QOSh BOL, QARA NARYM!
Býgin Qazaqstannyng Halyq jazushysy Ábish Kekilbayúly dýniyeden ótti. Qazaq әdebiyetining qabyrghaly qalamgerining mezgilsiz qazasyna oray jazushynyng tughan-tuysy men qalyng oqyrmanyna qayghyryp kónil aitamyz.
Abai.kz aqparattyq portalynyng újymy
HOSh, QARA NARYM!
Dýniyedegi eng jaman indet - últtyq hәm adamzattyq qúndylyqtargha «it kórgen eshki kózdenip» (Abay), órshelene qarsy shyghu eken! ...Osynda kelip-ketken әkim ataulynyng bәrine «lәpbay, taqsyrlap!», auylyn jaghalay jamandap, kózge shyqqan sýieldey bolghan bir teksiz kók ezu maghan múrynyn shýiire qarap, «Ói, senderdi qoy! Biz bilemiz ghoy bәrin...», - degeni. «Ne boldy?!». «Senderding Ábish Kekilbaylaryng patshanyng qolynan sýigen». Basqadan da estip jýrmin ghoy, dәl osy sýmelekten múnday sózdi kýtpegem. «Áy!-dedim ózimdi ózim әzer ústap,--Ábish - kim?! Sen kimsin?!.Úly túlghanyng tizesine boyyng jetpey túryp, onyng aq shalghan basyna qarama, moyynyng ýzilip ketedi!». Bir ghasyrda bir-aq mәrte tuatyn Ábish Kekilbaylar úshar basy aq bauyr búlttargha malynghan shyrqau biyikte túr. Týr kelbeti, ishki bolmys-bitimi kózge kórinbeydi. Alystan asqaq túrpaty ghana qarauytady... Olardyng alyp túlghalaryna etekte túryp nazar salghandardyng basy ainalyp, kózi qarauytyp ketetini sodan! ...Aspan jaqqa abaylap qarandarshy?!. Ótinem... ...Keshe - Núr-Agham, býgin - Áb-Agham... Dýnie ne bop ketti?! Hosh, Qara Narym! Qaytyp kelmes, Qara Nar! Qazaq qarana zar bolady әli...
Serik Aqsúnqarúly, aqyn
Ábish agha,Kekilbaev qazasyn esitkende tughan ólen. Ardaqty aghamyzdyn, qazaqtyng qara sózi men qazaq, Qazaqstan qoghamynyng qozghaushy kýshi, asyl azamattyng jatqan jeri jayly, Imany serik bolsyn! Aramyzdan kimning ótkenin ómir әli talay sezdiredi de, kórsetedi...
Búzylghan dombyraday qúlaq kýii,
Túrady jan-jýregim jylap jiyi.
Taghy da bir aghamdy alsa da, Alla-ay,
Qanbay-aq qoydy-au, Ajal, biraq ta iyi.
Búl degen týsken elge salmaq, bilem,
Ómirding ondy týsi qalmaq kilem...
Ajal-ay, ajal demdi Ajdahaday,
Kelesing kil jaqsyny jalmap kilen.
Jýrekti býgin taghy syzdatasyn,
Agha edi ol alyp ósken biz batsyn.
Joqtauyn, joqtarmyz-au, aitshy artynda,
IYesiz qalghan qalay iz jatasyn?!
Kónilding kóshirmesi múzgha basqan,
Siyaqty túr, әneki, syzdap aspan.
Taghdyr-ay, taghdyr keyde bar qylyghyn,
Buraday bas bilmesten qyrgha qashqan...
Tartpasqa amal bar ma, sabyr basyn,
Tartylghan ýzip myqty, taghy, yrghasyn, -
Qaldy-au qayystyryp, qara ormanday,
Qazaqtyng qara sózi qabyrghasyn.
