اشىق ۇندەۋ

 قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى –

ەلباسى ن.ءا. نازارباەۆقا

 قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى

ك.ق. ماسىموۆكە

 قازاقستان رەسپۋبليكاسى

پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەر جونىندەگى ورىنباسارى

د.ن. نازارباەۆاعا

 قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ توراعاسى

ق.ك. توقاەۆقا،

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى

ق.ق. جاقىپوۆقا

 باسقا دا باسشىلىق قىزمەتتەگى لاۋازىمدى تۇلعالارعا،

ساياسي پارتيالار مەن قازاقستانداعى ءىرى بيزنەستىڭ ليدەرلەرىنە

 (جەكە ءتىزىم بويىنشا)

 قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

قۇرمەتتى قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ باسشىلارى،

پارلامەنت پالاتالارىنىڭ توراعالارى مەن دەپۋتاتتارى،

ساياسي پارتيالاردىڭ باسشىلارى، ءىرى بيزنەس «كاپيتاندارى»!

كەلەسى، 2016 جىلى ەلىمىز قازاقستانداعى جەلتوقسان (1986 ج.) كوتەرىلىسىنىڭ (بۇدان ءارى – 86-شى جىلعى جەلتوقسان) 30 جىلدىعىن اتاپ وتەدى.

وسى كۇنگە دەيىن بۇل قۇبىلىستىڭ، نەگىزىنەن العاندا، تراگەديالىق جاعى: كوتەرىلىستى باسىپ-جانشۋ جونىندەگى جازالاۋ اكتسيالارى، قاتىسۋشىلارعا، سونداي-اق بۇكىل قازاق حالقىنا قاتىستى كەڭ اۋقىمدا جۇرگىزىلگەن قۋعىن-سۇرگىن شارالارى، ۇستالىپ، قاماۋعا الىنعان، سوققىعا جىعىلىپ، مەرتىككەن، سوتتالعان، جۇمىستان بوساتىلعان ونداعان مىڭ ادام تۋرالى ايتىلىپ، جازىلىپ كەلدى.

ەندى وسى كوتەرىلىستىڭ شىنايى ءمانى – وتانشىلدىق پەن باتىرلىق جونىندە ايتاتىن ءسات تۋدى.

كوپ ادامدار سول كەزدىڭ وزىندە دە كوتەرىلىستىڭ ءادىل جانە دەموكراتيالىق تۇردە بولعانىن ءتۇسىندى. ول ۇلتشىل سيپاتتا بولعان ەمەس، ورىسقا نەمەسە باسقا حالىققا قارسى باعىتتالعان جوق. جەلتوقسانشىلار ۇلتتىق رەسپۋبليكانىڭ ءوز باسشىسىن سايلاۋ قۇقىعىن الۋ ءۇشىن ارەكەت ەتتى، ال، بۇل ارەكەت تابيعي حالىقارالىق جانە جالپى ادامزاتتىق ستاندارت بولىپ تابىلادى. تەك ارنايى قىزمەتتىڭ ارانداتۋى عانا كوتەرىلىسكە قىلمىستىق سيپات بەردى، وكتەمشىل ءارى بىرجاقتى كوممۋنيستىك ناسيحات كەڭەس وداعى كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ ساياسي قاتەلىكتەرىن جاسىرۋ، كوتەرىلىستى كۇشپەن باسىپ-جانشۋ جانە قولعا الىنعان قۋعىن-سۇرگىن شارالارىن اقتاۋ ءۇشىن جەلتوقسانشىلارعا قالعان ادامداردى قارسى قويىپ، ولارعا «ناشاقورلار، ماسكۇنەمدەر مەن بۇزاقىلار» دەگەن جالا جاپتى.

وتىز جىل وتكەننەن كەيىن قوعامدا 86-شى جىلعى جەلتوقسان – ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ جوعارى مەملەكەتتىك ءپاتريوتيزمى مەن جالپى باتىرلىعىنىڭ كورىنىسى بولدى دەگەن پىكىر تولىقتاي قالىپتاستى. قوعامنىڭ پروگرەسسيۆتى جانە دەموكراتياشىل باعىتتاعى بولىگى ءدال سول ادامدار قازاق حالقىنىڭ           ار-نامىسى مەن قادىر-قاسيەتىن ساقتاپ قالدى دەپ سەنەدى. قازا تاپقان جانە سوتتالعان «جەلتوقسانشىلاردىڭ» بارلىعى حالىق الدىندا قاھارماندار – حالىق باتىرلارى بولىپ تابىلادى.

قازاقستاننىڭ بۇكىل دەرلىك وڭىرلەرىندە ءارتۇرلى اۋقىمدا جانە نىسانداردا ورىن العان ءدال وسى حالىقتىق قوزعالىس – كەڭەستىك جۇيە جاعدايىندا ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ بوستاندىق پەن تاۋەلسىزدىككە دەگەن ءبىرتۇتاس تالپىنىسىن ءبىلدىردى.

86-شى جىلعى جەلتوقساننىڭ قاھارماندارى عانا حالىقتىڭ اشتىق پەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىننەن ەزىلىپ-جانشىلعان ساناسىن وياتىپ، ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ توتاليتارلىق كوممۋنيستىك يدەولوگيا تۇنشىقتىرعان رۋحىن سەرپىلتتى، ونى بۇرىنعى كەڭەس يمپەرياسىنداعى الاساپىران وقيعالار الدىندا بىرىكتىرە الدى. 

86-شى جىلعى جەلتوقسان ۇيىمدىق جاعىنان عانا ەمەس، ساياسي جانە رۋحاني جاعىنان العاندا دا 1991 جىلعى 16 جەلتوقساندا قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىن جاريالاۋدىڭ باستاۋى، داۋىلپازى بولدى. ولاردىڭ تۋعان كۇندەرىنىڭ ءبىر بولۋى دا بەكەر ەمەس، ءبىز ءوز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلدىعىن ونىمەن ءبىر جىلدا، ءبىر كۇندە اتاپ وتەتىن بولامىز.

وسى وقيعالار حالىقتىڭ، اسىرەسە جاستاردىڭ جادىندا حالىقتىڭ جاپپاي ەرلىگى مەن باتىرلىعىنىڭ اكتىسى، ەگەمەندىك پەن تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ ىسىندە ماقساتتار مەن رۋحتىڭ بىرلىگى رەتىندە ورنىعىپ كەلەدى. وكىنىشكە قاراي، كوپ ادامداردىڭ ايتۋىنشا، 86-شى جىلعى جەلتوقسان اتىنان ارەكەت ەتەتىن كەيبىر قوعامدىق ۇيىمدار وسى جارقىن دا باتىر بەينەگە ءبىرشاما كىر كەلتىرىپ ءجۇر.

بۇگىنگى كۇنى، الەمنىڭ كوپتەگەن وڭىرلەرىندە پاتريوتيزم تولقىنى ءورشىپ تۇرعان كەزدە، قوعامنىڭ ءتۇرلى توپتارىندا 86-شى جىلعى جەلتوقساننىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىكتى الۋداعى، سونداي-اق وسكەلەڭ ۇرپاقتى شىنايى پاتريوتتىققا تاربيەلەۋدەگى ماڭىزى، تاريحي ورنى مەن ءرولى جونىندەگى ماسەلە قايتادان كەڭىنەن تالقىلانىپ جاتىر.

