Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Qogham 13281 0 pikir 15 Jeltoqsan, 2015 saghat 08:21

86-ShY JYLGhY JELTOQSANDY «HALYQ KÓTERILISI» DEP TANITYN KEZ KELDI

 AShYQ ÝNDEU

 Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti –

Elbasy N.Á. NAZARBAEVQA

 Qazaqstan Respublikasynyng Premier-Ministri

K.Q. MÁSIMOVKE

 Qazaqstan Respublikasy

Premier-Ministrining әleumettik mәseleler jónindegi orynbasary

D.N. NAZARBAEVAGhA

 Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Senatynyng Tóraghasy

Q.K. TOQAEVQA,

Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisining Tóraghasy

Q.Q. JAQYPOVQA

 Basqa da basshylyq qyzmettegi lauazymdy túlghalargha,

Sayasy partiyalar men Qazaqstandaghy iri biznesting liyderlerine

 (jeke tizim boyynsha)

 Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

Qúrmetti Qazaqstan Ýkimetining basshylary,

Parlament Palatalarynyng Tóraghalary men deputattary,

sayasy partiyalardyng basshylary, iri biznes «kapitandary»!

Kelesi, 2016 jyly elimiz Qazaqstandaghy jeltoqsan (1986 j.) kóterilisining (búdan әri – 86-shy jylghy Jeltoqsan) 30 jyldyghyn atap ótedi.

Osy kýnge deyin búl qúbylystyn, negizinen alghanda, tragediyalyq jaghy: kóterilisti basyp-janshu jónindegi jazalau aksiyalary, qatysushylargha, sonday-aq býkil qazaq halqyna qatysty keng auqymda jýrgizilgen qughyn-sýrgin sharalary, ústalyp, qamaugha alynghan, soqqygha jyghylyp, mertikken, sottalghan, júmystan bosatylghan ondaghan myng adam turaly aitylyp, jazylyp keldi.

Endi osy kóterilisting shynayy mәni – otanshyldyq pen batyrlyq jóninde aitatyn sәt tudy.

Kóp adamdar sol kezding ózinde de kóterilisting әdil jәne demokratiyalyq týrde bolghanyn týsindi. Ol últshyl sipatta bolghan emes, orysqa nemese basqa halyqqa qarsy baghyttalghan joq. Jeltoqsanshylar últtyq respublikanyng óz basshysyn saylau qúqyghyn alu ýshin әreket etti, al, búl әreket tabighy halyqaralyq jәne jalpy adamzattyq standart bolyp tabylady. Tek arnayy qyzmetting arandatuy ghana kóteriliske qylmystyq sipat berdi, óktemshil әri birjaqty kommunistik nasihat Kenes Odaghy Kommunistik Partiyasy Ortalyq Komiyteti Sayasy burosynyng sayasy qatelikterin jasyru, kóterilisti kýshpen basyp-janshu jәne qolgha alynghan qughyn-sýrgin sharalaryn aqtau ýshin jeltoqsanshylargha qalghan adamdardy qarsy qoyyp, olargha «nashaqorlar, maskýnemder men búzaqylar» degen jala japty.

Otyz jyl ótkennen keyin qoghamda 86-shy jylghy Jeltoqsan – bizding halqymyzdyng joghary memlekettik patriotizmi men jalpy batyrlyghynyng kórinisi boldy degen pikir tolyqtay qalyptasty. Qoghamnyng progressivti jәne demokratiyashyl baghyttaghy bóligi dәl sol adamdar qazaq halqynyng           ar-namysy men qadir-qasiyetin saqtap qaldy dep senedi. Qaza tapqan jәne sottalghan «jeltoqsanshylardyn» barlyghy halyq aldynda Qaharmandar – halyq batyrlary bolyp tabylady.

Qazaqstannyng býkil derlik ónirlerinde әrtýrli auqymda jәne nysandarda oryn alghan dәl osy halyqtyq qozghalys – kenestik jýie jaghdayynda bizding halqymyzdyng bostandyq pen tәuelsizdikke degen birtútas talpynysyn bildirdi.

86-shy jylghy Jeltoqsannyng Qaharmandary ghana halyqtyng ashtyq pen sayasy qughyn-sýrginnen ezilip-janshylghan sanasyn oyatyp, bizding halqymyzdyng totalitarlyq kommunistik iydeologiya túnshyqtyrghan ruhyn serpiltti, ony búrynghy kenes imperiyasyndaghy alasapyran oqighalar aldynda biriktire aldy. 

86-shy jylghy Jeltoqsan úiymdyq jaghynan ghana emes, sayasy jәne ruhany jaghynan alghanda da 1991 jylghy 16 jeltoqsanda Qazaqstannyng memlekettik tәuelsizdigin jariyalaudyng bastauy, dauylpazy boldy. Olardyng tughan kýnderining bir boluy da beker emes, biz óz Tәuelsizdigimizding 25 jyldyghyn onymen bir jylda, bir kýnde atap ótetin bolamyz.

Osy oqighalar halyqtyn, әsirese jastardyng jadynda halyqtyng jappay erligi men batyrlyghynyng aktisi, egemendik pen tәuelsizdikti qorghau isinde maqsattar men ruhtyng birligi retinde ornyghyp keledi. Ókinishke qaray, kóp adamdardyng aituynsha, 86-shy jylghy Jeltoqsan atynan әreket etetin keybir qoghamdyq úiymdar osy jarqyn da batyr beynege birshama kir keltirip jýr.

