Ár baspa tabaqqa 150 myng tenge beru qarastyryluda

Juyrda Almaty qalasyndaghy Últtyq kitaphanada Parlament mәjilisining kóshpeli otyrysy ótip, «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine mәdeniyet mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» Zang jobasy talqygha salynghan bolatyn. Parlament deputattary bastaghan júmys toby otyrysynyng Almaty qalasynda ótui beker emes. Sebebi әsem shahar elimizding mәdeniyeti men ruhaniyatynyng myzghymas oshaghy, - dep jazady "Týrkistan" aptalyghynyng tilshisi.

Zang jobasyna engizilgen týzetuler kópten beri kópting kónilinde jýrgen mәselelerge baghyttalghan. Atap aitqanda, avtorlardy qoldau, qoghamdyq manyzy bar әdebiyetter shygharu jәne ony memlekettik kitaphanalargha jetkizu, memlekettik satyp alu tetigin jetildiru, teatrlardyn, kitaphanalardyng jәne ózge de mәdeniyet úiymdarynyng qyzmeti ýshin jaghdaydy jetildiru siyaqty týitkilderding kýn tәrtibinen týspegenine biraz jyldyng jýzi. Ásirese, qolyna qalam ústaghan qalamgerlerding janayqayyna ainalghan qalamaqy mәselesining mardymsyzdyghy talay maqalagha arqau bolghany belgili. Nebәri 2 myng danamen shyghatyn kitaptyng kitaphanalargha jetpey, oqyrmannyng qolyna tiymey qaluy týitkilding naghyz sharyqtau shegine jetkenin anghartsa kerek.

Jiynda sóz alghan Parlament Mәjilisi tóraghasynyng orynbasary Gýlmira Isimbaeva: «Memleket ýshin mәdeny damugha túraqty kónil bólip otyru – mindet. Búl baghytta atqarushy ýkimetting de, zang shygharushy parlamentting de birigip isteytin júmystary barshylyq. Ásirese, birqatar zandardyng qayta qaraluy mәdeny salagha qatysty qújattardyng tez arada jetildiriluin qajet etude. Jalpy júmystyng jemisti boluy – zandyq negizdegi tetikterding naqty júmys isteuine baylanysty. Mәdeniyetke qatysty da solay. Bizding deputattyq top mýsheleri mәdeny mekemelerding statusy, qyzmetine qatysty kóptegen jana normalardy әzirleuge qatysyp otyr», – dese, Parlament mәjilisining Áleumettik mәdeniy-damu komiytetining mýshesi, júmys tobynyng jetekshisi Bekbolat Tileuhan: «Byltyrghy jyldyng kýzinde bastalghan júmys tobynyng otyrysy on ýsh basqosu ótkizip, Zang jobasyna jýzden asa týzetu engizdi. Yaghni, Zang qoghamdyq qarym-qatynasty retteu ýshin jasalady. Onyng ayaqqa túsau bolmauy ýshin mәseleni bayypty týrde qarastyru kerek» degendi jetkizdi.