جۇرتشىلىقتىڭ كوكەيىن:

- تاۋەلسىز قازاقستان نەلىكتەن وسى كوتەرىلىستى ءتيىستى دەڭگەيىنە كوتەرمەي وتىر؟ ونداعان مىڭ قازاقستاندىقتىڭ جاپپاي ءپاتريوتيزمى مەن باتىرلىعى نەلىكتەن مويىندالماي جاتىر؟

- نەلىكتەن ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك يدەولوگيا، رەسمي ناسيحات، باق،  جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى جانە مەكتەپتەردەگى وقىتۋشىلار وسى وقيعالاردىڭ قاتىسۋشىلارىن قازاقستاننىڭ ەركىندىگى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى كۇرەسكەرلەر رەتىندە كورسەتپەيدى؟ – دەگەن سۇراقتار كوبىرەك تولعاندىرىپ وتىر.

مۇنداي سۇراق كوپ جانە ولاردىڭ سانى جىلدان-جىلعا كوبەيىپ كەلەدى.

ادىلەتتىلىك تۇرعىسىنان ايتۋ كەرەك، تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستاننىڭ جاڭا بيلىگى بۇل باعىتتا بەلگىلى ءبىر جۇمىس جۇرگىزدى. اتاپ ايتقاندا، زاڭسىز سوتتالعان ادامدار جۇرتشىلىقتىڭ تالاپ ەتۋى بويىنشا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن اقتالدى، سوتتالعان جەلتوقسانشىلار ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەر قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى زاڭعا قۋعىن-سۇرگىننىڭ قۇرباندارى رەتىندە ەنگىزىلدى، كوتەرىلىسكە قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىر بولىگى جۇمىسىنا، وقۋىنا قايتا ورنالاستىرىلدى، تۇرعىلىقتى جەرىنە قايتا ورالدى، ولارعا الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىلدى. كوتەرىلىسكە قاتىسۋشىلاردىڭ جانە ونىڭ قۇرباندارىنىڭ ءبىرى ق. رىسقۇلبەكوۆكە «حالىق قاھارمانى» اتاعى بەرىلدى. الماتىدا قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا جىلىنا ءبىر رەت ماتەريالدىق كومەك بەرىلەدى. الايدا بۇل كومەك كەزەكتى ايتۋلى كۇننىڭ الدىندا جانە ەل پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا بەرىلىپ ءجۇر.

2006 جىلى 86-شى جىلعى جەلتوقساننىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويىندا جۇرتشىلىق كوكەيىندە وسى وقيعالاردىڭ ورنى مەن ماڭىزىنا جاڭا وبەكتيۆتى ءارى لايىقتى باعا بەرىلەدى دەگەن ءۇمىت پايدا بولىپ، پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ 80 پايىزى جانە ءبىزدىڭ كوپۇلتتى حالقىمىزدىڭ كورنەكتى وكىلدەرى پرەزيدەنتكە وسى ماسەلەلەرمەن ءوتىنىش جاسادى. قوعامداعى الدىڭعى قاتارلى ءارى ءتيىستى قۇرمەتكە بولەنىپ جۇرگەن ورىس، ۋكراين، كارىس، نەمىس، ازەربايجان جانە باسقا دا حالىقتاردىڭ وكىلدەرى ومىردەن تۋىنداعان ناقتى دالەلدەر كەلتىردى.

الايدا، جۇرتشىلىق بەرگەن بارلىق ۇسىنىستار مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءتيىستى شارالار قابىلداۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەنىنە قاراماستان، ورىنداۋشىلار دەڭگەيىندە ودان ءارى جۇزەگە اسىرىلماي، توقتاپ قالدى. الماتىنىڭ بۇرىنعى اكىمى ي. تاسماعامبەتوۆتىڭ ەسكەرتكىش ورناتقانى بولماسا، قالعان ماسەلەنىڭ بارلىعى نيەت پەن ۋادە كۇيىندە قالدى.

سوندىقتان دا، مەرەيتويلى جىلدىڭ قارساڭىندا، ءبىز ەلدىڭ ساياسي باسشىلىعىنا، بيلىك ەليتاسىنا قالىڭ جۇرتشىلىق اتىنان قايتادان ءوتىنىش جاساپ، 86-شى جىلعى جەلتوقساندى قازاقستاندىق ءبىرتۇتاس پاتريوتيزم مەن جاپپاي باتىرلىق كورىنىس تاپقان حالىق كوتەرىلىسى دەپ رەسمي تۇردە تانۋدى, ال وعان قاتىسۋشىلاردى قازاقستاننىڭ ەركىندىگى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى كۇرەسكەرلەر دەپ رەسمي تۇردە جاريالاۋدى سۇرايمىز.

وسى وقيعاعا مەملەكەتتىك اۋقىم بەرىپ، كوتەرىلىسكە شىققان حالىقتىڭ ءپاتريوتيزمى مەن باتىرلىعىنا لايىقتى باعا بەرەتىن كەز كەلدى.

بۇرىنعى كەڭەس وداعىندا جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەر جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلىپ كەلگەنى بۇكىل الەمگە بەلگىلى. 20 – 30-شى جىلدارى باستالعان كوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ساياساتى مەن باسقارۋىنا قارسى قوزعالىستار، اسىرەسە، ۇلتتىق پروبلەمالار بويىنشا، شىنايى ۇلتتىق قۇقىقتاردى قورعاۋ جولىنداعى قوزعالىستار ساياسي جانە مەملەكەتتىك قىلمىستار بولىپ ەسەپتەلدى، ال، وسىنداي وقيعالارعا قاتىسقان ادامدار «حالىق جاۋلارى» بولىپ جاريالاندى. وسى قىلمىستار ءۇشىن سوتتالعان ادامداردىڭ تۋعان-تۋىستارى مەن جاقىن-جۋىقتارى دا قىلمىستىق جازا مەن باسقا دا قۋدالاۋعا ۇشىرادى. وسى «قىلمىس» قۇرامدارى بويىنشا، ءتىپتى، تۇتاس حالىقتار دا ءوز تۋعان جەرىنەن باسقا ايماقتارعا كۇشتەپ كوشىرىلدى. بيلىك كەڭەس زامانىنداعى ادامداردىڭ ساناسىنا تەرەڭ ۇرەي مەن قورقىنىش ۇيالاتتى.

جەلتوقسان قاھارماندارى قاتاڭ جازاعا ۇشىرايتىنىن بىلە تۇرا، وزدەرىن 20 گرادۋستىق ايازدا سوققىعا جىعىپ، مۇزداي سۋعا مالشىندىرعانىنا، ارنايى قىزمەتتەردىڭ ارانداتقانىنا، وزدەرىنە قارسى يتتەردىڭ، بتر-لاردىڭ، ساپەر كۇرەگىمەن جانە سويىلدارمەن قارۋلانعان ەرەكشە ميليتسيا وتريادتارىنىڭ، كۋرسانتتار مەن ارنايى جاساقتاردىڭ قولدانىلعانىنا، 8,5 مىڭنان استام «جاساقشىلار» دەپ اتالاتىنداردىڭ زاۋىتتاردا ارنايى دايىندالعان تەمىر شىبىقتارمەن جانە ارماتۋرالارمەن ۇرىپ-سوققانىنا، بىرنەشە كۇن بويى جاپپاي ۇستاۋ مەن قاماۋ جۇرگىزىلگەنىنە قاراماستان، ەرلىك پەن تاباندىلىق تانىتىپ، ءوز كۇرەستەرىن جالعاستىرا بەردى. حالىق اراسىندا ولاردىڭ رۋحىنىڭ كۇشتىلىگى مەن باتىرلىعى تالاي اڭىزدىڭ ارقاۋىنا اينالدى.  

