Parlamentke Jer mәselesine tikeley qatysy bar Jayylymdar turaly Zang jobasy úsynylyp jatqan kórinedi. Búl Zannyng qanday artyqshylyghy, qanday kemshiligi bar? Ony halyq bolyp talqylayyq degen niyetpen atalmysh Zang jobasyn QR Parlamenti Mәjilisining deputaty Berik Sәlimjanúly Dýisenbinovten ótinish jasap súrap alyp otyrmyz. Kezinde "Jer kodeksi" qabyldanyp ketkennen keyin san soghyp qalghanymyz ras. Sonday olqylyqty boldyrmau ýshin oqyrmandarymyz Zanmen tolyq tanysyp shyghyp, óz oilary men úsynystaryn osy materialdyng astyna pikir retinde jazyp qaldyruyna bolady.

Abai.kz portaly

 

Joba

QAZAQSTAN RESPUBLIKASYNYNG ZANY

Jayylymdar turaly

 Osy Zang jayylymdardy útymdy paydalanugha baylanysty qoghamdyq qatynastardy retteydi jәne jayylymdyq infraqúrylym obektilerining jay-kýiin jaqsartugha, jayylymdardyng tozu prosesterining aldyn alugha baghyttalghan.

1-bap. Osy Zanda paydalanylatyn negizgi úghymdar

Osy Zanda mynaday negizgi úghymdar paydalanylady:

1) jayylym – auyl sharuashylyghy januarlaryn jyl boyy nemese mausymdyq jay ýshin paydalanylatyn, auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerlerding qúramyndaghy jer uchaskeleri. Búghan qosa, osy Zannyng maqsattary ýshin mal janggha bolatyn, basqa sanattaghy jerlerding qúramyndaghy jer uchaskeleri  jayylymdar dep tanylady;

2) mausymdyq jayylymdar – auyl sharuashylyghy januarlaryn  qolayly tabighiy-klimattyq jaghdaylarda jay ýshin kóktemde, jazda, kýzde, qysta paydalanylatyn jayylym;

3) jayylymdy paydalanushy – osy Zangha jәne Qazaqstan Respublikasynyng zannamasyna sәikes jayylymdardy paydalanu qúqyghy  bar jeke nemese zandy túlgha;

4) shalghaydaghy jayylymdar – shalghaydaghy mal sharuashylyghy ýshin paydalanylatyn jәne  auyl sharuashylyghy januarlary eldi mekenderden alys jerlerdegi aumaqtarda ústalatyn jayylym;

5) jayylymdardy paydalanu turaly kelisim – audandyq manyzy bar qala, kent, auyl, auyldyq okrug әkimi jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi josparlargha sәikes, jer uchaskelerining menshik iyelerimen nemese jer paydalanushylarmen jәne  jayylym paydalanushylardyng ókilderimen jasasatyn kelisim;

6) jayylymdyq infraqúrylym obektileri – qúrylystar, kópirler, joldar, sulandyru qúrylystary (únghymalar, qúbyrly jәne shahta qúdyqtary, apandar), mal aidaytyn trassalar, maldy ayaldatugha jәne suarugha arnalghan alandar, qoylardy toghytugha arnalghan baktar, auyl sharuashylyghy januarlaryn jay qajettilikterine arnalghan qoralar men qorshalghan jerler, baqtashylardyng  mausymdyq túruyna arnalghan tiyisti qúrylystar jәne jayylymdardy ústau jәne paydalanu ýshin qajetti ózge de jyljymaytyn mýlik;

7) jayylymdardy basqaru jәne paydalanu jónindegi uәkiletti organ (búdan әri – uәkiletti organ) – jayylymdardy basqaru jәne paydalanu salasyndaghy retteudi jýzege asyratyn memlekettik organ;

8) jayylymdardyng jalpy alanyna  jýktemening shekti rúqsat etilgen normalary – jayylymdyq pishenning botanikalyq qúramy men onyng shyghymdylyghyna  zalal keltirmey maldy jay jýzege asyrylatyn, ónirler bólinisinde jayylymdardyng jalpy alanyna  auyl sharuashylyghy januarlarynyng týrleri boyynsha  týsetin jýktemening saralanghan normalary;

