Elbasy N.Nazarbaevtyng memle­ke­timizdi órkendetu jolyndaghy sayasaty býginde kóptegen memleketter ýshin ýlgi boluda. Qazirgi tanda әlemdik qoghamdastyq Qazaqstannyng ústanghan sayasatyn, halyqaralyq baghyttaghy qol jetkizgen jetistikterin moyyndap, bilip otyr. Tәuelsizdik alghan jyldardan beri alyp qaraytyn bolsaq, elimizde Elbasy sayasatynyng arqasynda kóptegen iri reformalar, onyng ishinde әleumettik-ekonomikalyq, sayasiy-mәdeni, ruhany salalardaghy manyzdy sharualar jýzege asyryldy. Sayasy sarapshylar Qazaqstannyng az uaqyttaghy jetistikterin eldegi túraqtylyq, últaralyq dostyq pen toleranttylyqpen baylanys­tyrady.    

Múnyng erekshe mәni bar. Sebebi, túraqtylyqty óz damuynyng negizi etip almaghan elding bolashaghy da búlynghyr bolatyny aidan anyq. Elbasy – halqyn shyn sýietin, perzenttik paryzyna adal, elin birlik pen yntymaqqa úiytumen kele jatqan túlgha.  Elimizding damu dingegine ainalghan Últ jospary – últ pen úlystardy úiystyratyn, ótkir de útqyr iydeyagha qúrylghan ortaq is. Elbasy úsynghan 5 institusionaldyq reforma jalpyjúrttyq dengeyde birden qoldau tauyp, halyqtyq reforma degen layyqty atqa ie boldy.

Búl jana Últ josparynyng kókjiyegi ken, manyzy men nәtiyjesi orasan zor ekenin aighaqtaydy. Qazaq eli kýn sanap kórkeyip, damyp kele jatqany aqiqat. Elba­synyng reformalyq baghdary jәne onyng oryndalu jolyndaghy tiyanaqty 100 qadamy elimizding ósip-órkendeuindegi tezdetkish sebepkeri. Osy jýieli josparda memleket tarapynan halyqtyng ruhaniy-mәdeny damuyna da basa nazar audarylghan.

Býginde memleketting basty maq­saty – әlemdegi bәsekege qabi­letti 30 elding qataryna enu jәne Ekono­mikalyq yntymaqtastyq pen damu úiymyna mýshe elderding standarttaryn  Qazaqstanda da engizu bolyp tabylady.

Álemning iri alpauyt elderi osynday úzaq merzimdi strategiyalyq damu jýieleri arqyly zannyng ýstemdigin myzghymas qaghida retinde halyqtyng sanasyna berik engizip. Sol arqyly olar eshkim kýtpe­gen órkendeuge, qúqyqtyq tәrtipke qol jet­kizdi.

Osy rette, osy bes reformanyng bireui – menshik qúqyghyna kepildik beretin, kәsip­kerlik qyzmet ýshin, kelisimsharttyq mindet­temelerdi qorghau ýshin jaghday jasaytyn zannyng ýstemdigin qamtamasyz etu, sot jýiesine reforma jýrgizu. Búl, bir jaghynan, «Qazaqstan-2050» strategiyasyn tiyimdi әri nәtiyjeli jýzege asyrudyng manyzdy bir tetigi bolsa, ekinshi jaghynan Ata Zanymyzda jariya etilgen qúqyqtyq memleket qúrudyng negizgi ústanymy bolyp tabylady. Búl – elimizding ekonomikalyq túrghyda tabysty damuynyng birden-bir kepili. Búl – Qazaqstanda tolyqqandy naryqtyq ekonomika qalyptasqanyn jәne memlekettik sayasatta sonday ekonomikanyng basty qaghidalary zang túrghysynan qorghalatynyn bildiredi. Zang ýstemdigin qamtamasyz etu – zandylyq qaghidasynan tuyndaytyn týsinik qana emes, ol kýndelikti ómirde qúqyqtyq tәrtipti saqtaudyng basty talaby. Kez kelgen salada – qúqyq qorghau, ekonomika, әleumettik, bilim beru, kәsipkerlik jәne t.b. salalarda zandarmen belgilengen qúqyqtyq tәrtip ornyqqan. Sol tәrtipti saqtau zang ýstemdigi qaghidasynan bastau alady. Ásirese, naryqtyq ekonomikagha negizdelgen qoghamdyq qatynastarda búl qaghidanyng myzghymastyghy ekonomikany damytuda sheshushi manyzgha iye. Preziydentimiz zannyng ýstemdigin qamta­masyz etu degende onyng osy qyryna nazar audardy. Óitkeni, Qazaqstannyng býgingi damu kezeninde shaghyn jәne orta biznesti damytu, azamattarymyzdyng iskerlik bastamalaryna qoldau kórsetu tabysty damuymyzdyng kepili retinde qarastyrylady. Tәuelsiz Qazaqstan býginde ózining әleumettik-ekonomikalyq jәne sayasy damuynyng jana dengeyine kóterildi. Endeshe zandardy qoldanu, oryndau jýiesi de osyghan say boluy kerek. Búl rette azamattardyng sot tóreligine qol jetimdiligin jenildetu ýshin sot jýiesi instansiyalaryn ontaylandyru, yaghny bes satyly jýieden, ýsh satygha kóshu qaralaghan. Sonyng arqasynda isterdi sózbúidagha salmay jyldam ayaqtaugha mýmkindik tuady. Al sottardyng ashyqtylyghy sybaylas jemqorlyqtyng jolyn kesip qana qoymay, júrtshylyqtyng senimin nyghaytugha tiyis.

