Abai.kz aqparattyq portaly songhy eki ay kóleminde Taufih Sheghirov - Sәuketaevting "Men jyndymyn" atty romanyn tolyq jariyalap, oqyrman nazaryna úsyndy. Qazir múnday kólemdi dýniyeni eshbir sayt, eshqanday aqparat qúraldary týgelimen jariyalay bermeytini shyndyq. Biz sol ýrdisti búzyp,  halyq kәdesine jaraytyn kez kelgen tuyndyny kólemine qaramay el nazaryna úsynugha dayyn ekenimizdi angharttyq. Biyl ghana, yaghny 2016 jyly jazylyp bitken osy bir ýlken roman túnghysh ret portalymyzda jaryq kórip, oqyrmannyng yqylasyna bólengeni ýshin avtorgha alghys aitamyz. "Qoghamnyng ashy shyndyghyn ashyp, qazaqtyng býgingi mýshkil kýiin jyrlaghan osynday tuyndylar kóp bolsyn" degen niyetpen romannyng sonyn jariyalap otyrmyz!

Abai.kz portaly

(Jalghasy. Basy myna siltemelelerde! Birinshi silteme. Ekinshi silteme. Ýshinshi silteme,Tórtinshi silteme, Besinshi silteme, Altynshy silteme, Jetinshi silteme, Segizinshi silteme, Toghyzynshy silteme).

 

Jyndylar "fabrikasy"

   Astanada jyndyhana joq eken. Múnda tek deni dúrys, aqyldy adamdar túratyn bolsa kerek. Aghat qylyq, oghash oidan aulaq, momaqan. Osynday әlemde joq әsem qalada túryp, jaman birdenelerdi oilau úyat emes pe. Joghal, jyndylar jolamasyn búl qalagha! Attandap, aghash basyna órmelep jýrsin ózderining búzyq Amatysynda. Hattap-shottap bir kýndey kamerada ústady da erteninde әspettep úshaqpen Almatygha jóneltti.

   Eki aidauyl bizdi irkip, ózge jolaushylar týsip bolghan song ghana syrtqa shyghardy. Úsharbasyn múnar shalghan aq shyndar apaytósin aiqara ashyp kelding be dep qarsy aldymnan shygha-shygha keldi. Túldyr kenistikten tiyanaq tappay zapy bolghan kózime ainalayyn Alatau ottay basyldy. "Assalaumaghaleykum, Alatauym!" dedim tanghy auany dauysym janghyryqtyra basymdy iyip.

   Traptyng týbinde kresi yrsighan , terezesi torlauly kók mashina qúiryghyn aiqara ashyp túr eken. Ýstindegi aq halatqa әzer syiyp tyrsiyp túrghan som iyqty dәriger jigit:

   – Ishterinde "buynyilar" bar ma? – dedi qolyndaghy temir qobdishasyn yrghap. Aydauyldardyng sheni ýlkeni basyn shayqady:

   – Búl – "Z" tobyndaghy pasiyentter.

   – A-a!..

   Kók mashina zymyrap otyryp, Kablukovtaghy әigili jyndyhanagha alyp keldi. Biyik temir qaqpa, beton dual ýstine ýsh qatar tikenek sym tartylghan. Aq, kók halat kiygenderding bәri zingittey erkekter. Búiyryp, aqyryp sóileydi. Aytqanyn lyp etip sol boyda oryndauyng kerek, әitpese sóz shyghyndamay jelkennen bir-aq týiedi. Shashymyzdy sypyryp, monshagha bir toghytyp alda da bir kelki shúbar dambal, shúbar halat kiygizdi. Shúbardyng ýiirindey keng dәlizde shúbyryp jýrmiz. Dәliz boyyndaghy qaz-qatar esikterge bir-bir sýngip shyghyp, túiyqtaghy em-dom kabiynetining aldyna topyrladyq. Tórt-tórtten kirgizip, ukol soghuda. IYmenip kirgender jambastaryn sipalap ynyrsyp shyghyp jatyr. Kezegim kelgende qorqasoqtap men de kirgenmin. Shpristerin saylap, qarsy aldymyzda jalandap túrghan meyirbiykelerding shetkisine kózim týsken boyda selk ete týstim. Roza! Badyraq kóz, kertik tanau, iyegining úshynda búrshaqtay menine deyin sonyki. Sonda da seninkiremey moynyndaghy beydjine qaradym: "Roza Tәkenova". Naq ózi. Ýmitting synyptas qúrbysy. Eki-ýsh ret parkte birge bolghanbyz. Qyz da tanyp abdyrap  qaldy. Amandasayyn dep úmsyna berip edim, týsin suytyp ala qoydy. Qabaghyn týiip, basyn shayqaghanday boldy. Týsine qoydym da syr bildirmeuge tyrystym. Bir jaghynan mendey jyndyny tanimyn deuge namystanyp túr ma dep te oilap qoyam.

   – Jýriniz!

Basqa medbiyke aldyn orap ketpesin degendey lyp etip jenimnen ústady da qonyr shkaftyng qalqasyna qaray jeteledi. Onashalanghan song betime eljirey meyirlene qarap, bar yqylasyn ýnsiz bildirdi de súqsausaghyn ernine basty – syr bildirmeyik degeni. Qaghazgha "agha, keyin sóilesemiz" dep jazdy da jyrtyp, qaltasyna salyp aldy. Aldynala dayyndap qoyghan shpristing ishindegisin qoljughyshqa tógip, basqa bir ampula sorghyzdy. Birge kirgen ýsheu ýsh jaqta oibaylap jatyr. Maghan salghan ukol eshqanday әser etken joq. Roza siz de analar siyaqty aighaylap qoyynyz degendey ym jasady.

   – Oi-oy, auyryp ketti!.. – dep analardan asyryp aighay saldym.

   – Shydanyz!..

Ýsh joldasymnyng týrlerine qarap, solar ne istese, sony istep, esikten shyghyp ketkenshe rolimdi jalghastyra berdim.

   Rozanyng isharasynan súm jýregim әldeneni týisingendey, qasymdaghylardyng bet-jýzin kóz qiyghymmen baghyp kelemin. Bәrining qabaghy kirjuli, ukol soqqan ayaqtaryn auyrsynyp, sýirep basady. Men de qosyla aqsandap, betimdi tyrjittym.

   Syrttan ainaldyryp әkelip, bir qanattaghy ýlken kazarmagha kirgizdi. Bosaghanyng qayrylysyndaghy qos yarusty bos túrghan temir kereuetterge jayghastyq. Kisiler syrtta seruende jýrse kerek, kazarma ishi bos. Joldastarym birtýrli del-sal bolyp qalghanday, qimyly sylbyr, ýn-týnsiz tósekterine qisaya ketti. Men de jantaydym. Bir kózimdi jartylay júmyp, bir kózimdi jartylay ashyp, ainalamdy bayqastap jatyrmyn. Sәlden keyin júrttyng aldy kele bastady. Búl jerding adamdary birtýrli qyzyq, bizden de ótken jyndy ma dep qaldym. Bir-birimen jaqyndasyp, til qatysu degendi bilmeytin siyaqty. Árqaysysy ózimen-ózi. Aydalada japadan-jalghyz jýrgendey, badyrayyp betine qaraghanmen túmandanghan oisyz janary eshteneni kórmeytindey, bar-joqty sezbeytindey. Bәri ala kiyimdi, taqyr bas. Birinen birin aiyru qiyn. Bir adamnyng qaz-qatar qoyylghan kóp ainadaghy sureti siyaqty bir qaraghanda. Móliygen mýlәiim kóz, qimyldary sylbyr, bәrin bir qalyptan shyqqanday zәbirsiz, juas qyp qoyghan qanday qúdiret eken? Biraz kóz ýirengennen keyin keybirin shyramytqanda shoshyp kettim. Mәssaghan, mynalar әlgi keshegi sayasy alandaghy serkeler ghoy, oppozisiya jetekshileri. Gazet, teledidar arqyly jýzderi tanys, jazsa qalamynan u tamyp, sóilese  sózding týbin týsirip, mýlgigen marghau kókirekti dýr silkip jay oghyn oinatqan jampozdar edi. Ara-kidik kezinde deputat, ministr bolyp, týsip qalghannan keyin teris-qaghys sóilep, ýkimetti synap-minegender de jýr. Eshqaysynda búrynghy ot-jalynnyng úshqyny da joq. Oisyz kózde shaptap qoyghan surettey menireygen essiz jymiys. Jýrse de, túrsa da selt etpes beygham qalpynan ainymaydy. Eshqaysynyng bir-birimen sharuasy joq, qaradan-qarap óz betimen sóilep, kýbirlep, arly-berli oiqastaghan bireuler. Shala júmylghan kózimning syzatynan qalt jibermey bәrin baqylap jatyrmyn. Syqylyqtaghan dauysqa jalt qarasam, jana ghana janymnan empendey ótken úzyn sary – bir kezderi "Minberdin" betinen týspeytin sayypqyran publisist tósegining ýstinde tyr jalanash sheshinip tastap, bútynyng arasyn jana kórgendey óz-ózinen mәz-mayram bolyp otyr:

   – Mama, ýlken bolghym kelmeydi. Men – lyalechkamyn. Mine, qarashy, kup-kup!.. – dep, denesin býristirip býkshiygen sayyn sәbiydey bop shógip , kishireyip bara jatqanday, kók kórpening betin su siyaqty qos uysymen kósip alyp tóbesine tónkeredi. Jyndy bolsam da jaghamdy ústadym. Jana mashinkamen sypyryp tastamaghanda tóbe shashym teben iynedey tik túrar edi. Kýler-kýlmesimdi bilmey tosylyp túrsam, búl men kórer tamashanyng betashary ghana eken. Kereuetterding arasynda ýn-týnsiz tenselip jýrgen qushyq iyq, badyraq kóz jigit kenet keudesin júdyryghymen týiip-týiip jiberip:

   – Ya  – Putiyn! – dep tumbochkagha sekirip shyqty. –Pora, tovarishi, sobirati kamni. My k semnadsatomu godu vosstanovim postsovetskoe prostranststvo, krome Pribaltiki. Kones voyny blizok. Vragam ne budet nikakoy poshady, my ih budem mochiti, hoti gde, daje v sortiyre! Horoshiy chechenes – mertvyy chechenes. Puh-puh!.. – dep súqsausaghyn kezep ainalasyn "atqylay" bastaghanda, qan qúmartqan jendettey jinishke erini jymqyrylyp, kózi shýnireyip shynynda da VV-dan ainymay qaldy.

   Múndaghylardyng әrqaysysy bir-bir konsert eken, qaysysyn tamashalaryndy bilmeysin. Áne, qorbandaghan shonmúryn, jyltyr qara ornynan úshyp túryp, búryshqa baryp túra qaldy. Kózin tónkerip, belin búrandatyp, qyzdan beter qylymsyp biraz túrdy da:

   – Sizderding aldarynyzda SSSR halyq artiysi Kýlәsh Bayseyitova әn shyrqaydy! – dep eki qolyn keudesine aiqastyryp, bir tizesin býge taghzym etti. Dauysy múnday sýikimsiz bolar ma, Kýlәsh bolam dep shyryldaghanda, qúlaghyna iyne súqqylaghanday túla boyyng týrshigedi. Qúlaq bitkendi qinap "Gәkkudi" ayaghyna deyin aityp shyqty. Aqyrynda "Gәkku, gәkku, ga-ga-ga-gәk-gәk..." degende tynysy jetpey, auzy ashylghan kýii, kógerip-sazaryp jerge sylq etip otyra ketti.

   Sәt sayyn qyzyqtyng neshe týrin kóre-kóre tanyrqaudan jalyqqanday boldym. Myna beybaqtardyng deni ózderining kim ekenin bilmeytin siyaqty. Aty kim, qaydan keldi, búryn ne istedi... – biri de esinde joq. Ózderin úmytqan, milarynyng qatparynda qalghan әldebir janghyryq, elespen ómir sýretindey.

   Ymyrt týse bir әredikte qasymyzgha Roza keldi. Maghan búrylmastan basqa jaqqa qarap:

   – Jýz on jeti qaysyn? – dedi. Bәrimiz bir-birimizge qaradyq. Sóitsem, mening keudeshemning sol jaq tósi men arqasyndaghy jazu "117" eken. Búl jerde mening aty-jónim joq. Endigi atym da, zatym da – 117.

   – Menmin, – dedim.

   – Jýriniz proseduragha!

Roza aldyma týsip qazdanday jóneldi. Kabiynet onasha eken. Ishke kirgen song betindegi qatqyl maskany sypyryp tastaghanday jýzi jylyp, maghan jymiya bir qarap qoydy.

   – Keshiriniz, agha! Osylay isteuge tura keledi, – dedi eshkim joq bolsa da jartylay sybyrlap. – Baghana alghash kórgende syr bildirip qoya ma dep shoshyghanym-ay, týsine qoyghanynyz jaqsy boldy.

Teris qarap dәri-dәrmekti dayyndaghan bop kýibendep jýrgenmen auzy sózde. – Aghatay-au, múnday kýige qalay tap bop jýrsiz?

   – Sen súraman, men aitpan, qaryndasym. Ómir degen ýlken joldyng ór-yldiy kóp qoy.

   – Qay jerge kelgeninizdi bilesiz be?

   – Bilemin. Jyndyhana. Bidaydyng barar jeri diyirmen emes pe.

   – Jyndyhana degen aty ghana.

   – Maghan bәribir. Dalada qanghyp jýrgennnen qayta osy jaqsy. Qayda týneymin, ne iship-jeymin dep uayymdamaymyn.

   – Qoyynyzshy, agha. Balanyng sózin aitpanyz. Búl jer emdemeydi, jyndylar jasaytyn "fabrika"!

   – Men onsyz da jyndymyn ghoy?

   – Jyndysyz ba, joq pa – óziniz bilesiz. Bir aidan keyin ana ainalanyzdaghy adamdarday bolasyz! Ózderining aty-zatyn da, ne istep-ne qoyghanyn da bilmeydi. Es-aqylynan airylghan menireuler.

Álgide ghana ózim "konsertin" tamashalaghandardy esime alghanda zәre-qútym úshyp ketti. Túiyqqa tirelgendey sharasyz halmen ýnim shyqpay, kózim jypylyqtap otyryp qaldym. Men qinalsam, jany qosyla ýzilip túrghan Roza:

   – Jaraydy, agha, bir amaly tabylar, – dedi kónilimdi berkindirgen bolyp. – Tek mening aitqanymdy búljytpay oryndanyz. Myna ukol da, tabletkalar da óte kýshti psihotroptyq dәriler. Janadan shygharylghan, shetten әkelinedi. Bir-bir jarym ay ishinde miynyzdaghy jadyny kóilekting kirindey shayyp, "Qamajay" dep әndetip jýretin tәteyge ainalyp shygha kelesiz. Qúday ondaydan saqtasyn! Men baghana sizge glukoza saldym, dәrining ornyna ziyansyz tabletka berdim. Kýnde shamam kelgenshe sóitip otyramyn. Tek em qabyldaghanday bop, qasynyzdaghy joldastarynyz ne istese, siz de sony isteniz.

   – Artist bol deysing ghoy?

   – Jәy artist emes, úly artisting daryny kerek. Nauqastardy múnda búrynghyday ailap-jyldap ústamaydy. Oryn jetispeydi. Qosymsha auruhana salu ýkimetke tiyimsiz. Sondyqtan osynday kýshti dәrilermen bir-eki ay emdep, nauqastyng minez-qúlqyn "zalalsyzdandyrghan" song shygharyp jiberedi.

   Birge kelgen on bir jigit bir búryshta qatar jatamyz. Ázirge jigimiz jazylghan joq. Mening endigi jerde baghatynym solardyng is-qimyly. Qalt jibermeymin. Ynyrsysa – ynyrsimyn, qinalyp dónbeshise – men de qosylyp beremin. Tepsingende temir ýzbese de anau-mynau tayynshany tepse omaqastyratyn atanjilik azamattar edi. Kýn ótken sayyn shójip, semip, kóz janary mayy tausylghan shyraqtay óleusirep óship barady. Eshkim eshkimmen sóilespeydi, әrkim ózimen-ózi. Aynalasynda bireu bar ma, joq pa, ne bop-ne qoyyp jatyr – eshtenemen shataqtary joq. Bastary salbyrap, qoldary tizesine týsip, men-zeng tenselip sýlkiydi de qaldy shetterinen. Solardyng jýris-túrysyn, jylaghanyn, kýlgenin, oisyz menireu sýlderin qaytalaymyn dep birte-birte әbden rolige kirip kettim. Keyde rasy qaysy, oiynym qaysy – ózim de ara-jigin aiyra almay qalamyn. Baqylap jýrgen Roza riza bolsa kerek, kórgen jerde aqyryn sybyrlap:

   – Jaraysyz, agha, sizden tamasha akter shyghady eken! - dep qoyady jymiyp.

   Bizding elde ne kóp – meyram-toy kóp qoy. Solardyng ishindegi әkim-qara on ólip- jýz tirilip bar ónerin salatyn eng úlyq sereke – sayypqyran sәruardyng tughan kýni. Sol kýnning bizge de sharapaty tiydi, kýndegidey emes, kenshilik. Bilekterin sybanyp dәlizde oiqastap jýretin baqylaushylar da, sabylysqan dәrigerler de joq. Em-dom jasaytyn birdi-ekili meyirbiyke ghana qalghan. Roza meni onasha bólmege ertip әkep ystyq kofe berdi, meyramnyng dәmi dep aldyma ýiden әdeyi әkelgen jyly-júmsaghyn qoydy. As jegendey auzymnyng dәmi kirip qaujandap qaldym. Roza kýreng kofeni úrttap qoyyp:

   – Siz qanday tózimdi adamsyz, agha! – dedi betime tesile qarap.

   – Basqa týsken song tózbeske ne hayla!

   – Joq, ony aitpaymyn. Osynda kelgeli bir ret te Ýmitti auzynyzgha alghan joqsyz ghoy. Álde úmyttynyz ba?

Ýmitting atyn estigende kókiregim solq etip, astan-kesteng qoparylyp ketkendey.

   – Endi odan payda ne dedim? – dedim qinala kýrsinip.

   – Ekeuimiz "Skype"-pen habarlasyp túramyz. Ylghy siz turaly súraydy.

   – Rahmet. Qúday baghyn ashsyn!

   – Siz oghan renishtisiz be?

   – Jogha. Men – jyndy, ol – sau adam. Qanday renish boluy mýmkin?