9) auyspaly jayylym – belgili bir kezendilikpen (jyl sayyn, mausym sayyn nemese birneshe jyl sayyn)  paydalanu merzimderi auystyrylatyn jәne  paydalanylatyn jayylymdardy deyektilikpen auystyru (jay, shóp shabu jәne tynyqtyru) qoldanylatyn  jayylymdardy paydalanu jәne  olardy shyghymdylyghy joghary jay-kýide ústap túru ýshin olargha kýtim jasau jýiesi jәne jayylymdargha kýtim jasau jәne olardy jaqsartu jónindegi is-sharalardy jýrgizu;

10) jayylymdardy geobotanikalyq zerttep-qarau – jayylymdardyng shyghymdylyghyn, pishenning qúrylymy men qúramyn, onyng ósip-óngen jerin, maldyng әr týrin janggha arnalghan jayylymdardy paydalanu mýmkindigin, jayylymdardaghy  shópti jәne aghashty-bútaly ósimdikterding sapasyn jәne onyng qorlaryn aiqyndau, sonday-aq su kózderinin, mal aidaytyn trassalardyng jәne jayylymdardy kezendik paydalanu mýmkindigining boluyna qatysty jayylymdardy paydalanu sipatyn aiqyndau maqsatynda jýrgiziletin zerttep-qarau.

2-bap. Qazaqstan Respublikasynyng jayylymdar turaly zannamasy

1. Qazaqstan Respublikasynyng jayylymdar turaly zannamasy Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyna negizdeledi jәne osy Zang men Qazaqstan Respublikasynyng ózge de normativtik qúqyqtyq aktilerinen túrady.

2. Eger Qazaqstan Respublikasy ratifikasiyalaghan halyqaralyq shartta osy Zanda kózdelgennen ózgeshe qaghidalar belgilenetin bolsa, onda halyqaralyq sharttyng qaghidalary qoldanylady.

3-bap. Jayylymdardyng qúqyqtyq rejiymi

Jayylymdardyng qúqyqtyq rejiymi Qazaqstan Respublikasynyng jer, orman, su zannamasyna, Qazaqstan Respublikasynyn  erekshe qorghalatyn tabighy aumaqtar salasyndaghy zannamasyna sәikes belgilenetin, olardyng belgili bir jer sanatyna tiyesili ekenine jәne ony paydalanu tәrtibine negizdele otyryp aiqyndalady.

4-bap. Qazaqstan Respublikasy Ýkimetining qúzyreti

Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti:

1) jayylymdardy paydalanu jәne qorghau salasyndaghy memlekettik sayasattyng negizgi baghyttaryn әzirleydi;

2) uәkiletti organdy aiqyndaydy;

3) ózine Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyamen, osy Zanmen, Qazaqstan Respublikasynyng ózge de zandarymen jәne Qazaqstan Respublikasy Preziydentining aktilerimen jýktelgen ózge de funksiyalardy oryndaydy.

5-bap. Uәkiletti organnyng qúzyreti

Uәkiletti organ:

1) jayylymdardy paydalanu jәne qorghau salasynda memlekettik sayasatty iske asyrady;

2) jayylymdargha monitoring jýrgizudi úiymdastyrudy jýzege asyrady;

3) jayylymdardy útymdy paydalanu qaghidalaryn әzirleydi jәne bekitedi;

4)  jayylymdardy geobotanikalyq zerttep-qaraudy eskere otyryp, auyspaly jayylym shemasyn әzirleydi jәne bekitedi;

5) keshendi ekojýielik  zertteuler negizinde  naqty ónirler ýshin jayylymdardyng tozuymen jәne shólge ainaluymen kýresu jónindegi  is-sharalardy baghalau әdistemesin әzirleydi jәne bekitedi;

6) Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimetine bir oblystyn, respublikalyq manyzy bar qalanyn, astananyn  aumaghyndaghy shalghaydaghy jayylymdardy  basqa oblystyn, respublikalyq manyzy bar qalanyn, astananyng úzaq merzimdik paydalanuyna beru turaly úsynys engizedi;

7) jayylymdardyng jay-kýii, sapasy jәne  ótkizu qabileti,  jayylymdyq infraqúrylym obektilerining jay-kýii turaly derekterdi jinaudy jýzege asyrady;

8) jayylymdardy paydalanu jәne qorghau salasyndaghy halyqaralyq yntymaqtastyqty jýzege asyrady;

9)  ósimdik jabynyn jaqsartu ýshin innovasiyalar negizinde  jasyl tehnologiyalardy qoldanu jolymen jayylymdardy qalpyna keltiru, saqtau jәne tiyimdi paydalanu ýshin ghylymiy-zertteu, izdestiru, jobalau júmystaryn úiymdastyrady;

10) osy Zanda, Qazaqstan Respublikasynyng ózge de zandarynda, Qazaqstan Respublikasy Preziydentining jәne Qazaqstan Respublikasy Ýkimetining aktilerinde kózdelgen ózge de ókilettikterdi jýzege asyrady.

