Astanada Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng tóraghalyghymen «Tәuelsizdik. Kelisim. Bolashaghy birtútas últ» atty Qazaqstan halqy Assambleyasynyng XXIV sessiyasy ótti. Beybitshilik jәne kelisim sarayynda ótken sessiyagha 1500-den astam delegat qatysty. Olardyng qatarynda elimizding barlyq ónirlerinen kelgen assambleya mýsheleri men ardagerleri, respublikalyq jәne ónirlik etnomәdeny birlestik tóraghalary, Parlament deputattary, ortalyq atqarushy organdardyn, sayasy partiyalardyn, diny jәne qoghamdyq birlestikterding basshylary, ghalymdar, intelliygensiya ókilderi, sonday-aq shet memleketterding elshileri boldy.

Memleket basshysy sessiya otyrysyn ashyq dep jariyalaghan son, Memlekettik әnúran oryndaldy. Tәuel­sizdikting shiyrek ghasyrlyq, 25 jyl­dyq toyy qarsanynda ótken sessiya júmysy barysynda Últ kóshbasshysy qazirgi qazaq qoghamynda oryn alghan jayttardan bastap, jahandyq dengeydegi mәselelerge qatysty oi-pikirin bildirdi.

Sóz basynda Memleket basshysy «Barshanyzdy Qazaqstan halqy Assam­bleyasynyng XXIV sessiyasynyng ashy­­luymen qúttyqtaymyn. Biylghy alqaly jiyn eng qasterli qú­n­dy­ly­ghymyz – Tәuelsizdigimizding 25 jyldyq mereytoyy qarsanynda ótip otyr. Elimizding tәuelsizdik tarihy – túraqtylyq pen tatulyqty, bey­bitshilik pen kelisimning jylna­masy. «Baylyq ta, baqyt ta – birlikte» deydi halqymyz. Men qoghamnyng bar­lyq salalarynda jemisti enbek etip jýrgen san týrli etnos ókilderine zor rizashylyghymdy bildirgim keledi», – dedi Últaralyq birlik pen yntymaqtastyqty qashanda tu etken Memleket basshysy búl joly da birtútastylyq taqyrybyna toq­talyp ótti. «Biz dostyqty qazaq­stan­dyq­tardyng barlyq buynynyng basty iygiligi retinde saqtay bildik. Bizding biregey jolymyz – teng qúqyqtylyq, bir shanyraq astynda ómir sýretin barlyq etnostyng birligi men kelisimi halyqtyng tilek-qalauymen tandaldy. Qazaqstan halqy Assambleyasy – Tәuelsizdik jemisi. Assambleya kez kelgen syn-qater tóngen kezde jәne Tәuelsizdikting barlyq kezeninde әrdayym biyikten tabyldy. Onyng tarihynda bizding últtyng órleu dәuirining kezenderi men naqty nәtiyjeleri kórinis tapqan», – dedi Núrsúltan Nazarbaev. Bir shanyraqtyng astynda tatu-tәtti ómir sýrip, birligi jarasqan Qazaqstan – әlem elderine ýlgi ekendigin jetkizgen Elbasy býginde memlekettik qyzmet korpusynda 45 etnos qyzmet istep jatqandyghyn, onyng ishinde 3100 orys, 580 ukraiyn,­ 264 tatar, 224 nemis, 190 ózbek, 83 belorusi últy bar ekendigin aitty. Memlekettik qyzmetkerler ishinde korey, polyak, әzirbayjan, sheshen, ingush, evrey, armyan, qyrghyz, tәjik pen ózge últ ókilderi de bar. Memlekettik baghdarlamalardy sәtti jýzege asyruda ózge últ ókilderining de róli zor. Sondyqtan, qazaq topyraghynda ómir sýrip, qazaq qoghamy ýshin janyn beruge dayar ózge últ ókilderi el ekonomikasyna aituly ýles qosyp keledi. Búl rette Elbasy: «Biz memlekettik apparatta әrdayym etnikalyq әraluandyq boluy ýshin búl júmysty jalghastyra beretin bolamyz», – dedi.

Óz sózinde Preziydent, eng bastysy azamattyq ekendigin eske saldy: «Áriyne, últtyq birtektilik baghytynda kóp dýniyeler jasaldy. Alayda, qoghamnyng birligi men kelisimi boyynsha bәrine qol jetkizdik dep toqmeyilsuge bolmaydy. Endigi kýni tuyndaghan kez kelgen mәselege der kezinde jauap berilui kerek». Búl rette Elbasy Qazaqstan әrbir azamat ýshin jayly boluy kerektigin atap ótti. Azamattyq degen ol elimizding barlyq azamaty bir zanmen, Konstitusiyamen ómir sýredi degen sóz. Bәri osy bir ghana zangha baghynuy kerek. Rim imperiyasynda azamattar boldy, últ emes. Tipti latyn tilinde «últ» degen sóz «jana tughan» degendi bildiredi eken. Al biz osy «últ» degen mәseleni ne qylyp jiberdik? Sondyqtan da, birtektilik degenimiz ózining últtyq erekshelikterindi joghaltpau, tarihyndy, mәdeniyet pen tilindi úmytpau degendi bildiredi. Al azamattyqta  - biz birdeymiz», -   dedi N.Nazar­­baev.