Amanhan Álim, aqyn
Qayran, Ábish agha! Onsyz da múngha toly jýregimdi sherge toltyryp, siz de mәngilik saparynyzgha attanyp barasyz. Shygharmashylyghynyzben alghash tanysqan kýnnen bastap siz mening ruhany ústazyma ainalyp ediniz. "Shynyrau", "Bәigetory", "Hansha dariya hikayasy", "Anyzdyng aqyry", "Qúsqanaty" shygharmalarynyz әdebiyetimizdi biyik beleske kóterip tastaghan, kórkem prozamyzgha jana jol salghan qaytalanbas tuyndylar edi. Men sizben birneshe mәrte syrlasu baqytyna ie boldym. Sonda sizding danyshpandyghynyzgha, terendiginizge, bilimdiliginizge, qarapayymdylyghynyzgha sýisinip, talay dýniyening syryna qanyghyp edim. Osydan birneshe jyl búryn jol týsip, ýiinizge baryp, sizben sóileskenimde: -Ábish, agha! Siz osy qyzmetke ne ýshin bardynyz, Sonshama uaqytynyzdy qor qyldynyz. Eger býkil ghúmyrynyzdy shygharmashylyqqa arnaghanda sizding qalamynyzdan Tolstoydyng úly dýniyelerine para-par úly romandar tuar edi, - dep súraghanmyn. Sonda siz: -Meni Tolstoymen salystyrugha bolmaydy ghoy. Óitkeni ol basqa elderge tyrnaghyn batyra bastaghan imperiyalyq memlekette dýniyege keldi. Al, men naghyz shygharmashylyqpen ainalysatyn uaqytta, elimiz tәuelsizdik aldy. Memlekettigimizdi nyghaytu ýshin talay júmys ister atqaru kerek boldy. Áli de ondy solyn aiyryp ýlgermegen elime paydamdy tiygizu ýshin qalamgerlikti qoyyp, qayratkerlikpen ainalysugha tura keldi, - dep sheshilip biraz syr shertip ediniz. Sizding el ýshin istegen eren enbeginizdi halqynyz esh uaqytta da úmytpaydy. Qosh bolynyz, Ábish agha!
Amangeldi Kenshilikúly, synshy
Imandy bol, Kemenger aga! Keshe ghana ÚAK-da ótken "Kitap kongresine" kelip, sóilep edi. Tyng sekildi kóringen jaryqtyq. Sonymen, ne kerek, Alash júrty ózining eki ghasyr toghysynda ómir sýrgen әl-Farabiyimen qoshtasty!Ábekendey adamnyng basy ainalatyn, kózi talatyn zanghar biyikke kóterilgen qazaq sanauly, tym az! Alla aldynan jarylqasyn!
Auyt Múqiybek, aqyn
Qazaq әdebiyetining altyn dәuirin jasaghan alyptar bir-birlep ketip jatyr, ә? Aldynghy jyly — Fariza, biyl — Ábish agha... Ábish aghanyng 70 jyldyq mereytoyynda Manghystaugha, Astanagha barudy maghan Alla nәsip etti. Ózi Aqtóbege birneshe ret kelgeninde qasynda jýrip, әngimesin tyndau baqyty búiyrypty. Birde jengemiz qyzyq әngime aitty. Ábishting anasynyng ýzilerde kelinine aitqan aqyrghy amanaty «Ábishke qara!» bolypty. Aqsaqalgha, últtyng abyzyna ainalghan balasyn әli sәby kórgeni-au. Jengemiz sony aitqanda, Ábish aghanyng kózinen bir tamshy ýzilip týskenin kórip, qyzygha tang qalyp edim. Zayybynyng Ábish aghany kishkentay baladay mәpeleytinin kórip, aghalarymyzben birge kýlip alghanbyz. Beu, jalghan... «Óz elinde payghambar joq» — deydi qazaq. «Aghayyngha qadirim joq, betimdi kóredi, qatyngha qadirim joq, etimdi kóredi...» — degen de qazaq. Abaygha siltengen soyyl Ábishting de jon arqasyna tiydi. Soyyl iyesi — ózimiz. Bәlkim, tirshilikting zany solay shyghar... Qosh, abyz! Alla aldynnan jarylqasyn!
Bauyrjan Babajanúly, aqyn
– Tura bir apta búryn kórip edim. Jýrisiniz shiraq, enseniz tik, sóziniz nyq edi. Az-kem súxbattasyp edik. Balanyzgha eljiregendey eki mәrte betten sýiip, qolymdy qysyp ediniz. Endi mine kózdi jasqa, kónildi sherge toltyryp kete bardynyz.. Alyp adam, Ábish atam ótipti jalghannan aghayyn! Baqúl bol ata! Búl qazaghyng saghan razy! Songhy kezde bolghan jaghdaylar men aitylghan әngimeler Ábishtey tenizding túnyghyn laylay almaydy!