 

6-bap. Audannyng (oblystyq manyzy bar qalanyn) jergilikti ókildi organynyng qúzyreti

Audannyng (oblystyq manyzy bar qalanyn) jergilikti ókildi organynyng qúzyretine:

1) jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi jospardy bekitu;

2) tiyisti әkimshilik-aumaqtyq birlikting jergilikti ózin-ózi basqaru ókilderining qatysuymen, jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi jospardy iske asyru qorytyndylary turaly audannyng (oblystyq manyzy bar  qalanyn) jergilikti atqarushy organynyng esebin tyndau;

3) Qazaqstan Respublikasynyng zannamasyna sәikes  azamattardyng qúqyqtary men zandy mýddelerin qamtamasyz etu boyynsha ózge de ókilettikterdi  jýzege asyru jatady.

 

7-bap. Audannyng (oblystyq manyzy bar qalanyn) jergilikti atqarushy organynyng jәne audandyq manyzy bar qala, kent, auyl, auyldyq okrug әkimining qúzyreti

1. Audannyng (oblystyq manyzy bar qalanyn) jergilikti atqarushy organynyng qúzyretine:

1) jergilikti ózin-ózi basqaru organymen kelisu boyynsha jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi  jospardy әzirleu jәne  ony audannyng (oblystyq manyzy bar qalanyn) jergilikti ókildi organyna bekituge engizu;

2) audannyng (oblystyq manyzy bar qalanyn) jergilikti ókildi organyna jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi  jospardy iske asyru qorytyndylaru turaly esepti úsynu;

3)  basqa audannyng (oblystyq manyzy bar qalanyn) aumaghyndaghy jayylymdardy úzaq merzimdin  paydalanugha beru bóliginde  oblystyn  jergilikti atqarushy organyna úsynystar engizu;

4) jergilikti memlekettik basqaru mýddelerinde Qazaqstan Respublikasynyng zannamasymen  jergilikti atqarushy organdargha jýkteletin ózge de ókilettikterdi jýzege asyru jatady.

2. Audandyq manyzy bar qala, kent, auyl, auyldyq okrug әkimi:

1) jergilikti qoghamdastyq jiynyna tiyisti aumaqtardaghy jayylymdardy bólu jәne  paydalanu bóliginde jergilikti ózin-ózi basqaru funksiyalaryn jýzege asyru mәseleleri boyynsha esepti úsynady;

2) Qazaqstan Respublikasynyng zannamasymen  ózining qarauyna jatqyzylghan ózge de mәselelerdi sheshedi.

 

8-bap. Jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynyng qarauyna jatqyzylghan mәseleler

Qazaqstan Respublikasynyng zannamasyna sәikes jergilikti ózin-ózi basqaru organdary:

1) tiyisti aumaqtardaghy jayylymdardy bólu jәne paydalanu bóliginde, onyng ishinde jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi  josparlardy әzirleuge qatysu bóliginde  jergilikti ózin-ózi basqaru funksiyalaryn jýzege asyru mәseleleri boyynsha audandyq manyzy bar qala, kent, auyl, auyldyq okrug әkimderinin  esepterin tyndaydy jәne talqylaydy;

2) tiyisti aumaqtarda jayylymdardy paydalanu bóliginde  jayylym paydalanushylar birlestikteri basshylarynyng aqparatyn tyndaydy jәne talqylaydy;

3) halyqtyng malyn jang ýshin  audandyq manyzy bar qalalardyn, kentterdin, auyldardyn, auyldyq okrugterdin  aumaqtary sheginde ornalasqan jayylymdardy anyqtau jәne aiqyndau jónindegi  júmystardy úiymdastyrady;

4)  jayylym paydalanushylar arasynda jayylymdardy bólu boyynsha  audandyq manyzy bar qala, kent, auyl, auyldyq okrug әkimine úsynystar engizedi;

5) audandyq manyzy bar qalalar, kentter, auyldar, auyldyq okrugter aumaqtary sheginde  jayylym paydalanushylar birlestikterining qyzmetin úiymdastyrugha qatysady.

