ءار باسپا تاباققا 150 مىڭ تەڭگە بەرۋ قاراستىرىلۋدا

جۋىردا الماتى قالاسىنداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ كوشپەلى وتىرىسى ءوتىپ، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مادەنيەت ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى تالقىعا سالىنعان بولاتىن. پارلامەنت دەپۋتاتتارى باستاعان جۇمىس توبى وتىرىسىنىڭ الماتى قالاسىندا ءوتۋى بەكەر ەمەس. سەبەبى اسەم شاھار ەلىمىزدىڭ مادەنيەتى مەن رۋحانياتىنىڭ مىزعىماس وشاعى، - دەپ جازادى "تۇركىستان" اپتالىعىنىڭ ءتىلشىسى.

زاڭ جوباسىنا ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەر كوپتەن بەرى كوپتىڭ كوڭىلىندە جۇرگەن ماسەلەلەرگە باعىتتالعان. اتاپ ايتقاندا، اۆتورلاردى قولداۋ، قوعامدىق ماڭىزى بار ادەبيەتتەر شىعارۋ جانە ونى مەملەكەتتىك كىتاپحانالارعا جەتكىزۋ، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تەتىگىن جەتىلدىرۋ، تەاترلاردىڭ، كىتاپحانالاردىڭ جانە وزگە دە مادەنيەت ۇيىمدارىنىڭ قىزمەتى ءۇشىن جاعدايدى جەتىلدىرۋ سياقتى تۇيتكىلدەردىڭ كۇن تارتىبىنەن تۇسپەگەنىنە ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى. اسىرەسە، قولىنا قالام ۇستاعان قالامگەرلەردىڭ جانايقايىنا اينالعان قالاماقى ماسەلەسىنىڭ ماردىمسىزدىعى تالاي ماقالاعا ارقاۋ بولعانى بەلگىلى. نەبارى 2 مىڭ دانامەن شىعاتىن كىتاپتىڭ كىتاپحانالارعا جەتپەي، وقىرماننىڭ قولىنا تيمەي قالۋى تۇيتكىلدىڭ ناعىز شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەنىن اڭعارتسا كەرەك.

جيىندا ءسوز العان پارلامەنت ءماجىلىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى گۇلميرا يسيمباەۆا: «مەملەكەت ءۇشىن مادەني دامۋعا تۇراقتى كوڭىل ءبولىپ وتىرۋ – مىندەت. بۇل باعىتتا اتقارۋشى ۇكىمەتتىڭ دە، زاڭ شىعارۋشى پارلامەنتتىڭ دە بىرىگىپ ىستەيتىن جۇمىستارى بارشىلىق. اسىرەسە، بىرقاتار زاڭداردىڭ قايتا قارالۋى مادەني سالاعا قاتىستى قۇجاتتاردىڭ تەز ارادا جەتىلدىرىلۋىن قاجەت ەتۋدە. جالپى جۇمىستىڭ جەمىستى بولۋى – زاڭدىق نەگىزدەگى تەتىكتەردىڭ ناقتى جۇمىس ىستەۋىنە بايلانىستى. مادەنيەتكە قاتىستى دا سولاي. ءبىزدىڭ دەپۋتاتتىق توپ مۇشەلەرى مادەني مەكەمەلەردىڭ ستاتۋسى، قىزمەتىنە قاتىستى كوپتەگەن جاڭا نورمالاردى ازىرلەۋگە قاتىسىپ وتىر»، – دەسە، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ الەۋمەتتىك مادەني-دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى بەكبولات تىلەۋحان: «بىلتىرعى جىلدىڭ كۇزىندە باستالعان جۇمىس توبىنىڭ وتىرىسى ون ءۇش باسقوسۋ وتكىزىپ، زاڭ جوباسىنا جۇزدەن اسا تۇزەتۋ ەنگىزدى. ياعني، زاڭ قوعامدىق قارىم-قاتىناستى رەتتەۋ ءۇشىن جاسالادى. ونىڭ اياققا تۇساۋ بولماۋى ءۇشىن ماسەلەنى بايىپتى تۇردە قاراستىرۋ كەرەك» دەگەندى جەتكىزدى.

