Búl jaghday qazaqy qaymaghy búzylmaghan ónir - Qyzylorda oblysynda oryn alyp otyr. Osy kezge deyin qazaghy az aimaqtarda qazaqtar qorlanyp jatsa, «sazayyn beretin ruhty qazaqtar az aimaq qoy, әitpese Qyzylordada nemese Manghystauda bolsynshy, sybaghasyn alar edi» dep óz-ózimizdi júbatqan bolyp jýrdik. Elding 99 payyzyn qazaqtar qúraytyn Qyzylorda ónirinde sheteldikterding bas kótere bastauy dabyl qaghylghandyghyn, shydamnyng qyzyl syzyqtan asqandyghyn kórsetedi. Astamshyldyqtyng sheginen asqan oqighagha keler bolsaq, Syr ónirindegi múnayymyzdy óz qolymyzben qytaylyqtargha qazyp әperip, ony tasyp әketuine deyin kómektesken qazaq júmysshylaryn aqysynan aiyryp, aldap soghuynda. Búl qorlyqty istep otyrghan qytaylyqtardyng basqaruyndaghy «Qazgermúnay» birlesken kәsiporny.

Al «SNPS-Ay-Dan Múnay» kompaniyasy Tasbógetten 3 shaqyrym jerge múnay qaldyqtaryn tógip jatqany jerinen ústaldy. Qyzylorda oblysynda turistik vizamen jýrgen qytaylyq azamattardyng múnayymyzgha barlau jasap jýrgen jerinen qanshama ret ústaldy. Ata-babamyz qaldyrghan múrasy-qazba baylyqtarymyzdy tartyp alyp, janymyzben, qanymyzben qorghaghan jerimizdi lastauymen qosa janymyzgha batatyny últymyzdyng úyasyn da lastaugha, qyzdarymyzgha auyz saluy bolyp túr. Búl jaghdaylar tek kórgenderimiz, al kózge kórsetpey istep jatqan sharualary qanday bolar eken.

Búl jaghday qazaqy qaymaghy búzylmaghan ónir - Qyzylorda oblysynda oryn alyp otyr. Osy kezge deyin qazaghy az aimaqtarda qazaqtar qorlanyp jatsa, «sazayyn beretin ruhty qazaqtar az aimaq qoy, әitpese Qyzylordada nemese Manghystauda bolsynshy, sybaghasyn alar edi» dep óz-ózimizdi júbatqan bolyp jýrdik. Elding 99 payyzyn qazaqtar qúraytyn Qyzylorda ónirinde sheteldikterding bas kótere bastauy dabyl qaghylghandyghyn, shydamnyng qyzyl syzyqtan asqandyghyn kórsetedi. Astamshyldyqtyng sheginen asqan oqighagha keler bolsaq, Syr ónirindegi múnayymyzdy óz qolymyzben qytaylyqtargha qazyp әperip, ony tasyp әketuine deyin kómektesken qazaq júmysshylaryn aqysynan aiyryp, aldap soghuynda. Búl qorlyqty istep otyrghan qytaylyqtardyng basqaruyndaghy «Qazgermúnay» birlesken kәsiporny.

Al «SNPS-Ay-Dan Múnay» kompaniyasy Tasbógetten 3 shaqyrym jerge múnay qaldyqtaryn tógip jatqany jerinen ústaldy. Qyzylorda oblysynda turistik vizamen jýrgen qytaylyq azamattardyng múnayymyzgha barlau jasap jýrgen jerinen qanshama ret ústaldy. Ata-babamyz qaldyrghan múrasy-qazba baylyqtarymyzdy tartyp alyp, janymyzben, qanymyzben qorghaghan jerimizdi lastauymen qosa janymyzgha batatyny últymyzdyng úyasyn da lastaugha, qyzdarymyzgha auyz saluy bolyp túr. Búl jaghdaylar tek kórgenderimiz, al kózge kórsetpey istep jatqan sharualary qanday bolar eken.

Bir tanqalarlyghy, kókeyde sheteldik kompaniyalargha qatysty ýkimetting qaulylary, qarjy daghdarysy kezinde júmysshylardy qysqartpaugha baylanysty memorandumdar, qysqasy Qazaqstannyng normativtik aktileri «Qazgermúnay» BK» ýshin arnalmaghan ba degen súraq tuyndaydy. Sebebi zanymyzdy qansha jerden búzyp jatsa da bir ret osy qytaylyq kompaniyalargha qatang shara qoldanghanyn estigen ne oqyghan emespin. Sonday-aq qytaylyq kompaniyalardyng Syr ónirindegi qoqan-loqqylary turaly nege birde bir búqaralyq aqparat qúraldarynyng auzyna ilikpeydi? Mening oiymsha jergilikti biylik organdary da BAQ-ta qu bastyng qúlqynyn ghana oilap, auzyn qytaydyng qarjysyna toltyryp alghandar ma degen kýdik keledi.