   – Qazir Tegeranda túrady.

   – Estigem. Ol baqytty bolugha әbden layyqty. Kýieui de tamasha jigit kórinedi. Baghyna jaqsy adam jolyqqan ghoy.

   – IYә, Irandaghy eng yqpaldy әuletting múrageri, astyq magnaty eken. Taghdyrdyng jazuyn aitsanyzshy, Almatydaghy halyqaralyq sauda-sattyq kórmesine kelgende tanysypty. Biraq әli kýnge ókinem deydi.

   – Nesine ókinedi? Men oghan onday baylyqtyng millionnan birin syilay almas edim!

   – Baqyt baylyqpen ólshenbeydi ghoy!

   – Ol – ritorika. Toyyp sekirgende aitylatyn qúr sóz. Pende týgili perishtening ózi altyn kórse, joldan taymay ma. Ol ýlde men býldege malynghan jaqsy ómir, jayly túrmysqa úmtylatyn. Aqyry múratyna jetti. Endi ne nәrsege riza emes?

   – Ol: "Mende bәri-bәri bar, biraq eshtene joq. Óitkeni jýregim bos, ony eshtene toltyra almaydy" deydi.

   – Jýrekti qanaghat qana toltyrady. Biraq pende balasy bargha shýkirshilik etpey, joqqa úmtylady. Joqty izdep –  baryn joghaltady. Adasu degen sol. Ár adam óz joghyn izdep, ýmit dýniyesin kezgen jolaushy sekildi.

   – "Sol bir shóp kýrkedegi kýnderim qayta ainalyp keler bolsa, dýniyening bar baylyghyn tәrk eter edim!" deydi.

   – Ótkenning bәri - ókinish. Aldanyshty aldan ghana izdeymiz. Bәlkim ómirding mәni de, qyzyghy da sonda shyghar. Ýmit quyp adasasyn, adasyp jýrip jol tabasyn.

   – Aytpaqshy, men sizge bir qyzyq aitayyn. Onyng túnghysh úly sizge tartyp tuypty!

   – Qoy! – dedim tosyn sózden shoshynghanday selk etip. – Onday qiyanatym joq siyaqty edi ghoy?

   – Ol jaghyn ózderiniz bilesizder. – Roza kózin tónkerip, kýlimdey qarady. – "Ol mening múnym men mahabbatymnan jaralghan bala. Boyyma bitkende sizdi kóp oilap, kóp múnayyp edim, sodan sizge úqsaghan shyghar, – deydi. – Endigi júbanyshym sol. Sizdi ansaghanda, oralmas kýnderimdi saghynghanda, sony iyiskep mauqymdy basam" deydi.

   – Kónilinde jýrgenime kóp rahmet!

   – Siz ony saghynbaysyz ba?

   – Oilaghym kelmeydi.

   – Nege?

   – Qorqamyn!..

Ary qaray sóiley almadym. Terennen lap etip lyqsyghan ystyq tolqyn kenirdegime keptelip qalghanday. Ýn-týnsiz orynymnan sozalanday túrdym da esikke bettedim. "Áy, Roza-ay, eskini eske sap, syzdaghan jaranyng auzyn taghy tyrnadyn-au!" Men kimdi úshpaqqa jetkizgendey adammyn, shetke ketip, tenin tauypty degende, ayaulymnyng bal-búl janghan jýzin elestetip, "eng bolmasa, sen baqytty bolshy!" dep, sony kónilime medet qylushy em. Sóitsem ol da óksigine túnshyqqan múnlyq eken ghoy!

   Jatsam da, túrsam da Ýmitting keyisti, qasiretti beynesi kóz aldymnan ketpey, apta boyy esengirep jýrdim. Kópten kórinbey ketken Qara shal eles berip, qúlaghyma sybyrlady.

Jegilip it tirlikting arbasyna,

Jaqyndap kelemiz-au jar basyna.

Ómirding boqbazaryn aldanysh qyp,

Kýnder, kýnder sýrensiz jalghasuda.

 

Ilesip eski kýnning elesine,

Jaghasyna tenizding kelesing be?

Tulaghan tolqyndardyng kóz jasynan

Ýmitting aq marjanyn teresing be?

 

Aramyz qol jetpestey jyraqtaldy.

Uaqyt biraq sybyrlap syr aqtardy:

Qos jýrek qosh aitysqan jaghalauda

Pәk mahabbat beykýnә jylap qaldy.

 

Sezip em jetetinin bir habardyn,

Keudemdi buyndyryp shyrmaghan mún.

Óksigimdi tyndarsyng dauysynan

Úshyp ótken tóbennen tyrnalardyn...

 

                                               It bolghym keledi

   Milargha jasalghan "kýrdeli jóndeu" júmystary kóp ótpey-aq óz jemisin berdi. Bir lekpen kelgen taghdyrlastarym birinen keyin biri adam tanymastay ózgerip bara jatty. Qauqighan syrty ghana kisi, ishki mәn, oi-sezimdi әldebir qatigez qol sylyp alyp tastaghanday. Áldekimmen úrysqanday ózinen-ózi kijinip, tepsinip kýbir-kýbir sóilep jýrgen, yrjalaqtap kýlip jýrgen bireuler. Qaradan-qarap jylay salady. Edenge tórtayaqtay ketip, bala siyaqty "dó-dót" dep "mashina" aidap ketedi. Ne istep-ne qoyghanyn bilmeytin aqyl-essiz maqúlqat, menireygen qúr sýlder. Shoshynsam da tesireygen synshy kózge syr bildirmeuge tyrysam. Men de osylardyng biri siyaqty bop kórinuge tiyispin. Qasymdaghylardyng qylyghyn qaytalay-qaytalay solargha qalay úqsap ketkenimdi ózim de bayqamay qaldym.

   Men it bolghym keldi. Erkin jýre alatyn, alansyz ýre alatyn it menen әldeqayda baqytty edi. Eng bolmasa it siyaqty baqytty bolghym keldi. Bәribir mende adamdyq baqyt joq: oiymdaghy sózimdi aita almaymyn, jýris-túrysym shekteuli, qiyalymda da, istegen isimde de erkindik joq. Ózimshe oilaugha, ózimshe týisinip-sezinuge bolmaydy. Bәrin biletin, eshqashan qatelespeytin kóripkel jalghyz әuliyening syzyp bergen sara jolynan búra tartyp auytqymay tompandap tura tarta berudi ghana bil. Sonda adaspaysyn, núrly bolashaqtyn  peyishine tura baryp top ete qalasyn, iyәky bәrimiz ýshin tek pәruardiygәrding airyqsha núry alqaghan sol bir adam ghana oilanady, kóredi, sezedi... qalghan nólder tek sonyng janghyryghy. Ózimshe ómir sýru ýshin ótirik kýlip, ótirik quanuym kerek, ózimdi de, ózgeni de aldauym kerek. Komandiyrim kó... keshiriniz, jopymnan ynqita bir teuip: "Kak tvoya jizni, soldafon mamba?" dese, kózimnen jasym búrshaqtap túryp: "Jizni moya horosha, tәbәrish kәmandiyr!" deymin. Hәm sonday ekenine bek senimdimin, óitkeni kýni menikinen de jaman talaylardy kórip jýrmin emes pe. " Ei, myrzalar, adam siyaqty ómir sýruge rúhsat etindershi!" dep qansha esikti qaqtym. Bir esik tyrs etip ashylghan joq. Ashylghany tek, mine, Jyndyhananyng esigi...

   Men endi jerden bauyr kótermeytin boldym. Edenge etpettey ketip tórtayaqtap jýremin. Aynalama arpyldap ýremin, yryldaymyn. Ishimdegi ittik qyjylymdy sóitip shygharamyn. Eshkim ýndemeydi. "Áy, sen ne dep túrsyn-ey?!!" demeydi. Rahat. It bolghan rasynda keremet eken. Adam balasy ishtey niyettenip, bar yntasyn salsa, kez-kelgen maqúlqatqa úqsay beredi eken-au. Qonqayghan múrynym men iyegimdi soza, qúlaghym qalqayyp әup-әup etkende, kóz qiyghymmen kólenkeme qarasam, shynynda da kýrjiygen kәri tóbetten aumay qalady ekenmin. Qayqayghan qúiryghy joq demesen, yzaqor, qabaghan kóksholaqtyng ózimin. Betimnen qaqpaghan song erkinsip aldym. Shәuildep, abalap, arpyldap, shabalandap... iytekemderding nebir sezim iyirimderin beyneleuge iykemdi sheber de sheshen tilimen ishim bosaghansha saghattar boyy ýremin. Ásirese týn balasynda kókiregimde qordalanghan qúsa, baylanghan zapyran qozghalyp, qozyp ketedi. Terezening torynan syghalaghan synyq mýiiz aigha túmsyghymdy sozyp úlyghanda, zarly ýnimnen say-sýiegim syrqyrap, eki kózimnen búrshaqtaghan jas búlaq bop aghady. Ózderin úmytyp, "әnshi", "biyshi", "artist", "kósem"... bop ketken qasymdaghy beybaqtar, mening zarym әldebir túnghiyq týbindegi týisikterine qozghau salghanday jamyray qosylyp, olar da úlidy. Jyndyhananyng tar bólmesinde túnshyqqan zarly ýnnen týngi aspan kýnirenip túrdy. Úlyghan itter bylqyldaq mamyq tósekte tәtti-tәtti týs kórip jatqan әidik-nәnderding úiqysyn búzsa kerek, kóp úzamay bilekterin sybanghan bir top kýzetshi kazarmagha kirip keldi de auzymyzdan qara qan aghyzyp, qasqyr tamaqtaghan  qoyday jusatyp saldy shetimizden. Sóitip mening it boluyma da tiym salyndy. It bolghym kelgen kezde, tek ishimnen jasyrynyp qana úlityn boldym.

   Jyndylar kóp, jyndyhana tar. Birjarym aigha jeter-jetpeste kezekti әkelinetin jyndylargha oryn bosatu kerek boldy ma, milary "óndeuden " ótken bizderdi  testiden ótkize bastady. Tizim boyynsha kiyimimizdegi nomerge qarap kezekshi shetimizden әketip jatyr. Qaytyp kelgen eshkim joq әzirshe. Demek, bәri synaqtan  ótti degen sóz. Kezek maghan da keldi. "Rolige kirip" әbden ýirengem. Aldymdaghylardyng is-qimyl, bet qúbylysyn ainytpay qaytalaymyn. Menireu keyip, jýrisim bylq-sylq. Sýlelengen kózderim alaq-júlaq aqiyp ketken. Shayqalaqtay basyp bas dәrigerding qabyldau bólmesine endim. Keng kabiynetting tórinde betin kók mauytymen japqan úzyn ýsteldi minbelep komissiya otyr. Bastarynda qaqyrayghan aq qalpaq, ýsterinde aq halat, keybirining qalpaq shetinen dudyraghan shashtaryna deyin aq. Jana jaughan aqsha qardan soghylghan "snegoviyk" siyaqty shetterinen, kirshiksiz appaq. Oinaqshyghan kózimning qiyghymen sonau bir shette Rozanyng da otyrghanyn shalyp qaldym. Aldyndaghy әielding iyghyn qalqalanyp búgha týsetindey. Bәrining jýzinen әldebir kýlkining úshqyny óship ýlgirmepti. Múrynnyng úshy, jiylmaghan ezulerde jyp-jyly shuaq ýiezdep túr. Aldymdaghy kirgen "artist" qyran-topan qyzyqqa batyryp ketse kerek. Keybireui kóz qiyghyn sýrtip, basyn shayqap qoyady. Engezerdey kezekshining shyntaghymnan demep jeteleuimen ýstelding qarsy aldyna baryp toqtadym. "Mynau qanday óner kórseter eken" degendey, ýdireye qaraghan iygi jaqsylar ónderine qaytadan sús jiyp, sazaryp, baysal tarta qaldy. Qaq ortada otyrghan som iyqty, qasqa bas, qonqaq tanau, sary kisi birden jezqarmaghyn aldyma tastay:

   – Siz kimsiz? – dedi altyn bauly kózildirigining ýstinen qarap. Itpin desem únatpaytynyn bilemin. Atabaev, Ábilovpyn desem pәlege qalatyn shygharmyn. Ishtey iyin qandyryp qoyghan ýshinshi variantqa kóshtim:

   – Siz meni tanymadynyz ba? – dedim dauysymdy qyzsha syzyltyp.

   – Joq.

   – Pәli, meni tanymasanyz Aydan týsken shygharsyz! Men – Halyq artiysi Biybigýl Tólegenovamyn ghoy! Senbey túrsyz ba, endeshe bir әn aityp bereyin! – dep, úly әnshining ózim sahnadan kórgen beynesine barynsha úqsaghan bop, qimylyn, mimikasyn qaytalap, "Qaratorghaydy" syzylta jóneldim. Qaydaghy syzyltqan, dauysym belgili ghoy, eski taqtaydan tot basqan kór shegeni suyrghanday shiqyldap-daryldap, qúlaq bitkendi jaryp jibermese de jarghaghyn jyrtyp jibergendey qylghan shyghar. Biraq ishimnen tura Tólegenovanyng ózi bop túrdym túlaboyym әnnen qúiylghanday balqyp-shalqyp. Sol ekenime eshqanday kýmәnim joq, әnim de, sәnim de sonyki. Kóterinki leppen songhy notany әuelete sozyp toqtaghanda, әnshining ózime tanys beynesin qaytalay, kózderim jasaurap, eki qolymdy jaya qalt túryp qaldym. Al, endi Biybigýl ekenime senbey kór! Tamashashy júrttyng bәrinde de bir-aq bet – tyrsiyp kýlkiden jarylghaly túr. Sonda da kishkene balany aldarqatyp qolpashtaghan siyaqty qolsoqty. Úrlanyp Rozagha qarap em, kózi jasaurap ol da qolsoghyp otyr eken ynta-shyntasymen. Ezuindegi órlep bara jatqan kýlkini kórsetkisi kelmegendey kózildirikti kisi tóbesining tazymen sýze enkeyip, aldyndaghy qaghazgha әldene týrtken boldy da qaytadan ense tiktedi:

   – Dúre-e-es, Biybigýl hanym. Áninizdi tyndap, bir jasap qaldyq!

 Sózdi maghan aitqanmen, әldebir júmbaghy bar ma, ainalasyna termeley kóz jýgirtip ótti. Qoqyrayghan aq qalpaqtar "iyә, solay, solay" degendey ýzdik-sozdyq shúlghydy.

   – Jaraydy, bara beriniz, – dedi úshynda bes tal sary qylshyq shashyraghan iymek iyegin esikting kózine asyp. Kezekshi әskey tәrtippen ókshesinen shyr ainalyp aldyma týsti. Kazarmagha aparghan joq. Korpusting bólek bir týkrinde úilyghyp otyrghan ýiirime qayta qosylghanda, qobaljyghan kónilim ornyna týskendey boldy.

                                                      Ystyq nan

   Týski tamaqtan song búrynghy óz kiyimimizdi qayta kiygizdi. Terezesi torlauly, qos býiirinde qyzyl kresi yrsighan kónetoz kók mashinagha bәrimizdi toghytty da әldibir jaqqa ala jóneldi. Qalanyng syrtyna shyqqan ekenbiz. Jolsyzben shoqalaqtap birshama úzaghan song әr jerge bir toqtap, eki-ýshten tastap ketip otyrdy. Bir búrylys saylauytta eki mýskinmen birge meni de týsirip ketti. Aydala. Jelmen birge mýnk etip borsyghan iyis tanau qapty. Shoqy-shoqy bop jypyrlaghan qoqys ýiindileri. Aspanda qargha-sauysqandarmen jarysyp selofan paketter ýiirilip jýr. Ýsh jyndy ýsh jaqqa qaraghan kýii antarylyp úzaq túrdyq. Eki paqyrdyng biri – "Staliyn", ekinshisi – "Lyalechka". Aspandaghy joghary-tómen qalbalaqtaghan qústar men paketterge qarap Lyalechka  mәz bop qolyn shapalaqtaydy. "Samolet, vertolet, vozimy menya v polet!.." dep әndetedi. Stalinning qabaghy qatuly. Múrnynyng astynda qopsyghan jiyren múrty bolsa, jybyrlap túrar edi. Ýiindining qalqasynan bir ýiir it sumang etip shygha kelip edi, Lyalechka: "Mama!" dep baj ete týsti. Stalin selt etken joq, dereu sausaqtaryn tapansha ghyp kezep: "Puh-pah!"  de

p "atyp" tastady bәrin sol jerde. Ekeuin eki qolymmen jetelep, alystan búldyraghan Alataudyng silemine manday týzedim. Kóz baylanyp barady. Aspan qaraqúryq. Jel minip týidek-týidek jónkilgen búlttar tóbemizden qúiyp-qúiyp ótedi. Ýsti-basymyz syghyp alghanday, balaq-jenimizden su sorghalaydy. Tyrbighan týp-týp jynghyl, jiydeden ózge yqtasyn bolar eshtene joq. Dalbasalap kóktemde su jyrghan qúrghaq arnagha týskebiz. Jarqabaqtyng astynda bireuler topyraq alghan ýlken ýngir bar eken, sasqanymyzdan sonda kirip kettik. Dirildep-qalshyldap boyymyz jylynar emes. Ýngir auzyn keptegen qap-qara týn. Tolassyz sytyrlaghan janbyr. Tisimiz saqyldap bir-birimizge jabysa týsemiz. Týnimen Lyalechka. "Mama... Mamochka!.." dep , úiqysynan oyanghan sayyn jylaumen boldy. Tang syz bere ýngirden shyqtyq. Jýris ónse qane. Jyndy men ghana emes, ekeui menen ótken jarymes. Jetektegenimdi qayteyin, ekeui eki jaqqa tartady. Biri jýrse, biri otyrady. Eki attap, bir sheginemiz. Qoyshy әiteuir, ityrqyljynmen týske tayana Almatynyng irgesindegi mingesip-úshqasqan kóp auyldardyng birining shetine ayaq iliktirdik-au. Ishegim shúryldap, ishim ash qasqyrsha úlidy. Myna aidaladaghy erkindikten góri jyndyhana peyishting tóri eken ghoy! Tonyp dalada jatpaysyn, býitip búratylyp ash jýrmeysin. Eki beybaqtyng kózderine qaraghan sayyn ólemin, jýregim tilinedi. Qinala-qinala yghyr boldym әbden. Kóshening bir qaltarysynda jalt berip adastyryp kettim ekeuin. Búqpantaylap qasha jóneldim. Búrylyp qaraugha dәtim shydamady. Auyldyng ishi ghoy, bireu bolmasa bireu qaraylasar dep ózimdi aldarqatqan bolamyn.

