Jurnalisterding jazbaytyn taqyryby, qozghamaytyn mәselesi joq. Osy qyzmet barysynda olardyng da basynan neshe týrli qyzyq oqighalar ótip, әzil-qaljyndar aitylyp jatady. Sonday jayttardyng birnesheuin úsynsam deymin.

«REDAKTORYN TANYMAYTYN TILShI»

Jurnalistik tapqyrlyq, qyzyqty oqigha, oqys oilar – ajal aramyzdan erte alyp ketken qalamy qarymdy publisist, jýirik jurnalist Júmatay SABYRJANÚLYNYNG «Ókpeleseng ózing bil» atty kitabynda da barshylyq. Sonyng biri – mynau...

«Óz oiym aitady: qazaqta rushyldyq derti bar degen jәy sóz. Olay deytinim, osy jasyma deyin ru dese búra tartatyn eki-aq kisi kórippin. Qyzyq ýshin solardyng bireui turaly әngimelep bereyin.

...Bir joly әlgi Eseken:

– Osy senderding «Ana tilderinnin» (ózining sóz saptasy solay) redaktory Jarylghap Beysenbayúlynyng ruy kim? – dedi maghan.

– Tipti bilmedim.

– Myna Jezqazghannyng naymany emes pe?

– Bolsa bolar, bilmedim.

Esekeng tanghaldy. Men onyng tanghalghanyna tanghaldym.

Arada ýsh-tórt ay ótti bilem, júrt bas qosqan bir jerde taghy súrady:

– Osy senderding Jarylghap Beysenbayúlylarynnyng (ózining sóz saptasy solay) ruy kim?

– Ana joly da súraghansyz, bilmeymin, óllә-billә. Ómiri kórmegen jigitim.

– A, a? Kórmegeni nesi? Mynau ne deydi? – Janymyzdaghy jigitterge sabauday saual tastady Eseken. Analar da eleng etti: «Qyzyq eken»...

– Tanymasan, júmysqa qalay ornalasyp jýrsin? – Esekeng «bәlem, ózindi mat qylghan shygharmyn» degendey masattanyp túr. Qynyrayyp jauap bergim kelip túrdy da, júrt kәdimgidey qyzyghushylyq tanytqan son, shynymdy aittym:

– «Ana tiline» eki-ýsh materialym shyqqannan keyin... Jarylghaptyng ózi telefonmen qúda týsken. Men kóp kergimey, bylq ete qaldym. Bir sózding retinde Torghaydan kelgenimdi aittym. «Bәse, Aqmolada múnday jigit qaydan jýr dep edik» dedi ol. Qúrdas ekenbiz. Ru súrasqanymyz joq. Myna kisige sonsha qajet bolatynyn qaydan bileyin... Júmysqa alu jónindegi ótinish, «lichnyy listok» degenderdi pochtamen jibergenmin. Tiyn-teben pochtamen kelip jatady...

– Qazaqstandaghy redaktoryn tanymaytyn jalghyz tilshi siz boldynyz onda, – dedi Múratbek inim...»

«PEPELNISANYZDY ALYP KETINIZ!»

Býgingi kórnekti syqaqshy Kópen ÁMIRBEK – kezinde talay jyl BAQ salasynda enbek etken kәnigi jurnalist. Bayaghyda «Qazaq әdebiyeti» gazetinde qyzmet istep jýrip, bas redaktor Sherhan Múrtazadan rúqsat súrap, ejelgi Mysyr eline on alty kýnge sapar shegip qaytypty.

– Jaqsylyq jasaghan bastyghyma bir perghauynnyng nobayy beynelengen kýlsalghysh әkep syiladym, – dep eske alady ol. – Otyzdyng ýstindegi kezimiz. Jaspyz. Júmysta birde bolyp, birde «boshalap» ketemiz. Izdegen kezinde ornymnan tabylmay qalsam kerek, jinalys ýstinde enbek tәrtibin qozghap keldi de, maghan shýiildi. Sózin «siz» dep bastady. «Áy, bitken jerim osy-au» dep oiladym.

– Siz shetelge súrandynyz. Biz «Lәppay, taqsyr!» dep jiberdik. Jarty ay boyy jarty әlemdi sharladynyz. Júmysta bolmasanyz da, ailyghynyz jýrip jatty. Keldiniz. Maghan kýlsalghysh syiladynyz. Rahmet! Sol siyapatynyzdy mindetsip júmysta bolmaytyn bolsanyz, pepelinisanyzdy alyp ketiniz! Anau túr! – dep kózimen kórsetti.

