Jer komissiyasynyng kezekti otyrysy Almaty oblysynyng Talghar audanyna qarasty «Bayserke agro» agrokesheninde ótti. Ótken jolghy basqosu belgisiz sebeptermen bolmay qalghan edi. Búl joly, Qúdaya tәube, jer komissiyasynyng jiyny oidaghyday úiymdastyryldy. Biraq, jinalys sonyna qaray «Almaty oblysynyng atqaminerleri «jerdi sheteldikterge jalgha beru kerek» degen pozisiyadaghy adamdardy arnayy dayyndap, teatrlandyrylghan qoyylym qoymaq boldy» degen syn aityldy. Búl qanshalyqty ras sóz? Biz osy mәselening mәn-jayyn bilmek bolyp komissiya mýshelerine saual qoyghan edik, olar bylay dedi:

Dos Kóshim, sayasattanushy:

– Búl jolghy jiynnyng eng basty ereksheligi komissiya basshylyghynyng ózgerui boldy. Baqytjan Saghyntaev myrza Almaty oblysyndaghy jiyndy sonyna deyin ózi basqaryp, endigi tizgindi Asqar Myrzahmetov myrzanyng qolyna tapsyrdy. Bes jarym saghatqa sozylghan jinalysta әrtýrli pozisiyadaghy pikirler aityldy. Ras. Jiyn basynda «jerdi sheteldikterge jalgha beru kerek» degen oidy aitqan biraz azamattar boldy. Meninshe, olar osy Almaty oblysy aumaghynda kóp mólsherde jer iyelenip alghan adamdar boluy mýmkin. Bәlkim ýkimet ynghayymen jýrip túratyn ýkimettik emes úiymnyng tóraghalary shyghar. Olardyng pikirine zalda otyrghan tórt jýzge juyq azamattyng ishinen sóz sóilegender jetkilikti dengeyde qarsylyq kórsetti dep oilaymyn. Men múny birinshiden biyliktegi birqansha adamdardyn, jeri kóp azamattardyng pikiri dep bilemin. Ekinshiden, olar da óz oilaryn aitugha qúqyly. Ýshinshiden «әkimdiktegiler arnayy dayyndady» dep kózben kórip, qolmen ústamaghan jaytty sóz etkim kelmeydi. Jiyngha qatysushylar olardyng sózine selt etpedi. Kerisinshe, «jerdi sheteldikterge jalgha beruge bolmaydy» degen ynghayda sóilegenderge kóp qol soghyldy. Jalpy, arnayy dayyndalghan qoyylym eshqashan shynayy shyqpaydy. Shynayy aitylmaghan pikir eshkimdi úiytyp әkete almaydy. Sonymen qatar, óz basym jerge qatysty eki jaqty pikirding boluyn zandylyq dep qaraymyn. Mәselen, jiynda Rysbek Sәrsenbayúly men Hasen Qoja-Ahmet komissiyanyng júmysyn qatty syngha aldy. Búl syndar shynayy bolghanyn moyyndauymyz kerek.

Osy uaqytqa deyin jer komissiyasynyng bes jiyny ótti. Endi uaqyt ozdyrmay osy uaqytqa deyin aitylghan mәselelerdi jinaqtap, aralyq bir qortyndy jasau qajet siyaqty.

Mysaly, jerdi qazaqstandyqtargha jalgha berudi komissiyanyng barlyq mýshesi qoldap otyr. Yaghni, bәrimiz bir kelisimge kelip otyrmyz. Ony keyinge qaldyrmay Parlamentke úsyna beruge bolady. Búl- birinshi mәsele.

Ekinshi mәsele, auyl ainalasyndaghy jayylym jerlerdi satugha da, jalgha beruge de bolmaydy. Qazir elimizding kóp jerinde auyl halqy mal jayatyn jer tappay qinalyp jýr. Sondyqtan, auyl manyndaghy jayylymdyq jer jekemenshikte bolmauy qajettiligin bekitetin Zang kerek. Múnday Zannyng ýlgisi irgedegi qyrghyz aghayyndardyng ózinde de bar kórinedi. Búl mәselede de komissiya mýshelerining oiy bir jerden týiisip otyr. Búl jayylymdyq jerler sol aimaqtaghy túrghyn sany, mal sanymen eseptelip, rettelgeni dúrys dep otyrmyz.

