Jahandyq statistika boyynsha, jer betinde óndirilgen tagham týrlerining kýn sayyn milliondaghan tonnasy dalagha tas­talady. BÚÚ-nyng Azyq-týlik jәne auyl sharuashylyghy jónindegi Úiymynyng bayandamasynda AQSh-ta tagham ónimderining 40%-gha juyghy qoqysqa  tastalatyny, Europada jyl sayyn 100 mln tonna azyq-týlik ónimderi laqtyrylatyny keltirilgen. Eger, býkil dýniyejýzindegi dalagha tastalghan taghamdardyng kólemin eseptese, ol Mek­sikanyng territoriyasyna jete-qabyl eken. Búghan tabighatqa keletin ziyandy qosynyz.

Osynshama azyq-týlikting ysyrap bolu sebepteri әr elde әrtýrli. Búghan egistik basyndaghy, tasymaldau kezindegi shyghyndar, aua  rayynyng qolaysyzdyqtary, tipti, jemqorlyq ta kiredi. Aytalyq, britandyq zertteushilerding mәlimeti boyynsha, bir ghana kartoptyng 46%-y naryqqa jetpey jolda ysyrap bolady, onyng ishinde 6%-y egistikte, 12%-y súryptau kezinde, 5%-y dýkende, 1%-y saqtau kezinde, al 22%-y juylghannan keyin. Sonda, әrbir óndirilgen ónimning jartysyna juyghy ysyrap. Búl shyghynnyng bәri dayyn ónimning ózindik qúnyn odan әri kótere týsedi, yaghni, tútynushylardyng qaltasyna týsetin salmaq kóbeyedi. 

Azyq-týlik ysyrabyna tiyisti saqtau oryndarynyn, arnayy qoymalardyn, tonazytqyshtardyng bolmauy, yaghni, mar­ketingtik tәjiriybening tómendigi, egis dalasy men naryq arasyndaghy tepe-tendikti eskermeu, adamdardyng nem­qúraydylyghy edәuir әser etedi. Taghy bir ýrdis, qazir býkil әlem elderinde iri dýkender jelisi keng taralghan (mysaly, elimizdegi «Magnum», «Metro», «Ramstor» jәne t.s.s.). Múnday dýkender kókónis, jemis-jiydek ónimderin ótkizushilerden ónim qabyldaghan kezde olardyng belgili bir kólemde, әdemi әri birkelki bolghanyn talap etedi. Búl kókónisterdin, jemis-jiydekterding «kosmetikalyq iydealdy» standarttaryn talap etuden shyqty: múnday әdemilikten ada nemese standartqa say emesteri qabyldanbaydy, tipti azdaghan defektileri bolsa da qoqysqa ketedi. Degenmen, songhy kezde batys elderindegi supermarketter qalypqa (standartqa) say emes ónimderdi tastamaudyng jolyn izdey bastapty. Kóptegen dýkenderde «tastalghan tauarlar» degen arnayy kórsetkishti tómendetu ýshin olardy arzandatyp satu, arnayy biozauyttargha ótkizu, qayyrymdylyqqa beru ispetti ýrdister bayqalady, AQSh-tyng Niu-York shtatynda tagham qaldyqtaryn qoqysqa tastaugha tyiym salatyn zang da shyqty. Jәne de múnday kórinister kóbeyip keledi. Batys elderi kekirigi azghan qoghamnyng alysqa bara almasyn der kezinde andaghan tәrizdi. 

Qazirgi kezde ómirimizde kezdesetin ysyrap­tyng týrleri:

– zattay ysyrap: sudy, elektr energiyasyn shekten tys paydalanu;

– tyiym salynghan nәrselerge shashylu, onyng ishinde ishimdik, qúmar

oyyndary jәne t.s.s.

– kiyimge, mýlikke qalay bolsa solay qarau, tez tozdyru;

– qonaq shaqyrghanda tym artyq tagham dayyndau, ol astyng rәsua boluy;

– bir tauardy, zatty satyp alghanda artyq, óz baghasynan asyra aqsha tóleu;
– ruhany ysyrap nemese jan ysyraby. 

