Jerding satylu mәselesine qatysty osydan 15 jyl búryn aqyn Úlyqbek Esdәulet «Egemen Qazaqstan» gazetining birinshi betinde «Parlamentte ne janalyq, Sher-agha?» dep, ólenmen ashyq saual tastaghan bolatyn. Oghan sol kezdegi Parlament basshylyghy nazar audaryp, óz mýshesi, Halyq jazushysy әri qalaulysy Sherhan Múrtaza aghagha jauap jazudy mindettepti. «Bir jolyqqanda  Sher-aghamyz óleng sózge qara sózben qalay jauap bererin bilmey, qinalyp jýrgenin aityp qalghan edi. Jauaby kóp úzamay sol basylym betinde jaryq kórdi» deydi Úlyqbek agha. Sol saual men jauapty biz býgingi oqyrmandargha da úsynsaq artyq bolmas.  

Parlamentte  ne janalyq,  Sher-aGha?

Sherhan Múrtazagha

Parlamentte ne janalyq, Sher-agha?

Satylmay ma masqara bop Jer-ana?

Búl ghasyrda jana tughan sharana,

Óz jerine ózi qoja bola ma?

Aghyn suday aghyp jatqan baylyqtan

Búqaragha birer tamshy tama ma?

Parlamentte ne janalyq Sher-agha?

 

Pora-pora alty airyqtan ter agha,

Deputattar den qoydy ma dodagha?

Ash ayday qysqy úiqydan oyanghan,

Aunap-qunap әlde jýr me dalada?

Qazaqtardyng qayghy-múnyn kim tyndar

Qap arqalap qanghyp qalghan qalada?

Parlamentte ne janalyq, Sher-agha?

 

Qazaq tili qayghy jútyp qala ma?

Ózge tilder órge jýzip bara ma?

Toyghandar men tonghandardyng arasyn

Jalghaytúghyn jana bir til bola ma?

Qayran dalam qyryq dinge jautandap,

Hramdar men shirkeulerge tola ma?

Parlamentte ne janalyq,Sher-agha?

 

Úyat óldi, ar qoyyldy molagha,

Ynsapsyz kóz keler me endi tobagha?

Baylyq deydi,

Kórmegenge kóseu — tan,

Kósemderden elge kóseu qala ma?

Es kiretin kez jetti me degende,

Shoshqa ýretin shaq keldi me qorada?

Parlamentte ne janalyq, Sher-agha?

 

Zang degening — órmekshining tory ma,

Jaralghan tek shybyn-shirkey soryna?

Iri jyrtqysh iline me ol torgha,

Qyryq jerden qúrsang daghy jolyna?

Álde әldiler pysqyrmaytyn bolghan ba,

Ádiletting bary menen joghyna?

Parlamentte ne janalyq, Sher-agha?

 

Sózi menen isi ketip kereghar,

Biyliktiler minbelerden sóz alar.

Óristerge shegirtkeni órgizip,

Qanyraydy qoydy ansaghan qoralar.

Aq niyetti qorghaytúghyn zang qayda,

Auzyndy ashsang jan-jýreging tonalar.

Parlamentte ne janalyq, Sher-agha?

«Egemen Qazaqstan» gazeti, 31 qazan, 2000 jyl

 

 

QIYN  SÚRAQ — QÚRAQ  JAUAP

 (Aqyn Úlyqbek Esdәuletke hat)

 Asa talantty inim Úlyqbek! Osy jylghy 31-qazanda «Egemen Qazaqstanda» maghan ólenmen jazylghan hatyndy oqydym. Jauapty keshiginkirep qaytaryp otyrmyn. Sebebi: júmysbasty bolyp kettik. Dәl qazir Parlamentting sinbiruge qoly tiymeydi. Jyl ayaghyna tayanghanda zang jobalary degen basyp qaldy. «Jer turaly», «Qarjy turaly», «Jergilikti biylik turaly», «Salyq kodeksi», nesin aitasyn, tolyp jatyr.

Mening taghy bir qinalyp qalghanym: ólenmen jazghan hatyna ólenmen jauap bere almaymyn. Bayaghy-bayaghy bozbala shaghymda «Terezenning aldynan kýnde ótemin» degen siyaqty ólender jazyp kórip edim. Birli-jarymy jas aqyndar jinaghyna da ilingen. Ilingeni bar bolsyn: Zeynolla Serikqaliyev degen synshy soyyp salyp, sodan beri óleng jazghandy qoyghanmyn.