الماتىداعى وقيعالارعا الەم جۇرتشىلىعىنىڭ، بۇرىنعى وداق رەسپۋبليكالارىنداعى بەلگىلى ۇلتتىق زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ بەلسەنە قولداۋ كورسەتۋى، قازاق شىعارماشىلىق ەليتاسىنىڭ ۇزدىك وكىلدەرىنىڭ (ج. مولداعاليەۆ، س. شايمەردەنوۆ، س. زيمانوۆ جانە ت.ب.) اشىق نارازىلىق ءبىلدىرىپ، ءسوز سويلەۋى، سونداي-اق م. گورباچەۆ پەن ونىڭ كومانداسى جوسپارلاعان «قايتا قۇرۋ»، بۇكىل الەمگە جاريا ەتىلگەن، كسرو-نىڭ ىشكى ساياسي ءومىرىن ىرىقتاندىرۋ باعىتى عانا 37-ءشى جىلدىڭ قايتالانۋىن بولدىرماي، بەلگىلەنگەن قۋعىن-سۇرگىن شارالارىنىڭ ىسكە اسىرىلۋ دارەجەسىن جۇمسارتتى. دەگەنمەن، بۇل قازاقستاننىڭ ەركىندىگى مەن تاۋەلسىزدىگىن قورعاۋ جولىندا جەلتوقسانشىلار كورسەتكەن جاپپاي ءپاتريوتيزمنىڭ باعاسىن كەمىتپەيدى جانە ونىڭ ماڭىزىن تومەندەتە المايدى.

سوندىقتان دا حالىقارالىق تاجىريبەنى، باسقا ەلدەردىڭ پراكتيكاسىن نەگىزگە الا وتىرىپ، بارلىق ماسەلەلەردى ورىن-ورنىنا قويىپ، وسى وقيعاعا بايلانىستى بارلىق پروبلەمالاردى وركەنيەتتى قۇندىلىقتار مەن حالىقارالىق قۇقىق شەڭبەرىندە شەشەتىن ءسات جەتتى دەپ سانايمىز جانە وسىعان وراي ناقتى ۇسىنىستار بەرەمىز.

ءبىزدىڭ مەملەكەتتىلىگىمىزدى قالپىنا كەلتىرۋ مەن دامىتۋدىڭ جاڭا تاريحي كەزەڭى 86-شى جىلعى جەلتوقسان باتىرلارىنىڭ ونەگەسىندە قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمنىڭ جاڭا ۇلگىسىن تاربيەلەۋدى تالاپ ەتەدى.

ولار وزدەرىنىڭ ازاماتتىق بورىشىن ورىنداي وتىرىپ، ءوز حالقىنىڭ مۇددەسى جولىندا بار كۇش-قايراتىن، دەنساۋلىعىن، مال-مۇلكىن بەرۋگە، ءتىپتى ءومىرىن قيۋعا دايىن بولعان ءبىزدىڭ باتىر بابالارىمىزدىڭ، داڭقتى «الاشورداشىلار» توبىنىڭ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باتىرلارىنىڭ ءداستۇرىن جالعاستىرادى.

رەسەي مەن باسقا دا ەلدەردىڭ ۇلگىسىندە 17 جەلتوقساندى تەك قانا دەموكراتيالىق جاڭارۋ ەمەس، وتان باتىرلارىنىڭ كۇنى دەپ تە جاريالاۋدى وتىنەمىز. ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ تاريحىندا وتانى ءۇشىن ءوز ءومىرىن قيعان نەمەسە ءومىرىن قيۋعا دايىن تۇرعان ۇلدارى مەن قىزدارى جەتكىلىكتى.

30 جىلدىق مەرەيتوي جىلىندا الماتى قالاسىندا دەمەۋشىلىك كومەكتىڭ ەسەبىنەن «86-شى جىلعى جەلتوقسان» تاريحي-مەموريالدىق ورتالىعىنىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، قۇرىلىسىن باستاۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىز. ول ارحيۆتىك،   فوتو-قۇجاتتىق، ۇلتتىق-رۋحاني، يماندىلىق-پاتريوتتىق جانە باسقا دا زالدار مەن قويمالاردىڭ كەشەنىن قامتي الار ەدى. ءبىزدىڭ وڭتۇستىك استانامىزدا ءمىناجات ەتىپ، تابىناتىن ورىنداردىڭ ءبىرى بولاتىن ورتالىقتىڭ تاربيەلىك جانە ناسيحاتتىق ماڭىزى زور بولماق.

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى! استانا – ءسىزدىڭ پەرزەنتىڭىز. ءبىزدىڭ ەلوردانىڭ باستى ساۋلەتشىسى دە – ءسىز! بۇگىنگى كۇنى استانا ەلدىڭ ساياسي جانە مەملەكەتتىك ورتالىعى عانا ەمەس، ول قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرلەرى ءۇشىن ءپاتريوتيزمنىڭ ورتالىعى جانە ءاردايىم وزىنە تارتىپ تۇراتىن ۇلگىسى بولۋعا ءتيىس.

سوندىقتان دا ءبىز سىزدەن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاڭا ەلورداسىندا  «86-شى جىلعى جەلتوقساننىڭ قاھارماندارىنا» ارنالعان مونۋمەنتتىك ەسكەرتكىش تۇرعىزۋدى وتىنەمىز. بۇل ەسكەرتكىشتى سالۋعا دا دەمەۋشىلەر تابىلارىنا سەنىمدىمىز. بۇل وسى كوتەرىلىستىڭ ماڭىزى بيىك ەكەنىنىڭ، وتانىمىزدىڭ ەركىندىگى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىندا جەلتوقسانشىلار كورسەتكەن جاپپاي باتىرلىق پەن ءپاتريوتيزمدى قازاقستاننىڭ مويىنداپ، قۇرمەت تۇتاتىنىنىڭ جارقىن ايعاعى بولىپ، ەلىمىزدىڭ باسقا وڭىرلەرىنە ونەگە بولارىنا سەنەمىز. قازاقستاندىقتاردىڭ بولاشاق ۇرپاعى سىزگە ريزا بولارى ءسوزسىز.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتىنەن قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ اياسىندا 86-شى جىلعى جەلتوقساننىڭ 30 جىلدىق مەرەيتويىن لايىقتى تۇردە قارسى الۋ بويىنشا بۇكىل 2016 جىلعا ارنالعان ءىس-شارالاردىڭ جەكە كەشەندى جوسپارىن ازىرلەپ، قابىلداۋدى، وندا مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردا جۇمىستى ۇيىمداستىرۋدان باستاپ وسى وقيعالارعا قاتىسۋشى – جەلتوقسانشىلاردى مەملەكەتتىك ناگرادالارمەن ماراپاتتاۋعا ۇسىنۋعا دەيىنگى شارالاردىڭ كەڭ اۋقىمىن كوزدەۋدى وتىنەمىز.