Songhy birneshe onjyldyqta halqy­myzdyng túrmys-tirshiligi edәuir ózgeris­terdi bastan keshti. Atap aitsaq, materialdyq órkeniyet, ekonomikalyq qúrylymdar adamdardan belgili bir minez-qúlyqty, ghúryptardy qabyldauyn, ainala qorshaghan ortagha beyimdeluin talap etedi, búl birtindep әdetke ainalady. Elimiz boyynsha 2000-jyldardan bastap әleumettik-ekonomikalyq ahual jaqsara bastady, elding túrmysy da kóterildi. Naryqtyq qatynastar ómirimizge erkin enip, sauda-sattyq úlghaydy, azyq-týlik týrleri kóbeydi, dastarhan molaydy. Sonymen birge, bardy baghalamau, obal-sauapty úmytu ispetti teris qúbylystardyng payda bolghany da osy kez. Óitkeni, keybir kezde molshylyq, qonaqjaylylyq pen ysyraptyng qay jerden bastalatynyn bilmey, olardyng shekarasyn anghara almay qalatynymyz bar. Bardy bar deu, әriyne, kerek. Biraq, sarang eken dep aitpasyn dep qana shekten tys qonaqjaylylyq tanytu maqtanudyng bir týri әri búl ysyrapqa jol beru ekeni ras. As ta tók dastarhannan artylyp, qoqysqa tastalghan astyng obaly kimge?!?

Qazaqstannyng bir baylyghy – astyghy. Biraq, diqannyng manday terimen, Jer-ananyng meyirimen keletin osy ónimdi der kezinde jinap almay, shiritip, qar astynda qaldyryp jýrgenimiz jasyryn emes. Jyl sayyn jyr bolatyn búl mәseleni otandyq baspasóz aituday-aq aityp, jazyp keledi. Alayda, nәtiyje joq. Bir ghana Qostanay oblysynda 2014 jyly 32 myng gektardyng astyghy der kezinde orylmay qalghan. Biyl da soltýstik oblystarda biday qar astynda qaldy. Jauapty adamdar astyqtyng ysyrap boluyn arnayy qoymalardyng jetispeushiligine, tasymaldau kedergilerine, elevatorlardyng azdyghyna silteydi. Biraq, búl sebepterding eshqaysysy da as atasy nannyng ayaq asty boluyn, esh bolghan diqan enbegining óteui kimnen ekenin týsindirip bere almasy anyq.

Ysyrapshyldyq dәstýrli qazaq úghy­mynda qúptalmaydy. Al, islam dini әuel bastan ysyrapshyldyqqa qarsy. Islamdaghy «israf» úghymy basy artyq dýniye-mýlikti, aqshany iygilikti iske júmsaudyng ornyna, qalay bolsa solay shashyp-tógudi bildiredi. Israf jasau músylman ýshin – kýnә. Músylmandyq týsinik boyynsha israf tek zattay, aqshalay dýniyeni shashu ghana emes, sonymen birge onyng ruhany jaghy da bar. Yaghni, týrli kýnә jasau, ózine berilgen uaqytty bos ótkizu degen tәrizdi. Israf jasaghan adam «musriyf» atanady. Qúran ayattarynyng birinde ysyrapshyldardy «ibilisting dostary»  dep ataghan. Osy tektes ziyandy әdetterden saqtanu ýshin islam dini әr adamnyng ózine ózi esep berip otyruyn qalaydy. Sonday-aq, ózing qiyn jaghdayda bola túryp, sadaqa beruden de saqtandyrady. Músylmanshylyq boyynsha ysyrapqa ýlken mәn beriletinine mysaldar kóp. Qasiyetti hadisterde Múhammed (s.a.s.) serikterining biri sudy shashyp-tógip dәret alyp jatqanyn bayqaghan payghambardyng oghan eskertu jasaghany turaly ósiyet sózder bar. Sonda payghambar: «Tenizding jaghasynda túryp dәret alsang da sudy ysyrap etpender», – depti. Qúranda: «Jender, ishinder, kiyinder, biraq, ysyrap etpender, óitkeni, Alla taghala ysyrap etushilerdi sýimeydi» delingen (6, 141).

Payghambarymyz eskertkendey, tabighattyng osy bir tendesi joq baylyghyn, tirshilikting bir tiregin qadirlemey otyrghanymyz ras. Su, onyng ishinde túshy su tapshylyghy – jana dәuirding asa ózekti mәselesi. Ótken ghasyrmen sa­lystyrghanda, qazir adamdar sudy eki ese kóp paydalanatyn bolghan. Dýniyejýzi boyynsha jylyna 3,8 trln kubometr su paydalanylady, onyng 550 mlrd-y bosqa ketedi. Su ysyraby turaly dabyl qaghylghaly kóp boldy. Aldaghy uaqytta sudyng baghasy tek óse týsetini boljanuda. Janaghy qoqysqa tastalghan milliondaghan tonna azyq-týlikti dayyndaudyng ózine qanshama túshy su qory ketti desenizshi?!? Mysaly, 1 kg kýrish ósiru ýshin  – 2000-5000 l su júmsalsa, 1 kg biday ýshin – 1000 l, 1 l sýt – 2000-4000 l, 1 kg qant ýshin – 3000 l qajet.