Jerding tesigi tabylsa kirip ketetin edim, tabylmay... tiri qaldym

SURETShI BERGEN TEGIN SÝT

«Jas Alashta» qyzmet isteytin, salghan suretterining ótkirligine qosa tilining totiyayyny bar karikaturashy bauyrymyz Ghalym SMAGhÚL da – aitqyshtardyng biri. Birde býginde tanymal jurnalister Esey Jenisúly, Janarbek Áshimjan, Ghalym jәne osy joldardyng avtory bar, tórteuimiz kele jatqanbyz. Anaday jerden aldymyzdy qara mysyq kesip ótuge taqap qaldy. Ony alghash kórgen Janarbek shiraq adymdap, algha ozdy da, mysyqtyng aldyn kesip, ózi birinshi ótip ketti. Sirә, aldynan oqys shygha kelgen adamnan mysyqtyng ózi de jasqanyp, kidirip qalsa kerek (basqamyz bayau ayandap kele jattyq). Múny kórgen qu tildi Ghalymnyn: «Oybuy, endi myna mysyqtyng joly bolmaytyn boldy...» – dep, ishek-silemizdi qatyrghany bar-dy.

2005 jyly (ol kezde men «Jas qazaq» aptalyghynda isteymin) «Almaty aqshamy» gazeti «Jurnalisterding tabysy qansha?» degen saualnama jýrgizdi. Soghan bergen mening jauabymnyng sonynda әzil-shyny aralas mynaday joldar bar edi: «Jurnalist mamandyghyn óz basym psihologiyalyq túrghydan asa auyr qyzmet dep bilemin. Bylayghy júrttyng keshki 6-dan song júmyspen «júmysy bolmaytyn» bolsa, jurnalist bayghús tramvaydyng ishinde maqalasynyng alghashqy abzasyn qúrap bara jatady, ýiinde shay iship otyryp, týiindi sózin qorytady, sosyn kózi ilingenshe onyng taqyrybyn oilastyrady... Yaghni, júmys kýnimiz – Gaydaydyng әigili komediyasyndaghy jalghan patshanyng grafiygi siyaqty «nenormirovannyi». Endeshe enbegimizding densaulyqqa ziyandyghyn elep-eskerip, «tegin sýt beremiz» deushiler bolsa, qarsylyghym joq».

Gazetten osyny oqyp alghan quaqy Ghalym ertesine... eki paket sýt alyp, júmysyma әkelip túr!

«QAYTAR ANA OQYRA TIYGEN QARASANDY!»

«Abay.kz» aqparattyq portalynyng bas redaktory Dәuren QUAT – erterektegi enbek jolyn audandyq gazette bastaghandardyng biri. «Qapal enbekkerinin» jalandaghan jas tilshisi kezinde basynan ótken bir jaghdaydy ózi bylay bayandaydy:

– 90-jyldardyng basy edi. Bas redaktorymyzdyng tapsyrmasymen siyr fermasynyng jay-kýii turaly jazu ýshin «Arasan» sovhozyna attandym. Issapargha birinshi ret shyghuym, qolymda – qara diplomat, ýstimde – aq kóilek, qara kostum-shalbar, tipti galstuk taghyp, shikireyip alghanmyn. Fermany birden taptym, biraq naqty kimge jolyghuym kerek ekenin bilmeymin. «Ne de bolsa, ishke kirip, bireu-mireuden jón súrarmyn» dep, fermagha kire bergenim sol edi, qúiryghyn shanshyghan bir dәu qara siyr aldymnan andyzdap shygha keldi. Ne isterimdi bilmey, sasyp qaldym.

– Áy, qalshiyp neghyp túrsyng qoranyng auzynda?! Qaytar ana oqyra tiygen qarasandy! – dep bir sauynshy әiel aighay saldy. Men shelegi saldyraghan әielge bir, tanauy deldiygen qara siyrgha bir qarap, sәl túryp qalsam kerek: – Ói, mynau әli túr ma? Bolsanshy, ana siyr shyghyp ketetin boldy ghoy! – dep dinkildeydi.

Túra jýgirdim. «Arasannyn» «qarasan kelgirin» ar jaq-ber jaghynan qaqpaylap jýrip, әreng degende keri qaytaryp, sauynshy әielding qúzyryna tapsyrdym. Sonda baryp, әlgi kisi maghan kóz toqtata qarap:

– Ózimizding balalardyng biri me desem, bótensing ghoy, kimsing ózin? – dedi.