Poeziya әleminde aramshóp basqan tanaptar әli kóp. Bir qyzy-
ghy: Zeynolla synshy solarmen qazir kýrespeydi. Kýresse óleng ólkesi birshama tazarar ma edi...

Qazir óleng jazsam, Qkim Tarazi, Kәribay Ahmetbekov, Uәlihan Qalijan siyaqty zamandastargha, inilerime arnaghan әzil-bәdik ólender ghana jazamyn. Biraq olardy jariyalaugha bolmaydy.

Sondyqtan, Úlyqbek bauyrym, qara sózben jazghan hatymdy qanaghat tútarsyn.

«Satylmay ma masqara bop Jer-Ana?» — dep súrapsyn. Jer satylsa masqara bolatyny ras. Biraq qoryqpa. Auyl sharuashylyghyna tiyesili jer satylmaydy.

Jerding jyry sonau toqsanynshy     jyldardyng basynan bastalyp, mine, osy uaqytqa deyin sozyldy. Ol kezde Parlament joq, Jogharghy kenes bar edi. Chernyshev degen deputat boldy: Jerdi sat. Taudy sat. Tasty sat, halyqty asyra degen talap qoyghany esimde.

Men jәne marqúm Balghabek Qydyrbekúly búghan ólermendik-
pen qarsy boldyq.

Jer satylghan joq. Biraq kóp jer at tóbelindey kýshtilerding shengeline týsip ketti. Myna jana zang jobasy talay talqygha týsti. Biylghy mausym aiyndaghy talqylauda men úsynys jasadym: — Zandy birinshi oqylymynda dauysqa qoyghanda aty-jóni aiqyn dauys, yaghny «poiymennoe golosovaniye» berilsin jәne sol tizim baspasózde jariyalansyn, — dep edim. — Zang jobasy birinshi oqylymynda basym dauyspen qabyldansa, sol joba baspasózde jariyalansyn, — dedim. 58 adam qostap, 8 adam qarsy bolyp, osy úsynys qabyldandy.

Jana joba gazette jariyalandy. Býkilhalyqtyq talqygha týsti. Ýkimet úsynghan búrynghy jobadan tam-túm qaldy. Kópshilikting úsynysy, deputattardyng úsynysy engizilip, alghashqy núsqadan mýlde ózgeshe sipat aldy. Halyqtyng qauiptengeni — jerding satyluy edi.

— Jer satylmaydy!

Jer — memleket menshigi. Jerdi qúrmettep, kýtip-baptap, jemisin kóremin degenderge, әr aimaqtyng jer kólemine qaray sharualargha jalgha beriledi. Qyryq toghyz jylgha.

Satylsa, qalalyq aumaqta ýy jәne óndiris oryndary salynatyn jer satylady.

Deputattar arasyndaghy aitys: kimge qansha jer búiyrady — Parlamenttegi kókpar osy tónirekte boldy. Óitkeni, jerdi rabaysyz kólemde búryn iyemdenip qoyghandar bar. Mysaly, «Otan» partiyasynyng kósemi Tereshenko myrza siyaqtylar. Múny gazet betinde sol Tereshenkonyng ózi maqtanyp aitty. Múnday monopolister, latifundister Parlament deputattarynyng arasynda da otyr ma dep seziktenemin.

Jerdi sonda әdil bóletin kim? Qkim be, joq halyq saylaghan mәslihat pa? Osy tartys talaygha sozyldy. Aqyry zang Mәjiliste qabyldanyp, Senat qúzyryna tapsyryldy.

Mening búl zandy qoldaytyn da, qoldamaytyn da jaghym bar.

Endigi mәsele: Ýkimetting auyl sharuashylyghyn meylinshe qoldauy. Auyl sharuashylyghy ekonomikalyq barlyq salanyng kóshbasy ekenin týsinetin uaqyt jetti. Memleketti eng aldymen auyl asyraydy. Osyny úmytpaghan Ýkimet útady.

«Aghyn suday aghyp jatqan baylyqtan búqaragha tamshy tama ma?» — dep súraysyn.