 

9-bap. Jayylym paydalanushylardyng qúqyqtary men mindetteri

1. Jayylym paydalanushy:

1) jayylym paydalanushylar birlestigin qúru maqsatynda  birlesken qyzmet turaly shart jasasugha;

2) jayylymdardy paydalanu turaly kelisim jasasugha;

3) jayylymdardy beru sharttaryna sәikes auyl sharuashylyghy januarlaryn jai maqsatynda  jayylymdy paydalanugha;

4) jayylymdardy paydalanu mәseleleri boyynsha jergilikti qoghamdastyng jinalysyna qatysugha;

5) jayylymdyq infraqúrylym obektilerin salu jónindegi júmysty  belgilengen tәrtippen oryndaugha;

6) osy Zanda jәne Qazaqstan Respublikasynyng ózge de zandarynda kózdelgen ózge de qúqyqtardy jýzege asyrugha qúqyly.

2. Jayylym paydalanushy:

1) jayylymdardy beru sharttaryna jәne  jayylymdardy paydalanu turaly kelisimning erejelerine sәikes jayylymdy tiyimdi paydalanugha;

2) jayylym ainalymyn saqtaugha;

3) jayylymdarda  zoogigiyenalyq jәne veterinariyalyq (veterinariyalyq-sanitariyalyq) talaptardy jәne  órt qauipsizdigi qaghidalaryn saqtaugha;

4) basqa jayylym paydalanushylardyn  qúqyqtaryn búzbaugha;

5) jayylymdardy paydalanu kezinde osy Zanda jәne Qazaqstan Respublikasynyng zannamasynda kózdelgen ózge de talaptardy saqtaugha mindetti.

 

10-bap. Jayylym paydalanushylar birlestigi

1. Jayylymdardy paydalanu kezinde  birlesken qyzmetti jýrgizu ýshin jayylym paydalanushylar  Qazaqstan Respublikasynyn  azamattyq zannamasyna sәikes jasalatyn, birlesken qyzmet (qarapayym seriktestik) turaly shart negizinde  jayylym paydalanushylar birlestigin qúra alady.

2. Jayylym paydalanushylar birlestigi  ózara kelisu boyynsha ortaq isterdi basqaru men jýrgizudi jayylym paydalanushylardyng bireuine tapsyra alady.

3. Jayylym paydalanushylar birlestigi jayylymdardy paydalanu mәseleleri boyynsha jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynyng aldynda esep beredi.

4. Jayylym paydalanushylar birlestigining qyzmetin úiymdastyrudyng ózge de mәseleleri Qazaqstan Respublikasynyng Azamattyq kodeksimen aiqyndalady.

 

11-bap. Jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu

1. Jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi bekitilgen jospargha sәikes jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jýzege asyrylady.

Jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi 
jospar  –   auyl sharuashylyghy januarlarynyng jemshóp qajettilikterin túraqty qamtamasyz etu jәne  jayylymdardyng tozu prosesterining aldyn alu ýshin qysqa merzimdik jәne (nemese) úzaq merzimdik  kezenderge bekitiletin normativtik qúqyqtyq akt bolyp tabylady.

Jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi  josparlardy әzirleu kezinde  tiyisti aumaqtarda  mal jaiy dәstýri eskeriledi.

2. Jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi josparlar:

1) qúqyq belgileytin qújattar negizinde  jer uchaskelerining menshik iyeleri men  jer paydalanushylar bólinisinde әkimshilik-aumaqtyq birlik aumaghynda jayylymdardyng ornalasu shemasyn;

2) jayylymdardy geobotanikalyq zerttep-qarau jay-kýii turaly mәlimetterdi;

3) mausymdyq jayylymdardy paydalanu kezinde  ósimdik jabynynyng jay-kýiin saqtau ýshin  auyspaly jayylymdardyng qolayly  shemalaryn;

4) iyelerin – jayylym paydalanushylardy kórsete otyryp,  mal basynyng sany turaly derekterdi;