Býgingi kýni, әlemning kóptegen ónirlerinde patriotizm tolqyny órship túrghan kezde, qoghamnyng týrli toptarynda 86-shy jylghy Jeltoqsannyng memlekettik tәuelsizdikti aludaghy, sonday-aq óskeleng úrpaqty shynayy patriottyqqa tәrbiyeleudegi manyzy, tarihy orny men róli jónindegi mәsele qaytadan keninen talqylanyp jatyr.

Júrtshylyqtyng kókeyin:

- Tәuelsiz Qazaqstan nelikten osy kóterilisti tiyisti dengeyine kótermey otyr? Ondaghan myng qazaqstandyqtyng jappay patriotizmi men batyrlyghy nelikten moyyndalmay jatyr?

- Nelikten bizding memlekettik iydeologiya, resmy nasihat, BAQ,  joghary oqu oryndaryndaghy jәne mektepterdegi oqytushylar osy oqighalardyng qatysushylaryn Qazaqstannyng erkindigi men tәuelsizdigi jolyndaghy kýreskerler retinde kórsetpeydi? – degen súraqtar kóbirek tolghandyryp otyr.

Múnday súraq kóp jәne olardyng sany jyldan-jylgha kóbeyip keledi.

Ádilettilik túrghysynan aitu kerek, tәuelsizdik jyldary Qazaqstannyng jana biyligi búl baghytta belgili bir júmys jýrgizdi. Atap aitqanda, zansyz sottalghan adamdar júrtshylyqtyng talap etui boyynsha, Memleket basshysynyng Jarlyghymen aqtaldy, sottalghan jeltoqsanshylar sayasy qughyn-sýrginder qúrbandaryn aqtau turaly zangha qughyn-sýrginning qúrbandary retinde engizildi, kóteriliske qatysushylardyng bir bóligi júmysyna, oquyna qayta ornalastyryldy, túrghylyqty jerine qayta oraldy, olargha әleumettik kómek kórsetildi. Kóteriliske qatysushylardyng jәne onyng qúrbandarynyng biri Q. Rysqúlbekovke «Halyq Qaharmany» ataghy berildi. Almatyda qughyn-sýrgin qúrbandaryna jylyna bir ret materialdyq kómek beriledi. Alayda búl kómek kezekti aituly kýnning aldynda jәne el Preziydentining tapsyrmasy boyynsha berilip jýr.

2006 jyly 86-shy jylghy Jeltoqsannyng 20 jyldyq mereytoyynda júrtshylyq kókeyinde osy oqighalardyng orny men manyzyna jana obektivti әri layyqty bagha beriledi degen ýmit payda bolyp, Parlament deputattarynyng 80 payyzy jәne bizding kópúltty halqymyzdyng kórnekti ókilderi Preziydentke osy mәselelermen ótinish jasady. Qoghamdaghy aldynghy qatarly әri tiyisti qúrmetke bólenip jýrgen orys, ukraiyn, kәris, nemis, әzerbayjan jәne basqa da halyqtardyng ókilderi ómirden tuyndaghan naqty dәlelder keltirdi.

Alayda, júrtshylyq bergen barlyq úsynystar Memleket basshysynyng tiyisti sharalar qabyldau turaly tapsyrma bergenine qaramastan, oryndaushylar dengeyinde odan әri jýzege asyrylmay, toqtap qaldy. Almatynyng búrynghy әkimi I. Tasmaghambetovtyng eskertkish ornatqany bolmasa, qalghan mәselening barlyghy niyet pen uәde kýiinde qaldy.

Sondyqtan da, mereytoyly jyldyng qarsanynda, biz elding sayasy basshylyghyna, biylik elitasyna qalyng júrtshylyq atynan qaytadan ótinish jasap, 86-shy jylghy Jeltoqsandy qazaqstandyq birtútas patriotizm men jappay batyrlyq kórinis tapqan halyq kóterilisi dep resmy týrde tanudy, al oghan qatysushylardy Qazaqstannyng erkindigi men tәuelsizdigi jolyndaghy kýreskerler dep resmy týrde jariyalaudy súraymyz.

Osy oqighagha memlekettik auqym berip, kóteriliske shyqqan halyqtyng patriotizmi men batyrlyghyna layyqty bagha beretin kez keldi.

Búrynghy Kenes Odaghynda jappay sayasy qughyn-sýrginder jýieli týrde jýzege asyrylyp kelgeni býkil әlemge belgili. 20 – 30-shy jyldary bastalghan KOKP Ortalyq Komiytetining sayasaty men basqaruyna qarsy qozghalystar, әsirese, últtyq problemalar boyynsha, shynayy últtyq qúqyqtardy qorghau jolyndaghy qozghalystar sayasy jәne memlekettik qylmystar bolyp esepteldi, al, osynday oqighalargha qatysqan adamdar «halyq jaulary» bolyp jariyalandy. Osy qylmystar ýshin sottalghan adamdardyng tughan-tuystary men jaqyn-juyqtary da qylmystyq jaza men basqa da qudalaugha úshyrady. Osy «qylmys» qúramdary boyynsha, tipti, tútas halyqtar da óz tughan jerinen basqa aimaqtargha kýshtep kóshirildi. Biylik kenes zamanyndaghy adamdardyng sanasyna tereng ýrey men qorqynysh úyalatty.

