Eger joba sәtti bastalsa, kelesi jyldan bastap ekinshi, besinshi, jetinshi synyp oqushylary jana baghdarlamagha kóshedi. Yaghny  pәnder qazaq, orys jәne aghylshyn tilderinde oqytylady.  

«Búl baghdarlama Nazarbaev ziyatkerlik mektepterinde qoldanylyp jýr. Qazir ol oqu oryndarynda bir oryngha 20 ýmitkerden kelip jatqanyn kórip otyrmyz, sondyqtan baghdarlamany jappay engizuge sheshim qabyldadyq. Búl bilim dengeyin kóterip, jastardyng birge júmys isteuine kómektesedi. Birinshi synyptargha 72 myng múghalim jәne óte qysqa uaqytta jetinshi synyp oqushylaryn qayta oqytugha 250 myng múghalim dayyndaldy. Osy jýiening arqasynda oqushylar bes kýndik oqu jýiesine auysa alady», - deydi QR bilim jәne ghylym ministri.

Sonymen, qazir belgili bolghan mәlimetterge kezek bereyik. Búl jýie iske qosylsa, aghylshyn tilinde  informatika, himiya, biologiya jәne fizika pәnderi oqytylatyn bolady. Qazaq tilining enshisinde qazaq tili, qazaq әdebiyeti jәne Qazaqstan tarihy pәnderi ghana qalmaq. Al, orys tilinde – orys tili men әdebiyeti (ekeuin biriktiru josparlanuda) jәne dýnie jýzi tarihy oqytylatyn bolady. Búl standart, meyli qazaq tildi bolsyn, meyli orys tildi bolsyn, barlyq mektepte osylay bolmaq.

Qosh! Bilim ministrligining osy "janalyghyna" qazir týrli pikirler aitylyp, "búl qazaq tilin joidyng qadamy" dep jatqan azamattar jeterlik. Ministrlik olardyng qoghamdyq pikirine qúlaq ta aspay, óz bilgenin jasaytynyn bayqatty. Dese de, biz osy mәsele jóninde aitary bar azamattardyng pikirin nazarlarynyzgha úsynyp otyrmyz. 

Ayman Saghidulla, ústaz:

- Men ministrlikting baghdarlamasymen tanysyp shyqtym. Jana oqu jylynan bastap mektepterde ýsh tilde bilim beru degen reformanyng shiykil tústary az emes. Aghylshyn tilin negizgi til retinde engizu – orys tiline degen tәueldilikten qútylu degen sóz emes. Sony týsinip alu kerek. Biz nege orys tiline baylanyp qaldyq?.. Búl mektepterde ýsh tildilikti engizu degeniniz – qazaq tilining bolashaghyna balta shabu degen sóz. Mysaly óziniz qaranyz, birinshi synyptan bastap aghylshyn jәne orys tilin memlekettik tilge qosarlap qon – balanyng tilin shúbarlau ghoy. Birinshi synypqa jana kelgen bala ózining ana tilin tanymay jatyp, aghylshyn, orys tilderin qalay ýirenedi? Mysaly, ministrlik baghdarlamasynda kórsetilgendey, keybir negizgi pәnder jogharghy synyptarda aghylshyn tilinde oqytylatyn bolsa, qazaq tiline degen súranys mýldem joghalady. Óitkeni oqushy jogharghy synypta aghylshyn tilin ýirene me, әlde, aghylshyn tilinde oqytylatyn himiya, biologiyany ýirene me? Áriyne, qazaq tilinining osy tústa kereksizdigi bayqalady. Búl óz kezeginde halyqty sauatsyzdandyru degen sóz. Mektep oqushylaryn ana tilinen aiyru, oqushynyng miynan mipalau jasau degen sóz ghoy.

Mysaly, jana baghdarlama boyynsha himiya, biologiya, informatika, fizika sekildi jetekshi pәnder aghylshyn tilinde oqytylady eken. Oqushygha eng kerekti pәnder ghoy, búlar. Sosyn Dýniyejýzi tarihyn orys tilinde oqytu degendi týsinu mýmkin emes.

Ministr Saghadiyev myrza bizge Batysty, әlemning damyghan memlektterin mysalgha keltiredi. Ózi "damyghan memleket" dep Fransiyany jii aitady. Sol Fransiyanyng ózinde jogharydaghy negizgi pәnder memlekettik tilde oqytylady. Fransiyada aghylshyn tili tek pәn retinde qarastyrylghan. Ghylymy pәnderdi aghylshyn tilinde oqytu degeniniz – týptep kelgende janaghy oqushydan dýmshe dayyndap shygharu degen sóz. Jogharydaghy ministr atap ótkendey damyghan memleketterde 10 jasqa deyin bala taza ana tilinde dәris alady. Al biz birinshi synypqa endi kiretin balagha aghylshyn tilin kýshtep oqytpaqpyz.