Esinde bolsa, sonau 1996-97 jyldardyng ózinde biz aghang Kamal Smayylov ekeumiz «Egemen Qazaqstan» gazetining betinde osy súraq tónireginde kóp hat jazysqanbyz. Keyin búl hattar «Elim, saghan aitam, Elbasy, sen de tynda» degen atpen kitap bolyp shyqty. Búl hattargha qalyng búqara sýisingenimen, halyqtyng qanyn sorghan alpauyttar, jemqorlar, úry-qarylar tiksinip qaldy. «Satylmaghan ne qaldy?» dep jazdyq biz sonda. «Jekeshelendiru» degendi jeleu qylyp, jebirler elding nesibesin qomaghaylana jep jiberdi. Áli jetken әli jep jatyr. Tosqauyl bola ma dep Jarlyq ta shyqty. Zang da shyqty. Nәpsisi toyymsyzdar әli tyiylar emes. Preziydent prokuraturany, milisiyany, sotty toqpaqtap-aq jatady. Úrylar úrghan sayyn semiredi.  Joghary lauazymdy úrylardyng talayy shet elge qashyp ketti. Bireui ústalghan joq. Eng songhysy Kutovoy degen mәdeniyetting aqshasyn jep ol ketti. Soraqysy sol, zang qyzmetker-
leri onyng qylmysyn bile túra, kóz júmdy.

Sóitip, ózing aitqan iri jyrtqyshtar torgha ilinbey túr. Zang qorghaushylardyng qolyndaghy qaruy bayaghy bytyraly myltyq. Bytyraly myltyqpen tek torghaylardy, qyrghauyldy, kekilikti, ýirekti ghana ata alasyn. Anlargha, qasqyrlargha bytyra batpaydy.

«Qazaq tili qayghy jútyp qala ma?» degen súraghyng keudesinde jany bar, tamyrynda bir tamshy qazaqy qany bar, namysy bar adamnyng qabyrghasyn qayystyratyn súraq.

Búghan ne deyin, shyraghym. Til turaly aita-ayta jaghymyz qarysyp qaldy. Búl jóninde jazylmaghan zan, qabyldanbaghan qauly qalghan joq. Qaulysy oryndalmaghan ýkimet qauqarsyz.

Men birdene bilsem, qazaq tilining jauy ózgelerden góri, óz qazaghymyzdyng arasynan kóbirek shyghyp túr.

Memlekettik til turaly zang qabyldaghan Parlament. Parlament memlekettegi biylikting ýsh tarmaghynyng bir tarmaghy. Ózi shygharghan zangha ózining biyligi jýrmegen Parlament әiteuir aman bolsyn. Qazirgi Parlamentting «Mәjilis» degen palatasynda 77 adam barmyz. Sonyng toqsan payyzyna juyghy qazaqtar. Al, mәjiliste qazaqsha sóileytin jalghyz-jarym, toqty-torym. Ishterinde qazaqsha taza sóiley alatyndary bar-aq. Biraq oryssha sóileydi. Queli bir-eki sózdi qazaqsha bastap alyp, sodan son: «bәrine týsinikti bolu ýshin» deydi de, oryssha gói-góiine basady. Audarmashy bar. Qazaqsha sóileseng lezde sózbe-sóz tәrjimelep otyr. Joq, oryssha soghady. «Bәrine týsinikti bolu ýshin». Búl nashaqorlyq siyaqty aiyghuy qiyn dert.

Sonda ol ózining ana tilin qorlap túrghanyn sezbeydi. «Bәrine týsinikti bolu ýshin»!

Zang jýrmegennen keyin, Konstitusiyanyng baby is jýzine aspaghannan keyin, osydan on shaqty jyl búryn beti beri qaraghan qazaq balalaryn qaytadan orys mektebine qaray sýirey bastady.

Basqa-basqa, Astanada qazir 3-aq qazaq mektebi bar!!! Namystan jarylyp kete jazdaysyn.

2001-jyldyng budjetinde memlekettik tildi jәne ózge tilderdi damytu ýshin búrynghygha qosymsha bir tiyn da qosylghan joq. Búl turaly Senatpen birlesken otyrystaghy mening aiqayym aidalada qaldy.