5) jayylymdardy paydalanu sharttary retinde  jayylym paydalanushylar saqtaugha tiyisti,  auyl sharuashylyghy januarlarynyng saulaghyna  qatysty sharalar (vaksinasiyalau, toghytu) tizbesin;

6) jayylymdardyn, alandardyng syrtqy jәne negizgi  ishki shekaralary, jayylymdyq infraqúrylym obektileri jәne jayylymdardyng sapalyq jay-kýii  belgilengen kartany;

7) maldy jayatyn jәne olardy aidap ótetin mausymdyq marshruttardy belgileytin, jayylymdardy paydalanu jónindegi  kýntizbelik grafikti;

8) maldy aidau kezindegi servituttar turaly mәlimetterdi;

9) tiyisti әkimshilik-aumaqtyq birlikke tәn basqa da mәlimetterdi qamtugha tiyis.

3. Osy baptyng 2-tarmaghynyng 4) jәne 5) tarmaqshalarynda kózdelgen mәlimetterdi Qazaqstan Respublikasynyng veterinariya salasyndaghy zannamasyna sәikes,  auyl sharuashylyghy januarlaryn birdeylendiru jónindegi derekqordy jýrgizudi jýzege asyratyn jergilikti atqarushy organdar qúrghan memlekettik veterinariyalyq úiymdar beredi.

4. Jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi  josparlardy  bekitkennen keyin auyspaly jayylym eskeriletin jәne jayylymdar men  jayylymdyq infraqúrylym obektilerin  beru men olardy útymdy paydalanudyn  negizgi sharttary qamtylatyn,  jayylymdardy uaqytsha óteusiz paydalanu turaly kelisim әzirlenedi jәne jasalady.

5. Jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi  josparlargha sәikes  jayylymdarda  auyl sharuashyly óndirisin jýrgizu ýshin beriletin  jer uchaskelerin aiqyndau kezinde  jayylym paydalanushylar  mynaday sharttardy:

1) mal basynyng sanyn;

2) jayylymdyq infraqúrylym obektilerining boluyn jәne olardyng jay-kýiin;

3) jer uchaskesindegi jemshóp shýigindiligin eskeredi.

6. Jai ýshin auyl sharuashylyghy januarlary bolmaghan ne  jayylymdardyng jalpy alanyna jýktemenin  shekti rúqsat etilgen normasynyng jiyrmadan az payyzyn qúraytyn mólsherde bolghan jәne (nemese) eki jyl boyy jemshóp dayyndau maqsatynda shóp shabylmaghan jaghdayda,  jayylymdarda auyl sharuashylyghy óndirisin jýrgizuge berilgen jer uchaskeleri Qazaqstan Respublikasynyng jer zannamasynda kózdelgen tәrtippen alyp qongha jatady.

7. Jayylym alanynyng birligine  ontayly jýktemeni esepteu kezinde  basqa auyl sharuashylyghy alqaptarynyng ishindegi  alany 20 gektargha deyingi  shaghyn konturly (sebilgen) jayylym eskerilmeydi.

12-bap. Jayylymdardy beru tәrtibi

1. Jayylym jeke jәne zandy túlghalargha  jeke aulasyn ústau, sharua nemese fermer qojalyghyn jýrgizu, sonday-aq  tauarlyq auyl sharuashylyq óndirisin jýrgizu ýshin  osy Zangha jәne Qazaqstan Respublikasynyng zannamasyna sәikes beriledi.

2. Kentterding jәne auyldyq eldi mekenderding janynda ornalasqan, memlekettik menshiktegi jayylymdar  analyq (sauyn) mal basyn ústau  boyynsha jergilikti halyqtyn  múqtajyn qanaghattandyru ýshin beriledi.

3. Jayylymdardyng jalpy alanyna jýktemenin  shekti rúqsat etilgen normalary saqtalghan kezde ghana  osy baptyng 2-tarmaghynda kórsetilgen jayylymdarda  basqa auyl sharuashylyghy januarlaryn jaygha rúqsat etiledi.

Auyl sharuashylyghy januarlaryn jay kezinde   jayylymdardyng jalpy alanyna jýktemenin  shekti rúqsat etilgen normalary asyp ketken kezde jayylym  jayylymdardy basqaru jәne olardy paydalanu jónindegi  bekitilgen josparlargha sәikes әkimshilik-aumaqtyq birlik (auyldyq okrug) sheginde beriledi.