Jeltoqsan qaharmandary qatang jazagha úshyraytynyn bile túra, ózderin 20 gradustyq ayazda soqqygha jyghyp, múzday sugha malshyndyrghanyna, arnayy qyzmetterding arandatqanyna, ózderine qarsy itterdin, BTR-lardyn, saper kýregimen jәne soyyldarmen qarulanghan erekshe milisiya otryadtarynyn, kursanttar men arnayy jasaqtardyng qoldanylghanyna, 8,5 mynnan astam «jasaqshylar» dep atalatyndardyng zauyttarda arnayy dayyndalghan temir shybyqtarmen jәne armaturalarmen úryp-soqqanyna, birneshe kýn boyy jappay ústau men qamau jýrgizilgenine qaramastan, erlik pen tabandylyq tanytyp, óz kýresterin jalghastyra berdi. Halyq arasynda olardyng ruhynyng kýshtiligi men batyrlyghy talay anyzdyng arqauyna ainaldy.  

Almatydaghy oqighalargha әlem júrtshylyghynyn, búrynghy Odaq respublikalaryndaghy belgili últtyq ziyaly qauym ókilderining belsene qoldau kórsetui, qazaq shygharmashylyq elitasynyng ýzdik ókilderining (J. Moldaghaliyev, S. Shәimerdenov, S. Zimanov jәne t.b.) ashyq narazylyq bildirip, sóz sóileui, sonday-aq M. Gorbachev pen onyng komandasy josparlaghan «qayta qúru», býkil әlemge jariya etilgen, KSRO-nyng ishki sayasy ómirin yryqtandyru baghyty ghana 37-shi jyldyng qaytalanuyn boldyrmay, belgilengen qughyn-sýrgin sharalarynyng iske asyrylu dәrejesin júmsartty. Degenmen, búl Qazaqstannyng erkindigi men tәuelsizdigin qorghau jolynda jeltoqsanshylar kórsetken jappay patriotizmning baghasyn kemitpeydi jәne onyng manyzyn tómendete almaydy.

Sondyqtan da halyqaralyq tәjiriybeni, basqa elderding praktikasyn negizge ala otyryp, barlyq mәselelerdi oryn-ornyna qoyyp, osy oqighagha baylanysty barlyq problemalardy órkeniyetti qúndylyqtar men halyqaralyq qúqyq shenberinde sheshetin sәt jetti dep sanaymyz jәne osyghan oray naqty úsynystar beremiz.

Bizding memlekettiligimizdi qalpyna keltiru men damytudyng jana tarihy kezeni 86-shy jylghy Jeltoqsan batyrlarynyng ónegesinde qazaqstandyq patriotizmning jana ýlgisin tәrbiyeleudi talap etedi.

Olar ózderining azamattyq boryshyn orynday otyryp, óz halqynyng mýddesi jolynda bar kýsh-qayratyn, densaulyghyn, mal-mýlkin beruge, tipti ómirin qiigha dayyn bolghan bizding batyr babalarymyzdyn, danqty «alashordashylar» tobynyn, Ekinshi dýniyejýzilik soghys batyrlarynyng dәstýrin jalghastyrady.

Resey men basqa da elderding ýlgisinde 17 jeltoqsandy tek qana Demokratiyalyq janaru emes, Otan batyrlarynyng kýni dep te jariyalaudy ótinemiz. Bizding halqymyzdyng tarihynda Otany ýshin óz ómirin qighan nemese ómirin qiigha dayyn túrghan úldary men qyzdary jetkilikti.

30 jyldyq mereytoy jylynda Almaty qalasynda demeushilik kómekting esebinen «86-shy jylghy Jeltoqsan» tarihiy-memorialdyq ortalyghynyn irgetasyn qalap, qúrylysyn bastau qajet dep esepteymiz. Ol arhivtik,   foto-qújattyq, últtyq-ruhani, imandylyq-patriottyq jәne basqa da zaldar men qoymalardyng keshenin qamty alar edi. Bizding ontýstik astanamyzda minajat etip, tabynatyn oryndardyng biri bolatyn Ortalyqtyng tәrbiyelik jәne nasihattyq manyzy zor bolmaq.

Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly! Astana – Sizding perzentiniz. Bizding elordanyng basty sәuletshisi de – Siz! Býgingi kýni Astana elding sayasy jәne memlekettik ortalyghy ghana emes, ol Qazaqstannyng barlyq ónirleri ýshin Patriotizmning ortalyghy jәne әrdayym ózine tartyp túratyn ýlgisi bolugha tiyis.

Sondyqtan da biz Sizden tәuelsiz Qazaqstannyng jana elordasynda  «86-shy jylghy Jeltoqsannyng qaharmandaryna» arnalghan monumenttik eskertkish túrghyzudy ótinemiz. Búl eskertkishti salugha da demeushiler tabylaryna senimdimiz. Búl osy kóterilisting manyzy biyik ekeninin, Otanymyzdyng erkindigi men tәuelsizdigi jolynda jeltoqsanshylar kórsetken jappay batyrlyq pen patriotizmdi Qazaqstannyng moyyndap, qúrmet tútatynynyng jarqyn aighaghy bolyp, elimizding basqa ónirlerine ónege bolaryna senemiz. Qazaqstandyqtardyng bolashaq úrpaghy Sizge riza bolary sózsiz.

Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimetinen Qazaqstannyng memlekettik tәuelsizdigining 25 jyldyghyn merekeleu ayasynda 86-shy jylghy Jeltoqsannyng 30 jyldyq mereytoyyn layyqty týrde qarsy alu boyynsha býkil 2016 jylgha arnalghan is-sharalardyng jeke keshendi josparyn әzirlep, qabyldaudy, onda ministrlikter men vedomstvolarda júmysty úiymdastyrudan bastap osy oqighalargha qatysushy – jeltoqsanshylardy memlekettik nagradalarmen marapattaugha úsynugha deyingi sharalardyng keng auqymyn kózdeudi ótinemiz.