Úlyqbek bauyrym! Búl — búl ma. Eng soraqysy, qazir últ taghdyryn sheshpekshi bolghan «teoretikter» shygha bastady. Olardyng qasynda aty әigili Masanov dalada qalady. Jaqynda men «Saf Sana» degen kitapshany oqyp shyqtym. Anyqtamasyna qaraghanda, avtory «asa kórnekti» («vydaishiysya») ghalym Marat Telemtaev. Onyng tapqan «iydeyasy» — «mnogonasionalinyy narod Kazahstana — edinaya nasiya... V takoy Kazahstanskoy nasiy ludy svobodno y nepredvzyato obshaytsya mejdu soboy».

«Kazahstanskiy narod» degendi Konstitusiyagha da kirgizdik. Al, endi «birtútas Qazaqstan últy» degen shyqty. Qazaq últy emes, tatar, úighyr, dungan, korey, әzirbayjan, ózbek, orys últy emes, Qazaqstan últy!

Bir-aq últ. Qúdaydyng qalamaghanyn biz jasaymyz! Bayaghy sovet dәuirindegi: «Tabighattyng bermegenin tartyp alamyz!» degen imansyz úrannan nesi kem?!

Al, sen bolsan, Úlyqbek, «qazaq tili qayghy jútyp qala ma?» deysin. «Qazaqstan últy» bolsa, onyng tili qanday bolady? Bir-aq últ bolghan song onyng tili de bireu-aq bolmay ma? Sonda ol qanday til? Sonda sening qazaq tiling qayghy ghana emes, qan jútyp qalady.

Filosof ghalym Amangeldi Aytaly ózining «Últtanu» atty kitabynda: «Shyndyqqa tura qarasaq, qazaq etnosynyng óz Otanynda ózine layyqty oryn ala almay, últtyq dәstýrlik pen mәdeniyetine qoly jetuden qashyq ekeni anyq», — deydi. Batys әleu-
mettanu ghylymynyng terminderine taghy sýiensek, búl jaghdaydy «ishki otarshyldyq» («vnutrenniy kolonializm») deydi.

Biz qazir otarshyldyqtan qútyldyq, tәuelsiz memleket boldyq dep mәzbiz. Sóitsek, ishki otarshyldyq degen bar eken. Mynau «Saf Sana» sonyng aiqyn kórinisi.

Bizding últtyq nigilister, óz últyn mensinbeytinder, ózbektershe aitqanda: «qara ivandar» óz ishimizde jýrgen otarshyldar. Tap-taza, saf sana uaghyzdaushylar emes, últtyq sanany ulaushylar.

Búl óz ishimizdegi kolonizatorlar. Al, syrttaghylar she? Olar qarap jatqan joq. Últtyq sanamyzdy jaulap jatyr. Qaptap ketken televiziyalyq kanaldardan ne kórip jýrsin, Úlyqbek? Batystyng basqynshylyghyn kórip jýrsin. Mәdeni, ruhany basqynshylyq. A.Aytaly tilimen aitqanda, «samopal» mәdeniyet basqynshylyghy. Al, samopal araqtan adamdar bauyry irip-shirip bauday týsip jat-
qanyn kórip jýrsin. Samopal mәdeniyet sanandy sansyratady. Últtyq bet-beynendi aighyzdap jyrtyp, adam tanymastay qúbyjyq etedi. Bizding Qúdaydan tilegenimiz osy ma edi?!

Al imany bar-au degen birli-jarym teledidar kanaldary qa-
zaqshany әiteuir kózboyau ýshin ghana tam-túm kórsetedi. «Qazaqstan-1» kanaly ghana últyna býiregi búrady. Biraq tyryly kedey. Qarjysy soqyr kózding jasynday ghana.

Til turaly zanda aitylghan «elu de elu» degen bap aidalada qanghyryp qaldy. Ony qadaghalap otyrghan Ýkimet te, Parlament te, Prokuratura da joq. Parlament zang shygharady. Ol zang kókekting balapany siyaqty: baghusyz qalady. Parlament, bәlkim, óz balapanyn baghar edi. Biraq Konstitusiya tyiym salghan. Zannyng oryndaluyn iske asyrushy atqarushy ókimetting uaqyty joq, basqa sharua-
larmen basy qatyp jatyr. Al, zannyng oryndaluyn baqylaushy prokuratura dәrmensiz.