ال مادەنيەت جانە رۋحانيات سالاسىنىڭ مايتالماندارىنىڭ قولىنا تيگەن جاڭا زاڭ جوباسى وسى ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرماقشى. ماسەلەن، 3-پۋنكتتەگى 8-باپتا: «تەاتر، مۋزىكا جانە كينو ونەرى، مادەني دەمالىس قىزمەتى، كىتاپحانا جانە مۋزەي ءىسى سالاسىندا وبلىستىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالانىڭ جانە استانانىڭ مەملەكەتتىك مادەنيەت ۇيىمدارىن قۇرادى، قايتا ۇيىمداستىرادى، تاراتادى، سونداي-اق ولاردىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋدى جۇزەگە اسىرادى» دەگەن سوزدەر «ۋاكىلەتتى ورگانمەن كەلىسۋ بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىندا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن قاتار، مۋزىكا جانە كينو ونەرى، مادەني-دەمالىس قىزمەتى، كىتاپحانا جانە مۋزەي ءىسى سالاسىندا وبلىستىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالانىڭ جانە استانانىڭ مەملەكەتتىك مادەنيەت ۇيىمدارىن قۇرادى، قايتا ۇيىمداستىرادى، تاراتادى» دەگەن سوزدەرمەن اۋىستىرۋ ماسەلەسى كەڭىنەن تالقىعا سالىندى. بۇل جونىندە پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ الەۋمەتتىك مادەني-دامۋ كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بەيبىت مامراەۆ: «سوڭعى ءۇش جىلدىڭ وزىندە رەسپۋبليكامىزدا 37 كىتاپحانا، 2 تەاتر، 1 مۋزەي جابىلىپ قالعان. ياعني، مادەني وشاقتاردىڭ اشىلىپ، جابىلۋى جونىندەگى دەرەكتەن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى حاباردار بولۋى كەرەك دەگەندى قۇپتايمىن» دەگەن پىكىرىن ايتسا، الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ارمان قىرىقباەۆتىڭ دا ءۋاجى ورىندى شىقتى. ء«ۇشىنشى پۋنكتتى كونتسەپتۋالدى تۇردە قولداۋعا بولادى. ارينە، اكىمدىك بەلگىلى ءبىر ونەر وشاعىن جابۋ جونىندە مينيسترلىكپەن كەلىسكەنى ءجون شىعار. الايدا بيۋدجەت جەرگىلىكتى اكىمدىكتىڭ قولداۋىمەن قارجىلاندىرىلادى. مۇنى دا ەسكەرۋ كەرەك. ەگەر ءبىز قالادا بالالار باقشاسىن اشساق، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن كەلىسىمگە كەلمەيمىز عوي. اكىم اقشا تاۋىپ، اشقىسى كەلسە، ونىڭ ءبارىن مينيسترلىككە ايتىپ وتىرۋىمىز قاجەت پە؟ قۇدايعا شۇكىر، الماتى قالاسىندا مادەني وشاقتاردىڭ ءبارى جۇمىس ىستەپ تۇر»، – دەدى ول.

الايدا قر جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى نۇرلان ءورازاليننىڭ پىكىرىنشە، مادەنيەت سالاسى وتە نازىك يدەولوگيالىق سالا. «الماتى قالاسى – ادەبيەتىمىزدىڭ، مادەنيەتىمىزدىڭ ءىرى ورداسى. مادەنيەتتىڭ ورىستەۋى، دامۋى – مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ءبىر بۇتاعى. الماتى قالاسى تۇركىستان قالاسىنا قاراعاندا ءوزىنىڭ بيلىگى بار، قارجىلاندىرۋى بار قالا. ال رەسپۋبليكا دەڭگەيىنەن قاراعاندا، اشىلاتىن مەكەمەگە بايلانىستى جەرگىلىكتى بيلىك پەن ۋاكىلەتتى ورگان اراسىندا ارنايى كەلىسىم بولعاننىڭ ەش سوكەتتىگى جوق. اشىلعانىن بىلسە، ونىڭ جابىلۋىنا قول قويماۋعا قاقىسى جوق»، – دەدى. وسىلايشا، بۇل باپ الداعى ۋاقىتتا قايتا پىسىقتاۋدى تالاپ ەتەتىن بولدى.