Qúrmetti Darigha Núrsúltanqyzy! 86-shy jylghy Jeltoqsannyng qazirgi zamanghy Qazaqstan tarihyndaghy sayasy jәne qúqyqtyq mәrtebesin layyqty dengeyge kóteru, qazaqstandyqtardyng erligi men Otangha degen patriotizmin mәngi este qaldyru jәne jalpy alghanda, jastardyng býgingi jәne bolashaq úrpaghynyng óz Otanymyzdyng mýddesin, Qazaqstannyng tәuelsizdigin qorghau jolynda jappay batyrlyq kórsetuge dayyn boluy kóp rette Ýkimettegi әleumettik-mәdeny bloktyng jetekshisi retinde Sizge baylanysty.

Biz Sizdi 86-shy jylghy Jeltoqsannyng qazirgi zamanghy Qazaqstan tarihyndaghy joghary manyzyn ózinizge tәn joghary sayasi, ghylymiy-teoriyalyq dýniyetanym men prinsipshildik dengeyinizben layyqty týrde baghalap, olargha baylanysty barlyq mәselelerdi óz baqylauynyzda ústap, sheneunikterding osy problemagha degen memlekettik jәne patriottyq kózqarasyn ortalyqta da, jergilikti jerde de ýilestirip, qamtamasyz etedi, qoghamdyq úiymdarmen jәne úsynylyp otyrghan jobalardyng demeushilerimen dúrys әri tiyimdi ózara is-qimyldy qamtamasyz etedi dep ýmittenemiz.

Senat pen Mәjilisting basshylyghy men deputattarynan Qazaqstannyng memlekettik tәuelsizdigining 25 jyldyghyn merekeleu ayasynda Parlament Palatalarynda 2016 jylgha arnalghan is-sharalar josparyn jeke qabyldaudy, sonday-aq deputattardyng óz ónirlerindegi is-sharalardy úiymdastyruy men olargha qatysuyn, BAQ-taghy súhbat-maqalalaryn qamtamasyz etudi ótinemiz.      

QazKSR Jogharghy Kenesining (Tóralqasynyn) KOKP OK, Qazaqstan Kompartiyasy OK sheshimderi men núsqaularyn iske asyrugha baghyttalghan jәne 86-shy jylghy Jeltoqsangha baylanysty barlyq normativtik jәne normativtik emes (birjolghy) aktilerin qabyldanghan kezinen bastap zansyz jәne jaramsyz dep tanu qajet.

Parlament deputattarynan «Jeltoqsan (1986 j.) kóterilisine qatysushylardyng mәrtebesi jәne biylikting zansyz әreketterinen zardap shekken qúrbandardyng barlyghyn aqtau turaly» zang jobasyna bastama jasap, 2016 jyly osy zandy qabyldaugha barynsha atsalysuyn ótinemiz.

Osy arnauly zanda Jeltoqsangha qatysushylar Qazaqstannyng erkindigi men tәuelsizdigi jolyndaghy kýreskerler retinde tanylugha tiyis, onda olardyng qúqyqtyq mәrtebesi naqty kórsetilip, biylikting qughyn-sýrgininen qúrban bolghandar men japa shekkenderding barlyq sanattary atalugha, osy oqighalargha baylanysty zandyq faktilerdi sot arqyly anyqtaudyng qúqyqtyq tetikteri men tәrtibi aiqyndalugha tiyis, óitkeni arnayy qyzmetter men qúqyq qorghau organdary jauaptylyqtan qorqyp kóp qújattardy qúrtyp jibergen. «Qazaqstannyng azattyghy men tәuelsizdigi jolyndaghy kýreskerler» dep atalatyn jana qúqyqtyq instituttyng ainalymgha engiziletinine baylanysty zanda qalalarda, eldi mekenderde Jeltoqsandy mәngi este qaldyru, jeltoqsanshylardyng әleumettik-túrmystyq mәselelerin sheshu boyynsha qúqyqtyq rejim jәne joghary, sonday-aq jergilikti memlekettik organdardyng jauapkershiligi jazylugha tiyis.

Biz kóptegen deputattardyng ózimiz aitqan úsynystardy qoldaytynyn bilemiz. Olardyng arasynda týrli ónirlerden kelgen auqatty adamdar, biznesmender barshylyq, olar óz ónirlerinde eskertkishter ornatugha, kósheler men alandargha «Jeltoqsan» atauyn nemese Jeltoqsan oqighasynyng naqty qaharmandarynyng esimin beru júmystaryn úiymdastyryp jәne basqa da mәselelerdi sheshuge bastama jasap, olargha ishinara bolsa da, demeushi bola alady.

Ministrlikter men vedomstvolargha ortalyq apparattarda da, oblystarda da 86-shy jylghy Jeltoqsangha qatysushylardy, әsirese oidan shygharylghan sayasy sebepter boyynsha týrli jazalau jәne qudalau әreketterine úshyraghan adamdardy Qazaqstannyng azattyghy men tәuelsizdigi jolyndaghy kýreskerler retinde úlyqtay otyryp, osy oqighalardyng 30 jyldyq mereytoyy jónindegi is-sharalardyng arnauly josparyn qabyldaudy úsynamyz.