Osy qatargha Últtyq qauipsizdik komiytetin de qosugha bolady. Osy mekemening shaqyruymen men Astanada bizding «chekistermen» kezdestim. Mәsele til turaly boldy. Obaly ne kerek, búl mekeme memlekettik tildi óz ayasynda qadirlep, is qaghazdaryn qazaq tilinde jýrgizip, qazaq tilin óz qyzmetkerlerine ýiretu jolynda kóp júmys jýrgizip jatyr. Búl tek óz kensesining ayasynda. Al, jalpy respublikadaghy til, mәdeniyet, ruhaniyat sayasatyn búl komiytet bizding mindetimiz emes dep esepteytin siyaqty.

Meninshe, búl jansaqtyq. Sen últtyng qauipsizdigin qorghaydy ekensin, últ sana-sezimin de jaulaudan, ulanudan qorgha. Korrupsiyamen kýres, niyeti búzyqtarmen, shpiondarmen kýres — onyng dúrys. Biraq adamdardyng jany jýdep, ruhy qirap, mәdeniyet samopalymen aqyl-esten aiyrylyp jatsa, últty qauipsizdendirgening qayda? Aqyl-esten aiyryp, dauasyz dertke úshyratatyn tek nashaqorlyq qana emes. Aramza, basqynshy mәdeniyet nashaqorlyqtan da jaman.

Úlyqbek! Últtyq sana-sezim torqaday tozghan jerdegi últtyq patriotizm de jetimsireydi. Otanynyng patrioty tek óz qaraqan basynyng qamyn ghana, qu qúlqynnyng qamyn ghana oilamay, halyq qamyn mýddelese — sol el baqytty.

Sorlatqanda, bizde qu qúlqyn qamyn, toyymsyz qaryn qamyn oilaushylar kóp. Qytpese osynshama bay Qazaqstanda halyq jýdep-jaday ma? Jastar әleumettik qasiret saldarynan әljuaz, qauqarsyz ósip jatsa, ol әskerge jaray ma? Odan patriot shygha ma?

Patriotizm mәselesi qazirgi naryqtyq kezende de bayqalady eken. Mysaly, bay Qazaqstan shet elderge tek shiykizat qana sata alady. Onyng paydasyn kóbinese kim jep jatqanyn ózing de shamalaysyn. Al, shiykizatty: múnaydy, mysty, kómirdi, temirdi, eng qymbat hromdy, voliframdy, titandy, altyndy, t.b. Qúday ózi jaratqan. Olar — adamdar ter tógip jaratqan ónimder emes. Qúday bizdi ólmesin dep jaratqan.

Sonyng ózin úqsata almasaq, kózin tauyp tiyimdi etip sata almasaq, kimge ókpeleymiz? Sonau soyqan soghystan kýl-talqany shyghyp qirap qalghan Germaniya nege tez arada bayyp ketti?

Filosof A.Aytaly aitady: — «patriotizmning irgetasyn ekonomikalyq kózqarastar qúraydy» — deydi. Sóitip, nemis-german patriotizmining mynaday ósiyetterin keltiredi.

— Tipti úsaq-týiek shyghyn shygharghanda da Otannyng jәne el azamattarynyng mýddelerimen eseptes.

— Shet elding bir tengege túratyn tauaryn satyp alghanda, óz eline bir tenge ziyan keltiretinindi úmytpa.

— Sening aqshang tek nemis saudagerleri men júmysshylaryna payda әkelui kerek.

— Shet elden kelgen mәshiyne men qúral-saymandardy qoldanyp, nemis jerin, nemis shanyraghyn, nemis sheberhanasyn qorlama.

— Dastarhanyna shet elding etin, mayyn, t.b. qoyma, sebebi ol nemis et óndirisi men otandyq mal sharuashylyghyna ziyan keltiredi.

— Ár uaqytta nemis qaghazyna nemis siyasyna malyp, nemis qalamymen jaz da, nemis sorghyshymen sorghyz.

— Nemis iygiligine tek nemisting úny, nemisting jemisi, nemisting eti jaraydy.

— Tek nemis matasynan tigilgen syrt kiyim men nemis qolynan shyqqan bas kiyimderdi ky (A.Aytaly. «Últtanu» kitaby).

Mine, nemis patriotizmining úrany.

