Kýni keshe ghana Pravoslav әlemi atap ótken «Shoqynu meyramynda» qaqaghan qysqa qaramastan sugha týsken qazaqtardyng sanynyng kóp ekenin BAQ jarysa jazuda. Nege ekenin qaydam, dәl osy mereke qarsanynda әidik әnshi Qayrat Núrtastyng sugha týsken sureti jariyalanyp, júrtty dýrliktirdi. Artynsha, «aqtalghan» boldy. Esilding suyn «laylaghan» keshegi dýrmekti kórip otyryp san ghasyrdan beri qazaqtardy shoqyndyra almay jýrgen irgedegi otarlaushy kórshimizding aiy onynan tua bastaghanyn anghardyq.

Tarihtan bilemiz, qazaqtardy shoqyndyru jospary is jýzinde 1868 jyldan bastap naqtylanyp, 1892, 1898, 1902 jyldary kezen-kezenimen iske asyratyn baghdarlama bolatyn. Atalmysh qújatta: «Búratanalargha búdan keyin ómir sýretin jol qalmauy kerek. Jer bólisi barysynda olardyng birazy kórge kiredi, ekinshi toby hristian dinin qabyldap, orysqa ainalady, kónbegenderi túqymy qalmay qúridy…» dep atap kórsetken.

Baq.kz aqparattyq portalynda jariyalanghan  myna jaytty esten shygharmaugha tiyispiz. Otarlaushylar qazaqty oqytugha qúmar bolghan joq. Oqu-aghartu jýiesining barlyghy qazaqty tәueldi etuge jәne dini men tilin ózgertuge baghyttaldy. Áygili V.V.Bartolidting ózi týzemdikterding jer betinen joyylyp ketuin tilep: «Týzemdikterge olardyng óz tilinde ghylymy maghlúmattardy tym kóp bermeu kerek, olardyng әdebiyeti men mәdeniyetin ornyqtyra damytugha jaghday jasamau qajet, múnyng barlyghy olardyng orystanuyna kesirin tiygizedi» deydi.

Sol siyaqty qazaqtan shyqqan oqymysty Shoqan Uәlihanov ózining «Dalalyq músylmandyq turaly» maqalasynda: «…tatar moldalarynyng yqpalymen bizding halyq jalpy músylmandyqty keninen qabyldap jatyr. Europa órkeniyetine qol jetkizbese qyrghyz (qazaq) halqynyng joyylyp ketu qauipi túr. Songhy kezderi Sibir basshylyghy islam dinine qatysty qatelikterge úryna bastady. Shoqynghan qazaqtardyng Daladan ketuining qazaq halqy ýshin esh әseri joq. Bizding qolymyzda qansha qazaq hristiandyqty qabyldaghany jayly derek joq. Al, olardyng sany biz oilaghanday az emes. Keybir kazak stanisalarynda teng jartysy shoqynghan qazaqtar túrady, mysaly, «Yamyshevkada»…» deydi.

Sibirdi basqaru jarghysynyng ózinde úsaq últtardy shoqyndyrudy kózdeytin birneshe bap bar. Mәselen, 244-bap. Qyrghyz-qaysaqtardyng músylmandyghyn ózgertu arqyly, olardyng kópshiligin hristian dinine ótkizuding mýmkindigi zor. Oblys basshylyghy qajet dep tapsa, dindi kórkem әri esh zorlyqsyz týrde nasihattay alatyn arnayy ókilderdi shaqyrta alady.

245-bap. Qaybir okrugte hristiandyqty qabyldaghandar sany 1000 adamnan assa, oblys basshylyghy shirkeu salu ýshin qarajat súraugha jәne arnayy dindardy aldyrugha mindetti.

Bir kezderi irgedegi kórshimiz bizge josparly týrde osynday shoqyndyru sayasatyn jýrgizdi. Al, qazir she? Onday sayasat joq bola túra, ózimiz sugha týsip, shoqynyp jatqanymyz qalay?. Últtyq bolmystan airylyp, orystanyp ketkenimiz az ba edi? «Shoqyndy» degen osynday-aq bolmaushy ma edi? Joq, әli «shoqynyp» (orystanyp) bitpep pe edik? Búl súraqqa bәlkim Sizder jauap berersizder?

Shәriphan Qaysar

Abai.kz