   Ash qúrsaqta aqyl joq, qiyalym әr qiyrgha bir ketip túr. Myna super marketting jaltyraghan terezesin taspen bir persem be eken? Milisiya ústap ap týrmege salar. Býitip dalada qanghyp jýrmeymin. Týrme de bolsa baspana, tamaghy bar... Biraq ol itter itshe úryp- tepkileydi ghoy! Qolymdaghy júdyryqtay tasty jiberer-jibermesimdi bilmey túrghanda, lekigen jel qonyrsyghan týtindi túmsyghymnyng astynan jelpip ótti. Tandyrdyng iyisi ishimdegi jylanymdy oyatyp, odan arman esim ketsin. Auada iyrek-iyrek shúbatylghan týtinning shudasyn qualaghan janarym anandaydaghy biyik dualgha baryp tireldi. Qalqasynda qyltighan múrjadan "kelin-kelin" degendey kók týtin qalbaq-qalbaq qalpaghyn atyp túr. Kózim búryn jetti me, ózim búryn jettim be – bilmeymin, peshting qataryndaghy temir ýstelde kýnbaghystyng qalpaghynday dóngelenip tekshelengen tandyr nandy kórgende, kózim túnyp ketken shyghar, jetken boyda bireuin ilip әketip, uys toltyra ýzip aldym da auzyma bir-aq nygharladym. Bóksesi tenkiygen, jauryny dónkiygen, bir kózin shel basqan juan qara әiel úmtyla berip kilt toqtady. Aq týsken kózi aqshyrayyp, sau kózi jypylyqtap, "búl neghylghan beybastaqtyq" degendey betime tanyrqay qarap túr. Men qashqam joq. Auzymdaghy nandy eki shaynap, bir-aq qylghyttym da:

   – Kәne, oibayla, tonady dep aighayla! Milisiya shaqyr! – dedim, mal iyesinen úrysy kýshtining kerimen, tap bererdey betpaqtanyp. Áyel sabyrly, manghaz kisi eken.

   – Oi, qaraghym, ne dep túrsyn? Bir japyraq nangha yrysym ortayyp qala ma, jey ghoy, as bolsyn. Mә, taghy bireuin ala ghoy! – dep yp-ystyq tandyr nandy ústatty. Apyghym basylyp,  beyshara bop qaldym. "Oy, Alla, osynday da adam bolady eken-au!" Býitkenshe baqyryp-shaqyryp, ana peshke sýiegen kóseumen myna qayda barsam da joly bolmaytyn tayqy mandayymnan taq etkizip bir salsa jaqsy bolar edi! Keudeme basqan nannyng ystyghy ma, túlaboyym tership ketti. Áyelding betine qaraugha jýzim shydamay jylystay berdim. Jana ghana ishimning qúrtyn qozdyryp, es-aqylymdy alghan ystyq nan endi tamaghymnan óter emes. Keyuananyng keyisi joq sózinen úyalghannan ba, óz-ózimnen lyqa toyyp qaldym. "Eng bolmasa songhy ret jaqsylyq jasayynshy" dep, Stalin men Lyalechkagha qayta bardym. Eki beybaq eki jaqqa qarap anyrayghan kýii sol ornynda әli túr eken. Tonardy ortasynan bólip, qoldaryna ústattym. Kózderine qaraudan qoryqtym. Ayasam da amal joq, kelgen izimmen jýgire basyp jylystay berdim.

                                              Kólenkeler bәrin aityp túr

   Almatygha jetkenshe qasqaraydy. Úly shahar myn-san kózi jypylyqtap, keshki apaq-sapaqta әbigerge týsip alqynyp jatyr. Kýni boyghy syrp-syrp jýristen qara sanym ýzilip, say-sýiegim syrqyrap sendelip kelemin. Baghyt joq, qúr sandalys. Qayda bararymdy ózim de bilmeymin. Jauynnan keyin busanghan aua keshki salqynda boy shymyrlatyp, yzghar tartady. Shirkin-ay, toqymday qúrghaq quys tabylsa, bab tilemey qazir-aq qyljiya keter edim... Bir qarasam, óz ýiimdi ainalsoqtap jýr ekenmin. Aqylgha tizgin ústatpay ayaghym jetelep әkelse kerek. Ot jaqqan oshaghym dep ýzdikkenmen, endi tabaldyryqtan attarday men shirkinde ne bet bar? Azaptan basqa ne kórsettim olargha?  Áke bop asyraghamyn joq, jar bolyp ayalaghanym joq. Qara nan, qatyqsyz kójelerine ortaqtasyp, artyq auyz bolayyn ba? Qoy, kómektesu qolymnan kelmeydi eken,  eng bolmasa, ziyanymdy tiygizbeyin. Barsam, әriyne, Jәniya bayqústyng jýregi júmsaq qoy, myna týrimdi kórip ayaushylyq bildirer. Qaybir jetisip otyr deysin. Sinirlerine ilinip әzer jýrgende, kózderine kýiik bop, shyryqtaryn búzbayyn. "Jaqsy it óligin kórsetpeydi" deydi ghoy, eng bolmasa jaqsy ittey bolayyn. Kәne, qashpaq bolsang – zymyra, tezirek zytayyn! Biraq baylanyp qalghanday, kete alsam, kәne. Aynalsoqtap jýrdim de qoydym. Bir oramdy tútas alyp jatqan toghyz qabat ýidi toghyz ainalyp shyqqan shygharmyn. Ábden sharshaghan song kóshening qarsy betindegi ýlken ýienkining týbine kep otyrdym. Tanys ýienki. Kenjemdi mektepke aparghanda osy jolmen jýretinbiz. Áy, erke edi-au qara púshyghym! Sol jyldary Almatyda bala bitkenning bәri asyq oinaytyn. Kýnde mektepten qaytarda aldynan bir dorba asyq alyp shyghamyn. Qyzyl-jasyl boyalghan shýkәilar. Kindiginen qorghasyn qúiylghan saqalar shiyryp qalsan, alshysynan dik týsedi. Birge oqityn sepkil bet, shúnaq sary ekeui sheshinip tastap osy ýienkining kólenkesinde asyq oinaytyn. Portfelin anau synyq bútaqtyng túqylyna ilip qoyatynbyz. Útylya bara jatsa, qara tanqay meni arqalanyp ozbyrlyq jasaghysy keledi. Ondayda aragha týsip tóreshi bolam... Tәtti eleske kónilim eljirep, bәrin úmytqanday boldym bir sәt. Balalardyng jatatyn bólmening terezesi bergi jaqqa qaraydy. Áne sham janyp túr. Kýn týspeytin teriskey bet bolghandyqtan, perde ilmey, aq shilter taghyp qoyatyn. Esik mandayshasyna ornatylghan sham jaryghynda ishtegi jýrgen-túrghandardyng kólenkesi qalbandap, terezeden men múndalap kórinip túrady. Ýsh balam da bólmede eken. Myna qaugha bas Múrattiki ghoy. Sheshesine tartqan, shashy tas búira, sәl ósse, dudyrap qalpaghyna syimaydy. Pәli, ayaq-qoly sereyip qayda barady búl jamannyn! Qara púshyghym da taralyp ósip qalypty-au. Qatarlasqanda Hamidagha jeteqabyl. Ýsh bas týiisip, әldenege ýnilgendey bir pәs qimylsyz qaldy da, ile ýsheui ýsh jaqqa serpildi. Sóitti de ýsheui birin-biri qua jóneldi. Jyltyn-jyltyng jaltaryp qashyp jýrgen eki úl. Hamida juan bir kitapty ala salyp, eki jaqqa kezek úmtylghan sayyn, týbinen týiip bos jibergen qolang shashy shybyndaghan qúlynnyng qúiryghynday sholtan-sholtang etedi. Eki qu birigip ap Hamidany mazaqtap, jynyna tiyip, jylarman qylatyn búrynnan әdeti. Taghy da sol ónerlerine basqan ghoy. Áy, balamysyng degen, boylary ósse de oiyndary óspepti-au, sol bayaghy arsy-gýrsi, alys-júlys. Hamida qolyndaghy kitappen qara púshyqty jiberip úryp edi: «Áy, әi! – dep aighaylap jiberdim. – Andaghy kirpishtey kitap qyrymen jazatayym mandaydan tiyse óltirmeysing be! Qyzym-au, eseyip qalsang da es joq-au sende! – dep janym shyghyp kete jazdady. Aydalada aighaylap, qaraday kýiip-pisip túrmyn. Bir jaqsysy, ary qaray arpalysqan joq. Qayta tatulasqanday, endigi sәtte biri qolyn sermep, ekinshisi shalqalay kýlip, әldenege mәz bolysady. Kólenkeler bәrin aityp túr. Olar kýlse, men de jadyraymyn. Jýzderin jyraqtan kózimmen aimalap, eljireymin. Jyltyrap janghan terezening alaqanday shuaghyna qaltyraghan jýregimdi jylytyp túrmyn. Tolassyz sirkiregen qara jauyn say-sýiegimnen ótip, syrtymdy tondyrghanmen ishtegi ystyq úshqyndy óshire alar emes. Terezedegi arly-berli tenselgen kólenkelerge qarap emirenip:

   – Janym, jaryqtarym! – deymin dauysym qúmygha. – papalaryng kep túrghanyn sezesinder me? Janbyrdyng astynda qalshyldap túrsam da kókiregim quanyshtan qyz-qyz qaynaydy. Óitkeni senderdi kórip túrmyn syrttarynnan bolsa da. Sender bolmasandar, kim meni quantar edi búl ómirde? Kim býitip jýregimdi jylytar edi? Men senderden bezgem joq, qúlyndarym! Tyrnaqtay paydam tiymegen son, әzir asqa tik qasyq boludan qashtym. Sózi qisyq, isi qyrsyq, esuas әkeni kýnde kórip jandaryng jaralanghansha, osy jaqsy emes pe!..

Japyraqtardan sebezgilegen tamshylarmen aralasyp kóz jasym betimdi juyp ketti. Sәlden 

cong sham sóndi. Terezening suqaranghy kózi qara týnmen astasyp, qansha ýnilsem de eshtene kórinbedi. "Úiyqtandar, qúlyndarym. Qazir barsam, mamalaryng meni myna suyqta dirdektetip janbyrdyng astynda qaldyrmaytynyn bilemin. Ol bayqústyng jýregi júmsaq qoy. Jo-joq, senderding tәtti úiqylaryndy búzghym kelmeydi!.."

   Jel ýdep, dýr silkingen  japyraqtar múzday nóserin ýstime tógip-tógip jiberdi. Damylsyz satyrlaghan suyq tamshy kólshik betinde dirdek qaghady. "Qayda baramyn? Ne isteu kerek?" ainalam túldyr eken. Tanys-bilisting jýzin adaqtap, әr esikke bir jautandaghan timiski oiym adasqan kýshiktey aitaqyrdan iz shalar emes. Osynday qysylghan sәtte qol úshyn beretindey men paqyrda shynayy dos ta, janashyr jaqyn da joq bolyp shyqty. Aynalyp kelip tapqan qazyghym – bayaghy Tәukebay. Onyng ózi de dýdәmal. Jýzikting kózinen ótken jýlikteu jigit. Mening "ýndemesten" qorqyp saqtaugha bergen qoljazbalarymdy paydalanyp, kәduelgidey romanist bolyp alghan joq pa. Ótkende qúraq úshyp, syilauday-aq syilaghan. Biraq saudaly dostyqqa senim bar ma, endi barsam, "men seni kórgem joq, sen meni kórgen joqsyn, aulaq jýr" dep keudemnen iytermesine kim kepil? Ne de bolsa tәuekel. At basyn tirer basqa jerim kәne?

   Tanghy avtobuspen sol kózkórgen Michuringe jettim salyp-úryp. Keluin kelsem de "Qúday-ay, qara bóshke qatynnyng qyrysqan qabaghyn taghy kóretin boldym-au!" dep uayymdap bitkem. Sәtin salghanda, juan qaryny  irik-irik etip, Tәukebay aulada deneshynyqtyru jasap jýreken. Otyz kisi otyz baraban soqqanday, otyz tisim saqyldap darbazadan kirip barghanymda, Tәukenning qalyng qastary qanatyn bir-aq sermep, tayqy mandaydyng bel ortasyna bir baryp qaytty. Kelesi sәtte yrsighan ezu men kerilgen qúshaq ózime qaray bayau qalyqtap kele jatty. Kóp sózge kelmesten ýstimdegi syghyp alghanday lypamdy sypyrghyzyp, terlep túrghan monshanyng esiginen kirgizip jiberdi. Týn assa da demi basylmay jyp-jyly bop túr eken. Tәukeng kómirding shoghyn kósep, qayyng kespekterin ýstemelep, ottyqtyng kómeyin dýr etkizip edi, lezde qaynap shygha keldi. Boyym shymyrlaghan sayyn tonyp, sýiek qapqan ishtegi suyq shyqpay birazgha deyin dirdek qaqtym. Búlaudyng aqshyrayyp qyzghan tasyna anda-sanda par-r etkizip bir shómish su shashyp qoyyp, ýstingi sórede úzynymnan súlaghan kýii, әy eki saghattay jatqan shygharmyn.

   Say-sýiegim balqyp, janym kirgen sayyn jýregim eljiredi: "Qúdayym-au, osynday azamatty da kýstәladym ghoy. Qay eki tuyp, bir qalghanym dәl óstip óbektep qúraq úshady?" Kónilim bosaghany sonsha, bir-eki ret tipti óksip-óksip jiberdim-au deymin. Jylasam – jylaghanday, Tәukeng syiyn sypyra qylyp jatyr. Aytpasam da sezdi me, qara bóshke qatynnyng qyrjighan qabaghyn kórmey-aq qoysyn degen bolu kerek, ýlken ýige kirgizbey, esik aldyndaghy jazdyq jaygha jayghastyrdy. Ystyq sorpa men koniyakti qatar qoyyp, asty-ýstime týsip bәiek. Biraq men sorpany qansha ishsem de terlemedim, koniyakti stakandap tónkersem de masaymadym. Múnday toy kýnde bolmaytynyn oilap, ertenime alandap, uayymdap otyrmyn.

   – Tәuke, – dedim súp-suyq kózimning súghyn qadap. – Qolyng úzyn adamsyng ghoy, meni týrmege ornalastyr!

Týsinbey qaldy ma, kózi jypylyqtap betime qarady:

   – Qalay, qyzmetker qylyp pa?

   – Joq, qyzmet mening ne tenim. Qylmysker, tútqyn retinde.

   – Qoy, qaydaghyny aita beredi ekensin!

   – Shyn aityp túrmyn. Tanerteng týrimdi kórding ghoy? Men – solmyn! Eng bolmasa, jatar oryn, jeytin tamaghy bar ghoy.

   – Ol jaghyna alang bolma. Ýy degen mynau, qansha túram deseng de túra ber.

   – Peyiline qúldyq, jaqsylyghyng Alladan qaytsyn! Maghan shyn janyng ashysa, eshkimge kiriptar bolmaytynday bir júmys tauyp ber. Boq tazalasam da jiyirkenbeymin!..

   – Apyray, qinadyn-au!

Tәukebay jelkesin jýre qasyp syrtqa shyghyp ketti. Ýlken ýimen aradaghy qyzyl plitnyak tóselgen úzyn joldy arly-berli shiyrlap, telefon arqyly әldekimmen úzaq sóilesti.

   Tynqiyp toyyp, shyrtiyp kiyinip alghan meni týs qayta qara "Djipke" mingizip alyp qalagha tartty. Baraholkanyng yghy-jyghy kóp bazarynyng birine keldik. Doghasha iyilgen biyik arkagha "Baytal" dep jazylypty. Tәukebay mashinadan shyqpay telefon shalyp edi, auyz jighansha tóbe shashyn "platforma" ghyp shyrpyghan, dembelshe sary jigit entigip jetip keldi. Mandayyndaghy byrshyghan terdi bilegimen japyra bir sýrtip, bizben qosqolday amandasty.

   – Zәkeng  zbandaghan, agha. Tastay qylam.

   – Endeshe myna kisi ózine amanat.

Tәukebay maghan búrylyp, qolymdy qysty:

   – Ázirge osynda istey túr. Keyin retine qaray kóre jatarmyz.

Qayyr-hosh aityp qala berdim.

    Sóitip bazardyng pildey bir kýzetshisi bop shygha keldim. Kezek ýsh kýnde bir. Jan qinalatyn júmys joq. Biraq men kýnde sondamyn. Keshke qaray bazardyng ishin sypyryp, kýndiz qaqpadan kirip-shyqqan mashinannyng kishisinen – jýz, ýlkeninen eki jýz tengeden aqsha jinaymyz. Mening kezegimde alghashqyda kóp aqsha jinalyp, әkimshilikten maqtau esty bastadym. Joldastarym "sen bir pәle boldyng ghoy" degendey alakózdengen son, tym adal bolghandy qoyyp, mashinalary eski, jýdeu óndi shoferlardy tegin kirgize salatyn boldym. Endi bastyqtarym qabaq astynan qaraydy. "Áy, zәlim, sen de analardan ýirenip, jymqyra bastadyng ba!" deytindey. Biraq ýndemeydi. Tәukebayday tiregimning dýmpuinen aibynatyn bolsa kerek.

                                                   Gelya

   Almatynyng qysy bir kýn – mýiiz, bir kýn – kiyiz. Keshe ghana may tonghysyz mayda shuaq bop túrghan, tanerteng túrsaq ainalany túsarlyqtan qar basyp tastapty. Taban astyng syqyrlap, bet shymshyghan ayaz bar. Aulany kýrep, aq ter-kók ter bolyp jatqam. Kishkentay sary kýshik jetektegen bir mosqal erkek qaqpa aldynda ainalsoqtap jýrip aldy. Jýzi jabyrqau. Ústara tiymegen saqal-múrty aqshulanyp , jarty betin jauyp ketken. Qoly qaltyrap shymshy ústaghan temekining túqylyn sorghyshtay beredi. Jetegindegi jerden bauyryn jana kótergen sary kýshik qos uys shýikedey ghana, jýni ýrpiyip qardyng ýstinde domalap jýrgendey. Yzghargha shyday almay, sausaqtay-sausaqtay ghana shidiygen siraqtaryn kezek kóterip, dirdek qaghady. Kýshikti ayap kettip:

   – Ou, tuysqan, kýshiginiz tonyp qaldy ghoy, bireudi tosyp túrsyz ba? – dedim anaday jerden aighaylap.