Al mәdeniyet jәne ruhaniyat salasynyng maytalmandarynyng qolyna tiygen jana Zang jobasy osy olqylyqtardyng ornyn toltyrmaqshy. Mәselen, 3-punkttegi 8-bapta: «Teatr, muzyka jәne kino óneri, mәdeny demalys qyzmeti, kitaphana jәne muzey isi salasynda oblystyn, respublikalyq manyzy bar qalanyng jәne astananyng memlekettik mәdeniyet úiymdaryn qúrady, qayta úiymdastyrady, taratady, sonday-aq olardyng qyzmetin ýilestirudi jýzege asyrady» degen sózder «uәkiletti organmen kelisu boyynsha Qazaqstan Respublikasynyng zannamasynda belgilengen tәrtippen qatar, muzyka jәne kino óneri, mәdeniy-demalys qyzmeti, kitaphana jәne muzey isi salasynda oblystyn, respublikalyq manyzy bar qalanyng jәne astananyng memlekettik mәdeniyet úiymdaryn qúrady, qayta úiymdastyrady, taratady» degen sózdermen auystyru mәselesi keninen talqygha salyndy. Búl jóninde Parlament Mәjilisining Áleumettik mәdeniy-damu komiytetining hatshysy Beybit Mamraev: «Songhy ýsh jyldyng ózinde respublikamyzda 37 kitaphana, 2 teatr, 1 muzey jabylyp qalghan. Yaghni, mәdeny oshaqtardyng ashylyp, jabyluy jónindegi derekten Mәdeniyet jәne sport ministrligi habardar boluy kerek degendi qúptaymyn» degen pikirin aitsa, Almaty qalasy әkimining orynbasary Arman Qyryqbaevtyng da uәji oryndy shyqty. «Ýshinshi punktti konseptualdy týrde qoldaugha bolady. Áriyne, әkimdik belgili bir óner oshaghyn jabu jóninde ministrlikpen keliskeni jón shyghar. Alayda budjet jergilikti әkimdikting qoldauymen qarjylandyrylady. Múny da eskeru kerek. Eger biz qalada balalar baqshasyn ashsaq, Bilim jәne ghylym ministrligimen kelisimge kelmeymiz ghoy. Ákim aqsha tauyp, ashqysy kelse, onyng bәrin ministrlikke aityp otyruymyz qajet pe? Qúdaygha shýkir, Almaty qalasynda mәdeny oshaqtardyng bәri júmys istep túr», – dedi ol.

Alayda QR Jazushylar odaghynyng tóraghasy Núrlan Orazalinning pikirinshe, mәdeniyet salasy óte nәzik iydeologiyalyq sala. «Almaty qalasy – әdebiyetimizdin, mәdeniyetimizding iri ordasy. Mәdeniyetting óristeui, damuy – memlekettik sayasattyng bir bútaghy. Almaty qalasy Týrkistan qalasyna qaraghanda ózining biyligi bar, qarjylandyruy bar qala. Al respublika dengeyinen qaraghanda, ashylatyn mekemege baylanysty jergilikti biylik pen uәkiletti organ arasynda arnayy kelisim bolghannyng esh sókettigi joq. Ashylghanyn bilse, onyng jabyluyna qol qoymaugha qaqysy joq», – dedi. Osylaysha, búl bap aldaghy uaqytta qayta pysyqtaudy talap etetin boldy.

Ekinshi mәsele – kitap shygharu jәne taratu, qalamaqy jayy. Býginde elimizde baspa isi, kitap taratu mәselesi kemshin týsude. Mәselen, kenestik kezende 14 memlekettik baspa júmys istese, Tәuelsizdik alghan jyldary iri baspalar jekemenshikke ainaldy. Múnyng saldarynan kitap tirajy kýrt tómendep, qalamgerler qalamaqysy qarabaqyr bop qaldy. Yaghni, avtor – baspa – kitaphana – oqyrman konsepsiyanyng búzyluy tútas bir salanyng túralap qaluyna yqpal etti. Audan, auyldarda kitaphanalar jabylyp qaldy. Mysaly, memlekettik әleumettik manyzy bar әdebiyet baghdarlamasy boyynsha jaryq kóretin kitaptar eng kóp degende 5 myng danamen shyghady. Al jastar әdebiyetining tirajy óte az. Aytalyq, aqyn Oljas Qasymnyng kitaby «Jas tolqyn» seriyasymen «Jalyn» baspasynan 2 myng danamen shyqqan. Ár baspa tabaghyn 5 myng tenge dep eseptese, bes baspa tabaqqa 25 myng tenge ghana alghanyn aitady. Elimizde 5 myng kitaphana júmys istese, búl kitaptyng barlyq kitaphanagha jetui mýmkin emes.

