ەگەر جوبا ءساتتى باستالسا، كەلەسى جىلدان باستاپ ەكىنشى، بەسىنشى، جەتىنشى سىنىپ وقۋشىلارى جاڭا باعدارلاماعا كوشەدى. ياعني  پاندەر قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە وقىتىلادى.  

«بۇل باعدارلاما نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە قولدانىلىپ ءجۇر. قازىر ول وقۋ ورىندارىندا ءبىر ورىنعا 20 ۇمىتكەردەن كەلىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز، سوندىقتان باعدارلامانى جاپپاي ەنگىزۋگە شەشىم قابىلدادىق. بۇل ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرىپ، جاستاردىڭ بىرگە جۇمىس ىستەۋىنە كومەكتەسەدى. ءبىرىنشى سىنىپتارعا 72 مىڭ مۇعالىم جانە وتە قىسقا ۋاقىتتا جەتىنشى سىنىپ وقۋشىلارىن قايتا وقىتۋعا 250 مىڭ مۇعالىم دايىندالدى. وسى جۇيەنىڭ ارقاسىندا وقۋشىلار بەس كۇندىك وقۋ جۇيەسىنە اۋىسا الادى»، - دەيدى قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى.

سونىمەن، قازىر بەلگىلى بولعان مالىمەتتەرگە كەزەك بەرەيىك. بۇل جۇيە ىسكە قوسىلسا، اعىلشىن تىلىندە  ينفورماتيكا، حيميا، بيولوگيا جانە فيزيكا پاندەرى وقىتىلاتىن بولادى. قازاق ءتىلىنىڭ ەنشىسىندە قازاق ءتىلى، قازاق ادەبيەتى جانە قازاقستان تاريحى پاندەرى عانا قالماق. ال، ورىس تىلىندە – ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى (ەكەۋىن بىرىكتىرۋ جوسپارلانۋدا) جانە دۇنيە ءجۇزى تاريحى وقىتىلاتىن بولادى. بۇل ستاندارت، مەيلى قازاق ءتىلدى بولسىن، مەيلى ورىس ءتىلدى بولسىن، بارلىق مەكتەپتە وسىلاي بولماق.

قوش! ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ وسى "جاڭالىعىنا" قازىر ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلىپ، "بۇل قازاق ءتىلىن جويۋدىڭ قادامى" دەپ جاتقان ازاماتتار جەتەرلىك. مينيسترلىك ولاردىڭ قوعامدىق پىكىرىنە قۇلاق تا اسپاي، ءوز بىلگەنىن جاسايتىنىن بايقاتتى. دەسە دە، ءبىز وسى ماسەلە جونىندە ايتارى بار ازاماتتاردىڭ پىكىرىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز. 

ايمان ساعيدۋللا، ۇستاز:

- مەن مينيسترلىكتىڭ باعدارلاماسىمەن تانىسىپ شىقتىم. جاڭا وقۋ جىلىنان باستاپ مەكتەپتەردە ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ دەگەن رەفورمانىڭ شيكىل تۇستارى از ەمەس. اعىلشىن ءتىلىن نەگىزگى ءتىل رەتىندە ەنگىزۋ – ورىس تىلىنە دەگەن تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلۋ دەگەن ءسوز ەمەس. سونى ءتۇسىنىپ الۋ كەرەك. ءبىز نەگە ورىس تىلىنە بايلانىپ قالدىق؟.. بۇل مەكتەپتەردە ءۇش تىلدىلىكتى ەنگىزۋ دەگەنىڭىز – قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا بالتا شابۋ دەگەن ءسوز. مىسالى ءوزىڭىز قاراڭىز، ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ اعىلشىن جانە ورىس ءتىلىن مەملەكەتتىك تىلگە قوسارلاپ قويۋ – بالانىڭ ءتىلىن شۇبارلاۋ عوي. ءبىرىنشى سىنىپقا جاڭا كەلگەن بالا ءوزىنىڭ انا ءتىلىن تانىماي جاتىپ، اعىلشىن، ورىس تىلدەرىن قالاي ۇيرەنەدى؟ مىسالى، مينيسترلىك باعدارلاماسىندا كورسەتىلگەندەي، كەيبىر نەگىزگى پاندەر جوعارعى سىنىپتاردا اعىلشىن تىلىندە وقىتىلاتىن بولسا، قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىس مۇلدەم جوعالادى. ويتكەنى وقۋشى جوعارعى سىنىپتا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنە مە، الدە، اعىلشىن تىلىندە وقىتىلاتىن حيميا، بيولوگيانى ۇيرەنە مە؟ ارينە، قازاق ءتىلىنىنىڭ وسى تۇستا كەرەكسىزدىگى بايقالادى. بۇل ءوز كەزەگىندە حالىقتى ساۋاتسىزداندىرۋ دەگەن ءسوز. مەكتەپ وقۋشىلارىن انا تىلىنەن ايىرۋ، وقۋشىنىڭ ميىنان ميپالاۋ جاساۋ دەگەن ءسوز عوي.