4. Auyldyq eldi mekender sheginde  jeke aulany ústau ýshin jayylymdardy beru audandyq manyzy bar qala, kent, auyl, auyldyq okrug әkiminin, al  әkimshilik-aumaqtyq birlik (auyldyq okrug) sheginde –  audannyng (oblystyq manyzy bar qalanyn) jergilikti atqarushy organynyn  sheshimimen jýzege asyrylady jәne  jergilikti ózin-ózi basqaru  organdarynyng úsynymdary eskerile otyryp jýzege asyrylady.

5. Ákimshilik-aumaqtyq birlik (auyldyq okrug) sheginde  ornalaspaghan jeke jәne (nemese) zandy túlghalardyn  mal basy  jergilikti ózin-ózi basqaru organymen kelisu boyynsha  shalghaydaghy jayylymdargha ornalastyrylady.

13-bap. Shalghaydaghy jayylymdardy beru jәne paydalanu tәrtibi

1. Shalghaydaghy jayylymdar  memleket  menshiginde bolady.

2. Bir  oblystyn, respublikalyq manyzy bar qalanyn, astananyn  aumaghyndaghy shalghaydaghy jayylymdardy basqa oblystyn, respublikalyq manyzy bar qalanyn, astananyn  úzaq merzimdik paydalanuyna berudi uәkiletti organnyng úsynysy boyynsha  Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti jýzege asyrady.

3. Bir audannyn, oblystyq manyzy bar qalanyn  aumaghyndaghy  shalghaydaghy jayylymdardy  basqa audannyn,  oblystyq manyzy bar qalanyn  úzaq merzimdik paydalanuyna berudi  oblystyng jergilikti atqarushy organy jýzege asyrady.

4. Shalghaydaghy jayylymdy berude jayylymdardy basqaru jәne paydalanu  jónindegi jospar negizinde  shalghaydaghy jayylym uchaskelerine  tikeley jaqyn ornalasqan  eldi meken aumaghynda túraqty túratyn jayylym paydalanushylar men osy Zannyng 12-babynyng 5-tarmaghyna sәikes  auyldyq okrug aumaghynyng sheginen tys  mal basyn ústau  úsynylghan jayylym paydalanushylardyng artyqshylyqty qúqyghy bar.

5.  Mal basy shalghaydaghy jayylymdarda ústalatyn jayylym paydalanushylardyng budjet qarajaty esebinen shalghaydaghy uchaskelerde salynghan,  maldy suarugha arnalghan sulandyru qúrylysy men tabighy su aidyndaryna qol jetkizude basym qúqyghy bolady.

14-bap. Qazaqstan Respublikasynyng jayylymdar turaly zannamasyn búzghany ýshin jauaptylyq

Qazaqstan Respublikasynyng jayylymdar turaly zannamasyn búzu Qazaqstan Respublikasynyng zandaryna sәikes jauaptylyqqa әkep soghady.

 

15-bap. Osy Zandy qoldanysqa engizu tәrtibi

Osy Zang alghashqy resmy jariyalanghan kýninen keyin kýntizbelik on kýn ótken song qoldanysqa engiziledi.

 

Qazaqstan Respublikasynyn Preziydenti                                                N.Á.Nazarbaev                       

 

 

«Jayylymdar turaly»   

Qazaqstan Respublikasy Zanynyng jobasyna

TÝSINDIRME JAZBA

 

Jogharyda atalghan zang jobasy otandyq mal sharuashylyghyn dәstýrli týrde jýrgizu ýshin jana ghylymi, tehnologiyalyq, basqarushylyq jetistikterdi eskere otyryp, shalghaydaghy mal sharuashylyghyn damytu jәne qayta jandandyru qajettigi kórsetilgen, Memleket basshysynyng 2012 jylghy 14 jeltoqsandaghy 

«Qazaqstan – 2050» Strategiyasy: qalyptasqan memleketting jana sayasy baghyty» atty Qazaqstan halqyna Joldauyn, sonday-aq  Memleket basshysy N.Á. Nazarbaevtyng  «100 naqty qadam» atty Strategiyalyq últ josparynda kórsetilgen 35-shi jәne 97-shi qadamdardy iske asyrugha baghyttalghan.