Ysyrapshyldyqtyng bir týri – ruhany ysyrap. Búl adamgershilik, adamshylyq ataulydan ajyrau, qúdaygha qúlshylyqtyng jónin bilmeuden bayqalady. Ózining is-әreketine syn kózimen qaramay, teris qylyqtargha berilu: aldau, ótirik aitu, qylmys, uәdede túrmau, bir kýndik paydamen ómir sýru, t.s.s. Múnyng bәri jamandyqqa ýiirlikten tuady. «Úyada ne kórsen, úshqanda sony ilersin», – qasiyetti hadisterde jas sәbiylerding bәri imandy bolyp tuady, biraq, keyingi ómiri otbasyndaghy tәrbiyege qaray qalyptasady degen sózder negizsiz emes. Adamnyng mәrtebesin perishteden de úlyq etip jaratqan artyqshylyghymyzdy úmytyp, imandylyqpen ómir sýru mýmkindiginen airylu – ysyraptyng zory. Ásirese, jasty da, jasamysty da sharpyghan bir jaman әdet – uaqytty bos ótkizu. Qazirgi kóp taraghan kompiuterlik oiyndar, mәn-maghynasy joq filimder, tausylyp bolmaytyn serialdar kóru, qanyp bolmaytyn úiqy (ómirimizding ýshten biri úiqymen ótedi, – oghan taghy da artyq uaqyt júmsau qanshalyqty qajet?), bos әngime aitu, qyljaqtau, týrli әleumettik jelilerde saghattap otyru, mobilidi telefon arqyly qajetti-qajetsiz aqparat almasu, – osynyng bәri әr adamnyng jeke isi bolghanymen de, ólshep berilgen ómirdi bayansyz nәrselerge júmsap, uaqytty ysyrap etu. 

Jan ysyraby – janyng qalaghan nәrsening bәrin isteu, qalt etkizbey oryndau da ysyrap. Búl teris ýrdis óz tilekterine qayshy kelmeuden  bastalady. Ózimnen ayamaymyn dep, nәpsining qalaghanynyng bәrin oryndau – ýlken ysyrap.

Moralidyq ysyraptyng bir týri – jezókshelik. Kýnkóristing tәsili retinde әdeyi tandap alghany bar, ne bolmasa taghdyrdyng talqysymen tap bolghany bar, býgingi kýni әiteuir jezókshelikting joly kesiler emes, – demek, oghan súranys bar. Búghan qazir zandy-zansyz jynystyq erkindikter, azamattyq neke degen zaual, ziy­naqorlyq jәne t.b. qosyldy. Ajyrasudyng kóbengi, jauapkershilikten qashqan erler, nәpsining qalauymen jenil jýriske berilgen qyz-kelinshekterding ústanymy – ómirding qyzyghyn kórip qalu. Búl syndy teksizdikter moralidyq azghyndaumen qosa, ózine amanat etip berilgen tәndi ysyrap etu, oiynshyqqa ainaldyru ekeni dausyz.

Ómirimizde ysyrapshyldyq beleng almaghan sala qalmady, – әsirese, memlekettik qarajatty tiyimsiz paydalanu shektelmey otyr. Sheneunikterding qazyna qarjysyna salghyrt qaraytynyna halyqtyng da, olardy qadaghalaytyn deputattardyng da kóz-qúlaghy ýirendi. 2015 jyldyng qyrkýiek aiyndaghy Esep komiytetining mәlimetteri boyynsha, Bilim jәne ghylym, Auyl sharuashylyghy, Investisiyalarjәne damu ministrlikteri ghylymiy-tehnikalyq zertteulerge bólingen 51 mlrd tengeni úshty-kýili joq qylghan. Yaghni, josparlanghan jobalar iske asyrylmay, ayaqsyz qalypty. Onyng ishinde Bilim jәne ghylym ministrligi 37 mlrd tengeni jelge úshyrghan. Respublika boyynsha budjettik qarajatty búlaysha ysyrap etu milliardtap sanalady. Budjet qarjysynyng jyl sayyn iygerilmey qaluyn, qarjynyng qalay bolsa solay júmsaluyn dogharu kerek degen sózder aitylghan jerde qalyp, halyq qarajatyn shashyp-tógu tyiylar emes. Biylikting bedeline núqsan, budjetke soqqy bolyp otyrghan búl ysyrapshyldyqtyng zardaby taghy da halyqtyng sory.