   – Kýshik alasyz ba? – dedi janyma jaqyndap kelip.

   – Satasyz ba?

   – Joq. Tegin beremin.

Beytanysty dýngirshekke shaqyrdym. Jyly jerge kirgen song kýshik onan sayyn dirildedi. Irgedegi juan jylu qúbyrynyng astyna kirip jata ketti. Ýrpiygen qalyng qabaghynyng astynan kózderi týimedey jyltyrap anda-sanda qarap qoyady.

   Beytanys týrik aghayynymyz eken. Nyspy – Jónker. Stanbuldan kelipti. Ystyq, qara shaydy soraptap qoyyp, taryqqan jannyng sharasyzdyghymen estir qúlaqqa múng shaghyp, syr bóliskisi kelgendey shet-púshpaqtap әngimesin suyrtpaqtady. Áueli "oy, Allah, shaytan shatastyrayyn dese, op-onay eken ghoy!" dep basyn shayqap, biraz otyrdy. Stanbulda ton, jarghaq tigetin shaghyn fabrikasy bar eken. Asyp-tasyghan baylyghy bolmasa da óz dәuleti ózine jeterlik. Tórt jyl búryn Almatydan tauar alugha kelgen Sholpan deytin saudager qyzben tanysady. Sýp-sýikimdi, alghyr, pysyq. Qarshaday bolyp ap er-azamattyng qolynan birde kelse, birde kelmeytin isti dóngelek ainaldyryp jýrgen júlymyrlyghyna sýisinetin. Qúrghyrdyng móp-móldir janaryn tónkerip qaraghanynda bir siqyr bar edi. "Abi, sәl týsirinizshi!" dep qiylyp әdemi jymighanda, ózining qalay qolq ete týsetinin bilmey qalatyn. Kóz tónkeru jiyilegen sayyn, múnyng jýrek qaghysy da jiyiley týsedi. Sóitip nemere sýigen qyrqyljyng men uyzday uyljyghan biykeshting arasynda  órttey ystyq mahabbat bastalyp ketedi. Qyp-qyzyl otqa kýiip-janghan jýrekte es bola ma, Jónker eki balasy men әielin tastap, sening jolynda jan qúrban dep, sýiiktisining sonynan eredi. Asyq jardan nesin ayasyn, "Gauhartastan" eki bólmeli ýy alyp beredi, bar baylyghy men biligin salyp, saudasyn jolgha qoyady. Jónker baqytty edi. "Osy baqytyma kóz tiyip ketpesin"  dep kýnde Jaratqangha jalbarynyp, júma sayyn mýsәpirlerge sadaqa beretin.

   – Týrkiyagha tauar әkeluge ketkem... – dep Jónker aua jetpegendey qylghynyp toqtap qaldy. Áldeneni eske alugha jany qinalatynday jýzi kýrenitip, sausaq arasyna qystyrghan temekisin sorghyshtap úzaq otyrdy. – Qonyrau bassam, esik ashpaydy. "E, joq eken ghoy" dep óz kiltimmen ashyp kirgem. Ýide kiyetin tәpishkemning biri anandayda, ekinshisi tónkerilip esik kózinde jatyr. Ishi jyp-jyly. Denem titirkenip ketti. Jatyn bólmege kirip barsam, qatyn kereuetting ýstinde ashyq-shashyq jatyr. Mas. Ýstelde koniyakting bos shólmegi, eki rumka. Qanym basyma shauyp, qasyna jetip bardym. Týrkiyada múnday qanshyqty sol jerde bauyzdap tastaydy. Buyndyryp óltireyin dep tóne berdim de ózimdi әzer tejedim. Bóten el, zany, salty basqa. Esim aughanday melshiyip qansha túrghanymdy bilmeymin. Qatyn-balamdy jylatyp tastap ketip edim, solardyng kóz jasy jibermegen shyghar. Bir qarasam, balaghymdy tyrnalap, kýshigim shәu-shәu ýrip túr eken. Kýshikti erttim de, ýiden shyghyp jýre berdim.

   – Kýshiginning aty qalay? – dedim  әngimeni tez basqa jaqqa audarghym kelip.

   – Gelya. Týrikshe ataghanym ghoy. Qazaqsha "kel,ә, kele ghoy" degen siyaqty.

   – Sýikimdi eken.

  Gelyany basynan sipap edim, jatyrqap irgege tyghyla týsti.

   – Býgin keshte, Allah qalasa, Stanbulgha úshamyn. Jaqsy bireuge berip keteyin dep edim.

   – Jaqsy kisimin dey almaymyn. Biraq kýshigine jaqsy qaraymyn. Ol jaghyna alang bolmay-aq qoy.

   – Oi, bauyrym, rahmet! Dalada qalsa, qaytem dep qinalyp edim!..

   Gelya iyesi ketkennen keyin oibaygha basyp, esik tyrnalap kópke deyin qynsylauyn qoymady. Syrtqa shygharyp edim, qardyng betinen iz shalyp, arly-berli dyzaqtap, qaytadan ishke kirdi. Álginde Jónker otyrghan oryndyqty shyr ainalyp iyiskelep jýr. Aqyry sharasyzdan otyra qalyp, túmsyghyn kókke soza úlugha kóshti. Kózi móltildep jylap otyr.

   Sodan Gelya bir aptagha deyin iyesin izdep  jýrdi. Kónilin aulayyn dep sýt berem, auzymnan jyryp jyly-júmsaghymdy aldyna tosamyn. Yqylassyz. Túmsyghyn bauyryna tyghyp sýle-soq jatady da qoyady domalanyp. Anda-sanda óksigendey býiirin soghyp qanq-qanq ýrip basyn kóterip alady. Qiyghyna búrshaqtay tamshy irkilip kirtiygen kózin kórgende jýregim eziledi. "Itti de iyesimen qina" degendi qazaekem beker aitpaghan ghoy. Qasyma alyp, basynan, jotasynan sipaymyn. "Gelechka, qoya ghoy, kýshigim!" Ynyrsyp, óneboyy dirildep, pana izdegendey bauyryma tyghyla týsedi. Adamnyng meyirine iyip, jýregi eljiremeytin jan iyesi bar ma? Birte-birte maghan ýirene bastady. Endi domalandap jarty eli qalmaydy izimnen. Qayda barsam, qúlaghy tikireyip, kishkentay qúiryghyn búlghap, qasymda qalqayyp túrghany. Arly-berli jýrginshi kóp, bireu qaghyp kete me dep keyde baylap qoyamyn. Sәl kózden tasa bolsam – azan-qazan. Bir iyem tastap ketip edi, mynadan taghy airyldym ba dep shoshy ma, qanqyldap, ýrip, qaytyp kelgenimshe jaghy sembeydi. Osy bir sýikimdi jaqsy kórip kettim. Búryn orystyng qatyndary jazda jýnin qyrqyp, suyqta ýsterine kiyim kiygizip itterin bala siyaqty bauyryna basyp, qúshaqtap jýrgende jiyirkenishpen qaraushy edim. Endi sol kep óz basyma keldi. Ekeumizding dastarhanymyz da, tósegimiz de bir. Tamaq ishkende gazet tóselgen taqtay ýstelding bir shetinde ol da otyrady shoqayyp. Men ne jesem, ol da sony jeydi. Úghymtal, túr desen, túrady, otyr deseng otyrady. Aldyna qoyghangha ghana úmsynady.

   Syrtyn jyltyratyp saydingpen qaptaghanmen, jyqpyl-japsarynan syzdyqtap jel ýrlep túratyn qamsauy joq dýngirshek týnge qaray qanyrap ketedi. Shoqpyt kórpeni býrkenip jantaya ketsem, bir shetinen kýshik te kirip alady. Búiyghyp bir-birimizge tyghyla týsemiz. Qystyng ayaz bughan úzaq týni bitip berse kәne. Dýngirshekti basyma kótere qor-qor etip bir sәt myzghyp alam da oyanyp ketem. Qaytyp kóz ilu joq, baqyrayyp jatam da qoyamyn. Tas qaranghy týn. Tym-tyrs. Kýndiz әrnege alandaghan kóz aldanyshpen uaqyttyng ótkenin bilmey qalasyn. Týn qiyn. Kóz aldyndy túmshalaghan biteu qaranghylyq. Endi ózindi alday almaysyn, ózinmen -ózing betpe-bet kelesin. Eske almayynshy, qúrysyn dep azar da bezer bop qansha jaltarsam da oy degen jәdigóy "ә, týsting be qolgha, bәlem!" dep bassalady. Shengeldey qysyp, shyryldaghan jýregimdi ótkir tyrnaghymen mytyp-mytyp jiberedi. Jalghyzdyghym, beysharalyghym esime týsedi. "Osynym ne tirlik? Múnday kýige qalay tap boldym? Ne jazdym taghdyrgha?  Býitip sorly bolatynday kimnen kem edim? Kisiligim tómen be, әlde bilik-bilimim tayaz ba?"

   Qúlazyghan tasqaranghy, menireu týndegi jalghyz aldanyshym, syrlasym da, múndasym da sary kýshik. Sipalap, sodan tayanysh izdegendey bauyryma basam. Boyy jylynghan song ary qaray aunap týsedi. Pysyldap úiyqtaghan sәby sekildi. Tórtayaghyn tórt jaqqa tarbita kerilip, ynyrsyp qoyady. Tәp-tәtti alansyz úiqy qúshaghynda. Erteng ne jeymin, kýnim ne bolady dep uayymdamaydy. Oisyz-qamsyz bolghan qanday rahat. "Sen de menen góri baqyttysyn-au, sary kýshigim! Mende ne ómir bar, eng bolmasa sen siyaqty óstip rahattanyp úiyqtay alam ba? Sen erkinmen jýre alasyn, yza bolsan, yryldaysyn, ishindegi qúsandy aqtaryp ýresin. Al men she? Mende sendegi erkindikting biri de joq. Ayaq-qolym, tilim... bәri buuly. Olar maghan eshtene oilama, kórme, sóileme ... deydi. Qúday maghan kóretin kóz, oilaytyn mi, sezetin jýrek, sóileytin til berse, nege men jaqsyny – jaqsy, jamandy jaman dep aitpauym kerek? Nege izgilikke sýiinip, zúlymdyqqa kýiinbeuim kerek? Maghan eshtenege selt etpeytin sezimsiz, menireu, aty-zaty beymәlim maqúlyq hayuan bol deydi. Eng bolmasa, sen siyaqty it bolayynshy, kishkentay kýshigim. Ishimdegi kernegen óksik pen zapyran-zardy úlyp, ýrip  bolsa da shygharayyn!"  Yza, kýiikten kókiregim qoparylyp bara jatqanday, terennen órley soqqan óksikten yshqynyp úlyp-úlyp jiberdim. Qoynymdaghy kýshik atyp túryp, tósekten bir-aq sekirdi. Bosaghanyng týbine baryp shoqiyp otyra qaldy da túmsyghyn kókke kóterip, ol da úlydy. Úzaq úlydyq ekeumiz qosylyp. Úlyghan degen jaqsy eken, sózben aita almaytyn, it emester týsinbeytin  biraz zardy aityp alghanday ishim bosap qaldy... Sóitip men kýnde  týn ortasynda saban jastyqtan basymdy kóterip alyp, úlityn boldym... Óksip, ókirip úzaq úlimyn. Dauysymdy estip, ainaladaghy it bitken qosylady. Úlar-shu. Jýzdegen, myndaghan jaraly jýrek qosyla zarlaghanda, azaly ýnnen týngi aspan kýnirenip azynap ketedi. Biraq mening ittik repertuarym úzaqqa sozylghan joq. Batys elderinin, әsirese Amerikanyng búzylghan tamaghyn jep, ziyandy dәri-dәrmegin ekkennen qandary súiylyp qútyrghan itterdi týnde úlyp júrtqa úiqy bermegen song arnayy jasaq shyghyp atyp jatyr degen suyq habar jetkennen keyin, beyuaqta úlymas ýshin auzymdy skochpen shaptap qoyatyn boldym...

                                            Bravo, kemposh!

   Bizding bazarymyz – әmbebap. Joq emes zat joq, qústa sýt bolsa, ol da tabylar edi. Jer týbinen aghylghan júrt keregin arqalap, arbalap әketip jatady. Bazardyng týp egesi Shahniyaz degen izgilikti kisi kórinedi. Ýsh mәrte qajylyqqa barghan. Ózim jýzdesken emespin. Bizge onday kisini kóru qayda. Televizordan kórgender kózi baqyrayghan, domalaq, sary kisi deydi. Ne bolsa da qoly ashyq, jomart adam. Songhy ýlken saylauda ýgit brigadasymen jer-jerdi aralap, joq-jitik, әl-auqaty tómen adamdargha tegin kiyim-keshek, azyq-týlik taratyp, ana nәn kisining ong kózine iligipti. Sodan beri deputat. Biznesin qyzy men әieli jýrgizedi eken. Bazarda ay sayyn, ne  aytuly meyramdar qarsanynda qayrymdylyq aksiyasy ótip túrady. Gazet, televiydenie arqyly qúlaqtanghan júrt qaptap ketedi. Kәri-qúrtan, joq-jitikting nebir sortyn sol kýni kóresin.

    Ata-babasynan qalghan meyramday Rojdestvo, Jana jyl  dese, ýsh ay búryn alashapqyn qapylatyn Qazaqstan emes pe. Qarasha jana týsse de býgin Jana jylgha arnap qayrymdylyq sharasyn ótkizgeli jatyr. Qayrymdylyq degende, tegin ýlestiriletin eshtene joq. Ótpey túrghan, merzimi asyp ketken nemese búzyla bastaghan azyq-týlikti arzangha satady. Ynyrshaghy ainalghan júrt bayqús sonyng ózine shybynday qaptaydy. Birin-biri iytergen qyrghyn-talas. Erte kelmese, jetpey qaluy mýmkin. Arbalaryn sýiretip tang bozynan kele bastaydy. Kórpening astynan moyynyn qyltityp kýshik shәu-shәu ýrgenge terezeden qarasam, qaqpa aldynda bir kempir túr. Áli avtobus ta jýrmegen elen-alan. Jaqyn manda túratyn bireu-au shamasy. Dala shynyltyr ayaz. Eki iyghy qushiyp, basqan izi syqyrlap, arly-berli tenselip jýr. Anda-sanda ayaqtaryn bir-birine soqqylap býrseng qaghady. Ayap ketip ishke shaqyrdym. Múryny iyegine týsip, qabaq astynan ýnireye qaraghan shombal kempir týrtip qalsan, qirap týser eski shkaftay sýiek-sayaghy syqyrlap baspaldaqtan әupirimdep әzer kóterildi. Ýstinen mahorka iyisi mýnk etti. Jeniltek, qonyr drap palitosynyng shyntaghy men óniri tyqyrlanyp, jyltyrap túr. Qylghyna tartqan kókshulan bókebaydyng ýstinen milyqtatyp qyzyl beret kiyip alypty. Tonyp qalghan eken, bosagha jaqtaghy yzyndaghan tik qúbyrdyng túqylyn qúshaqtap otyra ketti.

   – Erte kelipsiz ghoy? – dedim keyuanagha ayay qarap.

   – Oi, balam, ótken joly jetpey qalyp, qúrqol qaytqam. Úiqysyz bosqa jatqansha erterek bara bereyin dep kelgemin. Oi, kýn suyq eken býgin.

Sham jaqqangha әri sambyrlap sóilegenimizdi jaqtyrmay, divan ýstinde irgege qaray aunap týsken smenshiygim – Ómirzaq qyrjiyp kýnkildep jatyr:

   – Suyq bolsa, tanatpay qaqshandap astynan su shyghyp pa. Sheshe qylayyn dep pe en, nemenege shaqyrdyn?

   – Sheshem bolmasa da bireuding she

shesi ghoy. Jata bershi!..

   Tosterdi tokqa qosyp, shay demdedim. Qara shaydy úrttap qoyyp ekeumiz ýstel basynda kýbirlesip otyrmyz. Kempir jiyegi jybyr-jybyr budaqtaghan synyq qúlaq kók bokaldy qos uysymen qapsyra ústap, erin kýidirer ystyq shaydy ýsti-ýstine soraptaydy. Boyy jylynbay qaltyrap otyr. Sózuar ma әlde sóilesuge kisi tappay jalghyzdyqtan ishqústa bolghan jan ba, kók bokaldy ortalaghansha biraz әngimening basyn qayyryp tastady. Esimi Antonina Sergeevna eken. Baba Tonya. Otyz alty jyl boyy "Qyzyl Tu" fabrikasynda tiginshi bolypty. Pensiyasy – otyz tórt myn. Isher as, kiyer kiyimning tarshylyq-uayymynan góri, ótken ómirining әdemi elesimen kóbirek ómir sýretin siyaqty.

   – Aay, ai, dýrildep túrghan fabrika edi ghoy! Bes ret Gramota alghanmyn! – dep úrtyndaghy jalghyz tisi aqsiyp jymighanda, betindegi býkil әjimi jazylyp ketkendey boldy.

   – Balarynyz bar shyghar? – dedim sóz arasynda.

   – Bar. Lizam Vorkutada túrady. Pognalasi za dlinnym rublem. Uje dvadsati s lishnim let kak sled prostyl. A Petya jil v Krasnodare, nedavno pogiyb. Sam ministr Shaybo chto li, etot chernyavyy  lichno soboleznovanie prislal!..  Ety hohly okayannye, smutu zateyaly je. Petyam kishkentayynan patriot bolatyn. Hoholdardyng orystargha qysym kórsetip jatqanyn esty sala, erikti jasaqtargha qosylyp, Doneskige barghan eken, sol jerde oqqa úshypty...

Ýninde ókinish ne qayghynyng uytty demi joq, qayta әldebir ishtey rizashylyqpen maqtanyp otyrghanday.

   – Za russkuy zemlu golovu slojiyl. Vot nastoyashiy russkiy mujik moy Petika!

   – Qaydaghy orystiki, Ukrainanyng jeri emes pe! – dedim aljyghan kempirmen aitysqym kelmese de qyzaraqtap.

   – Doneski de, Luganski de – bәri orystyng jeri. Orys túrghan jer orystiki bolmaghanda kimdiki bolady? Vot Putiyn– krasavchiyk, molodchina! Rusy – matushke vot takoy sari nujen krepkiy, kak Petr Velikiy, Staliyn! Vypendrivshim hohlam v jopu peston vstaviyl. Krym u nih otobral. Vseh etih churok...e- a...kirgizov, kazahov v Soiz snova zagnal... prosto molodes!..