Bilim jәne ghylym (A.B. Sәrinjipov), Mәdeniyet (A. Múhamediyúly), Syrtqy ister ministrlerinen (E.Á. Ydyrysov), Últtyq ghylym akademiyasynyng preziydentinen (M. Júrynov), JOO-lardyn, arnauly jәne orta oqu oryndarynyng rektorlarynan jeke is-sharalar josparyn әzirlep, qabyldaudy, onda 86-shy jylghy Jeltoqsangha shynayy ghylymy negizdelgen bagha beru qaghidattary men әdisteri jónindegi sharalar jýiesin kózdeudi, býkil qazaq halqyna qarsy últshyldyq aiyptau jónindegi, «qazaq burjuaziyalyq últshyldyghyn» qayta tudyru («alashordashylargha» taghylghan negizgi aiyp) turaly keng auqymdy qughyn-sýrgindi nasihattyq jaghynan býrkemeleu jәne qylmystyq isterdi qozghau, ruhani, ghylymi, joghary bilim beru jәne mәdeny salalardaghy qazaq ziyalylarynyng ozat ókilderin qudalau, býkil Qazaqstanda «últshyldyq oshaqtary» men «últshyldardy» izdestiru ahualyn jasau, últtyq belgisi boyynsha qudalau ýshin qyzmet etken týrli konferensiyalardyng «ghylymy izdenisterine», jekelegen «ghylym koriyfeylerinin» (akademikterdin, professorlardyn, ghylym doktorlarynyn) «janalyqtaryna», basqa da jalghan ghylymy tújyrymdargha halyqaralyq-ghylymy standarttar boyynsha obektivti zandyq baghasyn berudi ótinemiz.

Atap aitqanda, 1987 jyldyng kókteminde Qazaq KSR Ghylym Akademiyasynda internasionaldyq jәne últaralyq tәrbie taqyrybynda ótken konferensiya ony úiymdastyrushylar ýshin de, onda sóz sóilegen keybir adamdar ýshin de masqara kórinis boldy.

Eshbir akademiyk, eshbir ghylym doktory ózining qasaqana týrde, biylikting yghyna jyghylyp, mansabyn oilap, ghylymy aqiqatty búrmalaghany, Otannyng azattyghy men tәuelsizdigi jolyndaghy kýreskerlerding esteligin jәne olardyng aldyndaghy óz paryzyn satqany, óz halqy men óz úldaryna qarsy shyqqany, biylikting jazalau aksiyalary men qughyn-sýrgin sharalaryn iydeologiyalyq jaghynan qamtamasyz etuge sanaly týrde qatysqany ýshin ókinish bildirip, keshirim súraghan joq.  

Ghylymy ortalyqtardyn, joghary oqu oryndarynyng 2016 jylgha arnalghan is-sharalar josparynda, bizding oiymyzsha, osy kópqyrly әleumettik-sayasy qúbylys – 86-shy jylghy Jeltoqsandy ozyq әlemdik standarttar boyynsha jana ghylymy zertteu taqyryptaryn belgilep, talqylanatyn taqyryp boyynsha belgili de bedeldi ghalymdar shaqyrylatyn halyqaralyq konferensiyalar ótkizudi kózdeu, osy oqighalar boyynsha arnayy dayyndalghan arnauly kurstar, dәrister, konferensiyalar siklin praktikagha engizu, kitapshalar, kitaptar shygharu qajet.

Bizding azamattyq boryshymyz ben әdilettilik 86-shy jylghy Jeltoqsangha qatysqan nemese ony qoldaghan jәne týrli qudalaugha úshyraghan, oqudan shygharylghan, qylmystyq jәne әkimshilik jauaptylyqqa tartylghan joghary, orta jәne arnayy oqu oryndarynyng barlyq studentterin anyqtaudy talap etedi.  Olardyng Qazaqstan mýddesin qaltqysyz jәne batyl qorghauy qazirgi jәne bolashaq studentter ýshin ýlgi bolugha tiyis.

Oqu oryndarynyng jәne jastar isi jónindegi komiytetterding jetekshileri jana qazaqstandyq patriotizmdi qalyptastyruda olardyng da patriottyghyn basshylyqqa alu kerek.

Ministrlikterdin, ghylymiy-bilim beru mekemelerining josparlarynda Qazaqstandaghy antiimperiyalyq kóterilisting halyqaralyq manyzy men rólin sipattaytyn is-sharalar kesheni mindetti týrde bolugha tiyis, óitkeni, ol búrynghy kenestik-kommunistik imperiyagha qarsy últ-azattyq kýreske jәne «sosialistik lageri» dep atalatyn óktemshil bloktyng ydyrauyna jol ashty.

2001 jyly jazushy N.S. Kenjeghúlovanyng jurnalistika mamandyghy boyynsha «1986 jylghy jeltoqsan kóterilisining Qazaqstan baspasózinde jazylyp-kórsetilui» degen taqyrypta filologiya boyynsha bir ghana kandidattyq dissertasiyasy qorghalghany bolmasa, búl taqyrypqa týren týspegeni ókinishti. Ótken otyz jylda tarih boyynsha da, qúqyqtanu boyynsha da, әleumettanu boyynsha da birde-bir dissertasiya qorghalmady. Búl bizding qoghamdyq ghylymnyn, bizding qoghamtanushy ghalymdar men olardyng ghylymy jetekshilerining búrynghy kenestik jәne kommunistik ghylymy doktrinalar men taptauryn tәrtipten arylmaghanyn kórsetedi. Osy oqighalardy entuziast-zertteushilerding qyruar faktilik jәne taldamalyq material jinaghanyna qaramastan, olar әli kýnge deyin zamany ótken keshegi iydeologiyanyng tútqynynda qalyp otyr.

Ásiya Bayghojina «Jariyalanbaghan sheru hronikasy» filimin jәne Qaldybay Ábenov «Allajar» filimin memlekettik qoldausyz, negizinen ózderining patriottyghy men jeke erligining arqasynda týsirdi.  