Odan keyin Elbasy Últ jos­paryn jýzege asyrudyng alghashqy qorytyndylaryna toqtaldy. «Qolayly jyldary biz industriyany qúrdyq, shiykizattyq týsimdi almastyru ýshin búl shara jýzege asyryldy. Innovasiyalar men industriya memlekette aqsha bolghan kezde engiziledi. Biz búl júmysty bastau ýshin qor jinadyq. Biz uaqytynda bastap otyrmyz», – degen Elbasy elimizde bes jyl ishinde 900 jana kәsiporyn salynghandyghyn jetkizdi. Aldaghy uaqytta búghan qosa, taghy da 100 jana kәsiporyn iske qosylmaq. «Osy jyly myndaghan kәsiporyn ashylady, 500 jana ónim shygharatyn oryndar. Biz búryn-sondy Qazaqstanda shyghrylmaghan ónimderdi óndire bastadyq. Ekonomikanyng búl bóligi ósude», - dedi Elbasy. Al Últ josparynyng birinshi kezenining qorytyndysyn jalpylama ong baghalaghan Memleket basshysy birneshe aida 59 zannamalar jasalyp, 400 normativti-qúqyqtyq aktiler bekitilgendigin jetkizdi. Sonymen qatar, Memleket basshysy sóz barysynda býkil әlem boyynsha memleketterdegi reformalargha monitoring jýrgizetin Dýniyejýzilik bank 2015 jyly basqa eldermen salystyrghanda, Qazaqstan eng kóp kólemde reforma jýrgizgendigin tilge tiyek etti. Onyng әdistemesine sәikes, respublikamyzda 7 baghytta 19 reforma iske asyrylghan. «Basqasha aitqanda, Últ jospary ayasynda biz bes emes, endigi jiyrmagha juyq manyzdy janarulardy jýzege asyra aldyq!», - dedi N.Nazarbaev.

Eldegi beybitshilik pen kelisim qúndylyqtary nәtiyjeli kórsetkishting basty kilti ekendigin jetkizgen Elbasy: «Qaydan tuyndap, qaydan payda bolghanyna qaramastan kez-kelgen daghdarystyn, kez kelgen qaterding tolqynynyng keri qaytatyn kezi bolady. Ol myghymdylyqtyn, birlikting arqasynda, elimizding erik-jigerining nәtiyjesinde keri qaytady», – dedi.

«25 jyl ishinde kóptegen qiyndyqty bastan ótkerdik»

Qazaq elin ishtin, syrttyng alauyzdyghynan saqtap, nyghayta týsu biylikting tarih aldyndaghy paryzy. «Biz qanday zamanda da tәuelsizdik tizginin berik ústaugha tiyispiz. Elimizdi ishtin, syrttyng alauyzdyghynan saqtap, nyghayta týsu tarih aldyndaghy paryzymyz jәne jauapkershiligimiz. Búrynghy ótken ata-babalardyng әruaghy men keyingi úrpaq aldyndaghy paryzymyz. Úly dalada tuymyzdy tigip, erkin ómir sýruge layyqty ekenimizdi kýn sayyn ózimizge de, barshagha da dәleldep otyruymyz kerek», - dedi Elbasy.
QR Preziydenti qay zamanda da, qashan ómir sýrse de barlyq buyn úrpaqtar tәuelsizdikti bәrinen joghary qoya bilui tiyistigin basa aitty. Búl maqsat bizdi býgin qabyldanghan patriottyq aktidegi «Mәngilik eldin» myzghymas jeti túghyryn úlyqtap, saqtap, damyta beruge mindetteytindigin atap ótti.
«Tәuelsizdikting joly onay bolghan joq, bolmaydy da. 25 jyl ishinde biz kóptegen qiyndyqty bastan keshirdik, jahandyq, ónirlik daghdarystardy enserdik. Búnday kýrdeli kezendi Qazaqstan qazir de bas­tan keshirude. Álemdik ekonomikanyng qúldyrauy jalghasuda, energoresurs­tardy, shiykizattardy, metaldy, azyq-týlikti qosa alghanda negizgi eksporttyq tauarlargha baghalar tómendeu ýstinde. Osynyng bәri bizding budjetimizge, ekonomikany qarjylandyrugha әser etpey qoymaydy», - dedi Elbasy.