Respublikada shamamen 188 mln. gektar jayylymdar bar, olardyng 80 mln. gektary ghana paydalanylady, búl nebәri 43 %-dy qúraydy. Búl rette, osy mólsherding ishindegi 27 mln. gektar jayylym tozghan jәne olardyng basym bóligi eldi mekenderge jaqyn ornalasqan jerlerge tiyesili. BÚÚ-nyng halyqaralyq sarapshylarynyng derekteri boyynsha búdan keletin shyghyn jylyna 1 mlrd. dollardy qúraydy.

Eldi mekender manyndaghy jayylymdyq jerlerde mal sanynyng tym kóp boluy olardyng tozuyna sebep bolady. Jemshóp tengerimining nasharlauy saldarynan auyldyq óndirushilerde, bir jaghynan, mal basyn kóbeytu, ekinshi jaghynan, qolda bar mal basynyng ónimdilik dengeyin arttyru mýmkindigi joq. Respublika boyynsha tútastay mal sharuashylyghynyng rentabelidiligi men shyghyndylyghynyng tómen boluy  osydan tuyndaydy.

Ekinshi sebep – infraqúrylymnyng bolmauyna, birinshi kezekte alys jerlerdegi jayylymdarda sulandyrudyng bolmauyna  baylanysty, shalghaydaghy mal sharuashylyghynyng tiyimsiz paydalanyluy, búl olardy mal jay ýshin paydalanugha qiyndyq tughyzady. Barlyq auyl sharuashylyghy januarlary mal basynyng
80 %-dan astamy jeke aulalarda ústalady, olardyng qojayyndary ekonomikalyq faktorlargha baylanysty maldaryn túratyn jerinen
5-7 km radiusta jayady.

Osy túrghyda, respublikada túraqty jemshóp bazasyn qúru ýshin jәne ekologiyalyq taza әri arzan mal sharuashylyghy ónimderin alu ýshin jetkilikti dәrejede paydalanylmay jatqan tabighy jayylymdyq alqaptar әleuetining zor ekeni kórinedi.

 

Kóbinese múnday jaghday jayylymdardy paydalanu salasyndaghy qoghamdyq qatynastardy naqty zannamalyq retteuding bolmauyna baylanysty. Jayylymdardy útymdy paydalanu jónindegi uәkiletti organ әli kýnge deyin zannamalyq dengeyde aiqyndalmaghan.

Úlybritaniyada «Jayylymdar turaly» Zanmen olardy paydalanu, mal jaydy úiymdastyru jәne ziyandy ósimdiktermen kýresu mәseleleri retteledi. Múnday akt Mongholiyada da bar. Oghan sәikes jayylymdardy meliorasiyalau jәne sulandyru jónindegi sharalar jýzege asyrylady. Búl elding Ýkimeti jayylymdardy damytu jónindegi is-sharalardy qarjylandyrugha jyl sayyn   2 – 2,8 million dollar bóledi.

Osyghan úqsas zandar Reseyde, Qyrghyzstanda, Tәjikstan men Týrikmenstanda bar, al Qazaqstannyng jayylymdyq jerleri jalpy jer alanynyn   70 %-yn nemese 188 million gektardy alyp jatsa da, býgingi kýnge deyin jayylymdar turaly arnayy zany joq.

Auyl sharuashylyghy salasyndaghy jer qatynastary negizinen Qazaqstan Respublikasynyng Jer kodeksimen jәne «Sharua nemese fermer qojalyqtary turaly» Qazaqstan Respublikasynyng Zanymen retteledi.

Jogharyda atalghan normativtik qúqyqtyq aktilerding normalarynda jayylym resurstaryn basqaru jәne útymdy paydalanu salasynda tuyndaytyn mәselelerding keng auqymy jetkilikti dәrejede reglamenttelmegen.

Osyghan oray, Qazaqstan Respublikasy Parlamentining deputattary – «Núr Otan» Fraksiyasynyn  mýsheleri әzirlegen zang jobasy uaqtyly әri asa ózekti bolyp tabylady jәne jayylymdar infraqúrylymynyng jay-kýiin jaqsartugha, jayylymdyq jerlerding tozu prosesterining aldyn alugha jәne qorshaghan ortadaghy jayylymdyq ekojýielerding ekologiyalyq tútastyghyn saqtaugha, sonday-aq Qazaqstan et pen et-sýt ónimderin óndiru salasynda jahandyq oiynshy bola alatynday, ekologiyalyq taza mal sharuashylyghy ónimderining óndirisin úlghaytugha baghyttalghan.