Ekinshi mәsele, biz nege osy ýsh tildilikke jabysyp qaldyq? Ministr Saghadiyev myrzanyng aituynsha, BÚÚ zertteulerine sәikes, qazaqstandyq oqushylar janaghy damyghan memleketterdegi oqushylarmen salystyrghanda 2,5 jylgha artta qalyp qoyypty.

Eger әli әrip tanymaytyn birinshi synyptyng balasyna kýshtep ýsh tildi ýiretseniz, negizgi ghylymy pәnderdi shet tilinde oqytsanyz artta qalghannyng kókesi sonda bolmaq.

Mysaly, qarapayym, auyldyq jerlerde aghylshyn tili túrmaq, orys tilin jetistirip oqymaytyn mektep oqushylary ýsh tildilik baghdarlamasyna enip kete ala ma? Ne ghylymy pәnderdi týsinbey, ne tildi týsinbey artta qaldy degen sonda bolmaq.

Sonymen qatar, Ministr myrza "aghylshyn tilindegi barlyq enbekterdi qazaq tiline audarugha qarjy joq" dep otyr. Al bir sózinde "ýsh tildilikke kóshu ýshin 73 myng ústazdy qayta oqytamyz" deydi. Búl qaydan shyqqan qarajat? Taghy da bir parodoks...

Ayatjan Ahmetjan, Respublikalyq «Qazbilim» ortalyghy diyrektory:

- Bilim salasynda bir týsiniksiz asyghystyq payda boldy. Kýnde jana bir ózgeris úsynylyp, jana baghdarlama qabyldanuda…

Qazir QR Bilim jәne ghylym ministri qyzmetin Erlan Saghadiyevpen birge Darigha Nazarbaeva qosa atqaryp jatqanday. Songhy kezderi «bizdegi bilim ministri kim?» degen týsinik payda bola bastady… Nege osynsha tez әri bilim salasyna bәri moyyn búra qaldy? Súraq kóp…

Ýsh túghyrly til mәselesi, aldaghy engizilgeli otyrghan ýsh tilde oqytu baghdarlamasy – bәri de, kem degende, 20 jylsyz mýmkin emes ekenin ózderi týsinbey me, týsingisi kelmey me?

Ótken aptada: «Astana qalasynda 17 mektep ýsh tildi oqytu jýiesine dayyn, aldaghy oqu jylynan bastap kirisedi», – dedi. Qúday-au, basqa basqa, Astananyng jayy, elimizde aghylshynsha oqytylady dep jatqan himiya pәnining jayy maghan bes sausaqtay belgili ghoy.

Qazir sabaqty aghylshynsha ótkizip jýrgen Nazarbaev ziyatkerlik mektebi, QTL, «NÚRORDA» mektepterining ózinde «aghylshynsha ótedi» degen forma ghana, әitpese, 100 týgili, 70 % aghylshynsha ótkizilmeydi. Jaqsy, búl ýsh mektep, onyng syrtynda halyqaralyq degen statusy bar eki mektep bar, jalpy sany – bes. Búlardyng syrtynda oidan oryp, qyrdan qyryp, bes mektep tapsyn, sonda qaydaghy aghylshyn tilinde beretin múghalim? Qaydaghy oqulyq?

Astanadaghy 100 mektepke aghylshyn tilinde sabaq beretin 100 múghalimdi dayyndau ýshin keminde 10 jyl kerek… Al, auyldargha she? Aghylshyn týgili qazaqsha beretin múghalim joq, himiya pәnin fizika, informatika, keyde, tipti, dene shynyqtyru pәni múghalimi berip jýrgen jerler әli de bar ekeni eshkimge jasyryn emes. Sonda deymin – au, Don Kihottyng tirligi kimge kerek?! «Toqal eshki mýiiz súraymyn dep jýrip, qúlaghynan aiyrylypty» deytin edi atam qazaq. Sol sekildi bilimdi úiytpaq týgili iritip, tentiretip jiberemiz ghoy…

Qazir shulaytyn shyghar «aghylshyn tili, oibay, ghylymnyng qaynar kózi» dep. Aynalayyn memleketting bar úrpaghy ghylym qua ma?  Álde, elding bәri joghary bilim alyp, doktor atana ma? Ol mýmkin emes qoy? Joq әlde, besik jyryn aghylshynsha aitatyn әielder men aghylshynsha sóileytin kýzetshiler kerek pe búlargha?

Kórpege qaray kósilgen dúrys-au!

Onyng ýstine shetelge baryp oqityn, zertteumen shúghyldanatyn júrt, aghylshyndy BGhM-nyng talabynsyz-aq ózderi oqyp alady… Qazirding ózinde oqushylardyng aghylshyn tili qazaq tilining dengeyinen eki ese joghary…

Týiin

Demokratiyalyq elde múnday manyzdy mәseleler qoghamdyq pikirdi sýzgiden ótkizgennen keyin ghana óz sheshimin tabady. Sol sebepti Bilim jәne Ghylym ministrligi júrtshylyqtyng oi-pikirimen sanasuy mindet. Bizding aitpaghymyz osy. 

Abai.kz