Ýshinshi mәsele, shekara manyndaghy jerler mýldem satylmauy, jalgha berilmeui kerek. Shekara manynan shamamen 100-150 shaqyrymday jer memleketting qarauyna berilip, eshkimge satylmauy hәm jalgha berilmeui tiyis.

Mine, osynday mәselelerdi bir jinaqtap, komissiyanyng naqty júmysyn kórsetetindey etip, Parlamentke óz úsynysymyzdy úsynghanymyz jón.

Jiyndarda býgin aitylghan jaytty erteng qaytalap otyrmas ýshin komissiya otyrysyn eki aptada bir ret ótkizip, komissiya ishinen qúrylghan tórt júmysshy tobynyng júmysyn jandandyrghan dúrys.

Biz basynda komissiya býkil oblystardy aralap, halyqpen jýzdesui qajet degenbiz. Áriyne, barlyq Qazaqstandy qamtu ýshin komissiya mýsheleri 10-15 adamnan bólinip, birden ýsh-tórt oblysty aralaghany jón bolar edi. Qazir zamanauy tehnologiyalardyng damyghan zamany. Sol tehnologiyalardyng kómegimen barlyq jiyndardy bir ortalyqtan qadaghalap otyrugha bolady dep oilaymyn.

Osylay júmysty qarqyndy jýrgizbesek, qyrkýiekke deyin Zang jobasyn dayyndap ýlgermey qaluymyz mýmkin.

Áriyne, әr jiynda artyqshylyqtarmen birge kemshilikter de kóp bolyp jatyr. Mәselen Almaty oblysyndaghy jiynda jerdi jalgha berudi investisiya tartu dep qana týsinetin adamdardy kórdik. Tipti keybireuler jerdi jekemenshikke alu men jalgha berudi ajyrata almaytynyn bayqadyq.

Múhtar Tayjan, ekonomist:

– Almaty oblysyndaghy jinalystan bir kýn búryn oblys әkimining orynbasarlarynyng biri sharualardyng basyn qosyp jiyn ótipti degendi estigen edim. Ertesi kýni komissiyanyng otyrysynda alghashqy bolyp sóz sóilegen jiyrmagha juyq adam jerdi sheteldikterge jalgha beru kerek degen pozisiyada boldy. Eger de arnayy tapsyrma bolmasa, dәl osynday bolmas edi. Maghan Almaty oblysyndaghy jiynnan góri Kókshetauda ótken mәjilis únady. Sebebi, arnayy dayyndalghan ssenariymen elding adastyrudy úyat dep oilaymyn.  

Búdan keyin búl jayt qaytalanbauy qajet. Jasandy jiyn ótkizip, halyqty aldaudyng keregi joq. Mysaly, Kókshetauda bәri shynayy ótti ghoy. Oblystaghy jinalystardyng bәri sol izdi jalghaghany dúrys.

Endi sózden góri naqty iske kóshetin kez kelgen siyaqty. Mәselen, komissiyadaghylardyng bәri derlik óz azamattarymyzgha jerdi jalgha beruge qarsy bolyp otyrghan joq. Demek, búl mәseleni jýielep Parlamentke úsyna beruge bolady dep oilaymyn.

Jer mәselesi jayyn talqylap jatqanda taghy da ózge problemalar tuyndap jatyr. Yaghni, qazir toqmeyilsuge әli erte dep oilaymyn. Sondyqtan halqymyz búl mәselege enjar qaramay, qoldauyn bildirip otyrsa degen tilegim bar.

Dәuren Babamúrat, sayasattanushy:

– Almaty oblysyndaghy jinalys jogharghy dengeyde úiymdastyryldy dep oilaymyn. Arnayy dayyndalghan birjaqty ghana pikirler aityldy degenge óz basym qosylmaymyn. Eki jaq ta óz oilaryn jerine jetkizip aitty. Negizi әr tarapty pikirlerding bolghany da dúrys.