Ázirlengen zang jobasynda mynalar kózdeledi:

- uәkiletti organnyng jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organynyn  jayylymdardy útymdy paydalanu jónindegi qúzyretin aiqyndau;

- jayylymdardy audandyq manyzy bar qalalardyn, kenttin, auyldyq eldi mekenderding jәne shalghaydaghy jayylymnyng sheginde, sheginen tys beru jәne paydalanu tәrtibi aiqyndaldy.

Sonymen qatar zang jobasynda jayylymdardy útymdy paydalanudy memlekettik retteu siyaqty mәseleler  qamtylady.

Osy zang jobasyn iske asyru qosymsha qarjy qarajatyn bóluge әkep soqpaytynyn atap ótu qajet, óitkeni jayylymdyq jerlerding tiyimdi paydalanyluyn memlekettik qoldau mәseleleri Elding agroónerkәsiptik keshendi damytu jónindegi 2013 – 2020 jyldargha arnalghan «Agrobiznes – 2020» baghdarlamasynyng shenberinde iske asyrylatyn bolady.

 

 

 

Qazaqstan    Respublikasy Parlamentining deputattary                          Z. Baliyeva

                                                                                                                           A. Bazarbaev

                                                                                                                          S. Diyachenko

                                                                                                                          J. Dýisebaev

                                                                                                                          D. Qúsdәuletov

«Jayylymdar turaly»

Qazaqstan Respublikasy Zanynyng jobasyn qabyldaudyng

yqtimal ekonomikalyq, әleumettik-ekonomikalyq,

ekologiyalyq saldarlarynyn

BOLJAMY

 «Jayylymdar turaly» Qazaqstan Respublikasy Zanynyng jobasy   Memleket basshysynyn  2012 jylghy 14 jeltoqsandaghy 

«Qazaqstan – 2050» Strategiyasy: qalyptasqan memleketting jana sayasy baghyty» atty Qazaqstan halqyna Joldauyn iske asyru maqsatynda әzirlendi, onda  otandyq mal sharuashylyghyn dәstýrli týrde jýrgizu  ýshin jana ghylymi, tehnologiyalyq, basqarushylyq jetistikterdi eskere otyryp, shalghaydaghy mal sharuashylyghyn damytu jәne qayta janghyrtu   qajettigi kórsetilgen.

 Zang jobasynda:

1) Ýkimetting jәne uәkiletti organnyn  jayylymdardy útymdy paydalanu salasyndaghy qúzyreti;

2) uәkiletti organnyn  jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organynyng jayylymdardy útymdy paydalanu jónindegi   qúzyreti;

3)  jayylymdardy audandyq manyzy bar qalalardyn, kenttin, auyldyq eldi mekenderding jәne shalghaydaghy jayylymnyng sheginde, sheginen tys beru jәne paydalanu tәrtibi aiqyndalady.

Zang jobasyn qabyldau birqatar ong әleumettik, ekonomikalyq jәne ekologiyalyq saldarlargha әkeledi:

1) halyqty sapaly әri arzan mal sharuashylyghy  ónimderimen qamtamasyz etu ýshin jaghday jasaydy;

2) shalghaydaghy mal sharuashylyghyn jәne tútastay auyl sharuashylyghyn damytu ýshin jaghday jasaydy;

3) mal basyn kóbeytu jәne jemshóp qoryn qúru, sonday-aq mal sharuashylyghy ónimderining ózindik qúnyn azaytu jәne etting eksporttyq әleuetin úlghaytu.

Osy zang jobasyn iske asyru ýshin qosymsha qarjy qarajatyn bóluge qajettilik tuyndamaytynyn atap ótu qajet. 

 

Qazaqstan    Respublikasy Parlamentinin    deputattary                                  Z.  Baliyeva

                                                                                                                                     A. Bazarbaev

                                                                                                                                     S. Diyachenko

                                                                                                                                     J. Dýisebaev

                                                                                                                                     D. Qúsdәuletov

 

Abai.kz