Búl kompaniyadan kóptegen jergilikti firmalar tiyisti júmysy men aqysyn ala almaghandyqtan júmysshylardyng enbekaqysyn birneshe aigha keshiktire bastady. Qytaylyq kompaniyalardan tek óz júmysshylary ghana emes endi oghan bir top: «Qyran» JShS, «NúrPromStroy» JShS, «Tehnotek» JShS, t.b. kóptegen jergilikti firmalar zardap shege bastady.  «Qazgermúnay» BK-na tek qana «Qyran» JShS-ning ózi 2010 jyldyng birinshi toqsanynda 130  myng tonnadan asa múnayyn tasyp, yaghny 270 mln. tengening qyzmetin kórsetse de aqysyn ala almay otyr. Al «Qyran» JShS Qyzylorda oblysyndaghy betketútar kópsalaly iri kәsiporyn bolyp tabylady. Jergilikti azamattardyng kýsh-quatymen qúrylghan búl kәsiporyn oblystaghy kóptegen otbasylardyng nәpaqa tauyp jýrgen júmys kózi. 2002 jyldan beri «Qazgermúnay» BK - men birge ortaq júmystar atqaryp keldi. Kelisim sharttargha sәikes barlyq jýktelgen mindetterdi uaqytqa say, sapaly atqarghan. Alayda 2009 jyldyng mamyr aiynda «Qazgermúnay» BK» basshylyghyna Lu Chjy atty qytaylyq azamat bas diyrektor bolyp kelgeli, túraqty jaghday kýrt ózgergen. Kelisim sharttaghy kózdelgen kelisimder qasaqana qoldan búzylyp, atqarylghan júmystardyng aqysyn keshiktiru, oryndalghan júmystardy qabyldamau, tiyisti aktilerge qol qoymau siyaqty óreskeldikterge jol berip otyrghan.

Kompaniya basshylyghyna Lu Chjy taghayyndalghaly, әrbir azamat­tyng otbasylyq, materialdyq jaghdayy, biylikpen qarym-qatynasy, biylik basshylarymen baylanysy, biylikting sayasatyna kózqarasy turaly aqparattardy jinaqtaghan. Osy aqparattargha sәikes keybir azamattardy ózine «qyzmet» etuge shaqyrady. Joghary enbekaqy, materialdyq kómekter úsynylghan. Nәtiyjesinde kóptegen «ashyqauyzdardy» ózine tartyp alady. Qalghandaryna ashyq týrde «jogharydaghylardyng bәrimen baylanysym bar, maghan eshtene istey almaysyndar» degen siyaqty psihologiyalyq qysymdar jasaghan. Sonday-aq Lu Chjy myrzanyng Qytaydyng memlekettik qauipsizdik organynyng mayor shenindegi qyzmetkeri ekendigi jóninde aqpar da kelip týsti. Bas ofiysinde ornalasqan aqparattyq alyp qúrylghylar men jerseriktik antennalargha tek qana Qytaydan kelgen arnayy mamandar ghana jiberiledi eken. Al onyng teledidar kóruge arnalmaghany kórinip-aq túr. Sonday-aq jýieli týrde qytay mәdeniyetin, sayasatyn nasihattaudy qolgha alypty. Qazir mynaday әngime keng tarap ketipti, «Bizding zamanymyzgha deyingi birinshi ghasyrda Qytaydyng eki súlu qyzy qazaqtargha úzatylghan. Olardan kóp-kóp úrpaqtar tarady. Demek, biz tuystarmyz» dep sanamyzgha qytaydy tuysqan etip siniru bastalypty. Búl pikirding qaydan shyqqanyn sezip otyrghan bolarsyz. Qyzylordalyq naghyz qazaqy ruhty jastardy qytaylandyru ýshin jappay Qytaygha oqugha jiberudi jolgha qoyypty. Tipti Qazaq-Qytay instituty degendi estigeniniz bar ma? Al ol institut Qyzylorda qalasy Michurin túiyghy, 1 a meken jayynda ornalasqan. Qyzylordadaghy búl jaghdaydy eshkimge estirmey, bildirmey, ayaghynyng sybdyryn shygharmay qazaqtyng tórine qytaylyqtar shyghyp keledi dep baghalaymyn.

Qyzylordadaghy qytaylyq kompaniyalardyng jýgensiz ketui jerimizde zansyz qytaylyq migranttardyng keluine jol ashuda. Oghan sol kompaniyanyng ashanasynda, t.b. jerinde júmys istep jatqan qytaylyq júmysshylar dәlel bolady. Osynday basynushylyqpen betbe-bet kelip otyrghan júmysshylar jergilikti bolghanymen, qúqyghyn qorghaugha qauqarsyz. Etken enbekting óteminen birneshe ay qaghylghan son, ashu-yzagha bulyghyp otyr. Osy kezge deyin Qyzylorda oblysynda sheteldik azamattar men jergilikti azamattar arasynda qaqtyghystar oryn almapty. Endi búl jaghday aralaryna syzat týsiruge deyin aparatyn synay bayqalady. Jana oqu jylynyng aldynda әdette qarbalasyp jatatyn el biyl uaqyt ozdyrugha mәjbýr. Sondyqtan tyghyryqqa tirelgen jergilikti azamattardyng múnyna qúlaq asyp, mýmkindiginshe qaqtyghystyng aldyn alghan jón bolady dep esepteymiz.

Asylbek Bayjan

"Jas qazaq ýni" gazeti