ەكىنشى ماسەلە – كىتاپ شىعارۋ جانە تاراتۋ، قالاماقى جايى. بۇگىندە ەلىمىزدە باسپا ءىسى، كىتاپ تاراتۋ ماسەلەسى كەمشىن تۇسۋدە. ماسەلەن، كەڭەستىك كەزەڭدە 14 مەملەكەتتىك باسپا جۇمىس ىستەسە، تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى ءىرى باسپالار جەكەمەنشىككە اينالدى. مۇنىڭ سالدارىنان كىتاپ تيراجى كۇرت تومەندەپ، قالامگەرلەر قالاماقىسى قاراباقىر بوپ قالدى. ياعني، اۆتور – باسپا – كىتاپحانا – وقىرمان كونتسەپتسيانىڭ بۇزىلۋى تۇتاس ءبىر سالانىڭ تۇرالاپ قالۋىنا ىقپال ەتتى. اۋدان، اۋىلداردا كىتاپحانالار جابىلىپ قالدى. مىسالى، مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ادەبيەت باعدارلاماسى بويىنشا جارىق كورەتىن كىتاپتار ەڭ كوپ دەگەندە 5 مىڭ دانامەن شىعادى. ال جاستار ادەبيەتىنىڭ تيراجى وتە از. ايتالىق، اقىن ولجاس قاسىمنىڭ كىتابى «جاس تولقىن» سەرياسىمەن «جالىن» باسپاسىنان 2 مىڭ دانامەن شىققان. ءار باسپا تاباعىن 5 مىڭ تەڭگە دەپ ەسەپتەسە، بەس باسپا تاباققا 25 مىڭ تەڭگە عانا العانىن ايتادى. ەلىمىزدە 5 مىڭ كىتاپحانا جۇمىس ىستەسە، بۇل كىتاپتىڭ بارلىق كىتاپحاناعا جەتۋى مۇمكىن ەمەس.

«الگىندە ولجاس قاسىم اتتى جاس اقىننىڭ ءسوزىن تىڭدادىم. جاس ولجاس، جاڭا زاماننىڭ، تاۋەلسىز ادەبيەتتىڭ ولجاسى دەۋگە ابدەن بولادى! سول ولجاسقا قاراپ وتىرىپ ۇيالدىم. ءبىز جاڭا بۋىنعا قانداي مۇرا قالدىردىق؟ جاس ولجاستىڭ كىتابى 2000 دانامەن شىعىپتى. 5 باسپا تاباق ولەڭدەرى ءۇشىن 25 000 تەڭگە قالاماقى الىپتى. ول بۇعان قالاي كۇن كورەدى؟ مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىن سەزىنبەگەن ونەر – وگەي بالا سياقتى ءومىر سۇرەدى. مەن ءوزىم سونشاما اتاقتى اقىن بولسام دا، تاۋەلسىزدىك العان 25 جىلدا شىققان كىتاپتارىم ءۇشىن 1 تەڭگە قالاماقى الماپپىن. سول ارقىلى مەملەكەت مەنىڭ كاسىبي شىعارماشىلىعىمنىڭ لايىقتى باعاسىن بەرمەگەن سياقتى بولىپ شىعادى. ءيا، ماعان باسقا قىزمەتىم ءۇشىن اقشا تولەيدى جانە از ەمەس. بىراق مەن اقىندىق ەڭبەگىمنىڭ جەمىسى – ولەڭ جيناقتارىم ءۇشىن لايىقتى قالاماقى العىم كەلەدى. بۇرىن جازۋشى – قۇرمەتتى ماماندىق ەدى. قازىر كاسىبيلەر از، اۋەسقويلار كوپ»، – دەدى ماسەلەگە ءۇن قوسقان قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى، اقىن، قوعام قايراتكەرى ولجاس سۇلەيمەنوۆ.