Kempir kirgennen qoyasy qisyq kelgendey qityghyp aunaqshyp jatqan Ómirzaq aqyry basyn kóterip aldy. Qolyn qoltyghynyng astyna kósip jiberip, tyr-tyr qasyndy da:

   – Myna qaqpasqa shay bergenshe u bermeding be qata qalatyn! – dedi kijinip. – Áy, babka, vot uj kucha naroda sobralasi. A to opyati s nosom ostaneshisya!

   – Oi, da uj, ya poydu. Spasibo za chay, detki. Day Bog vam zdoroviya...

Ahylap-uhilep, eki jaghyna kezek tenselip esikten shyghyp bara jatqan kempirding izinen Ómirzaq kózining iytimen qarady:

   – Sózin kórding be óle almay jýrip!

Prujinaly esik sart etip jabylysymen:

   – Bravo, bravo, kemposh! – dep qolsoqtym.

   – Áy, nemenene jetisip otyrsyn? Átten, kempir... әitpese, tóbesinen bir qoyyp, otyrghan jerine qazyq qyp qaghyp jiberer edim!

Ashu-yzadan isip-kepken Ómirzaq jarty qarys boyymen Qajymúqan bop kýsheyip otyr.

   – Men apama sýisinip otyrmyn, – dedim. Ómirzaq "oy, jarymes әken..." degendey ojyraya qarady:

   – Apa bolmay jopa bop, ómirem qapsyn!

   – Sen oghan emes, ózine kijin. Onday adamgha qyzyghu kerek. Qayda jýrse de orystyghyn úmytpaydy, ash-jalanash bolsa da orys mýddesi ýshin jan beruge dayar. Nege biz osynday emespiz? Qúsyghyn ishken alqash, ólmeli shal-kempirine deyin otanshyl, ózimshil halyq úly bolmay qaytedi?

   – Qoyshy-ey, solardy әspettey bermey, – dedi Ómkeng qolyn siltep. – Shetterinen imperiyalyq ambisiyamen auyrghan!

   – Bizdi ósirmey jýrgen osy dert qoy, bauyrym. Kinәni ylghy da syrttan izdeymiz!

   – Meyirban, bauyrmal bolsaq ta kinәlimiz be?

   – Bauyrmaldyqtyng da mólsheri bar. "Á" degenge "Mә!" deytin minezi joq elding kóretin kýni osy. Eshkim ony syilamaydy da, sanaspaydy da...

Árkim óz degenine qaray qisayyp, ekeumiz biraz egesip baryp, aqyry úrysqan adamday ton-torys ýnsiz qaldyq.

   Býgingi kezek Ómirzaqtiki. Qolym bos, iylektelip jata beretin emes, syrtqa shyghyp, uaqyt óltiru ýshin bazar ishin aralap kelemin. Shetki pavilionnyng aldy yghy-jyghy, "aksiyanyn" dabyrasymen jinalghan júrtta esep joq. Alty-jeti jerden saudalasa da taram-taram úzyn-shúbaq kezekting qúiryghy kósh-qúlash jerge sozylyp jatyr. Búl – azyq-týlik paviliony. "Aksiya" dep arzan baghamen satylyp jatqan zattardyng týri onsha kóp emes. Merzimi ótip ketken balyq konservasy, qalbyrlanghan et, it pen mysyqqa arnalghan kolbasa, sary may. Entelep, birin-biri kiymelegen elde tolas joq. Qaltalary kótergenshe dorbalap, arbalap alyp jatyr. "Jettik-au, әiteuir!" dep aldynghylar qutyng qaqsa, úzyn kezekting ayaghyndaghylardyng kózi jautan, óni quqyl. Keybireuleri degbirsizdenip aighay salady:

   – Kópten bergendi dogharyndar. Áytpese bizge jetpey qalady!..

Sol-aq eken, biri qostap, biri qarsy aighaylap u-shu bolady da ketedi:

   – IYә, sóitu kerek, bir qolgha eki-ýsh kilodan artyq berilmesin!

   – Aqylyndy ana tóbenning tazyna shaynap jaq! Ol qaydan shyqqan zang eken?

   – Ei, aghayyn, biz de adam balasymyz ghoy, ótkende óstip dirdektep túryp-túryp qúr qaytqanbyz.

   – Taltýske deyin úiyqtamay erte kelu kerek edi. Biz, mine altydan túrmyz...

   – Áy, qatyndar, shulamay qoyyndarshy! Bәrine de jetedi.

   – Oi, Alla, it jemeske talasatyn boldyq pa!..

   Artynyp-tartynghan eki qart toptan suyrylyp shyghyp, mening qasyma ayaldady. Álginde ghana kezekting orta túsynan "jetpey qala ma" degen qorqynyshtan týsteri qashyp, kózderi alayyp aighay salghandardyng biri osylar edi. Endi, mine, kónilderi ornyna týskendey jýzderi jaydary, kózderi kýlmin-kýlmin. Búhardyng bazarynan qaytqanday bayyp túr. Ayaq-qoly sereyip, sәl enkish tartqan úzyn boylysy busanghan bet-auzyn oramalymen sýrtip, kensirigi airylarday bir sinbirip tastady. Qyzyl bet, dembelshe shal, bala-shaghasynan qalghan eski me, qolqyldaghan keng shalbarynyng auy tizesine týsip taltayyp túr. Shyny qútydan alaqanyna qos shymshymday nasybay tógip, sәnireygen tanauyna kezek-kezek atty da, shoqsha saqalyn kókke shanshyp sileygen kýii túryp-túryp, paviliondy basyna kótere "әtpishuletip" qos zenbirekten qatar zalp berdi. Ýshinshi zenbirek te qosa atylyp ketti me, qúday bilsin, әiteuir dauysy qatty shyqty.

   – Oi, jan-ay! – dedi kózi jasaurap. Sodan song úzyn shaldyng auzy-múrnynan shyqqan arbasyna qarap kýlming etti:

   – Ittting kәlbasasyn ýiip alypsyz ghoy, soghymnyng qazysynday!

   – E, kýl, kýl... Zamanyng it qyp qoyghan son, itting tamaghyn jemey qaytemiz!.. Sen qúrdas, óitip ittiki dep aitpasanshy, kisining keuiline keledi eken. Ne bolsa da as qyp otyrmyz ghoy...

   – Biz әli jep kórgen joqpyz. Qalay bolady eken ózi?

   – Ýirenip ketesin. Bizding bәibishe әiteu babyn biledi. Shemishkening mayyna quyryp, kartobymen qosyp әkep bergen song soghyp alamyz.

Qos ala sómkeni syqap alghan qyzyl bet shaldyng da syrbazdanatynday shalqyp túrghany shamaly. Tolghan tushenka men balyq konservasy. Qalbyrdyng keybiri tyrsiyp isinip ketken.

   – Ákey, mynadan ulanasyzdar ghoy! – dedim shyday almay sózge aralasyp.

   – Oi, shyraq, bizding qaryn ne kórmegen qaryn. Onayshylyqpen ulana qoymaydy. Aq ýkimet te, qyzyl ýkimet te bú qazaqqa ne jegizgen joq. Otyz ekinshi jyly shirigen tyshqan jegende de aman qalghan. Osy kýiinde bir saghattay saqyldatyp sugha qaynatyp alsan, týk te etpeydi. Qyzyn úrayyn, ashtan ólgenshe, ulansaq ta, bir  toyyp óleyik te!..

   Eki shal ghana emes, dorbasy men arbasyn toltyryp qayqayyp shyghyp jatqandardyng bәri mәz-mәiram. Eshqanday uayymy joq, ómirge dәn riza jandar ghana dәl osylay jadyrap, jayrang qaghatyn shyghar. Mynau kósh-qúlash qyzyl matagha "Aksiya" dep aqsityp jazyp qoyghan keng zalda jalpaq júrtqa ondy-soldy baqyt ýlestirip jatqan siyaqty. Bәri mәz, bәri riza. Áneukýni aqsarayda bir ministr: "Biz baqytty kezende ómir sýrip otyrmyz!" dep maqtanyshpen keudesin kergende, anau eng ýlken kisining ózi seninkiremegen edi. Mine, men endi sendim. Baqytty jýzderdi óz kózimmen kórip túryp qalay senbeymin. Sol ministr myrza ne degen kóregen desenshi. Nemen quantsang da quanta bilseng boldy, baqyt degen sol emes pe! Bizding elimiz shynymen de baqytty eken-au. Jyndy bolghan song bәrin qisaytyp, teris kóredi ekenmin ghoy!..

                                            Ómirzaqtyng saudasy

 

   Jarty jylda sary kýshik jarday tóbet boldy. Salpy erin, apay tós. Siraqtary sinirli, som. Tikireygen qúlaqtaryn jymyryp, azuyn aqsita ars etkende, nebir dýrdiygen tóbettering qayqayghan qúiryqtaryn bútyna qysa  qanq etip qalay beze jónelgenderin bilmey qalady. Bazar toruyldaghan talay búralqynyng moyynyn búrap tastady. Kýshik kezinde itayaghyna qúiylghan asty andyp túrmasan, qaghyp ketetin sumaqaylardyng endi biri de jaqynday almaydy. Bәri qorqady, tisi batpasa da súsynan aibynady. Tek túqymy belgisiz, kózi, auzy jalbyraghan jýnnen kórinbeytin, bir ayaghy molaq , súr qanshyq qana tilin tauyp jýr. Qúiryghyn búlghandatyp jaqyndasa boldy, búl beyshara bar aibatynan airylyp, esi shyghyp ketedi. Súr qanshyqty qolyma týsken zatpen úryp-jyghyp, talay ret qanqyldatyp qughanmyn. Ondayda Gelya múnyng ne degendey maghan jaman kózimen qarap qynsylaydy. Qanshyq bәribir baspalap keluin qoymaydy. Ekeuining iyiskelesip túrghanyn kórgende: "Áy, anqauym-ay, aqymaqsyn-au, qaptap jýrgen qanshyqtyn tapqanyng osy ma?" dep kәdimgidey qapalanyp qalamyn. Biraq it týgili aqyly bassýiegine syimay jýrgen erkekterding ózi nebir týkke túrghysyz úrghashynyng jez qarmaghyna itshabaqtay ilinip qalmay ma.

   Gelyanyng syrtqy symbatyna, súsy men aibatyna qyzyghyp qúda týsushiler kóbeydi. Bazargha kelgender bazardaghynyng bәri satylady dep oilaydy-au, sirә, Gelyany kóre sala "qansha súraysyn?" dep birden bәsinen bastaydy. Satpaymyn degen sayyn jata-jabysady. Aqyrynda úrsysyp, boqtaugha deyin baryp әzer qútylamyn. Birde shashyn tikireytip, tóbesine samolet qonatyn aerodromday etip  qyryqqan tәpeltek, juan sary esikting kózin qarynymen sýzip kirip, ýstelding ýstine bir uys kók qúlaqty sart etkizip tastady:

   – Myng dollar! At-týiedey qalaymyn, bauyrym. "Gornyy Gigantta" osobnyak soghyp jatyr em. Osynday myqty it kerek.

Bedireygen týrimdi kórip, taghy bes jýz qosty. Kónbedim. It te bolsa, jalghyz aldanyshym. Qalay satamyn. Osy júrttyng sony týsinbeytini qyzyq-ey. Renjip ketti. Jәy ghana ókpelegen joq, jalt etip qaraghan kókshil kózining qiyghynda bir suyq úshqyn ketti. Týsi búzylyp, teris qarap tonqayyp jatyp alghan Ómirzaq ta kýnkildep qoyady:

   – Shyn jyndy ekensing ghoy. Qazysy taban shyghar tu biyening bazardaghy bәsin berip túrghanda, búl ne kergigenin?

   Arada onshaqty kýn ótpey Gelya joghalyp ketti. Súr qanshyq ta kórinbeydi. Ylyqqan qanshyqtyng sonynan bir qora it shúbatylyp jýr edi, solargha erip jigitshilik jasap ketti me degendi aldanysh qyp bir-eki kýn onsha alandagham joq. Súr qanshyq qaumalaghan qalyng kýieujigitting ortasynda qúiryghy qayqayyp ýshinshi kýni oraldy. Gelya úshty-kýili joghaldy sol kýii. Esime týsken sayyn kónilim qúlazidy. Kishkentay kýshik kýninde tompayyp qoynymda jatatynyn, erkelegen sәtterin úmyta alar emespin. Keyde týni boyy týsimde kórip shyghamyn. Sonday týs kórgen kýnning birinde jýregim alabúrtyp syrtqa shyqsam, qaqpanyng aldynda Gelya jatyr kóldeneng súlap. Tórt ayaghy tórt jaqqa kerilip qimylsyz qalghan. Esim shyghyp qúshaqtay aldym. Kózimnen jas yrshyp ketti. Ólip qaldy ma dep qorqyp edim, qúiryghyn sәl búlghap, qynsylaghanday boldy. Qúr saldyraghan arsa-arsa qu sýinegi ghana qalypty. Óneboyynda sau tamtyq joq, tizeleri, tirsegi qanjosa. Qarghybau qajaghan moynynyng terisi sydyrylyp shiqanday bop túr. Sýiretilgen úzyn shynjyrdyng úshyndaghy toqpaqtay temir qazyqty jerden suyryp alghansha qansha kýn arpalysty eken beyshara.

   Bir apta boyy emdep-domdaghannan keyin әzer esin jighanday bolody. Búrynghyday emes jasqanshaq. Bóten bireu kórinse, dýngirshekting astyndaghy quysqa syp etip kirip jata qalady. Ómirzaqpen ósh, anandaydan aibat shegip, yryldap jaqyndatpaydy. Ómekeng ondayda:

   – Ket-әi, mynau qaytedi! – dep bir úrlyghy shyghyp qalghanday qyzyraqtap qalady.

   Gelya endi menen eki eli airylmaytyn boldy. Túrsam – betime alaq-júlaq qarap qasymda shoqiyp otyrady. Jýrsem – býlkildep sonymnan erip kele jatqany dәl bir kólenkemdey. Menen kóz jazsa, taghy da bireu alyp kete me dep qorqady-au shamasy. Týnde de dýngirshekke kirip alyp, tósegimning janynda úzynnan súlap jatqany. "Fu, it sasyp... ayaday jerde túnshyghyp óletin boldyq qoy!" dep Ómirzaq kýnkildegenmen, men ýndemey teris qarap jatyp alamyn. Shyday almay "Shyq!" dese, Gelya yryldap ózine tap beredi. "Sauap, sol kerek ózine!" deymin ishimnen.

 

                                                    Bóten

 

