Senbi, 28 Qyrkýiek 2024
Qogham 8297 0 pikir 13 Mausym, 2016 saghat 11:30

AShYQ HAT: SALAFIZMGE TOSQAUYL QOYYLUY ShART

QAZAQSTAN RESPUBLIKASY PREZIYDENTI N.Á. NAZARBAEVQA,
QAZAQSTAN RESPUBLIKASY PARLAMENTINING TÓRAGhASY, B. IZMÚHAMBETOVKE,
QAZAQSTAN RESPUBLIKASY SENATYNYNG TÓRAGhASY Q.K. TOQAEVQA,
QAZAQSTAN RESPUBLIKASY PREMER MINISTRI K. Q. MASIMOVKE!

Ár elding salty basqa. Saltyna qaray әdet-ghúrpy bolady. Búl da norma. Qazaq tarihy tәjiriybesi men bolmysyn sol normalar arqyly qalyptastyrghan. Búl -  qúndylyqtyq qyry. Qúndylyq degen qarapayym tilmen aitsaq, qúral-instrument siyaqty. Ony qoldanu bolmystyq túrghydan, shart. Sebebi "ortaq men" "ishki tynyshtyq", "baqyt", "tútastyq» pen "birlik" ýshin negizgi әreket sol qúraldy qoldanu arqyly bolady. Al qoldanbau nemese odan bas tartu adamdy sol ortaq mennen, ortaq baqyttan, birlik pen tútastyqtan ajyratady.
Qúqyqtyq norma da osy siyaqty. Qazaqtyng qúqyqtyq sanasy, memlekettiligi, negizinen onyng bolmysynyng qajettiligin ótep kelgen. Búl bolmysta eng basty prinsipter Otanda tynyshtyq, birlik, tuystyq, qúrmet, syilastyq, mahabbat, tәrtip, adal as, kenpeyildik, namys, ar, әdildik, tura sóz, dúrys oi, izgi amal jәne t.b. bolyp jalghasyp kete beredi. Osy prinsipter jinalyp qazaqty úly múratqa qauyshtyrady. Jalpy prinsip pen iydeya yaghni, múrat tútas bolghanda ghana ol jerde tirshilik te, damu da, bolmys ta saqtalady.
Qazir qazaqtyng bolmysynan tys myna kenistikte basqa mәdeny últtyq bolmystar da tirshilik etedi. Sonda qazaq ýshin «ishki» jәne «syrtqy» bolmystyq qarym-qatynasty naqtylau degen jauapkershilik әrdayym saqtalady degen sóz. Yaghni, ózining bolmystyq qúndylyqtary men basqalardyng qúndylyqtaryn da esepke alu mindeti, onyng konstitusiyalyq qúqyqtyq kenistigine ainalady. Sonda qazaq bolmysy ýshin býgingi jaghday "ýsh radiusta" әreket etudi, soghan beyim boludy mindetteydi.
Endi qazaq býgin óz ishinen shyqqan "neosalaftardyng normalaryn" toqtatudy talap etse, onda qazaq ózining ghasyrlar boyy qalyptasqan bolmystyq ereksheligin saqtaudy dert etip otyr degen sóz. Qazaqtyng derti ol - bolmystyq dert. Ony memlekettik instituttan, ýkimetten talap etuge qúqyly. Sebebi qazaqtar búl memleketti óz bolmystyq mәni men aqiqatyn saqtau, damytu, qorghau ýshin qúrghan. Búl jaghynan kelgende "neosalafiylerge tyiym salu" shart. 
Bar mәsele jat aghymnyng diny tanymynda bolyp otyr. Diny tanym búl - adamnyng Alla men arasyndaghy baylanysynyng ortalyq platformasy. Ol sol adamdy adam qylghan tútas bolmystyng mәni. Adam ishtey Allamen jeke baylanys qúrghanymen, syrttay osy bolmystan әste bólek bola almaydy. Sebebi, din qúbylysy tek qana adamnyng ishki senimi, sanasy, ishki tәjiriybesinen ghana túrmaydy. Ol aldymen sol adamnyng tirshilik kenistigi men uaqytyndaghy әleumettik sharttarmen ruhany ortaq sezinu psihologiyasyn qamtamasyz etip baryp, jeke qúlshylyghyn jýzege asyrady. Yaghni, onyng dindesterimen ortaq tuystyq sezimi men baqyt, aqiqat, senim men maqsat birligin sezinui shart. Osy sezim, tanym, senim men ortaq sana arqyly olardyng ortaq mәdeniyeti yaghni, bolmysy olar ýshin eng basty qorghangha ainalady. Sondyqtan da biz kez kelgen mәdeniyetting mazmúnynda din qúbylysy bar dep aitamyz. 
Endi osy bolmys salafiylik diny tanymmen qazaqty jikke bóldi. Bir qazaq ekinshi bir qazaqqa dos, tuys, dindes bauyr emes, kerisinshe ózara qarsy jaqtaghy bóten tarapqa ajyratyp jiberdi. Ekeui de bir-birin qútqaru nemese aqiqatty ózderining jaghynda dep eseptedi, solay tanyp, bildi. Búl qúbylys ghasyrlar boyy ortaq tuystyq sezimmen qalyptasqan qazaq bolmysyn bólshekteuding basty sebebi degen sóz. Eki tanym, eki últtyq bastaugha ainalary haq. Oghan negiz de joq emes. Keshegi kenestik rejimning últsyzdandyru ýderisinen keyin qazaq orys tildi jәne qazaq tildi bolyp jiktele bastady. Songhy shiyrek ghasyrda orys tildi qazaq pen qazaq tildi qazaqtyng jeke diny tanymy qalyptasyp ýlgerdi. Sonda qazaq diny tanymy men tili jaghynan da qayshylyqqa týsip otyr. Bara bara eki jaq agressiyalyq, tanymdyq platformasy bar minezdegi, bolmystaghy eki últqa ajyraydy. Búl Qazaqstan degen memleketti qúrushy qazaq degen últtyng bolmystyq túrghydan ekige bólinuine aparyp soghady da, memlekettilikting bayandylyghyna eng basty qauipti tughyzady. 
Sondyqtan kesh te bolsa, memleketting túraqtylyghy men bayandylyghy ýshin, ekinshi jat diny tanymnyng yaghni, salafizmning tirshiligine tosqauyl qong shart. Búl sheshim býgin elding tynyshtyghyna da, ózara qyrghy qabaqtyq, jattanu, mýmkin jaulasu psihologiyasyna deyin baryp, nәtiyjesinde taghy agressiyalyq qylmys toptary shyghuy yqtimal. Biraq búdan qazaq bolmysy aman qalady. Tútastyghy men tarihy tәjiriybesine qayta oralyp, últtyq birligine qauyshady.Ol degenin, elding bolashaghy ýshin de qazaq bolmysy ýshin de eng qajetti shart. 
Memleketting últtyq qauipsizdik qúrylymdary, ýkimet pen biylik, parlamenttegiler men qúqyq qorghaushylary bәri birauyzdan osy bolmystyq aqiqatty negizge alghanda ghana qazaqtyng bolashaghyna jarqyn qadam ashylatyn bolady.

Qúrmetpen, 
Halyq atynan, últ janashyry
professor
Dosay Kenjetaev
L.N. Gumiylev atyndaghy EÚU
, ASTANA

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2563