Al, biz ne qyldyq? Qajygeldin degen bas uәzir kelip:  

— Maldy qúrt. Shyghyn kóp. Etti, sýtti, maydy shet elden arzan-
gha satyp alamyz, — dedi.

Bas terisi kelisken bastyq osylay aita ma? Esi dúrys el Qazaqstanday bayyrghy mal ósiretin jerden etti, sýtti, maydy qayta ózi satpay ma shet elderge?!

Qazaqstandy shet eldik jaramdy-jaramsyz tauarlar topan suynday qaptady. Azamattardyng aqshasy óz qazynamyzdy toltyrudyng ornyna shet eldikterdi bayytyp jatyr.

Úlyqbek! Bizdegi patriotizmning siqy osynday. Sen bolsang «Óristerge shegirtkeni órgizip, qanyraydy qoydy ansaghan qoralar» deysin.

Al, el basqaryp otyrghan belsendilerding kóbi ghylym doktorlary, azuyn aigha bilegen ekonomister, sayasatkerler. Qayda sonda olardyng biyik bilimi? Olardy óz elining patriottary dep kim aitady?

Úlyqbek bauyrym! Elin sýigen, halqyn sýigen Ýkimet, miniys-
trler, әkimder joqtan bar jasamay-aq qoysyn. (Joqtan bar jasaytyn memleketter de bar). Bizding atqaminerler tym bolmasa Qúdaydyng ózi Qazaqstangha búiyrtqan baylyghyn talan-tarajgha salmay, kóldenennen kelgen kókattygha jem qylmay, kózin tauyp, úqsata bilip, halqynyng iygiligine jarata alsa ghoy.

Biz múnaygha bay on memleketting qatarynda ekenbiz. Sol múnaydy shet eldikterding sauuly siyryna ainaldyrdyq. Olardan alatyn salyq kólemin azayttyq. Ne degen myrzalyq! Kәdimgi daraqy kedey-
ding myrzalyghy.

Biz halyqaralyq rynokta qalyptasqan jýie boyynsha talap etsek, osy múnaydy óndirushi, onyng qyzyghy men shyjyghyn meylin-
she kórushi sheteldikterden qosymsha 100 milliard tenge óz budje-
timizge týsiruge bolady eken. Múny dәleldegen keshegi ministr (qazir ne isteytinin bilmeymin) Múhtar Ábilyazov degen azamat. Osynday bilimdiler shetqaqpay qalatyny týsiniksiz.

Qazir ghoy Ýkimet pen Parlament 2001-jyldyng budjetin kópke deyin bekite almay, budjetting jyrtyghy men tesigin bitey almay bastary qazanday boldy. Qysqa kórpe basyna tartsa ayaghyna jet-
peydi, ayaghyna tartsa basyna jetpeydi. Al qújattalmaghan milliardtar aidalagha ketip jatyr. Jalaqyny, zeynetaqyny, jәrdem-
aqyny imandylau etip ósiruge qarjy jetpeydi. Tauar baghasy osqyryna ósip barady. Indeksasiya joq.

Endigi bir shemen týiin: búqaralyq aqparat qúraldarynyng qyzmeti. BAQ turaly Zangha ózgerister men tolyqtyrular engizu retinde Parlamentke jana joba kelip týsti. Sol-sol eken, tәuelsiz elektrondy qúraldar iyeleri baybalam sala bastady: — Demokratiya qayda? Bostandyq qayda? — dep dauryghady.

Demokratiya — jýgensizdik emes. Bostandyq — jýiesizdik emes.

Zangha ózgeristing bar bolghany: eger sheteldik búqaralyq aqparat qúraldarynyng ónimderi bizding Konstitusiyamyzgha, zandarymyzgha qayshy keletin bolsa, onda múnday ónimder taratugha sot ar-
qyly tyiym salynady.

Sheteldik tele-radio habarlaryn taratu tele-radio jelile-
rinen taratylatyn habarlardyng jalpy kólemining 20 payyzynan aspau kerek.

Búl ózgerister men tolyqtyrular da qabyldanar-au. Biraq oryndaluy qalay bolady? Zanda BAQ-tan taratylatyn habarlardyng teng jarymy memlekettik tilde jýrgizilsin degen sóz — bos sóz bolyp qalghan joq pa?!

Oryndalmaghan zang memleketting bedelin týsiredi. Zangha degen halyq senimi joghalady.