Qazaqstan halqy Assambleyasynyng se­s­siyasy Tәuelsizdikting 25 jyl­dy­ghyna arnalghan is-sharalardyng bastauy bolmaq. «Qazaqstan halqy Assambleyasy - bizding Tәuelsizdigimizding eng asyl qúndylyqtarynyng biri. Osy jana qoghamdyq institutty bekitudi 1992 jyldyng jeltoqsan aiynda, Tәuelsizdigimizding bir jyldyghy qarsanynda úsynys jasaghanymnyng ózindik mәni bar. Qazir kópshilik sol kezenning qanshalyqty kýrdeli bolghanyn bile bermeydi. Al sol tústa dýniyege kelgender qazir 25 jasqa tolyp, eresek adam boldy. Olar bizding basymyzdan ótkergenimizding kóbin bilmeydi», - dedi Preziydent. Sonymen qatar, N. Nazarbaev­ Tәuelsizdikting alghashqy jyldarynda Kenes Odaghy ydyraghannan keyin birqatar elderde qantógister oryn alghanyn eske salyp, olardyng keybirinde qaqtyghystar әli de jalghasyp túratynyn atap ótti. «Áriyne, qaterler zor boldy. Degenmen, bizge qatysty aitylghan eng soraqy boljamdardyng barlyghy Qazaqstandy ainalyp ótti. Búl kezdeysoqtyq emes, bizding memleketimizding nysanaly júmystarynyng nәtiyjesi bolatyn. Biz dostyqty saqtap qaldyq. Halyqtyng erik-jigeri arqasynda biz bir shanyraq astynda ómir sýrip jatqan barlyq etnostardyng teng qúqylyghy, birligi men kelisim jolyn tandadyq. Qazaqstan halqy Assambleyasy – búl bizding Tәuelsizdigimizding jemisi. Ol kez kelgen qaterlerden joghary túrdy», – dedi N. Nazarbaev. Biyl Tәuelsizdikting 25 jyldyghyn atap ótuge qyzu dayyndyq bastalyp ta ketti. Elbasy óz sózinde aituly mereytoy qarsanynda birqatar tapsyrmalar berdi.

«Tilder turaly zannyng ýstemdigi artuy tiyis»

Jiyn barysynda Memleket basshysy til mәselesine jeke toqtalyp, zang ýstemdigin qamtamasyz etu ýshin tilder turaly zannyng tolyq saqtaluy manyzdy ekenin atap ótti. «Memlekettik organdargha aryzdanushynyng hat joldaghan tilinde aqparat alu mәselesine qatysty búghan deyin eskertu jasaghan bolatynmyn. Mening tapsyrmam boyynsha Bas prokuratura barlyq ortalyq jәne jergilikti organdargha tekseru jýrgizdi», - dedi. Elbasy keltirgen aqparatqa sýiensek, «Aqparatqa qoljetimdilik turaly» jana zang kýshine engen alghashqy ýsh aida 79 ret zang búzylghan. Sonyng ishinde 29 fakt týrli dengeydegi әkimdikterde, 50-i ministrlikter men vedomstvolardyng aumaqtyq bólimshelerinde bolghan. Osyghan baylanysty Bas prokuratura barlyq anyqtalghan derekter boyynsha zang búzudy әshkereleu jәne kinәli memlekettik qyzmetshilerdi tәrtiptik jauapkershilikke tartu jóninde úsynym engizdi. Elbasy búl mәseleni barlyq memlekettik organ basshylary údayy jeke baqylauynda ústaugha tapsyrdy. Sonday-aq, «EKSPO-2017» halyqaralyq kórmesin ótkizu barysynda elordanyn, Almaty men oblystardyng әkimderine kórnekti aqparattyng jariyalanuyn ýsh tilde – memlekettik, orys jәne aghylshyn tilderinde qamtamasyz etudi tapsyrdy. Elbasy songhy kezderi qoghamda qyzu talqylanyp jatqan ýshtildilikke qatysty óz oiyn da bildirdi. «Balalarymyzdyng ýsh tildi bilui – búl qajettilik. Sondyqtan balalardy kishkentay kezinen ýiretu qajet degenge tolyghymen kelisemin. Olar memlekettik tildi bilui tiyis. Al orys tili – qarym-qatynas tili, aghylshyn tili bolsa, әlemdik til әlemdik ghylym, innovasiya men internet tili. Álemde qanday til basymdyqqa ie bolatynyn kim biledi?», - dedi.