Esbolat Aydabosyn, jazushy
Ábish Kekilbayúly 1939 jyly 6 jeltoqsan kýni Manghystau oblysy, Manghystau audany (búrynghy Guriev oblysy), Ondy auylynyng Myrzayyr degen jerinde tughan. Arghy atasy Janayúly Qojanazar qazaqtar kóshin Manghystaugha bastap kelgen bilikti, bedeldi, dәuletti adam. Ata shanyraghyn ústap qalghan úrpaghy Jamanqúl nemeresi Kekilbaydy ýilendirgen son, 1924 jyly Ondyda qaytys bolghan.
1928-1931 jyldardaghy tәrkileu kezinde Kekilbay tughan jerinen kóship Týrkmenstannyn Krasnovodskportynda jýkshi, Bekdash himiya kәsipornynda biraz jyl júmysshy bolyp istep, elge 1937 jylyBaku men Mahachkala arqyly oralghan song Ondydaghy kolhozda kolhozshy, Taushyq kenishinde shahter boldy. 1942 jyly soghysqa alynyp, maydanda 3 ret jaralanyp, Stalingrad manynda qaytys bolady. Alayda Kekilbaydyng dýniyeden ótkenin ýy ishine birneshe jyldan song ghana habarlaydy. Kekilbay soghysqa attanghan jyly anasynyng ishinde qyz bala qalady. Onyng esimin Tilektes dep qoyady.
Ábish Kekilbayúlynyng anasy Aysәule Júmabayqyzy dәuletti, el ishinde aty shyqqan biyding otbasynda dýniyege kelip, tәrbiyelengen. 1936 jyly әueli Ondyda kolhozshy, Taushyqta 1942-45 jyldar aralyghynda stahanovshy shahter, 1945-62 jyldary «Ekpindi» kolhozynda júmys istedi.
Ábish Kekilbayúly 1957 jyly Taushyqtaghy mektepting 1 synybyna baryp, 1948-1954 jyldary Ondy ortalau, al 1956-57 jyldary Ýshtaghandaghy orta mektepte oqidy.
Ádebiyetke qúmarlyghy mektep qabyrghasynda bastalady. 1957 jyly 5 mamyr «Leninshil Jastyn» belsendi auyldyq tilshisi retinde Qazaqstan Komsomoly Ortalyq Komiytetining maqtau qaghazymen marapattalady.
Qyzmet joly
1957 jyly Qazaq Memlekettik Uniyversiytetinin filologiya fakulitetine týsedi. Uniyversiytette әdebiyet birlestigin basqaryp, jas talaptar shoghyryn jaryqqa shygharady. Songhy kursta oqyp jýrip, «Qazaq әdebiyeti» gazetinde qyzmet atqarady.
1962-1965 jyldar aralyghynda «Leninshil Jas» gazetinde bólim mengerushisi bolyp istedi.
1965-1968 jyldary QazKSR Mәdeniyet ministrliginde,
1968-1970 jyldary Kenes armiyasynyn qatarynda,
1970-1975 jyldary «Qazaqfilim» studiyasynda bas redaktor,
1975-1984 jyldary Qazaqstan KP OK mәdeniyet bóliminde núsqaushy, sektor mengerushisi,
1984-1986 jyldary QazKSR Mәdeniyet ministrinin orynbasary,
1986-1988 jyldary Qazaqstan jazushylar odaghy basqarmasynyng 2-shi hatshysy,
1989-1990 jyldary QazKSR tarihy jәne mәdeny eskertkishterdi qorghau qoghamy Ortalyq kenesining tóralqa tóraghasy,
1990 jyly Qazaqstan KP OK bólim mengerushisi.
1991 jyly Qazaqstan Respublikasy Joghary Kenesinin Mәdeniyet, til jәne últaralyq qatynastardy damytu jónindegi komiytetting tóraghasy,
1992-1993 jyldary «Egemen Qazaqstan» gazetining bas redaktory,
1993-1995 jyldary Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik kenesshisi.
1994-1995 jyldary Qazaqstan Respublikasy Jogharghy Kenesining tóraghasy,
1996-2002 jyldary Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik hatshysy bolyp istedi.
2002 jyldan bastap Qazaqstan Respublikasynyng Parlamenti Senatynyn deputaty. Ábish Kekilbayúly Qazaqstan Jogharghy Kenesine eki ret, Mәjilisine bir ret balamaly negizde deputat bolyp saylanady.
Shygharmashlyghy
Ábish Kekilbayúlynyng alghashqy ólender jinaghy «Altyn shuaq» 1962 jyly, «Bir shókim búlt» 1965 jyly jaryq kórdi.