«Álginde Oljas Qasym atty jas aqynnyng sózin tyndadym. Jas Oljas, jana zamannyn, tәuelsiz әdebiyetting Oljasy deuge әbden bolady! Sol Oljasqa qarap otyryp úyaldym. Biz jana buyngha qanday múra qaldyrdyq? Jas Oljastyng kitaby 2000 danamen shyghypty. 5 baspa tabaq ólenderi ýshin 25 000 tenge qalamaqy alypty. Ol búghan qalay kýn kóredi? Memleketting qamqorlyghyn sezinbegen óner – ógey bala siyaqty ómir sýredi. Men ózim sonshama ataqty aqyn bolsam da, tәuelsizdik alghan 25 jylda shyqqan kitaptarym ýshin 1 tenge qalamaqy almappyn. Sol arqyly memleket mening kәsiby shygharmashylyghymnyng layyqty baghasyn bermegen siyaqty bolyp shyghady. IYә, maghan basqa qyzmetim ýshin aqsha tóleydi jәne az emes. Biraq men aqyndyq enbegimning jemisi – óleng jinaqtarym ýshin layyqty qalamaqy alghym keledi. Búryn jazushy – qúrmetti mamandyq edi. Qazir kәsibiyler az, әuesqoylar kóp», – dedi mәselege ýn qosqan Qazaqstannyng Enbek Eri, aqyn, qogham qayratkeri Oljas Sýleymenov.

Sóitip, jana Zang jobasynda kitap taralymyn 2 myng danadan 5 myng danagha deyin úlghaytu mәselesi qarastyrylyp, qalamgerding qalamaqysy artatyn boldy. Mәdeniyet jәne sport viyse-ministri Aqtoty Rayymqúlovanyng aituynsha, búdan bylayghy kezende ókiletti organ әleumettik manyzdy әdebiyet týrlerine beriletin memlekettik tapsyrystyng shenberinde, satyp alynatyn shygharma ýshin tólem kólemin kóbeytpek. Demek, qalamger әr baspa tabaghyna eng az degende 150 myng tenge alady. Parlament Mәjilisi tóraghasynyng orynbasary Gýlmira Isimbaevanyng aituynsha, budjetti ýsh jylgha eseptegende, әdebiyetti shygharu jәne taratu mәselesine 5 mlrd tenge shamasynda qarajat ketedi eken. «Yaghni, bir jylgha 800 mln tenge jobasynda qarastyrylsa, oghan qosymsha retinde 1 mlrd 641 mln tenge bólu josparlanuda. Elimiz daghdarysqa qaramastan, osy úsynysty qoldady. Qazir ýkimetting qorytyndysyn kýtip otyrmyz. Eger Zang qabyldanyp, Elbasy qol qoysa, sol kezde sýiinshi súraugha bolady», – dep týiindedi ol óz pikirin.

Núrlan Orazaliyn, QR Jazushylar odaghynyng tóraghasy:

– Jana zang Tәuelsizdigimizding 25 jylynda irgeli ózgeristerge kenistik ashady dep senemin. Memlekettik tapsyrys boyynsha 2 myng danamen kitap shygharyp keldik. Ana tilimiz tolyq ayaqqa túryp kete almay jatqanda onyng әdebiyetining oqyrmangha jetpey jatuy ýlken mәsele. Qazaqstandaghy kórkem әdebiyet degen ýlken sala manayynda qordalanyp qalghan týitkildi sheshetin uaqyt jetti. Búryn kitapty tek basyp, shygharu bolsa, endi onyng jazyluyna múryndyq bolu qarastyryluda. Jazushy memleketpen shartqa otyrsa, shygharmasyn satady. Ol mindetti týrde jaryq kóredi. Basylghan shygharma oqyrmannyng iygiligine ainalady degen sóz. Búl tildi, әdebiyetti qorghaugha degen qamqorlyq. Qalamger qalamaqysy ong sheshilip jatsa, ruhany ómirimizde jana dýniyeler payda bolady dep esepteymin. Naghyz kәsiby túrghydan әdebiyetti damytqymyz kelsek, oghan qamqorlyq jasau kerek.

Dinara Mynjasarqyzy

Abai.kz