مىسالى، جاڭا باعدارلاما بويىنشا حيميا، بيولوگيا، ينفورماتيكا، فيزيكا سەكىلدى جەتەكشى پاندەر اعىلشىن تىلىندە وقىتىلادى ەكەن. وقۋشىعا ەڭ كەرەكتى پاندەر عوي، بۇلار. سوسىن دۇنيەجۇزى تاريحىن ورىس تىلىندە وقىتۋ دەگەندى ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس.

مينيستر ساعاديەۆ مىرزا بىزگە باتىستى، الەمنىڭ دامىعان مەملەكتتەرىن مىسالعا كەلتىرەدى. ءوزى "دامىعان مەملەكەت" دەپ فرانتسيانى ءجيى ايتادى. سول فرانتسيانىڭ وزىندە جوعارىداعى نەگىزگى پاندەر مەملەكەتتىك تىلدە وقىتىلادى. فرانتسيادا اعىلشىن ءتىلى تەك ءپان رەتىندە قاراستىرىلعان. عىلىمي پاندەردى اعىلشىن تىلىندە وقىتۋ دەگەنىڭىز – تۇپتەپ كەلگەندە جاڭاعى وقۋشىدان دۇمشە دايىنداپ شىعارۋ دەگەن ءسوز. جوعارىداعى مينيستر اتاپ وتكەندەي دامىعان مەملەكەتتەردە 10 جاسقا دەيىن بالا تازا انا تىلىندە ءدارىس الادى. ال ءبىز ءبىرىنشى سىنىپقا ەندى كىرەتىن بالاعا اعىلشىن ءتىلىن كۇشتەپ وقىتپاقپىز.

ەكىنشى ماسەلە، ءبىز نەگە وسى ءۇش تىلدىلىككە جابىسىپ قالدىق؟ مينيستر ساعاديەۆ مىرزانىڭ ايتۋىنشا، بۇۇ زەرتتەۋلەرىنە سايكەس، قازاقستاندىق وقۋشىلار جاڭاعى دامىعان مەملەكەتتەردەگى وقۋشىلارمەن سالىستىرعاندا 2,5 جىلعا ارتتا قالىپ قويىپتى.

ەگەر ءالى ءارىپ تانىمايتىن ءبىرىنشى سىنىپتىڭ بالاسىنا كۇشتەپ ءۇش ءتىلدى ۇيرەتسەڭىز، نەگىزگى عىلىمي پاندەردى شەت تىلىندە وقىتساڭىز ارتتا قالعاننىڭ كوكەسى سوندا بولماق.

مىسالى، قاراپايىم، اۋىلدىق جەرلەردە اعىلشىن ءتىلى تۇرماق، ورىس ءتىلىن جەتىستىرىپ وقىمايتىن مەكتەپ وقۋشىلارى ءۇش تىلدىلىك باعدارلاماسىنا ەنىپ كەتە الا ما؟ نە عىلىمي پاندەردى تۇسىنبەي، نە ءتىلدى تۇسىنبەي ارتتا قالدى دەگەن سوندا بولماق.

سونىمەن قاتار، مينيستر مىرزا "اعىلشىن تىلىندەگى بارلىق ەڭبەكتەردى قازاق تىلىنە اۋدارۋعا قارجى جوق" دەپ وتىر. ال ءبىر سوزىندە ء"ۇش تىلدىلىككە كوشۋ ءۇشىن 73 مىڭ ۇستازدى قايتا وقىتامىز" دەيدى. بۇل قايدان شىققان قاراجات؟ تاعى دا ءبىر پارودوكس...