Memlekettik organdar, oqu oryndary osy taqyrypta jazylghan jәne avtorlardyng ózderi basyp shygharghan kórkem jәne derekti kitaptargha kónil bólmeydi, olardy nasihattamaydy, oqu-tәrbie maqsatynda paydalanbaydy. Búl kitaptardy kóp júrt bile bermeydi.   

Oblystardyn, Astana jәne Almaty qalalarynyn, qalalar men audandardyng әkimderi men mәslihattarynan óz sheshimderi negizinde Qazaqstandaghy jeltoqsan (1986 j.) oqighalaryna baylanysty tiyisti aumaqtardyng biyligi qabyldaghan barlyq aktilerdi qabyldanghan kezinen bastap zansyz jәne jaramsyz dep tanudy, olardy iske asyru saldarlaryn jon jóninde sharalar qoldanudy ótinemiz.               

Biz, sonday-aq, Tәuelsizdikting 25 jyldyghyn merekeleu shenberinde 2016 jyldyng – Qazaqstandaghy Jeltoqsan (1986 j.) kóterilisining 30 jyldyghy atap ótiletin jyl ekenine mәn berudi jәne ony úmytpaudy ótinemiz. Halyq qozghalystary, týrli nysandar men auqymdaghy narazylyqtar Qazaqstannyng barlyq derlik ónirlerinde oryn aldy. Árbir oblysta, qalada, audanda osy oqighalar men oghan qatysushylargha arnalghan ózderining is-sharalar josparyn jasaudy, onda 86-shy jylghy Jeltoqsandy jәne onyng qaharmandaryn mәngi este saqtau boyynsha sheshim qabyldaudy jәne tiyisti sharalar úiymdastyryp atap ótulerin ótinemiz.

Qazaqstan Respublikasy Jogharghy Sotynyng basshylyghy men sudiyalarynan, birinshiden, osy oqighalardyng barlyq qatysushylaryn, ekinshiden, osy oqighalargha baylanysty býkil Qazaqstan aumaghynda KOKP, Memlekettik qauipsizdik komiyteti jәne Ishki ister ministrligi organdarynyng aqparaty boyynsha «qazaq últshyldaryn» izdestiru jәne tabu jónindegi nauqan barysynda basqa da baptar boyynsha sottalghan adamdardy sottau praktikasyn jinaqtap-qorytudy ótiner edik.

Osy oqighalargha baylanysty japa shekken qúrbandargha keltirilgen materialdyq jәne moralidyq ziyandy óteu jónindegi azamattyq isterdi qarau praktikasy da múqiyat zertteudi talap etedi, óitkeni, olar boyynsha sotta birynghay obektivti baghalau ólshemsharttary joq, sayasy jәne memlekettik qudalaudan keltirilgen zalaldyng býkil kólemi eskerilmeydi. Búrynghy sudiyalar, zangerler Qazaqstandaghy jeltoqsan (1986 j.) oqighalaryna baylanysty әrtýrli is sanattary boyynsha sot praktikasy qorytylyp, basshylyqqa alynatyn týsindirmeler men núsqaular berilgen Qaz KSR Jogharghy Soty Plenumynyn, Tóralqasynyng qaulylary qayta qaralugha jәne olardyng kýshi joyylugha tiyis dep esepteydi.

Sonymen qatar, biz zansyz búiryqtardy oryndap, osy oqighalargha qatysushylardy kóshelerde, әsirese ústau oryndarynda qorlap, til tiygizgen, úryp-soqqan, sóitip zandylyq pen azamattardyng konstitusiyalyq qúqyqtaryn ózderi búzghan milisiya qyzmetkerlerine, sonday-aq «jasaqshylar» dep atalatyndargha qatysty olardy qúqyqqa syiymsyz әreketter jasady dep aiyptaytyn praktikany qorytyp, qylmystyq jәne әkimshilik isterdi qayta qaraudy da ótinemiz.

Biraq «qúqyq qorghau organdary» men «jasaqshylar» dep atalatyndardyng zansyz әreketterine birjaqty qarau saldarynan olargha eshqanday obektivti bagha berilmedi. Kerisinshe, olar kóterilisshilerding búzaqylyq әreketterinen zardap shekkender bolyp tanylyp, tipti memlekettik nagradalarmen marapattaldy.

Qazaqstan Respublikasy Bas prokuraturasynyn, Últtyq qauipsizdik komiytetinin, Ishki ister ministrligining basshylyghynan Qazaqstandaghy jeltoqsan (1986 j.) oqighalaryna baylanysty óz vedomstvolary qabyldaghan barlyq sheshimder men búiryqtardyng kýshin óz Alqalarynyng sheshimderimen, óz búiryqtarymen joidy jәne olardy qabyldanghan kezinen bastap zansyz jәne jaramsyz dep tanudy, olardy oryndaudyng saldaryn jong jóninde tiyisti sharalar qoldanudy ótinemiz. Atap aitqanda, atalghan oqighalardyng qatysushylaryna qatysty qughyn-sýrgin qoldanugha qarsy shyqqan qyzmetkerlerdi qyzmetten bosatudy, tómendetudi, týrli jazalau sharalaryna tartudy zansyz dep tanu, olardan nemese balalarynan keshirim súrau qajet.

