جەر كوميسسياسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسى الماتى وبلىسىنىڭ تالعار اۋدانىنا قاراستى «بايسەركە اگرو» اگروكەشەنىندە ءوتتى. وتكەن جولعى باسقوسۋ بەلگىسىز سەبەپتەرمەن بولماي قالعان ەدى. بۇل جولى، قۇدايا تاۋبە، جەر كوميسسياسىنىڭ جيىنى ويداعىداي ۇيىمداستىرىلدى. بىراق، جينالىس سوڭىنا قاراي «الماتى وبلىسىنىڭ اتقامىنەرلەرى «جەردى شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋ كەرەك» دەگەن پوزيتسياداعى ادامداردى ارنايى دايىنداپ، تەاترلاندىرىلعان قويىلىم قويماق بولدى» دەگەن سىن ايتىلدى. بۇل قانشالىقتى راس ءسوز؟ ءبىز وسى ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن بىلمەك بولىپ كوميسسيا مۇشەلەرىنە ساۋال قويعان ەدىك، ولار بىلاي دەدى:

دوس كوشىم، ساياساتتانۋشى:

– بۇل جولعى جيىننىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى كوميسسيا باسشىلىعىنىڭ وزگەرۋى بولدى. باقىتجان ساعىنتاەۆ مىرزا الماتى وبلىسىنداعى جيىندى سوڭىنا دەيىن ءوزى باسقارىپ، ەندىگى تىزگىندى اسقار مىرزاحمەتوۆ مىرزانىڭ قولىنا تاپسىردى. بەس جارىم ساعاتقا سوزىلعان جينالىستا ءارتۇرلى پوزيتسياداعى پىكىرلەر ايتىلدى. راس. جيىن باسىندا «جەردى شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋ كەرەك» دەگەن ويدى ايتقان ءبىراز ازاماتتار بولدى. مەنىڭشە، ولار وسى الماتى وبلىسى اۋماعىندا كوپ مولشەردە جەر يەلەنىپ العان ادامدار بولۋى مۇمكىن. بالكىم ۇكىمەت ىڭعايىمەن ءجۇرىپ تۇراتىن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمنىڭ توراعالارى شىعار. ولاردىڭ پىكىرىنە زالدا وتىرعان ءتورت جۇزگە جۋىق ازاماتتىڭ ىشىنەن ءسوز سويلەگەندەر جەتكىلىكتى دەڭگەيدە قارسىلىق كورسەتتى دەپ ويلايمىن. مەن مۇنى بىرىنشىدەن بيلىكتەگى بىرقانشا ادامداردىڭ، جەرى كوپ ازاماتتاردىڭ پىكىرى دەپ بىلەمىن. ەكىنشىدەن، ولار دا ءوز ويلارىن ايتۋعا قۇقىلى. ۇشىنشىدەن «اكىمدىكتەگىلەر ارنايى دايىندادى» دەپ كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاماعان جايتتى ءسوز ەتكىم كەلمەيدى. جيىنعا قاتىسۋشىلار ولاردىڭ سوزىنە سەلت ەتپەدى. كەرىسىنشە، «جەردى شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋگە بولمايدى» دەگەن ىڭعايدا سويلەگەندەرگە كوپ قول سوعىلدى. جالپى، ارنايى دايىندالعان قويىلىم ەشقاشان شىنايى شىقپايدى. شىنايى ايتىلماعان پىكىر ەشكىمدى ۇيىتىپ اكەتە المايدى. سونىمەن قاتار، ءوز باسىم جەرگە قاتىستى ەكى جاقتى پىكىردىڭ بولۋىن زاڭدىلىق دەپ قارايمىن. ماسەلەن، جيىندا رىسبەك سارسەنبايۇلى مەن حاسەن قوجا-احمەت كوميسسيانىڭ جۇمىسىن قاتتى سىنعا الدى. بۇل سىندار شىنايى بولعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك.

وسى ۋاقىتقا دەيىن جەر كوميسسياسىنىڭ بەس جيىنى ءوتتى. ەندى ۋاقىت وزدىرماي وسى ۋاقىتقا دەيىن ايتىلعان ماسەلەلەردى جيناقتاپ، ارالىق ءبىر قورتىندى جاساۋ قاجەت سياقتى.