Jalpy, ysyrapshyldyqtyng jolyn kesu onay emes. Sebebi, ysyrap degen problema bar dep moyyndaudyng ózi qiyn bolyp túr. Ony tútynushylyq mendegen sananyng anghara qony ekitalay. Degenmen, osy tústa halqymyzdyng ghasyrlyq tәjiriybesi men qaghidalaryn zerdeleu, múqiyat paydalanu qajet. Búrynghy ata-әjelerimiz dastarhandaghy taghamdy shashyp-tókpey, tauysyp jeudi, nan qoqymyn jinap alyp jep qoidy ýiretetin. Onyng astarynda ýnemdilikke, janashyrlyqqa, bardyng qadirin biluge tәrbiyeleu jatyr. Tipti, qalghan tamaqtyng ózin ayaq astyna tastamay, mal-jangha, qústargha berui de ónege. Múnday әdetter adamnyng jýregin taza ústauyna, qayyrymsyzdyqtan, tә­kap­parlyqtan saqtanuyna kómektesedi dep bilgen. Qazaqtaghy «qanaghat», «yrys», «bereke» degen úghymdardyng shy­ghu tegi osynda. Ár nәrseni qadirlep, kýtip ústau, әdeppen iship-jeu dәuletting odan әri kóbengine, yrysynyng artuyna alyp keledi. Otbasy tәrbiyesi, tanym men taghylym, ýlkenderding ónegesi men ýlgisi beker emes.

Álbette, bir kezdegi halyqtyq ómir saltty búzbay, sol qalpynda qayta ornatu mýmkin emes jәne búnyng qajeti de joq. Biz ol kezennen ótip kettik. Bizding alatynymyz – halyqtyng dilindegi, ózegindegi esh­qashan  joyylmaytyn paydaly mәdeny jәne psihologiyalyq ústanymdardy janghyrtu, boygha qayta siniru, baghyt-baghdar etu. Búl tútynushylyq qoghamnyng erejelerine essiz erip, tek tútynudy biletin toghyshar kónilding jeligin basyp, әrbir jeke adamnan bastap, qoghamdyq, memlekettik instituttargha deyingi ysyrapshyldyqqa tosqauyl qoygha mýmkindik beruding bir joly.

Sonymen, ysyrapshyldyqtyng basty kózi – tútynushylardyng minez-qúlqy deuge negiz bar. Ol minezding payda boluy zaman aghymymen tyghyz  baylanysty. Býgingi tútynushylyq qoghamda ómir sýretin adamdardyng bir atauy – tútynushylar. Biz bәrin tútynamyz: azyq-týlikti, zattardy, dýniye-mýlikti, aqparatty, bilimdi, internetti jәne t.b. Búl atau adam, azamat degen úghymdardyng sinoniymine ainaldy. Ysyrap turaly sóz qozghaghanda dәl osy «tútynushylyq qoghamnyn» jaman әdetine kelip tirelemiz. Sebebi, konsumerizm (tútynushylyq) derti mendegen qoghamda ómir sýrip otyrghan adam balasy búryn-sondy bolyp kórmegen toyymsyzdyqqa, qanaghatsyzdyqqa dushar boldy. «Moda» atty shet-shegi joq dýrmekke ilesip, japatarmaghay jana ataulygha ie bolu ýshin jantalasu qazirgi ómirding bir sipaty. Nәpsining sonynda ketip, tútynushy bolyp qana ghana ómir sýrip jýrgender jetkilikti. Búl – әleumettik auru. Jәne ol jeke bir adamnyng mәselesi emes, býkil qoghamnyng problemasy. Jappay tútynushylyq mәdeniyetting qanymyzgha singeni sonshalyq, esh qajetsiz, múqtajdyqsyz, paydasyz, maqsatsyz zat satyp alugha kóshtik. Halyqtyng tútynushylyq qabileti artty nemese satyp alghan zattarynyng qúny ay sayynghy tabysynan asyp týsedi degen derekter elding ekonomikalyq jaghdayynyng keremet kóterilgeni emes, kerisinshe, nesie alu esebinen payda bolghan kórsetkish. Bir qazaqtyng basynda birneshe nesiyesi bar. Nesiyege qyzyqqandar qaryzgha belsheden batyp, ol qaryzyn birneshe ese etip qaytara almay, tyghyryqqa batyp jýr.