Biz, sonday-aq, Sizderden myndaghan adamdardyng negizsiz ústap alynuy men prokurordyng sanksiyasynsyz is jýzinde qamauda ústaluy, ústau oryndarynda soqqygha jyghu men qorlap-ghaybattau, qylmystyq jauaptylyqqa negizsiz tartu faktileri, materialdar men faktilerdi búrmalau boyynsha, sonday-aq osy oqighalargha qatysushylargha qatysty milisiya qyzmetkerleri men arnayy qyzmet soldattary tarapynan jasalghan naqtyly qylmys faktileri boyynsha qylmystyq isterdi qozghap, jan-jaqty, obektivti týrde tergep-tekserudi ótinemiz. Atap aitqanda, milisionerding osy oqighalargha qatysushylardyng biri Ádil Moldybaevty ishinen atu faktisi boyynsha. Oq Ádilding ómirlik manyzdy aghzalaryna tiyip, denesin tesip ótken, ol ghayyptan tiri qaldy. «Qúqyq qorghau organdary» dep atalatyndar Moldybaevty oqighagha qatysushy retinde qylmystyq jauaptylyqqa tartyp, sottady, al, milisionerdi nagradagha úsyndy. Qatysushylardy ghana emes, sot tóreligi men ornyqty oidy qorlau men ghaybattaudyng múnday faktileri jetip artylady.

Respublikanyng Bas prokurory, qúrmetti Dauylbaev Ashat Qayzollaúlynan osy oqighalargha qatysushylar qayta ózderi zansyz búiryqtar men núsqaulardy oryndap, kóshelerde, әsirese ústau oryndarynda adamdardy qorlap, úryp-soqqan, sóitip zandylyqty jәne azamattardyng konstitusiyalyq qúqyqtaryn ózderi búzghan milisiya qyzmetkerlerine, sonday-aq «jasaqshylar» dep atalatyndargha qatysty qylmys jasady dep aiyptalatyn qylmystyq jәne әkimshilik isterdi jan-jaqty jәne obektivti týrde qaraudy ótinemiz.  

Qúrmetti Asqar Isabekúly (Myrzahmetov), Azat Túrlybekúly (Peruashev), Ály Ábdikәrimúly (Bektaev) jәne sayasy partiyalardyng basqa da basshylary!

Ókinishke qaray, 86-shy jylghy Jeltoqsan oqighasynda bas kótergen jappay patriottyq pen qaharmandyq iydeologiyalyq, partiyalyq-sayasy júmysta әli kýnge deyin ózining layyqty ornyn alghan joq.

Qazaqstannyng memlekettik tәuelsizdigining 25 jyldyghyn toylau qarsanynda 86-shy jylghy Jeltoqsan oqighasynyng 30 jyldyq mereytoyy kólenkede qalmau ýshin biz osy kóteriliske qatysushylardyng erligin mәngi este saqtau boyynsha, oryn alghan halyqtyng jappay narazylyghynyng sebepteri men sayasy maqsatyn dúrys týsindiru boyynsha Is-sharalar josparyn qabyldaudy úsynamyz.

Sizderding partiyalarynyzdyng belsendileri men mýshelerining arasynda ónirlerde partiya basshylyghy men ortalyq organdarynyng tiyisti núsqauymen jәne sheshim qabyldauy arqyly jergilikti әkimdikterde, mәslihattarda               86-shy jylghy Jeltoqsan oqighasyn mәngi este saqtau jónindegi mәselelerge bastamashy bolatyn, jerlesterining qoghamdyq pikirin jinau ýshin jinalystar men jiyndardy úiymdastyratyn, osy oqighagha tikeley qatysushylardy ortagha alyp, olardy nasihattau jәne tәrbiyelik maqsattarda paydalanatyn patriottar men biznesmender az emes.

Qúrmetti Timur Asqarúly (Qúlybaev), Ómirzaq Estayúly (Shýkeev), Bolat Jәmiytúly (Ótemúratov), Serik Ryskeldiúly (Jaqsybekov), Kenes Hamiytúly (Raqyshev), Núrlan Erkebúlanúly (Smaghúlov), Romin Rizaúly (Mәdinov), Sapar Ysqaqúly (Ysqaqov), Núrjan Sәlkenúly (Subhanberdiyn), Qayrat Satybaldyúly (Satybaldy), Aleksandr Antonovich (Mashkevich), Vladimir Sergeevich (Kiym), Ivan Adamovich (Sauer) jәne esimderi ortalyqta da, jergilikti jerlerde de belgili biznesting basqa da iri «kapitandary»!

Sizder – qazirgi kýni kósh basynda jýrgen túlghalarsyzdar. Sizderdi Qazaqstannyng patrioty emes degen oy tipten mýmkin emes.

Elbasymyz Núrsúltan Ábishúly aitqanday, bizding memleketimiz sizderdi  auqatty, ataqty әri baqytty etip otyr,  endi,  ekonomikalyq daghdarys pen energiya resurstaryna baghanyng qúldyrauy saldarynan budjet qysyltayang kýndi bastan keshken uaqytta  memleketke Sizderding de kómektesetin kezderiniz keldi.

Áriyne, Sizderding júmysbasty adam ekenderiniz týsinikti. Degenmen de,  eger de Sizder 86-shy jylghy Jeltoqsan oqighasynyng Qazaqstan tәuelsizdiginin  ruhany dingegi ekenin jәne osy oqighany tiyisti dengeyinde  nasihattau – patriottyqtyn  qaynar búlaghy әri Otanymyzdyng mýddesin qaltqysyz qorghau ýlgisi ekenin týsinip, oilanar bolsanyzdar, onda Sizderding әrqaysylarynyz «86-shy jylghy Jeltoqsan oqighasynyng qaharmandaryna» eskertkish ornatu, oblys ortalyqtarynda, Semey, Arqalyq, Qapshaghay, Saryaghash qalalarynda jәne basqa da qalalar men eldi mekenderde  kósheler men alandargha erlik pen batyldyqtyng simvolyna ainalghan esimderdin  atyn beru mәselelerin sheshude demeushi bolyp qana qoymay, eldik, memlekettik mazmúny tereng isti úiymdastyrady, ónirlerdegi basqa da mәselelerdi sheshuge atsalysady dep ýmittenemiz.