مىسالى، جەردى قازاقستاندىقتارعا جالعا بەرۋدى كوميسسيانىڭ بارلىق مۇشەسى قولداپ وتىر. ياعني، ءبارىمىز ءبىر كەلىسىمگە كەلىپ وتىرمىز. ونى كەيىنگە قالدىرماي پارلامەنتكە ۇسىنا بەرۋگە بولادى. بۇل- ءبىرىنشى ماسەلە.

ەكىنشى ماسەلە، اۋىل اينالاسىنداعى جايىلىم جەرلەردى ساتۋعا دا، جالعا بەرۋگە دە بولمايدى. قازىر ەلىمىزدىڭ كوپ جەرىندە اۋىل حالقى مال جاياتىن جەر تاپپاي قينالىپ ءجۇر. سوندىقتان، اۋىل ماڭىنداعى جايىلىمدىق جەر جەكەمەنشىكتە بولماۋى قاجەتتىلىگىن بەكىتەتىن زاڭ كەرەك. مۇنداي زاڭنىڭ ۇلگىسى ىرگەدەگى قىرعىز اعايىنداردىڭ وزىندە دە بار كورىنەدى. بۇل ماسەلەدە دە كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ ويى ءبىر جەردەن ءتۇيىسىپ وتىر. بۇل جايىلىمدىق جەرلەر سول ايماقتاعى تۇرعىن سانى، مال سانىمەن ەسەپتەلىپ، رەتتەلگەنى دۇرىس دەپ وتىرمىز.

ءۇشىنشى ماسەلە، شەكارا ماڭىنداعى جەرلەر مۇلدەم ساتىلماۋى، جالعا بەرىلمەۋى كەرەك. شەكارا ماڭىنان شامامەن 100-150 شاقىرىمداي جەر مەملەكەتتىڭ قاراۋىنا بەرىلىپ، ەشكىمگە ساتىلماۋى ءھام جالعا بەرىلمەۋى ءتيىس.

مىنە، وسىنداي ماسەلەلەردى ءبىر جيناقتاپ، كوميسسيانىڭ ناقتى جۇمىسىن كورسەتەتىندەي ەتىپ، پارلامەنتكە ءوز ۇسىنىسىمىزدى ۇسىنعانىمىز ءجون.

جيىنداردا بۇگىن ايتىلعان جايتتى ەرتەڭ قايتالاپ وتىرماس ءۇشىن كوميسسيا وتىرىسىن ەكى اپتادا ءبىر رەت وتكىزىپ، كوميسسيا ىشىنەن قۇرىلعان ءتورت جۇمىسشى توبىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرعان دۇرىس.

ءبىز باسىندا كوميسسيا بۇكىل وبلىستاردى ارالاپ، حالىقپەن جۇزدەسۋى قاجەت دەگەنبىز. ارينە، بارلىق قازاقستاندى قامتۋ ءۇشىن كوميسسيا مۇشەلەرى 10-15 ادامنان ءبولىنىپ، بىردەن ءۇش-ءتورت وبلىستى ارالاعانى ءجون بولار ەدى. قازىر زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ دامىعان زامانى. سول تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن بارلىق جيىنداردى ءبىر ورتالىقتان قاداعالاپ وتىرۋعا بولادى دەپ ويلايمىن.

وسىلاي جۇمىستى قارقىندى جۇرگىزبەسەك، قىركۇيەككە دەيىن زاڭ جوباسىن دايىنداپ ۇلگەرمەي قالۋىمىز مۇمكىن.

ارينە، ءار جيىندا ارتىقشىلىقتارمەن بىرگە كەمشىلىكتەر دە كوپ بولىپ جاتىر. ماسەلەن الماتى وبلىسىنداعى جيىندا جەردى جالعا بەرۋدى ينۆەستيتسيا تارتۋ دەپ قانا تۇسىنەتىن ادامداردى كوردىك. ءتىپتى كەيبىرەۋلەر جەردى جەكەمەنشىككە الۋ مەن جالعا بەرۋدى اجىراتا المايتىنىن بايقادىق.