ءسويتىپ، جاڭا زاڭ جوباسىندا كىتاپ تارالىمىن 2 مىڭ دانادان 5 مىڭ داناعا دەيىن ۇلعايتۋ ماسەلەسى قاراستىرىلىپ، قالامگەردىڭ قالاماقىسى ارتاتىن بولدى. مادەنيەت جانە سپورت ۆيتسە-ءمينيسترى اقتوتى رايىمقۇلوۆانىڭ ايتۋىنشا، بۇدان بىلايعى كەزەڭدە وكىلەتتى ورگان الەۋمەتتىك ماڭىزدى ادەبيەت تۇرلەرىنە بەرىلەتىن مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ شەڭبەرىندە، ساتىپ الىناتىن شىعارما ءۇشىن تولەم كولەمىن كوبەيتپەك. دەمەك، قالامگەر ءار باسپا تاباعىنا ەڭ از دەگەندە 150 مىڭ تەڭگە الادى. پارلامەنت ءماجىلىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى گۇلميرا يسيمباەۆانىڭ ايتۋىنشا، بيۋدجەتتى ءۇش جىلعا ەسەپتەگەندە، ادەبيەتتى شىعارۋ جانە تاراتۋ ماسەلەسىنە 5 ملرد تەڭگە شاماسىندا قاراجات كەتەدى ەكەن. «ياعني، ءبىر جىلعا 800 ملن تەڭگە جوباسىندا قاراستىرىلسا، وعان قوسىمشا رەتىندە 1 ملرد 641 ملن تەڭگە ءبولۋ جوسپارلانۋدا. ەلىمىز داعدارىسقا قاراماستان، وسى ۇسىنىستى قولدادى. قازىر ۇكىمەتتىڭ قورىتىندىسىن كۇتىپ وتىرمىز. ەگەر زاڭ قابىلدانىپ، ەلباسى قول قويسا، سول كەزدە ءسۇيىنشى سۇراۋعا بولادى»، – دەپ تۇيىندەدى ول ءوز پىكىرىن.

نۇرلان ورازالين، قر جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى:

– جاڭا زاڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلىندا ىرگەلى وزگەرىستەرگە كەڭىستىك اشادى دەپ سەنەمىن. مەملەكەتتىك تاپسىرىس بويىنشا 2 مىڭ دانامەن كىتاپ شىعارىپ كەلدىك. انا ءتىلىمىز تولىق اياققا تۇرىپ كەتە الماي جاتقاندا ونىڭ ادەبيەتىنىڭ وقىرمانعا جەتپەي جاتۋى ۇلكەن ماسەلە. قازاقستانداعى كوركەم ادەبيەت دەگەن ۇلكەن سالا ماڭايىندا قوردالانىپ قالعان تۇيتكىلدى شەشەتىن ۋاقىت جەتتى. بۇرىن كىتاپتى تەك باسىپ، شىعارۋ بولسا، ەندى ونىڭ جازىلۋىنا مۇرىندىق بولۋ قاراستىرىلۋدا. جازۋشى مەملەكەتپەن شارتقا وتىرسا، شىعارماسىن ساتادى. ول مىندەتتى تۇردە جارىق كورەدى. باسىلعان شىعارما وقىرماننىڭ يگىلىگىنە اينالادى دەگەن ءسوز. بۇل ءتىلدى، ادەبيەتتى قورعاۋعا دەگەن قامقورلىق. قالامگەر قالاماقىسى وڭ شەشىلىپ جاتسا، رۋحاني ومىرىمىزدە جاڭا دۇنيەلەر پايدا بولادى دەپ ەسەپتەيمىن. ناعىز كاسىبي تۇرعىدان ادەبيەتتى دامىتقىمىز كەلسەك، وعان قامقورلىق جاساۋ كەرەك.

دينارا مىڭجاسارقىزى

Abai.kz