– Jurnalistpin, siyr fermasy turaly audandyq gazetke jazugha keldim, – dedim entigip. Pora-pora terlep, galstugym salpyldap, әjeptәuir kiyimimning әpter-tәpteri shyghypty. Sauynshy әiel jurnalist degendi ómirinde estip-kórmegendey, tang qalyp túrdy da:

– Qaydam, bizding auylgha kelgen bóten kisiler eng aldymen «Qyzyl otaugha» kiredi. Sonda baryp, jón súra, – dedi. Sosyn ketip bara jatyp, qayta búrylyp: – Áy, anau qoranyng auzyn bekitip ket, qarang qalghyr! – dedi.

«Qyzyl otaudaghy» kisilerge jolyghyp, súhbattasyp, siyr fermasyn asyqpay aralap, ondaghy maldyng jay-kýii, jem-shóbi, et pen sýtten oryndalyp-oryndalmay jatqan josparlar turaly maqalany jazdym ghoy. Biraq әlgi apanyng balasynday úrsyp, júmsaghan qyzyq minezi әli esimde.

Sәken Sybanbaydyng FB-daghy jazbalary

 ChEMPION ShAL

Siyr fermasyna bermaghan jurnalist joq shyghar. Esime týsip otyr, TV-da jýrgen jas kezim edi. Bir auylda búqa ósiruden oblysta chempion bolghan bir shal bar eken. Bas redaktor soghan júmsasyn. Siyr qora ishinde әlgi shaldy sóiletip, beyne taspagha jazyp almaq boldym. Ángime chempiondyqqa qalay jettiniz, búqanyng babyn qalay taptynyz degenge keledi ghoy. Súraq ta sonyng tónireginde. Sonda chempion shaleken:

– Búqa baghu onay emes, tipti siyip keluge múrshang bolmaydy-au, – dep qarap túr.

– Joq, aqsaqal, olay aitpanyz, mal baghudyng basqalar bilmeytin әdis-tәsilin aitynyz, – dep shyr-pyr bolamyn.

– IYә, kýni boyy qoradan shyqpaysyn, siyip keluge uaqyt taba almaysyn, – dep chempion shal da aitqanynan qaytpaydy.

Sonymen ne kerek, siyip keluge múrsha bolmaytyn jerin qiyp tastarmyz dep shaldy sóiletuin sóiletip aldyq-au, biraq ol enbegimizding esh bolatynyn sol jerde angharmappyz. Barghan song beynetaspany qarap qalsaq, bir búqanyng mahabbaty oyanyp ketip, bir siyrgha ónmendep artylyp jatqany qosa týsip qalypty.

Núrlybek Samatúly

BÚQA DEMEKShI...

IYә, búqa demekshi, audandyq gazette qyzmet istep jýrgen kezimiz. Gazet eki tilde shyghady. Bir kýni gazetting kezekti nómirine, aspangha úshqan gharyshkerlerding suretin jәne tórtinshi betke Mәskeudegi Halyq sharuashylyghy jetistikterining kórmesine qoyylghan eki ógizding TASS týsirgen suretterin beretin boldyq. Ógiz bolghanda keremet, semiz. Salmaghy tonnadan asatyn shyghar. Audandyq gazette qyzmet istegender biledi, qay tilde shyghatyn gazet birinshi bitse, sol gazet aldymen basylady. Sol kýni orys tilindegi gazet birinshi, qazaq tilindegi gazet ekinshi kezekte basylatyn boldy. Týn ortasy. Úiqysy kelgen qazaq gazetining kezekshisi orys gazetining bituin kýtpey, gazet basushygha senip, ýiine qaytyp ketken ghoy. Sóitsek, úiqysyrap jýrgen gazet basushy orys gazetining tórtinshi betindegi qos ógizding suretin birinshi betke, birinshi bettegi qos gharyshkerding suretin tórtinshi betke jabystyryp, aidap shyqqan ghoy. Tanerteng redaksiyagha kelsek, birinshi bette «Gharyshqa úshqan kosmonavtar» dep semiz eki ógizdin, «Kórmege qoyylghan ógizder» dep qos gharyshkerding sureti jýr. Bas redaktor shashyn júlyp, baqyryp otyr. Poshtanyng súryptau bólimine túra shaptyq. Ábýiir bolghanda gazetter әli auyldargha jóneltilmepti. Bәrin qaytaryp alyp, baspahanagha әkelip, órtep jiberdik. Biraq sol gazetterding onshaqty danasy kem shyqty. Mýmkin órtegennen aman qalghan sol gazetter búl kýnderi bireulerding qolynda bolyp qaluy әjep emes-au, tegi.

Qydyrәli Qoytay

Abai.kz