مۇحتار تايجان، ەكونوميست:

– الماتى وبلىسىنداعى جينالىستان ءبىر كۇن بۇرىن وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارلارىنىڭ ءبىرى شارۋالاردىڭ باسىن قوسىپ جيىن ءوتىپتى دەگەندى ەستىگەن ەدىم. ەرتەسى كۇنى كوميسسيانىڭ وتىرىسىندا العاشقى بولىپ ءسوز سويلەگەن جيىرماعا جۋىق ادام جەردى شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋ كەرەك دەگەن پوزيتسيادا بولدى. ەگەر دە ارنايى تاپسىرما بولماسا، ءدال وسىنداي بولماس ەدى. ماعان الماتى وبلىسىنداعى جيىننان گورى كوكشەتاۋدا وتكەن ءماجىلىس ۇنادى. سەبەبى، ارنايى دايىندالعان ستسەناريمەن ەلدىڭ اداستىرۋدى ۇيات دەپ ويلايمىن.  

بۇدان كەيىن بۇل جايت قايتالانباۋى قاجەت. جاساندى جيىن وتكىزىپ، حالىقتى الداۋدىڭ كەرەگى جوق. مىسالى، كوكشەتاۋدا ءبارى شىنايى ءوتتى عوي. وبلىستاعى جينالىستاردىڭ ءبارى سول ءىزدى جالعاعانى دۇرىس.

ەندى سوزدەن گورى ناقتى ىسكە كوشەتىن كەز كەلگەن سياقتى. ماسەلەن، كوميسسياداعىلاردىڭ ءبارى دەرلىك ءوز ازاماتتارىمىزعا جەردى جالعا بەرۋگە قارسى بولىپ وتىرعان جوق. دەمەك، بۇل ماسەلەنى جۇيەلەپ پارلامەنتكە ۇسىنا بەرۋگە بولادى دەپ ويلايمىن.

جەر ماسەلەسى جايىن تالقىلاپ جاتقاندا تاعى دا وزگە پروبلەمالار تۋىنداپ جاتىر. ياعني، قازىر توقمەيىلسۋگە ءالى ەرتە دەپ ويلايمىن. سوندىقتان حالقىمىز بۇل ماسەلەگە ەنجار قاراماي، قولداۋىن ءبىلدىرىپ وتىرسا دەگەن تىلەگىم بار.

داۋرەن بابامۇرات، ساياساتتانۋشى:

– الماتى وبلىسىنداعى جينالىس جوعارعى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلدى دەپ ويلايمىن. ارنايى دايىندالعان بىرجاقتى عانا پىكىرلەر ايتىلدى دەگەنگە ءوز باسىم قوسىلمايمىن. ەكى جاق تا ءوز ويلارىن جەرىنە جەتكىزىپ ايتتى. نەگىزى ءار تاراپتى پىكىرلەردىڭ بولعانى دا دۇرىس.

مەنى بۇدان دا باسقا ماسەلەلەر تولعاندىراتىنىن ايتقىم كەلەدى. مىسالى كوميسسيادا جەتپىسكە جۋىق مۇشە بار. الماتى وبلىسىنداعى جيىنعا سول جەتپىستىڭ قىرىققا جۋىعى عانا قاتىستى. مەنىڭشە، وسى ماسەلەنى حالىق پەن مەملەكەت بىزگە سەنىپ تاپسىرعاندىقتان، ءتورت كوزىمىز تۇگەل بولعانىمىز دۇرىس. بۇل - ءبىر.

ەكىنشى ماسەلە، كوميسسيا ايماقتارعا نە ءۇشىن شىعاتىنىن قاپەردەن شىعارىپ الماۋىمىز قاجەت. ماسەلەن، الماتى وبلىسىنا كەلدىك پە، سول وبلىستاعى جەرگە قاتىستى قوردالانعان پروبلەمالارمەن تانىسۋىمىز، سول پروبلەمالاردى شەشۋدىڭ جولىن قاراستىرۋىمىز كەرەك. بەس جيىندا دا ءبىر ماسەلەنى كوتەرىپ كەلە جاتقان ازاماتتار بار. وسىنى تيىپ، جۇيەلى تۇردە ءار جينالىسقا ۇلكەن دايىندىقپەن كەلۋگە ءتيىسپىز. اكىمدىكتەر ءوز وبلىسىنداعى جاعدايدان تولىققاندى ماعلۇماتتى الدىن-الا كوميسسيا مۇشەلەرىنە تابىستاسا جاقسى بولار ەدى (الماتى وبلىسىنىڭ اكىمدىگى مۇنداي اقپاراتتاردى دايىنداعان ەكەن. بىراق، ءبىز ونىمەن جيىن بارىسىندا تانىستىق). سوندا اۋدان-اۋدان بويىنشا نەگىزگى دەگەن ماسەلەلەردى جيىپ الىپ، تالقىعا سالار ەدىك.  