قۇرمەتتى داريعا نۇرسۇلتانقىزى! 86-شى جىلعى جەلتوقساننىڭ قازىرگى زامانعى قازاقستان تاريحىنداعى ساياسي جانە قۇقىقتىق مارتەبەسىن لايىقتى دەڭگەيگە كوتەرۋ، قازاقستاندىقتاردىڭ ەرلىگى مەن وتانعا دەگەن ءپاتريوتيزمىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ جانە جالپى العاندا، جاستاردىڭ بۇگىنگى جانە بولاشاق ۇرپاعىنىڭ ءوز وتانىمىزدىڭ مۇددەسىن، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن قورعاۋ جولىندا جاپپاي باتىرلىق كورسەتۋگە دايىن بولۋى كوپ رەتتە ۇكىمەتتەگى الەۋمەتتىك-مادەني بلوكتىڭ جەتەكشىسى رەتىندە سىزگە بايلانىستى.

ءبىز ءسىزدى 86-شى جىلعى جەلتوقساننىڭ قازىرگى زامانعى قازاقستان تاريحىنداعى جوعارى ماڭىزىن وزىڭىزگە ءتان جوعارى ساياسي، عىلىمي-تەوريالىق دۇنيەتانىم مەن پرينتسيپشىلدىك دەڭگەيىڭىزبەن لايىقتى تۇردە باعالاپ، ولارعا بايلانىستى بارلىق ماسەلەلەردى ءوز باقىلاۋىڭىزدا ۇستاپ، شەنەۋنىكتەردىڭ وسى پروبلەماعا دەگەن مەملەكەتتىك جانە پاتريوتتىق كوزقاراسىن ورتالىقتا دا، جەرگىلىكتى جەردە دە ۇيلەستىرىپ، قامتاماسىز ەتەدى، قوعامدىق ۇيىمدارمەن جانە ۇسىنىلىپ وتىرعان جوبالاردىڭ دەمەۋشىلەرىمەن دۇرىس ءارى ءتيىمدى ءوزارا ءىس-قيمىلدى قامتاماسىز ەتەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.

سەنات پەن ءماجىلىستىڭ باسشىلىعى مەن دەپۋتاتتارىنان قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ اياسىندا پارلامەنت پالاتالارىندا 2016 جىلعا ارنالعان ءىس-شارالار جوسپارىن جەكە قابىلداۋدى، سونداي-اق دەپۋتاتتاردىڭ ءوز وڭىرلەرىندەگى ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋى مەن ولارعا قاتىسۋىن، باق-تاعى سۇحبات-ماقالالارىن قامتاماسىز ەتۋدى وتىنەمىز.      

قازكسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ (تورالقاسىنىڭ) كوكپ وك، قازاقستان كومپارتياسى وك شەشىمدەرى مەن نۇسقاۋلارىن ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان جانە 86-شى جىلعى جەلتوقسانعا بايلانىستى بارلىق نورماتيۆتىك جانە نورماتيۆتىك ەمەس (بىرجولعى) اكتىلەرىن قابىلدانعان كەزىنەن باستاپ زاڭسىز جانە جارامسىز دەپ تانۋ قاجەت.

پارلامەنت دەپۋتاتتارىنان «جەلتوقسان (1986 ج.) كوتەرىلىسىنە قاتىسۋشىلاردىڭ مارتەبەسى جانە بيلىكتىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىنەن زارداپ شەككەن قۇربانداردىڭ بارلىعىن اقتاۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنا باستاما جاساپ, 2016 جىلى وسى زاڭدى قابىلداۋعا بارىنشا اتسالىسۋىن وتىنەمىز.

وسى ارناۋلى زاڭدا جەلتوقسانعا قاتىسۋشىلار قازاقستاننىڭ ەركىندىگى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى كۇرەسكەرلەر رەتىندە تانىلۋعا ءتيىس، وندا ولاردىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى ناقتى كورسەتىلىپ، بيلىكتىڭ قۋعىن-سۇرگىنىنەن قۇربان بولعاندار مەن جاپا شەككەندەردىڭ بارلىق ساناتتارى اتالۋعا، وسى وقيعالارعا بايلانىستى زاڭدىق فاكتىلەردى سوت ارقىلى انىقتاۋدىڭ قۇقىقتىق تەتىكتەرى مەن ءتارتىبى ايقىندالۋعا ءتيىس، ويتكەنى ارنايى قىزمەتتەر مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جاۋاپتىلىقتان قورقىپ كوپ قۇجاتتاردى قۇرتىپ جىبەرگەن. «قازاقستاننىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى كۇرەسكەرلەر» دەپ اتالاتىن جاڭا قۇقىقتىق ينستيتۋتتىڭ اينالىمعا ەنگىزىلەتىنىنە بايلانىستى زاڭدا قالالاردا، ەلدى مەكەندەردە جەلتوقساندى ماڭگى ەستە قالدىرۋ، جەلتوقسانشىلاردىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق ماسەلەلەرىن شەشۋ بويىنشا قۇقىقتىق رەجيم جانە جوعارى، سونداي-اق جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى جازىلۋعا ءتيىس.

ءبىز كوپتەگەن دەپۋتاتتاردىڭ ءوزىمىز ايتقان ۇسىنىستاردى قولدايتىنىن بىلەمىز. ولاردىڭ اراسىندا ءتۇرلى وڭىرلەردەن كەلگەن اۋقاتتى ادامدار، بيزنەسمەندەر بارشىلىق، ولار ءوز وڭىرلەرىندە ەسكەرتكىشتەر ورناتۋعا، كوشەلەر مەن الاڭدارعا «جەلتوقسان» اتاۋىن نەمەسە جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ ناقتى قاھارماندارىنىڭ ەسىمىن بەرۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرىپ جانە باسقا دا ماسەلەلەردى شەشۋگە باستاما جاساپ، ولارعا ءىشىنارا بولسا دا، دەمەۋشى بولا الادى.

مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولارعا ورتالىق اپپاراتتاردا دا، وبلىستاردا دا 86-شى جىلعى جەلتوقسانعا قاتىسۋشىلاردى، اسىرەسە ويدان شىعارىلعان ساياسي سەبەپتەر بويىنشا ءتۇرلى جازالاۋ جانە قۋدالاۋ ارەكەتتەرىنە ۇشىراعان ادامداردى قازاقستاننىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى كۇرەسكەرلەر رەتىندە ۇلىقتاي وتىرىپ، وسى وقيعالاردىڭ 30 جىلدىق مەرەيتويى جونىندەگى ءىس-شارالاردىڭ ارناۋلى جوسپارىن قابىلداۋدى ۇسىنامىز.