  Balalarymdy kórmegeli qay zaman. Jyndy bolsam da azdap adamdyq týisik bar ghoy. Ábden saghyndym ózderin. Keyde týsimde kórip, óksip oyanamyn. Ondayda jastyghym shylqyghan su bop qalady. Kópke deyin týsimdegi elesten aiygha almay tósek ýstinde menireyip otyramyn men-zen. Kishkentay qara púshyghymnyng kekilining iyisi múrynymnan ketpey túryp alady. Kýni keshege deyin qoynymda tompayyp jatatyn tentegim ghoy!.. Búghyp jatyp andausyzda búrq etip atylghan janartauday kókiregimnen oqys oyanghan úly ansar qoldy-ayaqqa túrghyzar emes jýr-jýrlep. Qúday-au osy uaqytqa deyin qalay shydap jýrgenmin? Dәl qazir qúlyndarymnyng mandayynan iyiskep mauqymdy basyp, meyirimdi qandyrmasam, saghynyshtan syzdaghan jýregim jarylyp keterdey alyp- úshtym. Jighan-tergenimdi qaltama qattap, ýsti-basymdi týzep, kisi keypine kelip degendey jolgha shyqtym. Gelya ekibastan qasymda. Sәske týs edi. Balalarymdy kórem degen quanysh pa, bar dýnie әdemi bop kórinedi maghan. Janbyrdan keyin jarqyrap ashylghan Almaty aspany jughan әinektey móldirep synghyr qaqqanday. Alataudyng qar basqan shyndary búrynghysynan da zorayyp asqaqtap ketipti. Til úshyna óz-ózinen ýiirilgen ylghy bir kónildi, oinaqy әuenderdi ynyldap, salqyn alleyamen órlep kelemin. Óne-boyym alaqyzyp, nebir qiyal terbeydi oiymdy. "Ábden saghynghan bolar-au qaraqtarym. Eski kiyimderimdi, kitap sóresining quysynda túrghan ýlkeytilgen suretimdi kórgen sayyn kózderi jautandap, et-jýrekteri eljireydi-au! Qazir papalap ýsheui ýsh jaghymnan qúshaqtay alghanda qalay shydar ekem? Áy, sol jerde bor bop ezilip ketetin shygharmyn! Ýige kirgizip ap, endi jibermeymiz dese she? Shesheleri ne der eken? E, kónbegende, jýregi júmsaq qoy ol bayqústyn. Biraq men ne isteuim kerek? Erkek degen atym bar emes pe. Birden sylq etpey, "altyn basymdy kýielesh tabamen úryp quyp shyqqansyn!" dep biraz búrtiyp, bәlsingenim dúrys shyghar. Qatyndargha solay baghandy arttyryp almasang bolmaydy. Erteng taghy birdene bolsa, "sýiretilip ózing kelgensin, men shaqyrgham joq" dep taghy da quyp shyghuy mýmkin ghoy!.." Óz qiyalyma ózim eligip, ýiding qasyna qalay jetkenimdi bilmey qalyppyn. Tabanymmen talay tozdyrghan kóshe. Ár púshpaq, әr bútasyna deyin tanys. Bәri kózime ottay basylady. Ýige birden jetip barugha jýreksinip, kóshening qiylysynda irkilip qaldym. Alaqanym sulanyp, mandayym tership ketti. Ary qaray attaugha batylym jetpey, bayqastap osylay biraz túra túrghandy jón kórdim. Ýienkining týbinde tenbil- ala kólenkesin jamylyp temeki tútattym. Kenet ýiding búryshynan qarapúshyghym shygha keldi bir top balamen birge. Jýregim atqaqtap keudeme syimay ketti. Ói, jaryghym sol! Sorayyp ósip ketipti-au ózi. Dudyraghan qara shashy senseng bóriktey. Kәdimgidey jigit bolyp qalypty taralyp. Jýregim odan ary dýrs-dýrs lýpildep alqymyma tyghyldy. "Qoshqarbek!" dep aighaylamaq bop edim, dauysym shyghar emes. Qannen-qapersiz ózara dabyrlasqan kýii kósheni janay ótip barady. Jýgire basyp sondarynan úmtyldym. "Qo...Qoshqarjan!" Qyryldap dybysym shyqpasa da dalbasalap qolymdy ýsti-ýstine búlghap qoyamyn. Dauysymdy estimese de jýregi qúrghyr sezdirmey qoysyn ba, әne ózi de jalt qarady. Álde maghan solay kórindi me? Joq, anyq qarady. Áy, janym sol, qazir ózi de qústay úshar-au! «Papa!» dep bassalghanda, әi, qaynaghan sugha salghan múzday erip-aq ketetin shygharmyn!.. Óz qiyalyma balday balqyp, tipti múrynyma qara púshyghymnyng jelkesining iyisi de kelgendey emirene kózimdi júmyp, qúshaqtaugha qanatymdy jaya bergenmin. Kesheuildegenge kózimdi ashsam, qarsy úshqan Qoshqarbegim joq, qayta jyraqtap barady. «Bayqamay qaldy ma eken?» deymin jylt etken jylbysqy kýdikti kónilime qonsy qondyrmay. Jo-joq, әne, jaltaq-jaltaq úrlana qarap qoyady. Men jalbaqtap sonynan jýgirer dep jasqana ma, kórmegen siyaqtanyp, qasyndaghylardyng tasasyna búghyna tezirek úzap ketuge asyghatynday. Óz kózime sener-senbesimdi bilmey menireyip qansha túrghanymdy bilmeymin. Jýregim múzday suynyp, túrghan ornymda sylq etip jýreley kettim. Ishimdegi bir tirek qúlap týskendey qirap qaldym. Álbәttә, qanghybas, bomj kimge kerek. Ýsti-basy alqam-salqam, it jetelep tentiregen dәruishti әkem deuge arlanady, qorlanady. Joldastary kórse, mazaq qylmay ma. Dúrys nәrseni búrys dep teris-qaghys laghyp sóileytin esuas әpendi, әzir asqa – tikqasyq bolghannan basqa soqyr tiyn paydasy joq masyldy qalay әkem dep emirensin! Men endi olar ýshin jat, bóten bireumin. Jýrekterinen júlyp tastapty. Shyn jalghyz qalghanymdy endi týsindim. Janym tonalyp, japyraghym otalyp ýskirik ótinde tyrjalanash qaltyrap túrghandaymyn. Lap etip terennen qoparylghan ystyq jalyn kókiregimdi órley soghyp órtep barady. Bir qarasam, Gelya qyp-qyzyl tilin jalandatyp bet-auyzymdy sylp-sylp jalap otyr eken. «Ne boldy saghan?» degendey qynsylap, qúiryghyn búlghan-búlghang etkizedi. «Senen basqa endi kimim bar!» Sary kýshikti moyynynan qúshaqtap, odan sayyn egildim.                    Sol sәtten bastap dýnie maghan mәnsiz, súrqay kenistikke ainaldy. Bәrinen jerip, bәrinen jiyirkendim. Eng bastysy – ózimnen bezindim. Osynym ne tirlik? Elding kórmegenin kóre qoyamyn, sezbeytinin seze qoyamyn.Sonyng bәrin ókirtip jazdym, oqyghannyng aiyzy qanarday óltirip jazdym. Odan shyqqan mýiizim qaysy? Balagha – jat, jaqyngha – jeksúryn, dúshpangha mazaq boldym. Sonyng bәri Qara shal qalam ústatqan kýnnen beri bastalghan azap. Qúrysyn, jyndy boludan jalyqtym. Basqalar siyaqty bolghym keledi. Ómirdi solar siyaqty kórip, solar siyaqty kýlip-quanghym keledi. Áneu kýni it jeytin kolbasany talasyp-tarmasyp alghan qaymana júrt qalay quandy, jýzderi bal-búl janyp qalay baqytqa bólendi. Men nege solarday baqytty bola almaymyn? Joq, maghan da odan artyq baqyttyng keregi joq. Qara kójege tompighan qarynymdy sipap qoyyp typ-tynysh jýrgen alansyz kópting biri edim, meni qúrtqan Qara shal ghoy. Birde «jazushy bolmay jayyma jýrsem, býitip sorlamas edim, bәri sening kesirin!» dep ishtey renjiymin, birde janym yshqynyp: «Ataeke-au, qinamashy meni, ayashy!» dep jalbarynamyn. Ádettegidey týn qaranghysynda qasyma kep, qúlaghyma sybyrlaghanda, kórpemdi tas býrkenip jatyp alamyn, túlaboyym qúrysyp, alty airyghymnan qara ter shýmektese de tastay qarysyp, qalamgha qol sozbaymyn. Ondayda Qara shal qabaghyn shytyp teris qaraydy. Sonda da ózimdi jene alar emespin. Eshteneni kórmeyin dep kózimdi júmsam da, estimeyin dep qúlaghymdy japsam da, bәribir kókiregimdegi shaqyrayghan bir kóz bәrin tintip, qalt jibermey qadalyp túrady. Ol kózdi qalay sóndirsem eken? Odan qútylmay janyma tynyshtyq joq-au, sirә...

   Qús kelip-qús qaytqanda eski dertim qozyp, kóterilip ketetin әdetim. Biylghy kýz búrynghydan da auyr soqty maghan. "Qús qanatynyng jeligi bar" degen ras sóz, tegi. Qaytqan qúspen birge shalyghym órship, ózimnen-ózim eleurep jer-kókke syimay ketemin. Qaraday júlqynyp, qu janymda tynyshtyq joq. Sylqyldap kýlip otyryp, ynyrsyp jylay saluym da op-onay. Ómirzaqtyng jany tәtti, asa saq, pyshaq, shanyshqydan bastap qolgha iliger artyq-auys zattyng bәrin qayda zytyrghanyn bilmeymin, kózin qúrtty. Qasynda bolsam, jaltaq-jaltaq betime qarap, ashyq túrghan esikke taman ynghaylanyp otyrady. Qorqatyn jalghyz Ómekeng ghana emes, әldekimmen daulasqanday eki kózim ejireyip, eki qolymdy ýsti-ýstine sermey, ózimnen-ózim dauryghyp  kóshede kele jatqanda, qarsy jolyqqandar anandaydan jalt berip, jaryla qashady. Keyde qala syrtyna shyghyp, shyghandap ketemin. Shyq qonghan shalghyn men bútalardy beluardan keship, qyrqa-belderden asamyn. Alqynyp, ókpem óship qiyadan-qiyagha betteymin. Qayda bara jatqanymdy ózim de bilmeymin. Jan qúlazytqan jalghyzdyqtan, mәnsiz, súrqay tirlikten bezip, әldebir sheksizdikke sinip joghalsam deymin.

   Bir kýni jogharghy Qaskeleng jolymen jotalardy bókterley taghy da qala syrtyna shyqqanmyn. Tynyshtyqqa bókken jym-jyrt sary dala, mal túyaghy tiymey tusyrylghan qolattyng oty beluardan. Buyny qatyp erte quraghan qalyng qau tiyip ketsen, kýtirlep qausap túr. Arsalandap bytqylgha qoyyp ketken Gelyanyng ózi kórinbegenmen kýtir-kýtir japyrylghan quraylar "mine-mine" dep aighaylap aityp jatyr. Aldymnan bir súr kójek atyp shyghyp, zyta jónelip edi, ondaydy kórmegen qalanyng "intelliygent" qútpany zәresi úshyp beri qaray qashty. "Oy, qoyannan qoryqqan týring qúrsyn!" dedim qasyma kep tyghylghan itke kýle qarap. Kenet búlynghyr aspan synsyp, synghyrlap qoya berdi. Bir top tyrna tizbektelip keledi eken kóz úshynda. Aldyna kósem salyp, jebening úshynday ýshkildenip sozyla úshady. Jym-jyrt dalany janghyrtyp, qanatynan múng tógip keledi. Jel úitqyp, quray basy sybyzghy shalyp, aspandaghy tyrnagha ýn qosqanday dýnie kýnirenip ketti. Jýregim diril qaghyp, alqynyp alabúrtqan bir sezim әldeqayda ala qashqysy kelgendey. Qanattarymen auany sapyra ondy-soldy tónkerilip, tóbemnen ekpindey óte shyqqanda, tyraulaghan ýnning alapat janghyryghy meni de qoltyghymnan ilip ala jónelgendey boldy – jerdegi ala-shúbar sapyrylysqan kólenkemen aralasyp qanghalaqtap kelemin. "Tyrau-tyrau tyrnalar, meni da ala ketshi qanatyna ilestirip. Sender qanday baqytty edinder, qanattaryng bar, erkin úshyp, erkin qonasyndar. Bostan ómir. Jeti qat kókting shyrqauyna deyin senderding óristerin. Kóksesender jetpeytin qiyandaryng joq, kók tenizder men kóz jetpes kókjiyekterdi kóktey ótesinder. Ei, tabighattyng erkesi – azat qústar, qútqaryndarshy meni de myna azaptan! Shan-tozannan silkinip úshqym keledi sender siyaqty biyikte..." Qúlaghymda tek tyrnalardyng tyraulaghan ýni janghyrady. Betkeyde audarylyp-tónkerilip jónky kóshken kólenkeni quyp, ýkidey úshyp kelemin. Qarsy aldymnan dauyl túrghanday. Bar týimesi aghytylyp qanattay jayylghan kóilegimning qos etegin jel keulep, jerden jep-jenil kóterilip bara jattym...

   Kózimdi ashsam, qúm tóbening bir saylauytynda jatyr ekenmin. Alataudyng qyrqasynan endi taban ýzgen kýnning qyp-qyzyl kirpigi janarymdy shaghyp aldy. Espe qúmdy túmsyghymmen sýze qúlappyn. Jýgire-jýgire ókpem óship, jetip qúlaghan jerim osy bolsa kerek. Sary altynnan qúiylghan eskertkishtey kýn núrymen jarqyrap bas jaghymda sary tóbet otyr shoqayyp. Qan tamshylaghan aldynghy ayaghyn kóterip, auyrsyna jalaydy. Yryldap-arsyldaghan arsy-gýrsi dybystar miymnyng әldebir týkpirinen emis-emis janghyrghanda, ornymnan qalay úshyp túrghanymdy bilgemin joq. Tóbening teriskeyindegi quraghan qalyng qau әldebir týngi soyqannyng kuәsindey bop oiran-asyr japyrylyp jatyr. Anandaydaghy quray arasynda agharandaghan ne dep janyna barsam, ezui yrsiyp arlan qasqyr sileyip qalypty. Aldy-artyma qaramay eniske qaray jónep berdim. Etekke týsip es jighanda ghana ýsh ayaqtap shoqandaghan Gelya izimnen әzer ilbip kele jatqanyn kóz qiyghym shaldy.

                                      Jaman jaza almaytyn aqyn

   Odaq jaqqa at izin salmaghanyma jarty jyldan asqan shyghar. "Jyndy-ekem-au, osy uaqqa deyin qayda jýrsin?" dep saghynyp otyrghan bireu barday, salyp-úryp jetsem, kóztanys qisyq múryn Tileujan ary-beri ótkenderdi qayyryp әkep, darbazaday esikke tyqpalap jatyr eken. Meni kórip quanyp ketti. Ótkende jelkemnen týiip quyp shyqqany esimde joq:

   – Ou, amansyng ba-ey! Jaqsy keldin, ishke kir! – jep qolymdy alyp, esikke qaray qaqpayldady. Ótkendegisi esime týip, ókpeleyin dep edim, ókpeley almadym. Bótkemdegi búltiyp jatqan renishting kók múzy jymiya úsynghan alaqannyng jyluynan-aq erip ketkendey.

   Toy ma, jiyn ba – eshteneden habarym joq, elmen birge ishke kirdim entelep. Abajaday zaldyng songhy bes qatarynda soldattar otyr siresip. Bergi bes qataryn studentter men oqushylar toltyrypty. Aldynghy jaq shóleytke bitken seleudey seldir. Bos orynnyng birine jalp etip janbastay kettim. Sahna gýlge kómilip qalypty. Qaq tórde súiqyltym shashyn shalqayta qayyrghan aqqúba, kәrteng kisi qarsy qarap qasqayyp otyr. Mikrofongha barghandardyng bәri "Bәke, Bәke" dep, biri óleng oqidy, biri jer-kókke syighyzbay ólenge bergisiz asqaq lapylmen madaq aitady. "Bәkesi kim?" dep men otyrmyn. Ne bosa da bir myqtysyn-au dep qoyamyn. Súnqyldap auyzdary jabylmaytyn bireulermen qonsy qonjighan ekenmin. Dýrdik erin, jalpaq sary men qiyaq múrt, jyltyr qara kýngir-kýngir. Ekeuining jýzi tanys. Baspalar ýiining dәlizinde temeki tartyp, ot alghan traktorday dýrildep túratyn. Sol әngimelerin osynda sýirelep әkelip, әli bitire almay otyrghanday. Sahnanyng qyzyghy jayyna qaldy, kózimmen qúr tesilgenim bolmasa, eshtene kórip te, úghyp ta otyrghanym joq. Qúlaghymnyng tesigi barmaq syighanday ýnireyip, su sorghan shlangaday qasymdaghylardyng әngimesin shyrghasyn shygharmay simirip jatyr. Shala-púshyq úqqanym – búl jiyn Bóribay Qadyrjanov degen jazushynyng jetpis bes jyldyq toyy qarsanynda oqushylarmen ótkizip jatqan kezdesui eken.

   – Alla-ay, Áuezov kórmegen syi-qúrmetti osylar kórgen son, әdebiyette ne qadyr-qasiyet qalady! – Salpy auyz sary kózin júmyp, basyn shayqady.

   – IYә, nesin aitasyn, – dedi jyltyr qara múrtyn sylap. – Keshe "ghasyr halturshiygi" atanyp edi, endi laureat bop Memsyilyqty qalpaqpen qaghyp aldy! "Myqtynyng arty diyirmen tartady" degen osy da.

   – Áy, ne degenmen qasqyr eken ózi de, qoymay jýrip aldy ghoy, әiteuir. Alty ret úsynyldy ma?

   – It bilet... Shómeteyding kýshi ghoy bәri. Jalghyz úly ana dókeyding qyzyna ýilengen joq pa!

   – IYә, desenshi,.. jeti baydan shyqqan pәle dey me...

   – Mal qúlaghy sanyrau... institutty jana bitirgen jap-jas jigit... әi, búlarda iman joq-au!

   – Birden ýlken bir múnay kompaniyasynyng preziydenti bopty ghoy!

   – Tanghalatyn nesi bar. Erte tughan ózinnen kór, әitpese sen de bir myqtynyng qyzyn alyp, shayqap jýrer me edin, kim bilsin.

   – Áy, qúrsynshy! – dedi qara múrt jaghyn jyrta nәumez esinep. – Aytqanday, dastarhany qayda bolady eken?

   – "Qabyldau ýiinde".

   – Oho!

   – Qalay aitsang da myrzalyghynda min joq, jónnen jyghylmaydy.

   – Dastarhanmen túsap alatyn pәle ghoy!..

Qyza bastaghan qysyr әngimeni konferensiening mikrofonnan gýrildegen dauysy bólip jiberdi:

   – Endi jyrgha kezek bereyik. Toy iyesine degen ystyq yqylasyn jyr jәuharymen әdiptep osynda bir top aqyn otyr... – dep tórt-bes adamdy ataghan. Qasymdaghy qara múrt elden búryn úshyp túrdy. Qopaqarday bop otyr edi, túrghanda da boyy  sodan onsha asyp jarytpady. Qyp-qysqa qotanayaqtary typyn-typyng shenber syzyp, otyrghan júrttyng arasynan jyltyraghan tóbesi ghana qalayy tabaqtay qalyqtap barady. Elden búryn jetip, mikrofongha jarmasty:

   – O, Bór - ekem, Bóri-ekem,

      Orynyng sening әdebiyetting tóri eken!..

      Terbegen Qyzyr baba besigindi,

       Tu ústarym ózinsing osy kýngi!..

Dauysy ekpindep, ýsh paraq qaghazdy audaryp-tónkerip úzaq kósildi. Aygha da, kýnge de tenep, entigip әzer toqtaghanda, kózi jasauraghan Bóri-ekeng shyday almay ornynan túryp kep, qolyn alyp edi, qara múrt qúshaqtay aldy. Ekeui qyz ben jigittey qadalyp bir-birining auzynan sýidi me-au. Riyasyz yqylasqa tәnti bop júrt du qolshapalaqtaghan. Qara múrt buy búrqyrap ornyna kep otyrdy.

   – Ákelshi besti! – dedi jalpaq sary qolyn úsynyp. – Eng myqty óleng – seniki!

   – Endi biz jaman jaza almaymyz ghoy!

   – Álgindegi әuening basqasha edi, sahnagha shyqqan song eljirep, tasyp-tógilip ketting ghoy, jýdә?

   – Jaqsy óleng jazu ýshin jaqsy kóru mindet emes! – Oryndyqqa syimay shalqyp-tasyghan qara múrt yrghatylyp men jaqqa búryldy. – Solay ma, inishek?

Men ýndegem joq, jiyirkenishimdi jelkemmen kórsetip, ornymnan túryp kettim.

   – Oi, sheshen... mynau kim-ey? – dep ysyldaghan yzgharly dauys sonymnan quyp jetti.

   – Jyndysýrey bir beyshara...qaytesing sony...

 

                                                             Týs

   Songhy kezde bir shytyrman oqighalar týsimnen shyqpaytyn bolyp jýr. Kirpigim ilinse boldy, kóz aldymda kino lenta syrghyp jatqanday bir ghana suretti kóremin. Esh ózgerissiz sol kórinis kýn sayyn qaytalanady. Keyde tipti kýndiz de sol oqighalardyng ortasynda jýrgendey hal keshemin, bәri anyq, kózben kórip, qolmen ústaghanday ap-ayqyn. Birte-birte ónim be, týsim be – paryqtaudan qalyp bara jatqandaymyn. Osynau diuananyng tirliginen әbden zapy bop, bezinip bitken ekenmin deymin. Shirkin, búrynghy múnsyz-qamsyz qarabayyr ómirim qanday keremet edi, sol kýnime qayta oralsam ghoy. Qatyn-balam qasymda, qara sugha semirgen qayghysyz qayran kýnderim-ay! Qay týlen týrtti meni, jazushy bolam dep tyrashtanghan ne sorym edi. "Bәrine sen kinәlisin!" dep Qara shalgha kektenemin. Nege mening ishime kirip ap әlek saldyn? Basqa adam qúryp qaldy ma? Jazushy bolsam dep armandap jastayynan kitap jastanyp jatatyn qiyalilar qanshama. Baqyt qúsy bolsan, solardyng basyna nege qonbaysyn? Meni jazushy qyla gór dep eshkimge jalbaryngham joq edim ghoy, nege meni azaptaysyn? Ishime bir siqyr salyp, qiyaly dәldýrish qyp qoydyn. Dýniyening bәrin qynyraytyp, qisyq kóremin. Bәlki, ómir men oilaghanday әdiletsizdik jaylap azyp-tozghan sonshalyq qatigez emes shyghar? Áytpese myna júrt nege beygham, nege mәz-mәiram?