ءوزىم باسىم بۇل جيىندا ءۇش ماسەلەنى كوتەردىم.

ونىڭ ءبىرىنشىسى – زاڭدا كورسەتىلگەندەي تۇرعىندارعا 10 سوتىق بەرۋ ماسەلەسى. الماتى قالاسىندا ەلگە بەرەتىن جەر جوق ەكەنى ءجيى ايتىلادى. ال، الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى ىلە، تالعار، قاراساي اۋداندارىنىڭ كەز-كەلگەن اۋىلىنا كىرسەڭىز، تاقتايشاداعى «جەر ساتىلادى» دەگەن جارنامانى كورەسىز. بۇل جەرلەردىڭ ءبارى ءبىر كەزدەرى اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىنا پايدالانىلعان. قولى جەتكەندەر ونىڭ ءار سوتىعىن اۋىلشارۋاشىلىعى ماقساتىنا 4 مىڭ تەڭگەدەن (ودان ەداۋىر قىمبات بولۋى مۇمكىن) ساتىپ الىپ، قۇجاتىن دايىنداپ بەس ءجۇز مىڭنان ميلليون تەڭگە ارالىعىندا ساتىپ جاتىر. مۇنىڭ شەكتى باعاسى انىقتالۋى قاجەت. مەنىڭشە، بولماشى عانا اقشاعا العان جەرىن مىڭ ەسە باعاعا ساتىپ جاتقانداردى شەكتەۋ قاجەت. حالىق سوندا عانا قولجەتىمدى باعاعا تۇرعىنۇي سالاتىن جەر ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك الار ەدى.

ەكىنشى ماسەلە، جول بويىنداعى جەردى ساتۋعا دا، جالعا بەرۋگە دە بولمايدى. تالعار اۋدانىنان ءبىر ادام حابارلاسىپ، ءوزىنىڭ جايلاۋىنا باراتىن جولدى الدەكىمدەردىڭ ساتىپ العانىن ايتىپ، شاعىمداندى. حالىق ءوز جايلاۋىنا بارا المايتىن جاعدايعا جەتكەن.

ءۇشىنشى جايت، وزەندەر مەن ارىقتار، سۋ رەسۋرستارى مەملەكەتتىڭ مەنشىگىندە بولعانى دۇرىس. ماسەلەن، قازىر كەيبىر ادامدار وزەننىڭ باس جاعىن جەكەلىككە الىپ الىپ، اياقتاعى حالىققا سۋ بەرمەي زار قاقساتاتىن كورىنەدى.

ءتۇيىن

ارينە، جيىن بولماي قالسا، «وتپەدى» دەپ شۋلايمىز. وتسە، «تەاترلانعان قويىلىم قويىلدى» دەپ تاعى دا سىن ساداعىن دايىنداپ تۇرامىز. بۇل ءبىزدىڭ ويىمىزشا ەتەكتەن تارتۋ ەمەس، كەرىسىنشە كوميسسيانىڭ جۇمىسىن قوجىراتىپ الماۋ ءۇشىن ايتىلىپ جاتقان سىني ويلار دەپ تۇسىنگەيسىزدەر. جەر ماسەلەسى – ۇلت ماسەلەسى. ۇلتتىڭ جايى شىندىقتى شىرىلداپ ايتقان كەزدە عانا تۇزەلەدى. ايتپەسە، بەس جارىم ساعاتتا سويلەپ ۇلگەرگەن 56 ادامنىڭ ءبارى ء«ارتىس بولماعانىن» حالىق ءبىلىپ وتىر...

قانات بىرلىكۇلى

Abai.kz