Osy iste de biyikten kórinip, bekzattyq pen mesenattyq kórsetip, ýlgi bolatyndarynyzgha shyn jýrekten senip, ýmit artamyz.

Adamnyng adamgershiligi, bolmysynyng bekzattyghy, internasionalistigi iygi ister jasaudan, tarihiy-memorialdyq keshender túrghyzudan, Sizderdi mulitimillioner, milliarder etken el tәuelsizdigi men azattyghy ýshin jankeshken kýreskerlerge eskertkishter saludan kórinedi. Biz Sizderdi, otandastarymyzdy óz Otanymyzda iygi is isteuge shaqyramyz!  Sizderge barsha júrt qarap, bagha berude!

Sóz sonynda Jeltoqsandyqtardyn  jappay bas kótergen patriottyghyn mәngi este saqtau jónindegi úsynysty tiyisinshe zandy týrde resimdeu bastamasy tómennen, enbek újymdarynan, oqu oryndarynan, auyldyq okrugterden, audandardyn, qalalardyng әkimdikterinen, qalalyq jәne audandyq mәslihattardan bastau alghany jón bolar edi.

Mine, osy túrghyda búqaralyq aqparat qúraldary ýlken ról atqara alady. BAQ-tyng osy oqighagha qatysushylardyng aldynda qaryzdar ekenin aitqan jón. Qazaqstandyqtardyng agha buyny men orta buyny olardyn  qoghamdy qalay dýrliktirgenin, teris pikir aitqanyn jaqsy biledi. Olar sotqa deyin, tergeu jýrgizu bastalmay túryp, alghashqy kýnderden bastap-aq mәn-jay men faktilerdi búrmalap, kóterilisshilerge auyr memlekettik qylmys jasady, halyqtar bauyrlastyghy men dostyghyna iritki týsirdi dep jala japty, úrlyq-qarlyq jasady jәne  araq iship, nasha shekti dep negizsiz aiyptap, olardyng tuys-tughandaryn jerge qaratty.

Ásirese, «Kazahstanskaya pravda» jәne «Sosialistik Qazaqstan» gazetteri, Respublikalyq televiydenie kózge týsti. Tiyisinshe qoghamdyq pikir qalyptastyru jәne jýrgizilip jatqan qughyn-sýrgindi nasihattaudy qamtamasyz etu maqsatynda jurnalister men búqaralyq aqparat qúraldarynyng basshylary oqighagha qatysushylardy aiyptap, Respublikanyng búrynghy biyligin jamandap jarysa jazdy. Keybir gazetter men jurnalisterding aty atalghanda, halyq olardyng istegen isterin eske saqtap, olardyng kesh bolsa da ókingenin qalaydy.

Endi Qazaqstannyng jana búqaralyq aqparat qúraldarynyn, jurnalisterding jana buynynyng 86-shy jylghy Jeltoqsan oqighasyn jariyalauda  agha buyn jol bergen qatelerdi týzeytin kezi keldi.

 Asa qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

86-shy jylghy Jeltoqsan oqighasynyng Qazaqstan tarihynda ózine layyqty oryn alatynyna biz kәmil senemiz. Degenmen de, keler úrpaqtyng bizdi últyn sýimegen, tarihyn, batyrlaryn syilamaghan dep aiyptamauy ýshin osy sharalardyng barlyghy Sizding basshylyghynyz kezinde iske asqanyn qalaymyz.

Elimiz Jeltoqsan kóterilisining (1986 j.) 30 jyldyghyn Sizding izgi niyetiniz ben qoldauynyzgha sýiene otyryp, layyqty týrde, naqtyly iygi isterimen qarsy alady, halqymyzdyng ar-namysy men qadir-qasiyetin, Qazaqstannyng azattyghy men tәuelsizdigin qorghaghan jastarymyzdyng jappay erligin atap ótedi.

Qúrmetpen,

Toqtar ÁUBÁKIROV – Halyq qaharmany,

Qazaqstannyng túnghysh gharyshkeri, Kenes Odaghynyng Batyry

Ghadilbek ShALAHMETOV – qogham jәne memleket qayratkeri, akademiyk, Memleketaralyq «Miyr» teleradiokompaniyasynyng preziydenti (1992-2002 gg.), ýshinshi shaqyrylymdaghy Parlament Mәjilisining deputaty

Ghany QALIYEV –  QR ÚGhA Akademiygi, Sayasi, qogham qayratkeri, ekinshi shaqyrylymdaghy Parlament Mәjilisining deputaty

Jandarbek MÁLIBEKOV –  QR Memlekettik Eltanba avtory,  Enbek sinirgen arhiytektor, L.Gumiylev atyndaghy EÚU professory 

Qoyshyghara SALGhARAÚLY – jazushy, tarihshy, Memlekettik syilyqtyng laureaty, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri

Amangeldi AYTALY – filosofiya ghylymdarynyng doktory, sayasi, qogham qayratkeri, Bilim beru jәne tәrbiyeleu mәseleleri ghylymy ortalyqtyng jetekshisi, ekinshi jәne ýshinshi shaqyrylymdaghy Parlament deputaty

 

Qúrmanghazy AYTMYRZA – kóterilisti úiymdastyrushylardyng biri, Astana qalasy suretshiler odaghynyng Bas diyrektory

Abai.kz  

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2393