ءبىلىم جانە عىلىم (ا.ب. ءسارىنجىپوۆ), مادەنيەت (ا. مۇحامەديۇلى), سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنەن (ە.ءا. ىدىرىسوۆ), ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتىنەن (م. جۇرىنوۆ), جوو-لاردىڭ، ارناۋلى جانە ورتا وقۋ ورىندارىنىڭ رەكتورلارىنان جەكە ءىس-شارالار جوسپارىن ازىرلەپ، قابىلداۋدى, وندا 86-شى جىلعى جەلتوقسانعا شىنايى عىلىمي نەگىزدەلگەن باعا بەرۋ قاعيداتتارى مەن ادىستەرى جونىندەگى شارالار جۇيەسىن كوزدەۋدى، بۇكىل قازاق حالقىنا قارسى ۇلتشىلدىق ايىپتاۋ جونىندەگى، «قازاق بۋرجۋازيالىق ۇلتشىلدىعىن» قايتا تۋدىرۋ («الاشورداشىلارعا» تاعىلعان نەگىزگى ايىپ) تۋرالى كەڭ اۋقىمدى قۋعىن-سۇرگىندى ناسيحاتتىق جاعىنان بۇركەمەلەۋ جانە قىلمىستىق ىستەردى قوزعاۋ، رۋحاني، عىلىمي، جوعارى ءبىلىم بەرۋ جانە مادەني سالالارداعى قازاق زيالىلارىنىڭ وزات وكىلدەرىن قۋدالاۋ، بۇكىل قازاقستاندا «ۇلتشىلدىق وشاقتارى» مەن «ۇلتشىلداردى» ىزدەستىرۋ احۋالىن جاساۋ، ۇلتتىق بەلگىسى بويىنشا قۋدالاۋ ءۇشىن قىزمەت ەتكەن ءتۇرلى كونفەرەنتسيالاردىڭ «عىلىمي ىزدەنىستەرىنە»، جەكەلەگەن «عىلىم كوريفەيلەرىنىڭ» (اكادەميكتەردىڭ، پروفەسسورلاردىڭ، عىلىم دوكتورلارىنىڭ) «جاڭالىقتارىنا»، باسقا دا جالعان عىلىمي تۇجىرىمدارعا حالىقارالىق-عىلىمي ستاندارتتار بويىنشا وبەكتيۆتى زاڭدىق باعاسىن بەرۋدى وتىنەمىز.

اتاپ ايتقاندا، 1987 جىلدىڭ كوكتەمىندە قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىندا ينتەرناتسيونالدىق جانە ۇلتارالىق تاربيە تاقىرىبىندا وتكەن كونفەرەنتسيا ونى ۇيىمداستىرۋشىلار ءۇشىن دە، وندا ءسوز سويلەگەن كەيبىر ادامدار ءۇشىن دە ماسقارا كورىنىس بولدى.

ەشبىر اكادەميك، ەشبىر عىلىم دوكتورى ءوزىنىڭ قاساقانا تۇردە، بيلىكتىڭ ىعىنا جىعىلىپ، مانسابىن ويلاپ، عىلىمي اقيقاتتى بۇرمالاعانى، وتاننىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى كۇرەسكەرلەردىڭ ەستەلىگىن جانە ولاردىڭ الدىنداعى ءوز پارىزىن ساتقانى، ءوز حالقى مەن ءوز ۇلدارىنا قارسى شىققانى، بيلىكتىڭ جازالاۋ اكتسيالارى مەن قۋعىن-سۇرگىن شارالارىن يدەولوگيالىق جاعىنان قامتاماسىز ەتۋگە سانالى تۇردە قاتىسقانى ءۇشىن وكىنىش ءبىلدىرىپ، كەشىرىم سۇراعان جوق.  

عىلىمي ورتالىقتاردىڭ، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ 2016 جىلعا ارنالعان ءىس-شارالار جوسپارىندا، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، وسى كوپقىرلى الەۋمەتتىك-ساياسي قۇبىلىس – 86-شى جىلعى جەلتوقساندى وزىق الەمدىك ستاندارتتار بويىنشا جاڭا عىلىمي زەرتتەۋ تاقىرىپتارىن بەلگىلەپ، تالقىلاناتىن تاقىرىپ بويىنشا بەلگىلى دە بەدەلدى عالىمدار شاقىرىلاتىن حالىقارالىق كونفەرەنتسيالار وتكىزۋدى كوزدەۋ، وسى وقيعالار بويىنشا ارنايى دايىندالعان ارناۋلى كۋرستار، دارىستەر، كونفەرەنتسيالار تسيكلىن پراكتيكاعا ەنگىزۋ، كىتاپشالار، كىتاپتار شىعارۋ قاجەت.

ءبىزدىڭ ازاماتتىق بورىشىمىز بەن ادىلەتتىلىك 86-شى جىلعى جەلتوقسانعا قاتىسقان نەمەسە ونى قولداعان جانە ءتۇرلى قۋدالاۋعا ۇشىراعان، وقۋدان شىعارىلعان، قىلمىستىق جانە اكىمشىلىك جاۋاپتىلىققا تارتىلعان جوعارى، ورتا جانە ارنايى وقۋ ورىندارىنىڭ بارلىق ستۋدەنتتەرىن انىقتاۋدى تالاپ ەتەدى.  ولاردىڭ قازاقستان مۇددەسىن قالتقىسىز جانە باتىل قورعاۋى قازىرگى جانە بولاشاق ستۋدەنتتەر ءۇشىن ۇلگى بولۋعا ءتيىس.

وقۋ ورىندارىنىڭ جانە جاستار ءىسى جونىندەگى كوميتەتتەردىڭ جەتەكشىلەرى جاڭا قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى قالىپتاستىرۋدا ولاردىڭ دا پاتريوتتىعىن باسشىلىققا الۋ كەرەك.

مينيسترلىكتەردىڭ، عىلىمي-ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ جوسپارلارىندا قازاقستانداعى انتيمپەريالىق كوتەرىلىستىڭ حالىقارالىق ماڭىزى مەن ءرولىن سيپاتتايتىن ءىس-شارالار كەشەنى مىندەتتى تۇردە بولۋعا ءتيىس، ويتكەنى، ول بۇرىنعى كەڭەستىك-كوممۋنيستىك يمپەرياعا قارسى ۇلت-ازاتتىق كۇرەسكە جانە «سوتسياليستىك لاگەر» دەپ اتالاتىن وكتەمشىل بلوكتىڭ ىدىراۋىنا جول اشتى.

2001 جىلى جازۋشى ن.س. كەنجەعۇلوۆانىڭ جۋرناليستيكا ماماندىعى بويىنشا «1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ قازاقستان باسپاسوزىندە جازىلىپ-كورسەتىلۋى» دەگەن تاقىرىپتا فيلولوگيا بويىنشا ءبىر عانا كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسى قورعالعانى بولماسا، بۇل تاقىرىپقا تۇرەن تۇسپەگەنى وكىنىشتى. وتكەن وتىز جىلدا تاريح بويىنشا دا، قۇقىقتانۋ بويىنشا دا، الەۋمەتتانۋ بويىنشا دا بىردە-ءبىر ديسسەرتاتسيا قورعالمادى. بۇل ءبىزدىڭ قوعامدىق عىلىمنىڭ، ءبىزدىڭ قوعامتانۋشى عالىمدار مەن ولاردىڭ عىلىمي جەتەكشىلەرىنىڭ بۇرىنعى كەڭەستىك جانە كوممۋنيستىك عىلىمي دوكترينالار مەن تاپتاۋرىن تارتىپتەن ارىلماعانىن كورسەتەدى. وسى وقيعالاردى ەنتۋزياست-زەرتتەۋشىلەردىڭ قىرۋار فاكتىلىك جانە تالدامالىق ماتەريال جيناعانىنا قاراماستان، ولار ءالى كۇنگە دەيىن زامانى وتكەن كەشەگى يدەولوگيانىڭ تۇتقىنىندا قالىپ وتىر.

ءاسيا بايعوجينا «جاريالانباعان شەرۋ حرونيكاسى» ءفيلمىن جانە قالدىباي ابەنوۆ «اللاجار» ءفيلمىن مەملەكەتتىك قولداۋسىز، نەگىزىنەن وزدەرىنىڭ پاتريوتتىعى مەن جەكە ەرلىگىنىڭ ارقاسىندا ءتۇسىردى.  