Jalpy, adam ómirindegi qajettilikter bylaysha jikteledi: 

– tabighy qajettilikter – tagham, kiyim kii; 

– tabighi, biraq, asa qajetti emes – tansyq taghamdar, malynyp kiyinu;

 – tabighy da, qajetti de emes – ataq-danq, asqan baylyq.

Ysyrapshyldyqqa negiz bolghan da dәl osy ekinshi, ýshinshi punkttegi qa­­jettilikter – tabighy tegi joq, qa­jettiligi de shamaly. Al, osy qajettilikterge súranys HH-shy ghasyr ayaghynan bastap әlemdik dengeyde jappay óse týsti. Búghan sebep – adamzat túrmysynyng kóterilui, týrli ghylymiy-tehnikalyq jetistikterding túrmysqa enui, naryqtyq qatynastardyn, sauda-sattyqtyng sharyqtap damuy. Bastapqyda tabighy qa­jettiliktermen ghana qanaghattanghan adam balasy qogham damy kele, tútynushylyq tәbetin arttyra týsti. Bir kezderi artyq zat, keremet dýniye-mýlikterdi tútynu tek auqattylardyng ghana qolynan kelse, qazir qalyng búqaranyng basym bóligi tabighi, biraq, asa qajetti emes zattardy satyp ala alady (nesie alsa da). Al, tabighy da, qajetti de emes dýniyege qyzyghu – keshe de, býgin de asa auqattylardyng enshisi. Mine, materialdyq iygilikterge degen múqtajdyghyn qanaghattandyru dengeyine qarap qoghamnyng әrbir mýshesining qanday әleumettik tapqa jatatynyn birden anyqtaugha bolady. Yaghni, satyp alu qabileti – qoghamnyng taptyq jikke bólinuining basty ólshemi, ózin-ózi iydentifikasiyalaudyng qúraly. Árkim ózining qajettiligin qanaghattandyra aluyna qaray әleumettik mәrtebesin kór­setedi. Tútynushylyq qoghamda zattar men dýniye-mýlik te osy әleumettik taptardyng súranysyna qaray óndi­riledi: jappay qoldanysqa, qalyng búqaragha arnalghan zattar (shirpotreb) jәne qarjylyq elita tútynatyn zattar. Osylaysha, tútynushylyq qasiyet jay ghana biologiyalyq qajettilikterdi qana­ghattandyrudy bildirip qoymay, ol sonymen birge «adamnyng 1) zattargha, 2) ózge adamdargha, 3) jalpy býkil әlemge degen kózqarasyn bildiretin sipatty belgige ainalady» (Jan Bodriyyar). Al, adamdardyng tútynushylyq tәbetining barghan sayyn artyp bara jatqany onyng eshqanday shet-shegi joq ekenin bildiredi, sebebi adamnyng kózi búl pәniyde toymaq emes. 

Tútynushylyq pighyl mendegen qo­gham­nyng óz zandary, erejeleri bar: adamnyng tútynushylyq qabileti ne­ghúrlym joghary bolsa, soghúrlym ol ainalasynyng qúrmetine ie bolady, dәrejesi óse týsedi. Sóitip, tútynushylyq qasiyetter әldeqanday әleu­mettik markerge, adamdardyng aiyrym belgisine ainalyp tyndy. Qoghamnyng qazirgi damu dengeyinde adamdardyng bedeli olardyng qansha qarajatqa, qymbat avtokólikke, keremet dýniye-mýlikke ie boluymen ólshenedi, – búl shartty standart sanalady. Álbette, bәsekelestik – adam tabighatynyng týpki qasiyeti, tútynushylyq jarystyng astarynda da bәsekelestik jatyr. Bir-birimen jarysqa týsken adam­dardyng basty maqsaty – qoghamdyq iyerarhiyadan neghúrlym jogharydaghy oryndy iyelenu (Dәstýrli qoghamda aristokratiya, aqsýiektik ataq tek múragerlikpen, tekpen berilse, qazirgi qoghamda baylyqqa ie bolu arqyly elita qataryna kiruge bolady). Búl topqa tәn erekshelik – shamadan tys, adamnyng qajettilikterining sheginen asyp týsetin tútynu mólsheri, ol ysyrapshyl tútynu. Qayshylyq dәl osy tústa bas­talady.