   – Olar – soqyr! – dedi Qara shal qabaghyn shytyp. – jýreginde kóz joq. Sondyqtan sening kórgenindi kóre almaydy, sezgenindi seze almaydy.

   – Kórip-sezgennen shyqqan úshpaghym qaysy?

   – Oilanbasa, búl qalay dep aldy-artyn barlap alandamasa, auzymen otyqqan hayuannan nesi artyq?

   – Bәri bir olar menen baqytty! Meni siqyrynnan bosatshy, Ataeke! Sening kesirinnen bәrinen airyldym. Qatyn-balagha jat, júrtqa mazaq, eshkimge kereksiz diuanagha ainaldym.

   – Esesine alty roman jazdyn, jәne qanday roman! Dýniyening bar baylyghyn berseng de satyp ala almaytyn baqyt degen sol emes pe.

   – Olardy jazghannan ne jaqsylyq kórdim? Qudalandym, mazaqqa úshyradym. Azyp-tozyp, aqyry mine, tentirep dalada qalghanym mynau. Áyteuir jazushy jasaghan song meni jazghany búrqyrap shyghyp jatatyn, preziydentke emen-erkin kirip, qalaghanyn alatyn dókeylerding biri qylmadyng ba? Ótkende orayy kelip túrghan nesibeni auzymnan qaqtyn. Qara sudy teris aghyzatyn qúdiretti mekemening bir myqtysy: "Diyirmenmen soghysatyn Donkihottyng zamany ótken, uaqyttyng yghytymen jýr, ana zor kisi turaly jazsang – ýy de seniki, memlekettik syilyqty qalpaqpen qaghyp alasyn, biz óz tarapymyzdan bәrin retteymiz!" degende, ne istedin? Ánsheyinde týn ortasynda tabanymnan tik túrghyzyp ap, qúlaghyma sybyrlaghanda sonday, teris qarap melshiyip túryp alghan joqsyng ba?!!

   – Sening peshenene kiyeli Sózdi ústau jazylghan. Asyl Sózding túnyghyn onday harammen lastama!

Qara shal syrt ainalyp, úzay berdi.

   – Ataeke-au, toqtashy! – deymin janúshyryp. – Osy shyrghalangha basymdy salghan ózinsin. Qútqarshy meni azaptan.

Qara shal búrylar emes. Keudesin shalqaq tastap, man-mang basqan kýii bayau ayandap barady. Bir qyzyghy, sonynan entelep qansha jýgirsem de, jete almay qoydym. Seleui aq tenizdey shalqyghan japa

n týz. Kóz úshynda úzaghan Qara shaldyng aq jelbegeyining etegin jel keulep, birte-birte jelbiregen kýii jayyla-jayyla jer men kókting arasyn aq kireukedey tútyp aldy. Men boz túmandy keship, belgisiz әlemge sýngip bara jattym.

    Birazdan keyin qarsy aldymnan qara-qúrym halyq kórindi. Áuezov teatrynyng aldy eken deymin. Keng alang kenerine syimay asyp-tógilip tolqyp túr. Bәrining qabaghy qatuly. Jylap jýr, enirep, óksip jýr. Kýnirenip, kýrsingen dauystan aspan janghyryghady. "Oybay-au, ne bop qaldy, búl ne jiyn?" deymin jaqynday berip. "Beliger óldi!" "Ger –­­­­ agha endi joq!" deydi әldekimder óksigine túnshyghyp. Qara aspan qaq aiyrylyp, jayrap qaldym... Esimdi jisam, ýstine qara pýlish jabylghan qyzyl tabyt teatrdyng esiginen beri qaray qalyqtap keledi eken. Qaptaghan halyq qaq aiyrylyp izinen du qolshapalaqtady: " Gerolid óldi! Gerolid jasasyn!" Kóshening qos jiyeginde entelegen júrt iyekteri kemsendep, janary jasqa tolyp tabyttyng jolyna gýl laqtyryp jatyr. Jan-jaqtan jaughan aq, sary, qyzyl, kók ... gýlderding arasynan Ger – aghanyng meyirimdi, múnly jýzi "rizamyn, hosh!" degendey jymiya qaraydy. "Yapyrau, úlylargha óluding ózi saltanat eken ghoy!" Qaraly sheruge bir býiirlep men de qosyldym. Bas-ayaghyna kóz jetpes úzyn kósh Kensaygha qaray órledi.

   – Músylmansha qoya ma eken? – dedi qasymda otyrghandar kýbirlesip.

   – Kim bilsin. "Ómirde qazaqpen dәm-túzym ajyrasqan joq edi. Ólgende de qazaghymmen birge jatayyn" dep ósiyet aitypty ghoy.

   Tóbe basyna syimay jypyrlaghan júrt iyin tirese jaqyndap, kezegimen topyraq salyp jatyr. Bir-birinen sәn asyra sap týzegen qalyng qabirding shetin ala sharshap kelip jyghylghan qara narday taghy bir tómpeshik shókti. Temir qorshau ornatyldy. Venoktar tóbe bop ýiildi. Sonda da júrt ketuge asyqpay әldeneni kýtkendey ainalsoqtay bergen. Sol kýidi týsindi me, asatayaq ústap, kóshe-kóshening búryshyna óz atyn jazyp úrandatyp jýretin esirikteu "demokrat" qajy sol jerde dýrildetip qúran oqyp, Ger – aghany birden músylman ghyp jiberdi. "E, bәse!" degendey ala kónili endi ornyqqan el jaylap taray bastady. "Yapyrau, shynymen osynda qalghany ma?!!" Kózim búldyrap tómpeshikke qaradym. "Jo-joq, Ger – aghang qara jerge qalay siyady! Osy kelgen bәrimiz ony jýregimizge salyp әketip baramyz!"

   Tóbe basynda qalshiyp japadan-jalghyz qansha túrghanymdy bilmeymin. Beligerinen airylghan әlem qanyrap bos qalghanday kýngirt, súrqay. Aspan alasaryp ketipti.  Alatau basyn búltqa sýiep jylap túr. Terennen qoparyla kóterilgen ystyq óksik jay oghynday keudemdi osqylap ótti:

                                        Halyqqa Abyz bop,

                                        Oi-tolghaghyn aitqan,

                                        Qazaqqa Auyz bop,

                                        Ayta almaghanyn aitqan

                                        Asyl oidyng qanaty topshysynan qayryldy,

                                        Ádiletti Sóz joqshysynan airyldy.

                                        Alatauym býgin basyna qara salyp túr,

                                        Aspanym múnayyp alasaryp túr...

 

                                        Japangha bitken jalghyz emen edin,

                                        Aqyl-oydyng bayraghy,

                                        Ar-namystyng qayraghy – naghyz kemel edin!

                                        Myndardyng múnyn jýreginde qaynattyn,

                                        Nadandyqtyng kógine jay oghyn oinattyn...

 

                                        Tek jýrseng bәlkim, toq jýrer me edin,

                                        Domalandap jýzge kep jýrer me edin?

                                        Tozaqty kórdin, mazaqqa kóndin.

                                        Nemis bop tuyp, Qazaq bop óldin!

 

                                        Sәbiydey taza, kishpeyil, dana...

                                        Óksikke túnshyghyp, qosh deyim, Agha!..

 

 Qos janarymnan josyla parlaghan ystyq jas iyegimnen jerge mólt-mólt tamdy.

   – Áken  ólgende óstip jylap pa edin? – dedi Qara shal iymek qasyn serpe kóterip.

   – Joq!

   – Shesheng ólgende óstip jylap pa edin?

   – Joq!

   – Eng bolmasa ol qazaq ta emes qoy?

   – Oibay-au, ol degen... Beliger ghoy! Ol ólgende jylamaghan kózim aghyp týssin!

   – IYә, ol – Beliger!..

   Meni týsingen, janashyr bolghan jalghyz Ger – agha edi. Endi, mine, ol da joq. Biraq marqúm o dýniyede jatyp ta sharapatyn tiygizip jatyr maghan. Songhy jolyqqanymda: " Men Ábemen, Núrpeyisovti aitam, qyryq jyl ishek-qarynymyz aralasqan dos bolyp edim, – degen. – Biraq songhy uaqytta aramyzdan qara mysyq ótip ketti me, onsha qabaghymyz jaraspay jýr. Bәribir qadirleymin, úly suretker ghoy. Ádebiyetke adal onday adam siyrek. Anadaghy sen turaly maqalamdy oqypty. Súratqan song qoljazbandy berip jiberdim." Bir kýni oilamaghan jerden Ábe qonyrau shalghany. Aspannan Hristos túskendey, óz qúlaghyma ózim senbey túrmyn. Kókirekten kýmbirlep shyghatyn әdemi qonyr dauyspen :

   – Sen ózing osy neghylghan balasyn? – dep jón-josyghyma qanyghyp aldy da, – Erteng saghat ekide kel, – dep adresin tәptishtep týsindirdi. Eski kóilek-shalbarymdy ýtiktep, saqal-múrtymdy alyp degendey ózimshe jyltyrap, kelisilgen uaqytta alyp-úshyp jetkem. Tau jaqtaghy búryn sayajay bolghan ýy eken. Eki qabatty demeseng kózge qorash, ortaqol biznesmenning kottedjine sәlem beruge jaramaytynday. "Mә-ә, klassik basymen osynda túra ma-ey?" Temir qaqpany júdyryghymmen qanghyr-kýngir qaghyp-qaghyp qalyp edim, tayynshaday aq tóbet ars etip sharbaqqa asyla ketti. "Mama!" dep baqyryp jiberdim de, otyrghan kisini it qappaydy degen esime týsip, jerge jýreley qaldym. Shashyn sarygha boyaghan jas kelinshek esikten jýgire shyghyp:

   – Jat-ey, Barsiyk! - dedi de kýlimsirey maghan qarady. – Qonyraudy baspadynyz ba?

Jana oqys otyra ketkende, shalbarymnyng arty dar ete týsip edi, sheginip jol bergen kelinshekting aldyna týsuge qymsynyp sheginshektey berdim. Ataghy jer jarghan danqty jazushynyng aldyn kóru qatal syn ghoy, jýregim dýrs-dýrs soghyp, tizem qaltyrap, tabaldyryqtan iymene attadym. Ábe ýndining maharadjasy siyaqty basyna búrap aq sýlgi orap alypty. Ýstinde etegi jerge sýiretilgen súrghylt pijama.

   – Kel, ainalayyn! – dep kýlimdey qarsy alyp, arqamnan qaqty. Qúdayym-au búl kisi turaly syrtynan ne estimedim, sypsyndaghan auyzdar ne aitpady? Al myna qarsy aldymdaghy qariya mýldem basqa jan. Jýzi meyirimdi, kishipeyil, qarapayym. Kimsing demeytin riyasyz qúrmet, iltifatymen eriksiz baurap alady eken. Ótirik pen shynnyng arasy tórt-aq eli, qúlaghynmen estigenge emes, kózinmen kórgenge ilan degen osy eken-au. Bir kórgen maghan, eng bolmasa deni de sau emes, aidaladaghy bir qaymana jyndygha yqylasy mynau, anqyldaghan osynau ghaziz jan bireuge qysastyq qylady degenge kim senbek?

   – Pisken astyng kýiigi jaman. Jýr, – dep jol bastady. – Sybaghasyn jep ketsin dep ózine arnayy qazan kótertkem.

   – Oi, agha, maghan bola sonsha әurege týsip... – dedim ynghaysyzdana kýmiljip.

   – Búl shanyraqqa kelgenning bәri – mening qadyrly qonaghym. Óitip óz basyndy kemitpe.

Qol juyp, keng zaldaghy dastarhan basyna jayghastyq. Sýrining hosh iyisi tanau jaryp, aldymyzgha ýime tabaq et keldi. Bes meshkeyding kekirigin azdyrtar tóretabaq.

   – Soghymnan qalghan sybagha. Tartynbay turap jey ber kóniling sýigenin. Maghan qarama.

Ábe asqa kirpiyaz eken.

   – Mening tamaghymdy әkep bershi! – dep sary kelinshekke qolbasynday ghana tauyqtyng etin aldyrtyp, sony talshyqtap jep otyrdy.

   – Men siyaqty toqsangha kelgenshe qazy-qartagha toyyp-toyyp alyndar. Qartayghan son, mine kóretin kýning osy. Gastriyt, qasqyrit deysing be, qaptaghan "iyt" ishine kirip alady eken! – dep kýlip qoydy.

   Jogharghy qabatqa shyqtyq. Shaghyn-shaghyn ýsh bólme. Talghammen jasanghan, kózge jyly, jap-jaryq. Álemdi aralap ketken әigili "Qan men terdin" әr tilde jaryq kórgen bir-bir danasynyng ózi tútas bir sóreni alyp túr. Qyzyl, qonyr, qara, sary ... múqabalar. Shette túrghan qyzyl kitapty alyp, әr jerinen paraqtap edi, kókala shimay, kóp jeri syzylghan. Qosylghan sózder az.

   – Qazaqsha onsegizinshi basylymyn әzirlep jatyrmyn. Artyq boyau, irkildek sózding bәrin ayausyz syzyp tastadym. Shygharma bauyrynan jarap, aram etinen arylghan jýirik attay jútynyp túrsyn. Allanyng Sózi – qasiyetti Qúran – Kәrim de bir kitap. Abaydyng jazghany da bir kitap qana. Jarty bet bolsa da úrpaq túshynatyn Sóz qaldyrsam deymin!..

   Ekeumiz bylghary divangha jayghastyq. Ábe shynysy tompayghan juan kózildirigin jurnal ýsteline qoyyp, kózin júmdy. Shalqalaghan kýii qoldaryn keudesine aiqastyryp, sóilep otyr. Úzaq ómirining búralan, úzyn sýrleuin qualap, eleske ainalghan eski kýnderge sheginip ketti. Múqan Imanjanov dos-jarannan jaqsylyghyn ayamaytyn izgi jan eken. Soghystan keyingi jyldary tarshylyq kórip qinalghan kezderinde kóp jәrdemdesipti. Sol úly jýrekti dosy әbden nauqas mendep baqúldasar sәtte óksikke túnshyghyp basynda túrghan búghan qarap, ózderine ghana mәlim bir qyzyqty jәidi eske alghanday: "Qaryzdyng kruglyiy jaqsy!" dep jymighan kýii qaljyndap jatyp ýzilip ketipti. Ábening aralarynan qyl ótpey syilasyp ótken adamynyng biri – әigili Iliyas Omarov eken. Ózining izgi qasiyetimen mәdeniyet tarihynda anyz bop qalghan biyik parasat iyesi. Bir jyly jazda demalugha sol kisini Araldyng bir qiyryndaghy Belarangha ertip barady. Aghayyn-tuma jany qalmay kýtedi. Kýnde ýsh-tórt ýy qonaq qyp, qoydyng basyn tartady. Asta-tók yqylastan yghyr bolady. Artyq israpshyldyq pen danghazany jany sýimeytin Ilekeng qajyp otyryp: "Eger qoy bisharalargha sana bitse, qazaqqa qarsy kóteriliske shyghar edi-au!" depti... Ábe Araldyng jaghasynda ýsh ay boyy "Qan men terdin" alghashqy taraularyn jazyp, Almatygha oralady. Dostaryna oqytady. Zekeng tolqyp, shalyqtap sóilep: "Mynauyng "Tynyq Don" men "Abay jolynyn" qatarynan oryn alatyn tuyndy bolayyn dep túr eken" dep, kókke kóteredi. Tahauy týnerip, týsi búzylyp ýndemesten ketip qalady. Erteninde tanatpay telefon shalyp: "Áy, sen renjip qaldyng ba keshe men ýndemey ketip qalghangha? – deydi. – Shynymdy aitsam, qyzghandym. Sudyr Ahmetti men de bilushi edim. Sening Sudyr Ahmeting mýlde basqa, shedevr, keremet shyqqan!.."

   –IYә-ә, sol qayran dostar qayda býgin? Sonday adamdar bar ma endi?!!

Ábe óni quqyl tartyp, birdem ýnsiz qaldy. Kózildirigin kiyip, әjim qatparlaghan keng mandayyn arly-berli sausaq úshymen taraqtay sipap taghy biraz otyrdy da:

   – Beliger bergen dýniyendi oqydym. Maqtasa maqtarlyqtay, – dedi basyn shúlghyp. – Aytary joq. Songhy kezde jerbauyrlap meshel bop qalghan әdebiyetimizding keudesine jan bitirgendey jana tynysty sezindim. Qoghamgha, әdiletsizdikke degen qarsylyq jazushynyng jýreginde qaynap, qalamynyng úshynan u bop tamuy kerek. Álbәttә, onday shygharmanyng joly auyr, jauy kóp. Jaryqqa shyqsa, basyng ketui de mýmkin. Biraq keudendegi búrqyraghan tasqynnyng aldyn bógemey jaza ber. Kýnderding kýninde bir shyghasyng jarq etip!

   – Joq, endi jazbaymyn! – dedim sazaryp. Ábening kózildirigi suyq jalt etip betime qarady:

   – Bastamay jatyp qoydym degenine jol bolsyn?

   – Men – jazushy emespin, jyndymyn ghoy, agha.

   – Qalam ústaghannyn, jalpy, ónerdi jaghalaghannyng bәri belgili mólsherde jyndy.

   – Joq, meniki onday emes, basqasha jyndylyq. Ana Qara shal... Abay ishime kirip alyp, dualap tastaghan meni. Maza bermeydi. Óz erkimnen tys, aqylyma syimaytyn birdeneler jazamyn.