Sonymen qatar sudiyalyqqa ýmitkerler de qatang sýzgiden ótedi, endi olar búrynghyday sot alqasynyng úsynysymen emes, 7 jyl boyy osy qyzmetke layyqty ekenin dәleldegen song baryp taghayyndalady. Mindetti týrdegi talap – sot isterin jýrgizuge qatysudyng 5 jyldyq ótili. Sudiyalyqqa ýmitkerler sottarda stiypendiya tólenetin bir jyldyq taghylymdamadan ótedi. Bir jyldyq taghylymdamadan keyin sudiya bir jyldyq synaq merziminen ótedi.

Nelikten sudiyalargha osynshama kónil bólinip otyr, memleketimiz demokratiyalyq el bolghandyqtan adamnyng qúqyghyn, bostandyghyn, ya kemitetin ya tómen týsiretin tek qana sot sheshimi, ol sot sheshimin shygharytyn jalghyz – Sudiya. Sondyqtan sudiyanyng biliktiligi men parasattylyghy, zandylyghy osylay kýshey kerek. Al investisiyalyq daulardyng sapaly qaraluy sudiyalardan birqatar tiyisti salalar men qúqyqtyq instituttargha arnayy beyimdelgen bilimdilikti, jalpy alghanda, daulardy sheshude neghúrlym praktikalyq túrghyda mashyqtanudy talap etedi.

Búl salyqtyq, kedendik, jer qoynauyn paydalanu, qorshaghan ortany, ziyatkerlik menshikti, bәsekelestikti jәne tabighy monopoliyalardy qorghau, taghy basqa da daulargha qatysty bolady. Sot jýiesining aldynda túrghan ózek­ti mәselening biri – kәsipkerlik subek­tileri qatysatyn sot isterining qaraluyn jedeldetu, sot óndirisin jenildetu, tóreshildik resimderdi azaytu.

Elimizde jana zannamalyq reformalar әr jyldary tabysty jýrgizilip keledi. Sonyng biri – Azamattyq prosestik kodeksting (APK) jana jobasy.

Jobanyng maqsaty – azamattardyng konstitusiyalyq qúqyqtaryn, zandy túlghalardyng mýddelerin sotta qorghaugha baghyttalghan zannamany janghyrtu. Jana redaksiyada azamattyq qatynastardyng barlyq salalarynda qúqyq ýstemdigi qamtamasyz etiledi.

Qoldanystaghy kodeksti qayta qarau qazirgi zamannyng jana talaptaryna sәikes, azamattyq prosesti keshendi týzetuding aiqyn qajettiliginen tuyndady. Sot organdarynyng tәuelsizdigin nyghaytyp, әdilettilikke qol jetkizu mýmkindikterin barynsha keneytedi. APK jobasynyng jana redaksiyasynda sotta bitimgerlik resimderdi qoldanudy jetildiru, sot isin jenil әri jedel jýrgizu, sot aktilerin joghary satylarda qayta qarau mәseleleri aiqyn kórinis tapqan. Sonday-aq, daulardy retteuding sottan tys jәne sotqa deyingi tәrtibi jana túrghydan tújyrymdalghan. Jana redaksiyada talapkerding prosestik qúqyqtary men mindetterin saqtau maqsatynda mindetti ókildik etu institutyn engizu kózdelgen. Osy rette, talapkerge ókildik etushilerding joghary zangerlik bilimining boluy mindetteledi.