Ysyrapshyl tútynushylyq – qazirgi tútynushylyq qoghamnyng basty atributy. Býgingi ómirimizge otbasylyq budjetting shamasyna qaramastan men­shikke, artyq mýlikke ie bolugha úmtylu, yrdu-dyrdugha shekten tys qúmarlyq, danghoylyq, әueyilik, eliktegishtik, ysyrapshyl tútynushylyq tәn. Múnyng bәri jariya sipatqa iye. Ózining daralyghyn taba almaghan qogham mýshesi ýi, túrmys, ekzotikalyq әshekeyler, gadjetter, kiyim-keshek, tagham arqyly elden erek­shelengisi keledi, qyr kórsetedi. Búl sanaly týrde qúrastyrylghan, jasandy artyqshylyq.

Satu-satyp alu qaghidasyna baghynatyn tútynushylyq qogham – sanaluan tauarlar әlemi, kliyentting qyzyghushylyghyn tu­ghyzudy maqsat etken marketing. Onyng bas­ty qúraly – kýnine neshe ret kóz aldynda kólbendep, beysanalyq әser etetin jarq-júrq jarnama men moda. Kliyentting nemese tútynushynyng armany – sәnnen qalmau, ýlgige úmtylu, ol ýlgi ýnemi qúbylyp oty­ratyny, ústatpaytyny taghy bar (tútynushylyq nәpsi ony saralaugha múr­sha bermeydi). Tútynushylyq qoghamda mәdeniyet te qalyng búqaragha arnalghan ónim dayyndaytyn tútas bir indus­triya – muzyka, kino, mulitfilimder (kishkentay tútynushylardy úmytugha bolmaydy), basqa da psevdoóner týrleri. Satyp alu qabileti joghary bolghan sayyn ózin baqyttyraq sezinetinder zat satyp ala beruge tәueldilik – shopogolizm (oniomaniya) dertine shaldyqqanyn bayqamay da qalady.

Álbette, búl ózing qalaghan zatty satyp aludyng bәri ysyrapshyldyqqa әkep soghady degendi bildirmeydi, eng bastysy – ishki tyiym, ústanym, zatqa tәueldilikten erkin bolu. Ysyrap kýnә eken dep, shekten tys sarandyq tanytudy, qaryn­bayshylyqty, bala-shaghannyng auzynan jyryp, ýnemdeudi nasihattap otyr­maghanymyz týsinikti. Adal jolmen ta­bylghan aqshagha jaqsy kiyim kii, әdemi túrmys-tirshilik, tansyq taghamdardy jegenge ne jetsin. Tek múnda tәkapparlyq, maqtanu, ózin ózgelerden artyq sanaudyng taby bolmaghany abzal. Abay atamyzgha jýginsek: «Adam balasyna jyrtyqsyz, kirsiz, sypayy kiyinip, hәm ol kiyimin bylghap, byljyratyp kiymey, taza kiymek – dúrys is. Lәkin óz dәuletinen artyq kiyinbek, ne kiyimi artyq bolmasa da kóniline quat tútyp, tym ainaldyrmaq – kerbezding isi.

 …Teginde adam balasy, adam balasynan aqyl, ghylym, ar, minez degen nәrselermen ozbaq. Onan basqa nәrselermen ozdym ghoy demekting bәri de – aqymaqtyq».  Biraq, búl tútynushylyq qoghamnyng zandaryna qayshy. Zamanyna qaray adamy, sodan da kópshilikting qabyl­dauy, týsinui kemshin. 

Shveysariyany shulatqan qazaq ysy­rapshyldyghy danghoylyq pen maqtanshaqtyqtyng ýlgisi bolyp últtyq minezge ainalyp ketu qaupi bar. Ásirese, qazirgi ekonomikalyq jaghdayda naqty әleumettik ahualgha mýlde kereghar, migha syimaytyn ysyrapshyldyq kórinisteri qadir-qasiyet, obal-sauap, qanaghat-rahym ataulyny tәrk etken qoghamdy dendep barady. Jighan-tergeni bir nemese birneshe atangha jýk bolghan ata-babamyz eshqashan dýniye-mýlikke bas úrghan emes, odan biyik túrdy. Kóshpeli el ómirding mәnin mәngilik qúndylyqtardan izdedi. Al, tútynushylyq danghoylyq dertine úshyraghan bizder she?.. Býgingi qoghamdy keyingi úrpaq qalay baghalar eken?

Dina Imambaeva, әleumettanushy

Abai.kz