Preziydent pәrmeninen keyin elimizdegi "etjendi" partiyalar qúryltaylaryn ótkizip, saylau nauqanyna belsene kirisip ketti. Besinshi shaqyrylymdaghy Parlament Mәjilisi tarihy missiyasyn ayaqtap, Últ josparynyng negizin qalady. Búl zang jobalary birinshi qantardan bastap kýshine endi. Al altynshy shaqyrymnan ne kýtemiz? Mәjilis saylauynan keyin ne ózgeredi?

Býginde jahandyq ekonomikadaghy ahual kýrt nasharlap ketti. Búghan múnay baghasynyng tómendeui, bir jaghynan memleketaralyq shiyelenister de sebep. Ekonomikadaghy múnday kýrdeli jaghday – halyqaralyq sayasy arenada óz orny bar Qazaqstandy da ainalyp ótpeytini sózsiz. Búl rette, әr el ózindik sheshim qabyldaydy. Sonyng bir kórinisi – merziminen búryn Paralament Mәjilisining saylauyn ótkizu.  

Júrt ishinde «saylau sol ssenariy boyynsha ótedi» degen pikirler jii aityluda. Qúny 4,4 milliard tengeni qúraytyn saylaugha júrt ne ýshin barady? Altynshy shaqyrylym deputattarynan júrt ne kýtedi?

Al Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaev, «aldaghy deputattar saylauy ashyq әri әdil ótui kerek» dep tapsyrghan-dy. Sol Núrsúltan Ábishúlynyng aitqanynday, mәjilis pen mәslihat saylauy әdil әri ashyq óte me?..

Osy rette «Abai.kz» portaly arnayy saualnama jýrgizgen bolatyn. Qogham belsendileri men tәuelsiz sayasattanushylardyng «saylau» turaly pikirleri әr týrli bolyp shyqty.   

Rasul Júmaly, sayasattanushy:

- Men saylaugha barmaymyn. Óitkeni, búl saylaugha baryp dauys beruding mәnin, maghynasyn  kórip túrghanym joq. Birinshiden, men óz dausymdy beretin partiya kórip túrghanym joq. Bizding qoghamdaghy eng ózekti mәselelerdi sheshe alatyn, aita alatyn, kótere alatyn partiyalardy búl tizimnen kóre almadym. Onday partiyalar joq ta.

Ekinshiden, búl saylaudyng nәtiyjeleri, ótkzilu jýiesi taghysyn taghy belgili ghoy. Sondyqtan, «Núr Otan» bolsyn, basqasy bolsyn, mening dausyma múqtaj dep oilamaymyn.

Ýshinshiden, mәsele olardyng saylaualdy túghyrnamalarynda da emes. Jyldan jylgha әdemi túghyrnamalar jasalyp keledi. Onda kóterilgen mәseleler de salmaqty. Mәselen, jemqorlyq, bilim beru salasy siyaqty qoghamdaghy ózekti mәselelerdi óz túghyrnamalaryna engizgen. Múndaghy jalghyz problema sol әdemi sózderding iske aspauynda jәne oghan eshkimnining jauap bermeuinde. Aytady, qúrghaq uәdeni beredi. Al nәtiyjege kelgende eshtene joq bolyp shyghady. Aldymen partiyalar sol bergen uәdelerin oryndasyn. Sodan keyin baryp, biz de atqarylghan sharualargha әdil bagha beretin bolamyz. Al qazirgi saylau bir ssenariy boyynsha ótkiziletini týsinikti. Sondyqtan, men óz dausymdy eshbir partiyagha bermeymin.

Jarqyn Týsipbekúly, sayasattanushy:

- Áriyne, saylaugha baramyn. Men 18 jasqa tolghan kezden beri bir de bir saylaudan tys qalyp kórmedim. 2004, 2007, 2012 jylghy Parlament, 2005, 2011, 2015 Preziydent saylaularynyng bәrine de qatysyp, dauys berdim. Búl joly da dauys bermekpin.

Saylaugha әzirge sayasatker retinde baryp kórmegennen keyin, әriyne, dauys berushi elektorat ókili retinde baramyn. Ne ýshin dauys beremin? «Elimning bolashaghy ýshin!» dep kólgirsimey-aq qoyayyn. Mening sayasatqa qyzyghushylyghym 1999 jylghy Preziydent saylauynan bastaldy desem bolady. Tek dauys beruge emes, saylaugha qatysqan halyqty da baqylap qaytamyn. Mysaly byltyr kólikpen Astana qalasyndaghy saylau uchaskelerin aralap shyqqanmyn. Byltyrghy Preziydent saylauy kezinen bastap әleumettik jeliler arqyly da halyqtyng saylaugha qyzyghushylyghyn anyqtaugha mýmkindik bolyp jatyr. Tek qana Astanada emes, býkil respublika boyynsha azamattardyng saylaugha qanshalyqty qatysqanyn jalpylama bolsa da, anyqtaugha mýmkindik bar. Sonymen qatar, búl joly Jana Parlamentte búrynghydan da kóp partiya ókilderi bolatyn siyaqty.