Sonymen birge, Jogharghy Sotta Ákimshilik prosestik kodeksting jana jobasyn әzirleu júmystary da jýrgizildi. Búl kodeks qúqyqtyq daulardy jariya týrde sheshuding jana tetigi bolyp tabylady. Múndayqadam ózara is-qimylbarysynda memlekettik organdar tarapynan qysym jasaushylyqtyng jolynkesedi.

Osy zang jobasy ayasynda, sot tuyndaghan qatynastardy retteytin zannamany múqiyat zerdeleydi, taraptardyng barlyq mýmkin bolatyn әri jetkilikti dәleldemeler úsynuyn qamtamasyz etedi. Sondayaq,tarap tardyng ózara bitimge kelu sharalaryn qabyldauy tiyis.

Jana kodekste jariyalyqúqyqtyqsipattaghy kiykiljinderdi sheshuding tәrtibi retteledi. Ákimshilik әdiletjýiesi lauazymdy túlghalar men basqaru organdar tarapynan bolatyn kez-kelgen tәrtipbúzushylyqtyng aldyn alyp, jedel әri tiyimdi sheshudi kózdeydi. Búl tetikter memlekettik basqarudynsapasyn aitarlyqtay jaqsarta týsedi.

Atalghan joba әkimshilik sot isin jýrgizudi qúqyqtyq retteuding býkil әlemdik tәjiriybesine sәikes әzirlengenin.

Jalpy alghanda, zamanauy talapqa sәikes, respublikamyzdyng sot jýiesinde elektrondy sot óndirisin engizu júmystary qarqyn aldy. «Sot kabiyneti» jýiesi arqyly «Sot qújattarymen tanysu» serviysi, sot prosesterin beynedybysjazbajýiesi, SMS jәne elektrondy habarlamalar taratu sekildi jobalar jýzege asyryluda.El keleshegining tabysty boluy­na jeteleytin búl qújat aghym­daghy tarihy satyda elimiz ýshin airyqsha jәne joghary strategiyalyq qúndylyqqa iye. Birinshiden, Últ jospary Elbasymyz N.Nazarbaevtyng janghyrtu ýderisining ýzdiksizdigi men bólinbestigin, memleket pen qogham damuynyng shynayy sabaqtastyghyn aiqyndaytyn basqarushylyq stiylin barynsha ýzdik týrde beyneleydi. Preziydent memleketting immundyq jýiesin túraqty týrde nyghaytyp otyru kerektigin aiqyn týsinedi. Osy túrghyda, «100 qadam» – «Qazaq­stan-2050» strategiyasynda jәne «Mәngilik El» jalpyúlttyq iydeyasynda qalanghan sheshushi basym­dyq­tardy jýzege asyrudyng naqty jol núsqaushy kartasy. Baghyt – aiqyn, maqsat – anyq, yaghny aldymyzda Últ josparyndaghy refor­malardy kezen-kezenimen jýzege asyru men naqty maqsat­targha qol jetkizu mindeti túr. Búl orayda, Elbasynyn: «Bes refor­manyng әrqaysysy boyynsha 20 qadamnan bolyp, jalpy esebi – 100 qadam jýzege asyrylady. Búl júmys onay emes, búryn-sondy jasalmaghan. Sondyq­tan da, barlyghymyzdan intellek­tualdyq jiger, jaqsy júmys talap etu jigerlenedi, әri jauapkershilik jýkteydi.

Memleket basshysynyng sarabdal sayasatynyng nәtiyjesinde biz daghdarystan damugha, yaghny qiyn-qystau uaqytqa qaramastan, ósip-órkendeuge beldi bekem budyq. Elbasymyzdyng reformalar josparyn Últ jospary dep atauy da tegin emes. Búl auqymdy reformalardy jýzege asyru ýshin әrbir azamat, azamattyq qogham tikeley atsalysu­lary kerek. Reformalardy jýzege asyru arqyly biz últtyq sanany ózgertemiz, ota­n­shyl­dyqty arttyramyz, el birligin nyghaytamyz, tәuelsizdigimizdi mәngilik etemiz.

Abai.kz