Auyl ómirinen jazylghan povesti, әngimeler jinaghy «Dala balladalary» - Ábish Kekilbayúlynyng keng tynysty epiyk, suretkerlik bolashaghyn tanytady. 1974 jyly «Dәuirmen betpe-bet» syn maqalalar jinaghy, «Bir uys topyraq», 1979 jyly «Tyrau tyrau tyrnalar», Manghystau týbegining ótkeni, býgini, bolashaghy turaly «Úiqydaghy arudyng oyanuy» tarihy tanymdyq bayan, 1982 jyly «Shynyrau» povester jinaghy, 1992-93 jyldary Tandamaly eki tomdyq, 1995 jyly «Zamanmen súhbat» 1998 jyly «Azattyqtyng aq tany», publisistikalyq maqalalary, tolghamdary, 1999 jyly 12 tomdyq shygharmalar jinaghy jaryqqa shyqty.
Ábish Kekilbayúlynyng «Ýrker» (1981), «Elen-alan» (1984) romandary qazaq әdebiyetining ýlken tabysy retinde baghalanyp, Qazaq KSR Memlekettik syilyghyn aldy.
2001 jyly shyqqan «Talayghy Taraz», 2002 jyly shyqqan «Shandoz» tarihy taqyrypty ghylymy dәiekpen, derekpen týsinikti úghymdy etip jetkizuding jana baghyt-baghdaryn belgilep berdi. 2009 jyly «Syr deste» dep atalatyn avtordyng kóp jyldyq oi-tolghaulary, esse, estelik, sóilegen sózderining 5 tomdyq jinaghy jaryqqa shyqty.
Ábish Kekilbayúlynyng kóptegen shygharmalary TMD halyqtary men shetel tilderine audarylghan. Ol QazSSR Memlekettik syilyghynyn 1986, Qazaqstan Respublikasy Preziydentining beybitshilik jәne ruhany kelisim syilyghynyn 1995, «Otan» ordenimen1999, Týrki elderi qauymdastyghynyng sheshimimen «Týrki dýniyesine sinirgen enbegi ýshin syilyghyn» alady. 2003 jyly «Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev» ordenimen marapattaldy.
|
Ábish Kekilbaev «Shandoz», «Anyzdyng aqyry», «Ýrker», «Elen-Alan», «Kones legendy», «Pleyady – sozvezdie nadejdy», «Vspolohiy» romandaryn jazdy. Sonday-aq, «Bir shókim búlt», «Kýi», «Bәigetory», «Shynyrau», «Bәseke», «Hansha dariya hikayasy», «Qús qanaty», «Bir shoq jiyde», «Shetkeri ýi» syndy birneshe hikayat pen «Ash bóri», «Eng baqytty kýn», «Ajar», «Jýndi baraq», «Aq qayyn», «Or teke», «Auyz», «Kóldeneng kók atty», «Esbolay», «Tasbaqanyng shóbi», «Kerek adam», «Mine, keremet!», «Aqyrghy ayaldama», «Galstuk satushy qyz», «Abylay han» sekildi birqansha әngimelerding avtory. |
|
|
|
|
|
Ábish Kekilbaev K.Gossiy – «Turanbiyke hanshayym», A.P.Chehov – «Vanya aghay», Valieho Antonio Buero - «Býgin meyram, býgin toy», Genrik Ibsen- «Ýrey», L.Darko – «Sýiiktim menin, Elektra!»,U.Shekspiyr – «Romeo men Djulietta», U.Shekspiyr -«Koriolan», U.Shekspiyr – «Koroli Liyr»,M.Friysh – «Ghylym qughan Don-Juan» atty shygharmalardy qazaq tilinde sóiletti. |
Osynday enbegining arqasynda qazaq әdebiyetining narqasqasyna ainalghan Ábish KekilbaevQazaqstannyng Enbek Eri, Otan ordeni, Nazarbaev ordeni, QR tәuelsizdigine 10 jyl medali, QR Parlamentine 10 jyl medali, Astana qalasyna 10 jyl medali, Qúrmet belgisi ordeni, Dostastyq ordeni, Qazaqstannyng Memlekettik syilyghynyng iyegeri, Elbasynyng beybitshilik jәne ruhany kelisim syilyghynyng iyegeri (1995 j.), Qazaqstannyng halyq jazushysy, Manghystau oblysynyng qúrmetti azamaty syndy kóptegen marapattardy aldy.
Abai.kz