مەملەكەتتىك ورگاندار، وقۋ ورىندارى وسى تاقىرىپتا جازىلعان جانە اۆتورلاردىڭ وزدەرى باسىپ شىعارعان كوركەم جانە دەرەكتى كىتاپتارعا كوڭىل بولمەيدى، ولاردى ناسيحاتتامايدى، وقۋ-تاربيە ماقساتىندا پايدالانبايدى. بۇل كىتاپتاردى كوپ جۇرت بىلە بەرمەيدى.   

وبلىستاردىڭ، استانا جانە الماتى قالالارىنىڭ، قالالار مەن اۋدانداردىڭ اكىمدەرى مەن ءماسليحاتتارىنان ءوز شەشىمدەرى نەگىزىندە قازاقستانداعى جەلتوقسان (1986 ج.) وقيعالارىنا بايلانىستى ءتيىستى اۋماقتاردىڭ بيلىگى قابىلداعان بارلىق اكتىلەردى قابىلدانعان كەزىنەن باستاپ زاڭسىز جانە جارامسىز دەپ تانۋدى، ولاردى ىسكە اسىرۋ سالدارلارىن جويۋ جونىندە شارالار قولدانۋدى وتىنەمىز.               

ءبىز، سونداي-اق، تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ شەڭبەرىندە 2016 جىلدىڭ – قازاقستانداعى جەلتوقسان (1986 ج.) كوتەرىلىسىنىڭ 30 جىلدىعى اتاپ وتىلەتىن جىل ەكەنىنە ءمان بەرۋدى جانە ونى ۇمىتپاۋدى وتىنەمىز. حالىق قوزعالىستارى، ءتۇرلى نىساندار مەن اۋقىمداعى نارازىلىقتار قازاقستاننىڭ بارلىق دەرلىك وڭىرلەرىندە ورىن الدى. ءاربىر وبلىستا، قالادا، اۋداندا وسى وقيعالار مەن وعان قاتىسۋشىلارعا ارنالعان وزدەرىنىڭ ءىس-شارالار جوسپارىن جاساۋدى، وندا 86-شى جىلعى جەلتوقساندى جانە ونىڭ قاھارماندارىن ماڭگى ەستە ساقتاۋ بويىنشا شەشىم قابىلداۋدى جانە ءتيىستى شارالار ۇيىمداستىرىپ اتاپ وتۋلەرىن وتىنەمىز.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى سوتىنىڭ باسشىلىعى مەن سۋديالارىنان، بىرىنشىدەن، وسى وقيعالاردىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارىن، ەكىنشىدەن، وسى وقيعالارعا بايلانىستى بۇكىل قازاقستان اۋماعىندا كوكپ، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى جانە ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ورگاندارىنىڭ اقپاراتى بويىنشا «قازاق ۇلتشىلدارىن» ىزدەستىرۋ جانە تابۋ جونىندەگى ناۋقان بارىسىندا باسقا دا باپتار بويىنشا سوتتالعان ادامداردى سوتتاۋ پراكتيكاسىن جيناقتاپ-قورىتۋدى وتىنەر ەدىك.

وسى وقيعالارعا بايلانىستى جاپا شەككەن قۇرباندارعا كەلتىرىلگەن ماتەريالدىق جانە مورالدىق زياندى وتەۋ جونىندەگى ازاماتتىق ىستەردى قاراۋ پراكتيكاسى دا مۇقيات زەرتتەۋدى تالاپ ەتەدى، ويتكەنى، ولار بويىنشا سوتتا بىرىڭعاي وبەكتيۆتى باعالاۋ ولشەمشارتتارى جوق، ساياسي جانە مەملەكەتتىك قۋدالاۋدان كەلتىرىلگەن زالالدىڭ بۇكىل كولەمى ەسكەرىلمەيدى. بۇرىنعى سۋديالار، زاڭگەرلەر قازاقستانداعى جەلتوقسان (1986 ج.) وقيعالارىنا بايلانىستى ءارتۇرلى ءىس ساناتتارى بويىنشا سوت پراكتيكاسى قورىتىلىپ، باسشىلىققا الىناتىن تۇسىندىرمەلەر مەن نۇسقاۋلار بەرىلگەن قاز كسر جوعارعى سوتى پلەنۋمىنىڭ، تورالقاسىنىڭ قاۋلىلارى قايتا قارالۋعا جانە ولاردىڭ كۇشى جويىلۋعا ءتيىس دەپ ەسەپتەيدى.

سونىمەن قاتار، ءبىز زاڭسىز بۇيرىقتاردى ورىنداپ، وسى وقيعالارعا قاتىسۋشىلاردى كوشەلەردە، اسىرەسە ۇستاۋ ورىندارىندا قورلاپ، ءتىل تيگىزگەن، ۇرىپ-سوققان، ءسويتىپ زاڭدىلىق پەن ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن وزدەرى بۇزعان ميليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە، سونداي-اق «جاساقشىلار» دەپ اتالاتىندارعا قاتىستى ولاردى قۇقىققا سىيىمسىز ارەكەتتەر جاسادى دەپ ايىپتايتىن پراكتيكانى قورىتىپ، قىلمىستىق جانە اكىمشىلىك ىستەردى قايتا قاراۋدى دا وتىنەمىز.

بىراق «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى» مەن «جاساقشىلار» دەپ اتالاتىنداردىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىنە بىرجاقتى قاراۋ سالدارىنان ولارعا ەشقانداي وبەكتيۆتى باعا بەرىلمەدى. كەرىسىنشە، ولار كوتەرىلىسشىلەردىڭ بۇزاقىلىق ارەكەتتەرىنەن زارداپ شەككەندەر بولىپ تانىلىپ، ءتىپتى مەملەكەتتىك ناگرادالارمەن ماراپاتتالدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى باس پروكۋراتۋراسىنىڭ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ باسشىلىعىنان قازاقستانداعى جەلتوقسان (1986 ج.) وقيعالارىنا بايلانىستى ءوز ۆەدومستۆولارى قابىلداعان بارلىق شەشىمدەر مەن بۇيرىقتاردىڭ كۇشىن ءوز القالارىنىڭ شەشىمدەرىمەن، ءوز بۇيرىقتارىمەن جويۋدى جانە ولاردى قابىلدانعان كەزىنەن باستاپ زاڭسىز جانە جارامسىز دەپ تانۋدى، ولاردى ورىنداۋدىڭ سالدارىن جويۋ جونىندە ءتيىستى شارالار قولدانۋدى وتىنەمىز. اتاپ ايتقاندا، اتالعان وقيعالاردىڭ قاتىسۋشىلارىنا قاتىستى قۋعىن-سۇرگىن قولدانۋعا قارسى شىققان قىزمەتكەرلەردى قىزمەتتەن بوساتۋدى، تومەندەتۋدى، ءتۇرلى جازالاۋ شارالارىنا تارتۋدى زاڭسىز دەپ تانۋ، ولاردان نەمەسە بالالارىنان كەشىرىم سۇراۋ قاجەت.