«Halyqtyng qasiyetti jerimizge degen qasterli kónili quantty»

Sessiyada halyqty tolghandyrghan jer mәselesine qatysty Elbasy pikir bildirdi. Onyng mәlimdeuinshe, úlan-baytaq qazaq dalasynyng bir tútam jeri sheteldikterge berilmeydi jәne búl shekteudi joy mәselesi eshqashan talqygha salynbaq emes. «Songhy uaqytta «Qazaqstan jeri sheteldikterge satylmaq» degen jalghan aqparattardyng ýzdiksiz jariyalanuy saldarynan jer mәselesine qatysty alandaushylyq kóbeydi. Múnyng shyndyqqa janaspaytyny birneshe ret týsindirildi. Taghy da aitqym keledi: auyl sharuashylyghy jerlerin shetel azamattaryna jәne kompaniyalaryna satu turaly mәsele joq, talqylanbaydy da. Búl taqyryptyng tóniregindegi alypqashty әngimening bәri negizsiz. Sondyqtan tónirektegi әr týrli alyp-qashpa әngimeler men pikirler arandatyshulardyng búrynghy әreketterining biri. Sonyng ishinde bayaghy qashqyndar da bar, bosqyndar da bar. Biz bәrin bilemiz. Degenmen, osy mәselege kónil bólgen aghayyngha quanamyn. Bizding maqsat – auyl sharuashylyghymen ainalysatyndargha jekemenshigine jer alu mýmkindigin beru. Eger olar jerge iyelik etetin bolsa, ony kýtip-baptap, qadirleytin bolady», – dedi Elbasy. Preziydentting sózine qaraghanda, auyl sharuashylyghy jerlerin iyesi sheteldik qarjyny tartqan jaghdayda ol jerler birden jalgha alu sharttaryna auysady. «On jyldyng ishinde sharualar, sonyng ishinde sheteldikter óz aqshalaryn qaytara almay jatyr. Sol sebepti biz jalgha alu merzimin 25 jylgha úzarttyq. Reseyde 49 jyl, Arab Ámirlikterinde 99 jyl, Europada 50-99 jyl. Onda túrghan ne bar? Bir qyzyghy, qazir shulap jatqan adamdar traktordan týskender emes, jylqydan týsken qoyshylar emes. Olardyng auyl sharuashylyghy tónireginde týsinigi de joq. Auyl sharuashylyghy jerlerining qayda jatqanyn bilmeydi de. Ne turaly aityp jatqandaryn týsinbeydi. Sondyqtan mening aitayyn degenim, jer – ata-babamyzdan miras bolyp qalghan eng basty qazynamyz, últymyzdyng úly baylyghy. Qazaqtyng dalasy halyqtyng menshigi. Qazaqstannyng 14 myng shaqyrym shekarasyn shegeleu ýshin biz 8 jyl boyy kelissózder jýrgizdik. Ne ýshin? Jerding tútastyghyn saqtau ýshin», - dedi N.Nazarbaev.
Elbasy halyqty kez kelgen mәseleni ushyqtyryp, el arasyna iritki salugha qúshtarlanghan arandatushylardyng aitqanyna ermeuge shaqyrdy.

Qazaqstan halqy Assambleyasynyng XXIV sessiyasynyng manyzyn arttyra týsken shara – «Mәngilik el» atty patriottyq aktining qabyldanuy. «Mәngilik el» patriottyq akti búl jalpyúlttyq iydeyanyng qújat jýzindegi formasy, búl halyq birligining әmbebap әri tolyqqandy genetikalyq baghdarlamasy. Bizding mәdeniy-ruhany qúndylyqtarymyz, ekonomika, saya­sat, morali men senim mәseleleri, jahandyq әlemde Qazaqstandy qay jerden kóretinimiz bәri-bәri osy qújatta kórinis tabuy shart. Atalghan akt eki jyl boyy dayarlandy», – dedi N.Nazarbaev. Sóz sonynda Núrsúltan Nazarbaev barshany alda kele jatqan Qazaqstan halqynyng birligi kýnimen qúttyqtap, baqyt pen iygilik jәne tabys tiledi. Sessiya barysynda Memleket basshysy QHA mýshesi, «Belarusi mәdeny ortalyghy» qoghamdyq birlestigining tóraghasy L.Pitalenkony jәne QHA mýshesi, Qazaqstan ózbekteri qoghamdyq birlestikterining «Dustliyq» qauymdastyghynyng qúrmetti tóraghasy R.Halmuradovty Assambleya Tóraghasynyng etnomәdeny birlestikter atynan ókildik etetin orynbasarlary etip taghayyndau turaly ókimge qol qoydy. Sonday-aq sessiyada qazaqstandyq gharyshker, sheteldik qonaqtar, ónirlerden kelgen delegattar, sportshylar, júmysshy mamandyqtarynyn, sonday-aq budjettik jәne jastar úiymdarynyn, azamattyq qoghamnyng ókilderi sóz sóiledi.

Abai.kz