Auyl  sharuashylyghy – Qazaqstanda basymdyqtaghy salalardyng biri. Jyl sayyn memleket kóktemgi egis jәne kýzgi egin jinau nauqany kezeninde diyzelilik otyn baghasyn arzandatu jolymen auylsharuashylyq tauar óndirushilerin subsidiyalaydy. Subsidiyalanatyn diyzelidik otyn kólemi jylyna 700 myng tonnany qúraydy, ol jalpy tútynylatyn janarmaydyng 6/1-i.           

Degenmen, jyl sayyn kóktemgi jәne kýzgi egin nauqany túsynda auylsharuashylyq enbekkerleri tarapynan diyzelidik otynmen qamtamasyz etuge baylanysty aryz- shaghymdar kóbeye týsetini jasyryn emes. Olardyng basym kópshiligi jenildikti janarmay bóluding qoldanystaghy jýiesi tiyimsiz dep esepteydi. Búl, negizinen, memleket tarapynan diyzelidik otyngha qoyylghan naqty baghamen satyp alugha qol jetkizuding qiyndyghyna baylanysty tuyndar otyrghan jayt. 

Qoldanystaghy jýie boyynsha, eng aldymen,  salalyq  ministrlik (Energetika ministrligi) ónirlerding súranysyna qaray arzandatylghan diyzelidik otynnyng naqty kólemin bóledi, ol jergilikti atqarushy organdardyng ótinishterining negizinde jasalady. Búdan keyingi kezek  әkimdikterding enshisinde, jergilikti әkimdikter arzandatylghan diyzelidik otyndy ónirlerge jetkizuge mindetti operatorlardy taghayyndaydy. Biraq, osy tizbektegi býkil kemshilik dәl osy jerde bastalady. Oblystarda әkimdikter bekitken operatorlar diyzelidik otynnyng tiyisti kólemin tútastay maqsatty baghytta paydalanbay, naryqtyq baghasymen satuy jii kezdesedi. Múndaghy basty mәsele operatordy anyqtau rәsimining ashyq jýrgizilmeytinine kelip tireledi. Yaghni, memleket subsidiyalaytyn diyzelidik otyn kólemin naqty tútynushylargha, yaghny auylsharuashylyq óndirushilerine tikeley jetkizetin kompaniyalardyng jauapkershiligi aiqyndalmaghan.    Ákimdikter operatordy irikteu talaptaryn tolyq jariyalamaydy, oghan qatysugha qajetti qújattardyng tizimi de ashyq kórsetilmeydi. Yaghni, kimge jәne qansha bólingenin kórsetetin tetikter joq. Búl negizinen operatorlardy irikteu jónindegi komissiyanyng júmysynda kemshilikter bar ekenining dәleli.

Sharualardyng negizgi mәselesi –  ózderine arnalghan, memleket baghasyn naqty belgilegen arzan otyngha qol jetkize almau. Diyzelidik otyn jetkizushi retinde tandalghan operatorlar kóbinese oblys ortalyqtarynda ornalasady,  olardyng kópshiligining menshiginde qajetti resurstar –  otyndy saqtau qoymalary, tasymaldaugha arnalghan kólikter joq.  Atalghan resurstardy jalgha alghan jaghdayda tiyisinshe olardyng shyghyndary da kóbeyetini sózsiz. Al,  búl shyghyndardyng ornyn operatorlar janar-jagharmaydyng kóterme baghasyn naryqtyq baghamen tenestiru arqyly óteuge tyrysady. Osylaysha, memleket jasap otyrghan jenildikter qymbatqa týsude. Jasandy kedergiler saldarynan diyzelidik  otynmen qamtamasyz etu jýiesinde tuyndaghan týitkilder auylsharuashylyq tauar óndirushilerining adymyn jazdyrar emes. 

Osy uaqytqa deyin diyzelidik otyn jetkizushi operatorlardy «Janar- jagharmay» qauymdastyghy úsynyp keldi jәne sodan keyin olardy әkimdikter bekitedi. Alayda, auylsharuashylyq tauar óndirushileri tarapynan shaghymnyng kóbengi, arzan otynnyng auylgha jetpeui  búl jýiening kemshiligi kóp ekenin bildirude. Sonday-aq,  auylsharuashylyq óndirushileri jenildikpen beriletin otyndy birkelki paydalana almay otyr. Aytalyq, iri sharua qojalyqtarynyng qoly úzyn jәne de olar arzan otyndy múnay bazasyna ózderi baryp, tiyep alyp ketedi.  Al, úsaq sharuashylyqtardyng qolynda onday mýmkindik joq ekeni mәlim, olar jol, kólik shyghyny jәne  t.b. sebeptermen ózderine tiyesili diyzelidik otyngha qol jetkize almaydy. Osydan baryp jaqyn jerdegi janarmay qúy beketinen bólshek sauda baghasymen satyp alugha mәjbýr bolady. Osy sebepten elimizding keybir audandarynda diyzelidik otyngha súranys 30%-gha ghana qamtamasyz etilgen.

Sondyqtan, jenildikti diyzelidik otyn әrbir sharuashylyqqa  jetui ýshin qoldanystaghy jýiege ózgertuler engizip,  operatorlardyng jauapkershiligin kóteru, jana tetikter әzirleu mәselesi kezek kýttirmeydi. Jergilikti sharualar men kәsipkerler operatorlar sanyn kóbeytudi, olardy irikteu rәsimine jergilikti janarmay qúy beketterining qojayyndaryn qatystyrudy úsynady.  Diyzelidik otyndy bólu rәsimderin ózgertu, operatordy tandau ýderisining ashyqtyghy – mine, auylsharuashylyq tauar óndirushilerin mazalaytyn súraqtar osynday.

Sonday-aq, operator retinde bekitilgen kәsipkerlik subektilerinin  múnay ónimderin jetkizu salasyndaghy júmystardy oryndaugha qúqyghy boluy tiyis jәne diyzelidik otynnyng vagondyq partiyalaryn tasugha jәne tólep alugha qarajaty boluy mindetti. Sonda ghana olar JJM-men qamtamasyz etu júmystaryna qatysa alady. 

Múnyng bәri sharualardyng egin nauqany kezinde shyghyndaryn azaytyp, ónimning ózindik qúnynyng qymbattamauyna septigin tiygizui tiyis.

Abai.kz