ءبىز، سونداي-اق، سىزدەردەن مىڭداعان ادامداردىڭ نەگىزسىز ۇستاپ الىنۋى مەن پروكۋروردىڭ سانكتسياسىنسىز ءىس جۇزىندە قاماۋدا ۇستالۋى، ۇستاۋ ورىندارىندا سوققىعا جىعۋ مەن قورلاپ-عايباتتاۋ، قىلمىستىق جاۋاپتىلىققا نەگىزسىز تارتۋ فاكتىلەرى، ماتەريالدار مەن فاكتىلەردى بۇرمالاۋ بويىنشا، سونداي-اق وسى وقيعالارعا قاتىسۋشىلارعا قاتىستى ميليتسيا قىزمەتكەرلەرى مەن ارنايى قىزمەت سولداتتارى تاراپىنان جاسالعان ناقتىلى قىلمىس فاكتىلەرى بويىنشا قىلمىستىق ىستەردى قوزعاپ، جان-جاقتى، وبەكتيۆتى تۇردە تەرگەپ-تەكسەرۋدى وتىنەمىز. اتاپ ايتقاندا، ميليتسيونەردىڭ وسى وقيعالارعا قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرى ءادىل مولدىباەۆتى ىشىنەن اتۋ فاكتىسى بويىنشا. وق ءادىلدىڭ ومىرلىك ماڭىزدى اعزالارىنا ءتيىپ، دەنەسىن تەسىپ وتكەن، ول عايىپتان ءتىرى قالدى. «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى» دەپ اتالاتىندار مولدىباەۆتى وقيعاعا قاتىسۋشى رەتىندە قىلمىستىق جاۋاپتىلىققا تارتىپ، سوتتادى، ال، ميليتسيونەردى ناگراداعا ۇسىندى. قاتىسۋشىلاردى عانا ەمەس، سوت تورەلىگى مەن ورنىقتى ويدى قورلاۋ مەن عايباتتاۋدىڭ مۇنداي فاكتىلەرى جەتىپ ارتىلادى.

رەسپۋبليكانىڭ باس پروكۋرورى، قۇرمەتتى داۋىلباەۆ اسحات قايزوللاۇلىنان وسى وقيعالارعا قاتىسۋشىلار قايتا وزدەرى زاڭسىز بۇيرىقتار مەن نۇسقاۋلاردى ورىنداپ، كوشەلەردە، اسىرەسە ۇستاۋ ورىندارىندا ادامداردى قورلاپ، ۇرىپ-سوققان، ءسويتىپ زاڭدىلىقتى جانە ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن وزدەرى بۇزعان ميليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە، سونداي-اق «جاساقشىلار» دەپ اتالاتىندارعا قاتىستى قىلمىس جاسادى دەپ ايىپتالاتىن قىلمىستىق جانە اكىمشىلىك ىستەردى جان-جاقتى جانە وبەكتيۆتى تۇردە قاراۋدى وتىنەمىز.  

قۇرمەتتى اسقار يسابەكۇلى (مىرزاحمەتوۆ), ازات تۇرلىبەكۇلى (پەرۋاشەۆ), ءالي ابدىكارىمۇلى (بەكتاەۆ) جانە ساياسي پارتيالاردىڭ باسقا دا باسشىلارى!

وكىنىشكە قاراي، 86-شى جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىندا باس كوتەرگەن جاپپاي پاتريوتتىق پەن قاھارماندىق يدەولوگيالىق، پارتيالىق-ساياسي جۇمىستا ءالى كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ لايىقتى ورنىن العان جوق.

قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىن تويلاۋ قارساڭىندا 86-شى جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ 30 جىلدىق مەرەيتويى كولەڭكەدە قالماۋ ءۇشىن ءبىز وسى كوتەرىلىسكە قاتىسۋشىلاردىڭ ەرلىگىن ماڭگى ەستە ساقتاۋ بويىنشا, ورىن العان حالىقتىڭ جاپپاي نارازىلىعىنىڭ سەبەپتەرى مەن ساياسي ماقساتىن دۇرىس ءتۇسىندىرۋ بويىنشا ءىس-شارالار جوسپارىن قابىلداۋدى ۇسىنامىز.

سىزدەردىڭ پارتيالارىڭىزدىڭ بەلسەندىلەرى مەن مۇشەلەرىنىڭ اراسىندا وڭىرلەردە پارتيا باسشىلىعى مەن ورتالىق ورگاندارىنىڭ ءتيىستى نۇسقاۋىمەن جانە شەشىم قابىلداۋى ارقىلى جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردە، ءماسليحاتتاردا               86-شى جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىن ماڭگى ەستە ساقتاۋ جونىندەگى ماسەلەلەرگە باستاماشى بولاتىن، جەرلەستەرىنىڭ قوعامدىق پىكىرىن جيناۋ ءۇشىن جينالىستار مەن جيىنداردى ۇيىمداستىراتىن، وسى وقيعاعا تىكەلەي قاتىسۋشىلاردى ورتاعا الىپ، ولاردى ناسيحاتتاۋ جانە تاربيەلىك ماقساتتاردا پايدالاناتىن پاتريوتتار مەن بيزنەسمەندەر از ەمەس.

قۇرمەتتى تيمۋر اسقارۇلى (قۇلىباەۆ), ومىرزاق ەستايۇلى (شۇكەەۆ), بولات ءجاميتۇلى (وتەمۇراتوۆ), سەرىك رىسكەلدىۇلى (جاقسىبەكوۆ), كەڭەس حاميتۇلى (راقىشەۆ), نۇرلان ەركەبۇلانۇلى (سماعۇلوۆ), رومين ريزاۇلى ء(مادينوۆ), ساپار ىسقاقۇلى (ىسقاقوۆ), نۇرجان سالكەنۇلى (سۋبحانبەردين), قايرات ساتىبالدىۇلى (ساتىبالدى), الەكساندر انتونوۆيچ (ماشكەۆيچ), ۆلاديمير سەرگەەۆيچ (كيم), يۆان اداموۆيچ (ساۋەر) جانە ەسىمدەرى ورتالىقتا دا، جەرگىلىكتى جەرلەردە دە بەلگىلى بيزنەستىڭ باسقا دا ءىرى «كاپيتاندارى»!

سىزدەر – قازىرگى كۇنى كوش باسىندا جۇرگەن تۇلعالارسىزدار. سىزدەردى قازاقستاننىڭ پاتريوتى ەمەس دەگەن وي تىپتەن مۇمكىن ەمەس.

ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ايتقانداي، ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز سىزدەردى  اۋقاتتى، اتاقتى ءارى باقىتتى ەتىپ وتىر،  ەندى،  ەكونوميكالىق داعدارىس پەن ەنەرگيا رەسۋرستارىنا باعانىڭ قۇلدىراۋى سالدارىنان بيۋدجەت قىسىلتاياڭ كۇندى باستان كەشكەن ۋاقىتتا  مەملەكەتكە سىزدەردىڭ دە كومەكتەسەتىن كەزدەرىڭىز كەلدى.