Esengýl Kәpqyzy, jurnalist:

- Men saylaugha baratyn, barmaytynymdy aitpay-aq, qoyayyn. Tek Parlament turaly aitayyn. Parlament ol bir-eki adamnan jasaqtalmaydy. Ol 107 adamnan qúralghandyqtan bir adam eshqanday ózgeris әkele almaydy. Birinshiden, biylik halyqtan - jyraq. Parlament halyq qalaulylary otyratyn oryn bolghandyqtan, ol biylik pen halyqtyng kópiri boluy tiyis. Olar elding tynysyn jaqsy sezinui kerek.  Qazir auyldardyng jaghdayy óte auyr, "biz auylgha kónil bólip jatyrmyz" deymiz, biraq ol әsheyin әngime. Auyldyng infraqúrylymyn damytugha kóbirek kónil bólu kerek. Ásirese, auyl arasyndaghy joldary, keleshegi kýmәndi sanalghan alys auyldar, elsiz, halyqsyz qalyp jatqan eldimekender ýnemi deputattardyng nazarynda bolghany dúrys. Mysaly, men auylgha barghan sayyn qarnym ashyp qaytady.  25 jylda asfalit bir ret janartylghan joq. Qazir Sovet odaghynan qalghan asfalitting júrnaghy ghana qaldy. Men Shyghys Qazaqstan oblysy, Ýrjar audany Kókózek auylyn aityp otyrmyn. Qysta qar kóp jauatyndyqtan audan men auyl arasynda jol bolmaydy. Ayaq astynan bas auyryp, baltyr syzdasa, syrttan keletin kómek joq. Kezinde millioner kolhoz bolghan Kókózekting býgingi tynys tirshiligine eshkim bas qatyryp jatqan joq. Jastar oqu bitirip ketken song oralghysy kelmeydi.  Sóitip ózi shekaragha jaqyn, shúrayly ólkening adamsyz qalu qaupi bar. Ekinshiden, taghy da auyl mәselesinen tuyndaytyn, ishki kóshi-qon mәselesin retteu qajet, ony retteuding mehanizmderi әli qolgha alynbay otyr. Ishki kóshi-qonmen qatar elsiz qalyp jatqan eldimekenderdi syrtqy resurstarymyz arqyly yaghni, syrtqy kóshi-qon arqyly toltyru sonyng naqty mehanizmderin jasau, ýgit-nasihat sharalaryn qolgha alu, júmyssyzdyqpen kýresu, bilim salasyndaghy bylyq, úsaq jemqorlyq,  әsirese, mektepke sypyrushy bolyp kiru ýshin de, múghalim bolyp kiru ýshin de   tólenetin para, memlekettik tilding qúrylymdyq organdarda әli kýnge qoldanylmay kele jatqandyghy...  Osynyng bәrin deputat nazarynan shygharmauy tiyis dep oilaymyn.  Ókinishke qaray, bizding deputattar óz qamyn kóbirek kýittep ketken kezderi boldy. Mәselen, 5 shaqyrylymda deputattardyng ailyghyn azaytu turaly úsynys bolghanda, bәrining shyr-pyry shyghyp, shyrylydap óre týregeldi. Biraq solar mektepte balalardyng tegin tamaghyn alyp tastau, sol arqyly budjetti ýnemdeu turaly úsynysqa japa tarmaghay qol kóterdi. Nemese taghy bir deputatt jol erejesin búzghany ýshin 23 myng tenge tólerde shyr-pyr boldy, al onyng ailyghy 600 myng ghoy, 60 myng ailyqpen kýn kórip jýrgen qarapayym túrghyn onday aiyppúlmen kýnde kezdesedi.  Olar sol zandy qoldap, quattap qol kótergende qayda qarap otyrghan, әlde óz basyma týspeydi dedi me?

Osy sekildi elding kókeyinde jýrgen týitkildi mәseleler óte kóp.  Biraq bizding deputattar eshtenege selt etpeydi, selt etpegen kýiin de ketti. 4 jylda bir ret deputattyq saual joldamaghandar taghy da deputat boludan dәmeli. Búl ne, sonda Zang shygharushy organ bireuler ýshin  qalghyp-mýlgip qana otyratyn jayly oryn bolghany ma?.. Kreslolaryn syqyrlatyp әrbir shaqyrylymda deputat bolyp kele jatqandar bizde az emes.  Alayda, el esinde myna deputat osy mәseleni kóterdi deytindey sóz joqqa tәn.

Abzal Qúspan, advokat:

- Birinshiden men saylaugha barmaymyn. Óitkeni partiyalar úsynghan eshbir kandidat kónilimnen shyqpaydy. Sonymen qatar, saylau nәtiyjelerine senbeymin.

P.S. Keybir sayasattanushylar men týrli sala mamandary bizding saualnamamyzdaghy súraqtargha jauap beruden bas tartyp, «jogharghy» jaqtan eskertu jasalghanyn algha tartty.

Dayyndaghan – Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz