkir. –Búl kýnde bәri de bir-birine jat. Býkil әlem múhittaghy balyqtay aralasyp jatqanda qazaqtyng jattyghy ne tәiiri. Esesine ózge últtardy, jat memleket pen halyqtardy jatsynbaytyn bolady. Bizge keregi de sol emes pe?! Qazaq ózdi-ózine jatbauyr bolsyn, biraq jatqa qúraq úshsyn degen úran úryp túrghan kez. Endeshe, Saryarqanyng dalasyna jan-jaqtan qúiylyp jatqan jattardy jatyrqamaytyn jatjandy úrpaq kerek.

Kórdiniz ghoy, sóz qadirin týsiner kisi bolsa, osy bir ýsh-tórt auyz sózben aitylmaghan ne qaldy?! Tútas bir qazaq degen últtyng taghdyry,  býgingi qoghamdyq sananyng siqy men syqpytynyng (keskin-kelbetining emes) ainasy әdebiyet ekeni, ol ainany oiy bar, kónil kózining ayasy alysty shalatyn qalamger ghana jasay alatyny osy azghantay ghana abzasta túrghan joq p?! «Mening nasharlau ólenderimdi bir-eki jaqsy ólenderim-aq asyraydy» demekshi Asqardyng «Alash tarihynyng aqiqatyndaghy» ýsh әngimesining ishinde tóbesi kókke kóterile biyik túrghan «Býkirdi» ghana aluymyzdyng sebebin osydan-aq týsinersiz.

IYә, osynyng aldynda Qazaq handyghynyng úly dýbirli mereytoyyna oray belgilengen jýldelerding poeziya janry boyynsha  pikirimizdi aitqanbyz. Ásirese, syny tústary basymdau bolsa da ony Jazushylar Odaghy tarapynan da, bylayghy oqyrman tarapynan da eshkim kýstanalay qoyghan joq. Onda da, búl joly da biz eshkimdi sen aqyn emessin  sen jazushy emessing dep kemitudi, múqatudy maqsat tútqan emespiz. Bizding maqsat – adam balasynyng ruhany azyghy, jasysa janyn jadyratar, tasysa basu aitar bas emshisi ispetti  әdebiyetimizge baghyt-baghdar núsqap otyrugha mindetti Jazushylar Odaghyna qatysty oi, pikir bildiru ghana. Bireu qúptar, bireu qúptamas, qalay desek te býgingi qazaq әdebiyeti órkendep, damyp barady degennen góri «apyr-au, jýlde, bәige alyp, laureat atanyp jatqan shygharmalarynyng týri mynau bolsa...» degizerlik kýige týskeni ashy aqiqat. Kez-kelgen memleket ekonomikalyq daghdarystan da, basqalar salghan sanksiyalardan da jolyn tauyp shyghyp kete alady. Tipti, jan qysylyp, júrtqa degen seniming joghala bastaghanyn sezseng boksshy, ziltemir kóterushi, paluan, shou-biznesting әnshisi demey-aq deputat saylap jiberuge de bolady (әzil ghoy). Dýniyada eng auyr daghdarys –ruhany daghdarys. Ruhany daghdarys degenimiz óner men әdebiyetting qúldyrauy. Múnday daghdarys kezinde, әsirese әdebiyetting qúldyrauy adamdardyng ynsap, ar-úyat, inabat, namys degen qasiyetterdi úmytuyna әkep soqtyrady. Múndayda  әdeby shygharmasynyng ne dәmi, ne tatymy joq bola túra pәlen degen bәigenin  jýldegeri, pәlenshekemning atyndaghy syilyqtyng iyegeri, Memlekettik syilyqtyng laureaty degen ataq-danq shýlen taratqanday taratylady, әdebiyette laureat qaptap ketedi. Jasyratyny joq bizding býgingi әdebiyetimiz osynday kýige týsip ketti me dep qorqamyz. Ánebir joly Jazushylar Odaghy 40-tan astam adamgha «Alash» syilyghyn bir kýnde taratqanda osylay bir zәremiz qalmap edi.

Álginde bir sózimizde syn dep qaldyq. Syn eng aldymen qoghamnyng da, jeke adamnyng da ruhany emshisi. Bizdin  әdeby gazetimizde shyn syn kórmegenimizge birneshe jyldyng jýzi boldy. Al, qalamger, әdebiyetshi atauly birin-biri jarysa maqtaudy әdetke ainaldyrdy. Ánebir joly Jazushylar Odaghy ózine qarsy batyl pikirlerin aityp baspasózge jariyalaghan bir azamatty, Oral oblysynyng әkimimen aitysyp sotty, isti bolghan taghy bir azamatty Odaq mýsheliginen shygharyp tastady. Ásirese, sotty bolghan azamatqa búl qosymsha soqqy boldy. Ol jazushy eshkimge memlekettik jýieni ózgertu kerek, bas kóterip býlik shygharayyq degen joq. Jazyghy әkimshiliktegi jemqorlyq pen óreskeldikterdi aityp, sotta jenilip qalghany ghana. Ádiline kelsek, Jarghy boyynsha múndayda Jazushylar Odaghy  qoldan kelgenshe jazushynyng mýddesin qorghaugha kýsh saluy kerek edi. IYә, bizdegilerge syn aitsan, seni min izdeushi deydi. Dese dey bersin, biraq Qazaqstan Jazushylar Odaghy «Alash tarihynyng aqiqaty» degen atpen shygharghan búl kitapta alash tarihynyng aqiqaty túr deu jәy sózuar adamnyng lәmi deuge ghana layyq siyaqty. Jaratushymyz halqymyzdy ruhany mýgedektikke jeteleytin  әdebiyetten saqtaghay!

Myrzan KENJEBAY, aqyn, Mәdeniyet qayratkeri 

Abai.kz