ارينە، سىزدەردىڭ جۇمىسباستى ادام ەكەندەرىڭىز تۇسىنىكتى. دەگەنمەن دە،  ەگەر دە سىزدەر 86-شى جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ  رۋحاني دىڭگەگى ەكەنىن جانە وسى وقيعانى ءتيىستى دەڭگەيىندە  ناسيحاتتاۋ – پاتريوتتىقتىڭ  قاينار بۇلاعى ءارى وتانىمىزدىڭ مۇددەسىن قالتقىسىز قورعاۋ ۇلگىسى ەكەنىن ءتۇسىنىپ، ويلانار بولساڭىزدار، وندا سىزدەردىڭ ارقايسىلارىڭىز «86-شى جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قاھارماندارىنا» ەسكەرتكىش ورناتۋ، وبلىس ورتالىقتارىندا، سەمەي، ارقالىق، قاپشاعاي، سارىاعاش قالالارىندا جانە باسقا دا قالالار مەن ەلدى مەكەندەردە  كوشەلەر مەن الاڭدارعا ەرلىك پەن باتىلدىقتىڭ سيمۆولىنا اينالعان ەسىمدەردىڭ  اتىن بەرۋ ماسەلەلەرىن شەشۋدە دەمەۋشى بولىپ قانا قويماي، ەلدىك، مەملەكەتتىك مازمۇنى تەرەڭ ءىستى ۇيىمداستىرادى، وڭىرلەردەگى باسقا دا ماسەلەلەردى شەشۋگە اتسالىسادى دەپ ۇمىتتەنەمىز.

وسى ىستە دە بيىكتەن كورىنىپ، بەكزاتتىق پەن مەتسەناتتىق كورسەتىپ، ۇلگى بولاتىندارىڭىزعا شىن جۇرەكتەن سەنىپ، ءۇمىت ارتامىز.

ادامنىڭ ادامگەرشىلىگى، بولمىسىنىڭ بەكزاتتىعى، ينتەرناتسيوناليستىگى يگى ىستەر جاساۋدان، تاريحي-مەموريالدىق كەشەندەر تۇرعىزۋدان، سىزدەردى مۋلتيميلليونەر، ميللياردەر ەتكەن ەل تاۋەلسىزدىگى مەن ازاتتىعى ءۇشىن جانكەشكەن كۇرەسكەرلەرگە ەسكەرتكىشتەر سالۋدان كورىنەدى. ءبىز سىزدەردى، وتانداستارىمىزدى ءوز وتانىمىزدا يگى ءىس ىستەۋگە شاقىرامىز!  سىزدەرگە بارشا جۇرت قاراپ، باعا بەرۋدە!

ءسوز سوڭىندا جەلتوقساندىقتاردىڭ  جاپپاي باس كوتەرگەن پاتريوتتىعىن ماڭگى ەستە ساقتاۋ جونىندەگى ۇسىنىستى تيىسىنشە زاڭدى تۇردە رەسىمدەۋ باستاماسى تومەننەن، ەڭبەك ۇجىمدارىنان، وقۋ ورىندارىنان، اۋىلدىق وكرۋگتەردەن، اۋدانداردىڭ، قالالاردىڭ اكىمدىكتەرىنەن، قالالىق جانە اۋداندىق ءماسليحاتتاردان باستاۋ العانى ءجون بولار ەدى.

مىنە، وسى تۇرعىدا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ۇلكەن ءرول اتقارا الادى. باق-تىڭ وسى وقيعاعا قاتىسۋشىلاردىڭ الدىندا قارىزدار ەكەنىن ايتقان ءجون. قازاقستاندىقتاردىڭ اعا بۋىنى مەن ورتا بۋىنى ولاردىڭ  قوعامدى قالاي دۇرلىكتىرگەنىن، تەرىس پىكىر ايتقانىن جاقسى بىلەدى. ولار سوتقا دەيىن، تەرگەۋ جۇرگىزۋ باستالماي تۇرىپ، العاشقى كۇندەردەن باستاپ-اق ءمان-جاي مەن فاكتىلەردى بۇرمالاپ، كوتەرىلىسشىلەرگە اۋىر مەملەكەتتىك قىلمىس جاسادى، حالىقتار باۋىرلاستىعى مەن دوستىعىنا ىرىتكى ءتۇسىردى دەپ جالا جاپتى، ۇرلىق-قارلىق جاسادى جانە  اراق ءىشىپ، ناشا شەكتى دەپ نەگىزسىز ايىپتاپ، ولاردىڭ تۋىس-تۋعاندارىن جەرگە قاراتتى.

اسىرەسە، «كازاحستانسكايا پراۆدا» جانە «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتتەرى، رەسپۋبليكالىق تەلەۆيدەنيە كوزگە ءتۇستى. تيىسىنشە قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋ جانە جۇرگىزىلىپ جاتقان قۋعىن-سۇرگىندى ناسيحاتتاۋدى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا جۋرناليستەر مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ باسشىلارى وقيعاعا قاتىسۋشىلاردى ايىپتاپ، رەسپۋبليكانىڭ بۇرىنعى بيلىگىن جامانداپ جارىسا جازدى. كەيبىر گازەتتەر مەن جۋرناليستەردىڭ اتى اتالعاندا، حالىق ولاردىڭ ىستەگەن ىستەرىن ەسكە ساقتاپ، ولاردىڭ كەش بولسا دا وكىنگەنىن قالايدى.

ەندى قازاقستاننىڭ جاڭا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ، جۋرناليستەردىڭ جاڭا بۋىنىنىڭ 86-شى جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىن جاريالاۋدا  اعا بۋىن جول بەرگەن قاتەلەردى تۇزەيتىن كەزى كەلدى.

 اسا قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

86-شى جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قازاقستان تاريحىندا وزىنە لايىقتى ورىن الاتىنىنا ءبىز كامىل سەنەمىز. دەگەنمەن دە، كەلەر ۇرپاقتىڭ ءبىزدى ۇلتىن سۇيمەگەن، تاريحىن، باتىرلارىن سىيلاماعان دەپ ايىپتاماۋى ءۇشىن وسى شارالاردىڭ بارلىعى ءسىزدىڭ باسشىلىعىڭىز كەزىندە ىسكە اسقانىن قالايمىز.

ەلىمىز جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ (1986 ج.) 30 جىلدىعىن ءسىزدىڭ ىزگى نيەتىڭىز بەن قولداۋىڭىزعا سۇيەنە وتىرىپ، لايىقتى تۇردە، ناقتىلى يگى ىستەرىمەن قارسى الادى، حالقىمىزدىڭ ار-نامىسى مەن قادىر-قاسيەتىن، قازاقستاننىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگىن قورعاعان جاستارىمىزدىڭ جاپپاي ەرلىگىن اتاپ وتەدى.

قۇرمەتپەن،

توقتار اۋباكىروۆ – حالىق قاھارمانى،

قازاقستاننىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى

عادىلبەك شالاحمەتوۆ – قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، اكادەميك، مەملەكەتارالىق «مير» تەلەراديوكومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى (1992-2002 گگ.), ءۇشىنشى شاقىرىلىمداعى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى

عاني قاليەۆ –  قر ۇعا اكادەميگى، ساياسي، قوعام قايراتكەرى، ەكىنشى شاقىرىلىمداعى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى

جانداربەك مالىبەكوۆ –  قر مەملەكەتتىك ەلتاڭبا اۆتورى،  ەڭبەك سىڭىرگەن ارحيتەكتور، ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ پروفەسسورى 

قويشىعارا سالعاراۇلى – جازۋشى، تاريحشى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى

امانگەلدى ايتالى – فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ساياسي، قوعام قايراتكەرى، ءبىلىم بەرۋ جانە تاربيەلەۋ ماسەلەلەرى عىلىمي ورتالىقتىڭ جەتەكشىسى، ەكىنشى جانە ءۇشىنشى شاقىرىلىمداعى پارلامەنت دەپۋتاتى

قۇرمانعازى ايتمىرزا – كوتەرىلىستى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى، استانا قالاسى سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ باس ديرەكتورى

Abai.kz