Úlyqbek! Bizding ruhaniyattyng bir kenen búlaghy — ana tilimizdegi gazetter men jurnaldar edi ghoy. Beldi, belgili degen gazetterimizding tirajy kýrt azaydy. Qazaqtardyng kóbi orysshagha auyp ketti. Bizding últtyq patriotizmning kelbet-kepiyeti osynday. Últtyq namys ýshin bolsa da jazylmay ma? Ras, kópshilikte aqsha az. Audandaghy әkimder jergilikti budjet jartymsyz bolsa da, amaldap, kәri-qúrtangha, kóp balaly otbasylaryna, kemtarlargha septesip, gazet-jurnal-
dargha jazylugha kómek kórsetse, eldikting o da bir belgisi bolar edi. Ol ýshin Qúdayym әkimderge biyik sana, parasat bergey.

Tirajdyng qúldyrauy baspasóz qyzmetshilerine de syn. Gazeti ótkir bolsa, shynshyl bolsa, ómirdegi ózekti mәselelerdi kóterip jatsa, jemqorlardyng masqarasyn shygharyp jatsa, baspasóz mereyi ýstem bolar ma edi degen qiyal ghoy bizdiki.

Úlyqbek! Ýkimet pen Parlament kókpar tartysyp jýrip beki-
tilgen 2001-jyldyng budjetin bireuler «Damu budjeti» dep ataugha әues kórinedi. Damysa keybir «tandauly» mekemelerding budjetten alar ýlesi damydy. Qsirese sheneunikterding «qarny juan» ken-
seleri.

Al, biyl «qoldau jyly» qúrmetine ie bolghan mәdeniyet salasy budjetining damyghany sezilmeydi. Óskeni soqyrdyng kóz jasynday bir tamshy ghana. Mәdeniyet 2000-jyly jalpy budjetting 1,01 payyzyn qanaghat tútsa, 2001-jyly beriletini 1,02 payyz ghana.

Kitaby, gazet-jurnaly qyrqylghan, memlekettik tili kesilgen qogham — mylqau qogham. Múnday qoghamdy Batystyng «samopal mәdeniyeti» ulap, jaulap alyp, últtyq beynemizdi adam tanymastay túrpayylandyrady.

Mәseleni qojyratpay, týiinin aitqanda: Qazaqstan keremettey bay. Baylyghy óz halqyna jete búiyrmay, aidalagha aghyp ketip jatqan el. Búryn da jazyp edim: qazannan qaqpaq ketse, itten úyat ketedi. Bay qazangha myqty qaqpaq kerek!

Auyl sharuashylyghy algha jyljymay, óndiris ensesin kótermey, órkendeu joq.

Myna qystyng qanarly kezeninde el jyludan qorlyq kórip qaldy. Qsirese, ontýstik oblystar ózbekterge tәueldimiz. Gaz satyp alamyz. Ózekeng bilgenin isteydi. Bizding halyq japa shegedi. Al, osy tyghyryqtan qútyludyng joly bar. Búl jóninde talay aityp, talay jazdyq.

Ol — Talas gazy. Osy mәsele boyynsha men Premier-miniys-
trding qabyldauynda eki ret boldym. Obaly ne kerek, Qasymjomart Toqaev biyik mәdeniyetti adam retinde sózindi yqylaspen tyndap, yjdaghatpen qabyldaydy. Týsinedi. Qoldaydy. Tek tegeurin kerek. Eki tizgin, bir shylbyrdy berik ústasa, sheshilmeytin mәsele joq.

 

Talas gazy júmyssyzdargha júmys beredi.

Qisayyp jatqan óndiristi kóteredi.

Jauraghandardy jylytady.

Denesi jylyghan adamnyng jýregi de jylidy.

Jýregi jylyghan jan meyirimdi bolady.

Bizding qoghamgha jetpey jýrgeni — meyirim.

Meyirimdi qogham imangha jaqyn bolady.

Imansyz dýnie — qorlyqtyng mekeni.

 

Mening poeziyam osy, Úlyqbek. Riza bol.

 

Sherhan MÚRTAZA,

Qazaqstannyng halyq jazushysy,

 QR Parlamenti deputaty

«Egemen Qazaqstan» gazeti, 2000 jyl.

 

Abai.kz