Meni búdan da basqa mәseleler tolghandyratynyn aitqym keledi. Mysaly komissiyada jetpiske juyq mýshe bar. Almaty oblysyndaghy jiyngha sol jetpisting qyryqqa juyghy ghana qatysty. Meninshe, osy mәseleni halyq pen memleket bizge senip tapsyrghandyqtan, tórt kózimiz týgel bolghanymyz dúrys. Búl - bir.

Ekinshi mәsele, komissiya aimaqtargha ne ýshin shyghatynyn qaperden shygharyp almauymyz qajet. Mәselen, Almaty oblysyna keldik pe, sol oblystaghy jerge qatysty qordalanghan problemalarmen tanysuymyz, sol problemalardy sheshuding jolyn qarastyruymyz kerek. Bes jiynda da bir mәseleni kóterip kele jatqan azamattar bar. Osyny tiyp, jýieli týrde әr jinalysqa ýlken dayyndyqpen keluge tiyispiz. Ákimdikter óz oblysyndaghy jaghdaydan tolyqqandy maghlúmatty aldyn-ala komissiya mýshelerine tabystasa jaqsy bolar edi (Almaty oblysynyng әkimdigi múnday aqparattardy dayyndaghan eken. Biraq, biz onymen jiyn barysynda tanystyq). Sonda audan-audan boyynsha negizgi degen mәselelerdi jiyp alyp, talqygha salar edik.  

Ózim basym búl jiynda ýsh mәseleni kóterdim.

Onyng birinshisi – Zanda kórsetilgendey túrghyndargha 10 sotyq beru mәselesi. Almaty qalasynda elge beretin jer joq ekeni jii aitylady. Al, Almatynyng irgesindegi Ile, Talghar, Qarasay audandarynyng kez-kelgen auylyna kirseniz, taqtayshadaghy «jer satylady» degen jarnamany kóresiz. Búl jerlerding bәri bir kezderi auylsharuashylyq salasyna paydalanylghan. Qoly jetkender onyng әr sotyghyn auylsharuashylyghy maqsatyna 4 myng tengeden (odan edәuir qymbat boluy mýmkin) satyp alyp, qújatyn dayyndap bes jýz mynnan million tenge aralyghynda satyp jatyr. Múnyng shekti baghasy anyqtaluy qajet. Meninshe, bolmashy ghana aqshagha alghan jerin myng ese baghagha satyp jatqandardy shekteu qajet. Halyq sonda ghana qoljetimdi baghagha túrghynýy salatyn jer satyp alugha mýmkindik alar edi.

Ekinshi mәsele, jol boyyndaghy jerdi satugha da, jalgha beruge de bolmaydy. Talghar audanynan bir adam habarlasyp, ózining jaylauyna baratyn joldy әldekimderding satyp alghanyn aityp, shaghymdandy. Halyq óz jaylauyna bara almaytyn jaghdaygha jetken.

Ýshinshi jayt, ózender men aryqtar, su resurstary memleketting menshiginde bolghany dúrys. Mәselen, qazir keybir adamdar ózenning bas jaghyn jekelikke alyp alyp, ayaqtaghy halyqqa su bermey zar qaqsatatyn kórinedi.

Týiin

Áriyne, jiyn bolmay qalsa, «ótpedi» dep shulaymyz. Ótse, «teatrlanghan qoyylym qoyyldy» dep taghy da syn sadaghyn dayyndap túramyz. Búl bizding oiymyzsha etekten tartu emes, kerisinshe komissiyanyng júmysyn qojyratyp almau ýshin aitylyp jatqan syny oilar dep týsingeysizder. Jer mәselesi – últ mәselesi. Últtyng jayy shyndyqty shyryldap aitqan kezde ghana týzeledi. Áytpese, bes jarym saghatta sóilep ýlgergen 56 adamnyng bәri «әrtis bolmaghanyn» halyq bilip otyr...

Qanat Birlikúly

Abai.kz