اياتجان احمەتجان، رەسپۋبليكالىق «قازبىلىم» ورتالىعى ديرەكتورى:

- ءبىلىم سالاسىندا ءبىر تۇسىنىكسىز اسىعىستىق پايدا بولدى. كۇندە جاڭا ءبىر وزگەرىس ۇسىنىلىپ، جاڭا باعدارلاما قابىلدانۋدا…

قازىر قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى قىزمەتىن ەرلان ساعاديەۆپەن بىرگە داريعا نازارباەۆا قوسا اتقارىپ جاتقانداي. سوڭعى كەزدەرى «بىزدەگى ءبىلىم ءمينيسترى كىم؟» دەگەن تۇسىنىك پايدا بولا باستادى… نەگە وسىنشا تەز ءارى ءبىلىم سالاسىنا ءبارى مويىن بۇرا قالدى؟ سۇراق كوپ…

ءۇش تۇعىرلى ءتىل ماسەلەسى، الداعى ەنگىزىلگەلى وتىرعان ءۇش تىلدە وقىتۋ باعدارلاماسى – ءبارى دە، كەم دەگەندە، 20 جىلسىز مۇمكىن ەمەس ەكەنىن وزدەرى تۇسىنبەي مە، تۇسىنگىسى كەلمەي مە؟

وتكەن اپتادا: «استانا قالاسىندا 17 مەكتەپ ءۇش ءتىلدى وقىتۋ جۇيەسىنە دايىن، الداعى وقۋ جىلىنان باستاپ كىرىسەدى»، – دەدى. قۇداي-اۋ، باسقا باسقا، استانانىڭ جايى، ەلىمىزدە اعىلشىنشا وقىتىلادى دەپ جاتقان حيميا ءپانىنىڭ جايى ماعان بەس ساۋساقتاي بەلگىلى عوي.

قازىر ساباقتى اعىلشىنشا وتكىزىپ جۇرگەن نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى، قتل، «نۇروردا» مەكتەپتەرىنىڭ وزىندە «اعىلشىنشا وتەدى» دەگەن فورما عانا، ايتپەسە، 100 تۇگىلى، 70 % اعىلشىنشا وتكىزىلمەيدى. جاقسى، بۇل ءۇش مەكتەپ، ونىڭ سىرتىندا حالىقارالىق دەگەن ستاتۋسى بار ەكى مەكتەپ بار، جالپى سانى – بەس. بۇلاردىڭ سىرتىندا ويدان ورىپ، قىردان قىرىپ، بەس مەكتەپ تاپسىن، سوندا قايداعى اعىلشىن تىلىندە بەرەتىن مۇعالىم؟ قايداعى وقۋلىق؟

استاناداعى 100 مەكتەپكە اعىلشىن تىلىندە ساباق بەرەتىن 100 مۇعالىمدى دايىنداۋ ءۇشىن كەمىندە 10 جىل كەرەك… ال، اۋىلدارعا شە؟ اعىلشىن تۇگىلى قازاقشا بەرەتىن مۇعالىم جوق، حيميا ءپانىن فيزيكا، ينفورماتيكا، كەيدە، ءتىپتى، دەنە شىنىقتىرۋ ءپانى مۇعالىمى بەرىپ جۇرگەن جەرلەر ءالى دە بار ەكەنى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. سوندا دەيمىن – اۋ، دون كيحوتتىڭ تىرلىگى كىمگە كەرەك؟! «توقال ەشكى ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ ءجۇرىپ، قۇلاعىنان ايىرىلىپتى» دەيتىن ەدى اتام قازاق. سول سەكىلدى ءبىلىمدى ۇيىتپاق تۇگىلى ءىرىتىپ، تەنتىرەتىپ جىبەرەمىز عوي…

قازىر شۋلايتىن شىعار «اعىلشىن ءتىلى، ويباي، عىلىمنىڭ قاينار كوزى» دەپ. اينالايىن مەملەكەتتىڭ بار ۇرپاعى عىلىم قۋا ما؟  الدە، ەلدىڭ ءبارى جوعارى ءبىلىم الىپ، دوكتور اتانا ما؟ ول مۇمكىن ەمەس قوي؟ جوق الدە، بەسىك جىرىن اعىلشىنشا ايتاتىن ايەلدەر مەن اعىلشىنشا سويلەيتىن كۇزەتشىلەر كەرەك پە بۇلارعا؟

كورپەگە قاراي كوسىلگەن دۇرىس-اۋ!

ونىڭ ۇستىنە شەتەلگە بارىپ وقيتىن، زەرتتەۋمەن شۇعىلداناتىن جۇرت، اعىلشىندى بعم-نىڭ تالابىنسىز-اق وزدەرى وقىپ الادى… قازىردىڭ وزىندە وقۋشىلاردىڭ اعىلشىن ءتىلى قازاق ءتىلىنىڭ دەڭگەيىنەن ەكى ەسە جوعارى…

ءتۇيىن

دەموكراتيالىق ەلدە مۇنداي ماڭىزدى ماسەلەلەر قوعامدىق پىكىردى سۇزگىدەن وتكىزگەننەن كەيىن عانا ءوز شەشىمىن تابادى. سول سەبەپتى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جۇرتشىلىقتىڭ وي-پىكىرىمەن ساناسۋى مىندەت. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز وسى. 

Abai.kz