   – Onyng atyn talant, shabyt deydi, ainalayyn. Allanyng bergen ayany. Bethoven kekse jasynda auyryp, sanyrau bop qalghanyn bilesing ghoy. Eng kýrdeli, reformatorlyq ghajayyp tuyndylaryn sol kezde jazghan. Qúlaghyma óz-ózinen dybys kep, Qúday sybyrlap túrady deydi eken. Qúday bolmasa da Abaydyng sybyrlaghany saghan az emes qoy!

   – Ómir maghan basqasha elesteydi. Basqasha jazamyn. Sondyqtan kópshilik úqpaydy, keybireulerge únamaydy... Joq, men – naghyz jyndymyn!

   – Bir elge, bir zamangha bir jyndy kerek qoy, jýre ber! – dedi Ábe әzilge búra jymiyp.

   – Osy jyndy bolghanym jetedi, agha! – dedim jalbarynghanday eki alaqanymdy keudeme basyp. – Qarapayym kópting birindey typ-tynysh ómir sýrgim keledi. Solar siyaqty qaryny toyyp, tynysh úiyqtaghanyna quanatyn baqytty bolsam deymi...

Sol kezde tu syrtymnan Qara shal aqyryp qalghanday boldy:

    –"Saghan onday baqyttyng keregi joq!"

   – "Nege kerek emes? Maghan sodan artyq eshtenening qajeti joq. Tyndamaymyn endi seni. Joghal!" deymin tistenip. Kózim alayyp, ezuimnen kóbik agha bastasa kerek, Ábe abyrjyp ornynan úshyp túrdy:

   – Ne boldy, qaraghym? Týsing búzylyp ketti ghoy, dәriger shaqyrtayyn ba?

   –Joq. Ishimdegi Qara shal býlik salyp jatyr. Meni әbden dualap alghan. Duasyn qaytarugha kómektesinizshi maghan. Bireulerge aityp, ekstrosens, baqsygha qaratsanyz...

   – El siyaqty baqytty bolsam deysing be?

   – IYә.

   – Onyng joly onay. Ekstrosensting de, baqsynyng da qajeti joq. Qazir beyne-audio terapiya degen ghajayyp em bar. Milliondaghan sau adamdy delqúly qylugha da, milliondaghan delqúlyny sauyqtyrugha da duasy jetip artylady. Elimizdegi anau "Oshar" telearnasy – sonday qúdiretti terapiyanyng biri. Qaraghan adamnyng boyyna baqyt virusyn egedi. Jyndylyqtyng qúrsauynan sytylyp, týzu jolgha týsip baqytty bolam desen, kóz almay tek soghan qara. Basqa eshtenege qarama. Tipti ainalagha qaraghan kýnning ózinde, kózinning kórip, qúlaghynnyng estigenine senbe. Tek " Oshardy" tamashala, sondaghy ómirge kir. Sonda eshtenege alandamaytyn, ómirine dәn riza, qayghy-múnsyz milliondardyng birine qalay ainalyp ketkenindi bilmey qalasyn!..

Ábe betime kýle qarap, kýrsindi. Nege óitti – bilmedim. Auyr qozghalyp ornynan túrdy. Ary qaray sózdi sabaqtap, ishin ashqysy kelmedi me, teris ainalyp ketti. Qabaghynyng astyna kólenke úyalap, terezeden alysqa qarady. Álde ayanysh, әlde ókinish, "osynshalyq jaqsy shygharmany shynymen myna aqymaq jazdy ma?" dep dýdәmal kónilmen qonyltaqsyp túrghanday.

   Biraq men ýlken kisining aldynan quanyp, qanattanyp qayttym. Danyshpan jazushy bilmese, búlay tegin aqyl aita ma? Tayau arada jyndylyqtan ada-kýde arylyp, kәdimgi deni sau kópting birine qosylatynyma bek sendim. Quanghannan óz ýiim-óleng tósegim – dýngirshekke jetkenshe tabanym jer iyiskemegen shyghar. Sol kýnnen bastap Ábening aqylyn eki etpeuge tyrystym. Bazar ishindegi ýsh qabatty sauda ýiining mandayshasyna ilingen ýlken ailapat tele-ekran bar. Qasbet qabyrghanyng jartysyna juyghyn alyp jatyr  aidyn-kóldey jarqyrap. Kýni boyy tek "Oshar" arnasyn ghana kórsetedi. Erteli-kesh qolym qalt etkende sodan kóz aiyrmaytyn boldym. Alghashqyda boy ýirete almay biraz tosyrqadym. "Tifu, bәri ótirik, falish, ómir múnday emes!" dep jerge týkirip, túryp ketetinmin. Ábening aqyly esime týsip: " Sap-sap, shyda! – deymin ózime. – Dәrining qaysysy dәmdi bolushy edi. Em bolsyn dep udy da ishesin!" Oryndyqqa tanyp qoyghanday, ózimdi zorlap qaytadan ekrannyng aldyna otyramyn. Ishim búlqynyp kónbeydi. Sonda da tistenip, qara terge týssem de qarysyp saghattar boyy kóz almay telmirip  otyryp alamyn. Qyrsyqqanda qyr jelkemde qylqiyp Qara shaldyng túryp alatynyn qaytersin.

   – Qarama. Búl – siqyr, arbaydy, adastyrady! – deydi sybyrlap.

   – Ataeke-au, aulaq ketshi, – deymin aighaylap. ­­– Sening adastyrghanyng da jetedi. Qu janyma tynyshtyq bershi!

Qara shal múnayyp betime úzaq qarady da , jalt búrylyp úzay berdi. Aq jelbegeyining etek-jeni jelbirey jayylyp, birte-birte aqsha búltqa ainalyp ketti. ­

   Qara shaldan qútylghan song alansyz qaraytyn boldym, saghattap otyramyn tapjylmay. Ishimdegi jyn-perim juasyp, kóndige bastaghanday. Búrynghy qarysyp, jatyrqau joq. Kóre-kóre ertegige sengen bala siyaqty jarq-júrq etken ekrandaghy ghajap ómir kózdi arbap, eliktirip, túnghiyghyna ýiirip әketti. Tamsanyp qaray bergim keledi. Qara shal ainaladaghynyng bәrin qisaytyp kórgizip, qanshama qyzyqtan qúr qalghanmyn. Týu, bizding el degen gýl-gýl jaynap túr eken ghoy sheshek atyp. O dýiyening újmaghyn kim kórgen, ainalayyn Sovet ýkimeti kezinde sanamyzgha úyalap, qiyalymyzgha ornyqqan kommunizm degening osynday-aq bolatyn shyghar-au! El emes, toyhana. Mәz-mәiram masayraghan júrt. Qayghyryp, qamyqqan bireudi kórmeysin. Kýlimdegennen kózderi júmylyp, kýlkiden ezuleri yrsiyp ketken bәrinin. Toy toylap, әn salghannan basqa uayymy, ermegi joq nedegen baqytty halyq desenshi! Tang atqannan týn aughansha әn shyrqap, dumandatyp jatqany: anyratyp  Qayrat bastaydy, synghyrlatyp Altynay qostaydy, Maqpal syzyltady, Roza qúiqúljytady, nazdanghan, asqaqtaghan, aryndaghan, anyraghan "Jigitter", "Múzart",  Qaraqat, Serik pen Beybit, Aygýl men Ádil... Saryarqanyng seleuinen kóp bitip bermes әnshiler birinen biri asyryp, qúlaghynnyng qúryshyn qandyrady-ay. Án bitse, әzil-ospaq dayyn: "Shymkent-shou", "Aldaraspan", "Terisqaqpay", "Eki ezu"... ónkey bir qatyn bop, kempir bop kiyinip alghan erkek pe, goluboylar ma, el kýlmese de ózderi tarqyldap kýlip "ishegindi qatyrady". Kýlmegenine qoymaydy, tipti bolmasa, bútyn kóterip bolsa da kýldiredi. Sonday poteshnyi, qyzyq pryamo. Odan qaldy, toy-tomalaq: pәlenshe hannyng pәlen jýz jyldyghy, pәlenshe qalanyng myng jyldyghy. Batyrdyng toyy, biyding toyy, ana danyshpannyn, myna klassikting yubiyleyi... Shildehana, besiktoy,  túsaukeser, sýndet toy, toqaltoy... "Ýsh jas baqytty bolsyn!"  "Ánshi Baqyt eki aptada qalay bes kilogha aryqtady?" "Núrlannyng quyrdaghy", "Bauyrsaq meyramy", "Diananyng ishkiyimi qansha túrady?.." Birinen biri ótken keremet. Býgin de, erteng de... jýz kýnnen keyin de osy. Ara-arasynda "mine, kórinder" degendey әlemning shartarabyn sipay sholyp ótedi. Bәri qúryp túr. Amerikang anau azyp-tozghan. Bandiytinen balasyna deyin qaru asynyp, әne segizinshi synyp oqushysy segiz adamdy qyryp saldy. Gomoseksualister men lesbiyankalar nekelesuimiz zandy týrde moyyndalsyn dep eki kýnning birinde kóshege shyghuda. Kóne qúrlyq odan da ótken. Londonda avia-dispedcherler eki kýn boyy ereuildeude. Fransiya fermerleri ýkimetting auylsharuashylyghy jónindegi sayasatyna narazlyq bildirip, Parijge kireberis joldardy jauyp tastady. Poliyseylerding qinauyna tózbegen Kopengagen túrghyny týrmede asylyp óldi... Al bizde she... әn shyrqap, "Qarajorgha" biylegen halyq. Qoldarynda kók jalausha jelbirep mәz-mәiram: "Jasa, jasa! Ura-ura! Bәri sizding arqanyz!.." Bir asqanda tayqazangha bir jarym tonna et asyp, Ginnessting rekordtar kitabyna engen úly jetistigimizdi әlemning әr tarabynan kelgen paparasilar jarq-júrq jarysa suretke tartyp jatyr. Sary meyiz bop tuyrylghan taban qazynyng iyisi ekrannyng arghy jaghynan-aq kensirik jarghanday silekeying shúbyrady. Netken alansyz shat-shadyman túrmys, netken kenerinen tasyp-tógilgen bereke-yrys. Allam-ay, osyny da kórmegen, kórgisi kelmegen myna syghyr kózimdi týbimen oiyp alsa, obalym joq-au! Bir ay qaradym tapjylmay, eki ay telmirdim ýzdigip... Qaraghan sayyn yntyghyp, ýnilgen sayyn arbaldym. Birte-birte ómir mýldem toy-duman, tamasha boldy da ketti. Itke beretin kolbasany qylghyna shaynap otyryp, ekrandaghy sary qazynyng mayy ezuimnen aghady, auzymdy kýidirgen qara shaydan "Arabika" kofesining júpar dәmi búrqyraydy. Ghajapstan meni әbden siqyrlap aldy. Bәrinen bezinip sonda ketkim keldi. Aytpaqshy, kemenger jazushy: "baqytty bolghyng kelse, "Oshar" arnasyndaghy ómirding ishine kir"dep edi ghoy. Áriyne, baqytty bolghym keledi. Sondaghy qazyny kertip jep, әn shyrqap, dumandatqan baqytty júrt siyaqty bolsam deymin. Endeshe ne túrys. Újmaq degen mine attam jerde. Qolymdy sozsam, sausaghymnyng úshy tiyip túr. Qosh bol, qayyrshylyq! Endi seni jelkemning shúnqyry kórsin, it ómir! Bir-aq attap kirip ketpek bop entige basyp jetip em, ekrangha boyym jetpeydi eken. Dýngirshekting janynda temir saty túratyn, jýgirip baryp sony alyp keldim. Mine, qatyp ketti. Ýstine shyghyp, attay salsam, ana dombyramen  "Erkem-aylatyp" әn aitqan negr jigitine du qolshapalaqtap, talasa-tarmasa shashu ghyp tenge shashqan úlan toydyng tap ýstine top ete týspeymin be. Baspaldaqqa ayaghymdy sala berip: "Toqta! –­­­­­ ­dedim ózime. – Sopayyp jalghyz jetip barghansha, eldi ertip barmaymyn ba, jelmayagha minip júrtyn Jiydeli-Baysyngha bastaghan Asan Qayghy atam siyaqty. Bazar jaghalap telmendegen jarly men zarly qanshama. Solardyng sauabyn alayyn." Jýgirip bazargha bardym. Qatar-qatar paviliondardyng eng shetkisi­ – azyq-týlik paviliony. Halyqtyng eng kóp baratyn jeri sol.  Ádettegidey meyirimdi baylardyng biri qayrymdylyq aksiyasyn ótkizip, jatyp qalghan tauarlaryn arzandatyp satyp jatqan. Ár qoymanyng aldy iyintiresken qara-qúrym kezek eken: qaltandaghan kempir-shal, jýdeu óndi gharipter, mýgedekter... Esikting kózinde túra qalyp, Sovet ýkimeti kezindegi úrandatqan komsorg, partorg... jalyndy patriottar siyaqty eki alaqanymmen auzymdy qalqalap aighay saldym:

   ­– Ei, arba iyterip kótenishegi ýzilgen bisharalar! Ei, qorlanghan qariyalar! Ei, qorghansyz gharipter, joldas bomjdar men qayyrshylyr! Kógergen jarma, it jeytin kolbasagha talasyp qaytesinder. Tastandar bәrin! Men senderdi shylqyghan baylyqtyng ortasyna aparamyn. Erinder sonymnan! – dep, soldattaryn atakagha bastaghan komandirshe qolymdy oray siltep jýgire jóneldim.

   – Mynau ne zat deydi?

   – Jyndysýrey bireu me ózi?

   –Tegin birdene taratyp jatqan shyghar?

   – Jýr, tezirek barayyqshy, jetpey qalyp jýrer!..

Jarysa tapyrlaghan ayaqtardyng dýbirin jelkemmen sezip kelemin.­ Toqtay qalsam, qara tolqyn taptap óte shyghatynday. Eki-aq attap sәkining ýstine sekirip shyqtym:

   – Mine, qazir "Jiydeli-Baysyn" eline baramyz! Salam-Aleykum, Ghajapstan... joq, Toyhana! – dedim "Bayterektin" aldynda altybaqan teuip, qymyz iship jatqan ekrandaghy shat-shadyman ómirdi núsqap. Antalap jetken elding aldy antarylyp qaldy.

   ­­– Oi, qúday-ay!

   – Jarymeske erip jýgirgen biz jarymespiz!

   – Alla jyndy ghyp qoyghan song qaytesin!..

Dirildegen kók shymyldyqty ortasynan qaq jaryp, ary qaray attay salmaq edim,  ekpinimmen mandayym taq etip shalqamnan týse jazdadym. Yp-ystyq shyny qozghalatyn emes. "Mynau qaytedi-ey! Jýzimiz jadau, kiyimimiz jamau bolghan song kirgizgisi kelmey me? Negr men qytaygha deyin qaryq bop jatqan dәuletti bizden qyzghana ma, o sheshendi!.." dep teuip kep jibergem. Saldyr-kýldir sau etip tóbeme tógilgen shynymen birge shyrkóbelek ainalyp jerge qúlap bara jattym... Kózimdi ashsam, kýzet formasyn kiygen zingittey eki jigit eki qoltyghymnan sýirep keledi eken dyryldatyp. Kelesi sәtte, ay tolghanda jalpaq beti jarq etip bir kórinetin  han bazardyng qúdayy jerden shyqqany, kókten  týskeni belgisiz, qarsy aldymda qústay úshyp kele jatty. Jay kele jatqan joq, әkesining ólgenin jana estigennen jaman, joqtau aityp, ókirip, kýnirenip keledi:

   ­– Oiboy-oy, oibay, sheshenning ghana!.. Bәrin qúrtty-au, endi ne isteyin!..

Jetken boyda ýshkir túmsyq bәtinkesining tabany jarq etip ishimnen bir tepti ynqita. "Qayrattyn" qaqpasyna kiretin ala doptay aspanda zymyrap bara jatqanymdy bilem. Bajyldaghan aighaydy o dýniyede estip jatqandaymyn:

   – Áy, jetpis jeti atannyng kórin... ne istegenindi bilesing be? Búl degen Singapurden arnayy zakazben aldyrtqan ekran bolatyn. Montajynyng ózi bir "Mersedestin" qúny! Qap, ittting balasy-ay!.. Saqaldy basymen Tәkeng ólerdegi sózin aitqan song a

lyp em, múnday delqúly ekenin qaydan bileyin.

   – Mynau esi auysqan adam ghoy. Elding ortasynda qalay jýr, qauipti emes pe. Jyndyhanagha tapsyru kerek.

   – Oibay-au, maltalaryndy ezip neghyp túrsyndar, milisiya shaqyryndar. Bir jarymes jyndanyp bәrin qiratyp jatyr dender! Týrmege qamay ma, jyndyhanagha әkete me – qúrtsyn kózin!

   Ánsheyinde óldim deseng qarasyn kórsetpeytin milisiyasy týskir býgin qalay jelayaq bola qalghanyn kim bilsin, qas qaqqansha siyrenasy bozdap jetip kelgeni. Basyp keterdey túmsyq tirey toqtaghan mashinadan eki jigit jau qaydalap sekirip-sekirip týsti. Serjant kelgen boyda eki qolymdy artqa qayyryp, agha leytenant auzymdy iyiskep, kózimdi ashyp qarap, basyn shayqady:

   – Sap-sau ghoy?

   – Sau kisi osyny istey me? Ekrannyng talqanyn shyghardy! – Shyqshyty oinaghan qojayyn  soqyrdyng kózindey ýnireygen ramagha qaray qolyn siltedi.

Men jayyma túrmay:

   – Ol – ekran emes, Toyhanagha kiretin esik. Ashylmaghan song teuip qaldym...

Qojayyn men leytenant bir-birine mәndi kóz tastady. Bastyqtyng kózi: "Mine, kórding ghoy?" dedi. Leytenanttyng qabaq astynan ýnireye qaraghan qysyq kózi: "IYә, bәri týsinikti!" dep túr. Leytenant rasiyany auzyna taqady:

    – "Toghyzynshy", tez jetinder!.. IYә, bireu...

   Toghyzynshy kóp kýttirgen joq. Leytenant kuәgerlerden jauap alyp, hattama toltyram degenshe, tóbesindegi migalkasy  jalmauyzdyng jalghyz kózindey oinaqshyghan  "Jedel jәrdem" azan-qazan anyrap kep qaqpa aldyna toqtady. Terezeleri torlauly, qyzyl kresi yrsighan kók mashina. Kórgen boyda qol-ayaghymnan jan ketip, otyra kettim. Jyndyhananyng kóztanys mashinasy! Barar jerim, aldygha tartar syitabaghy – bәri belgili. Keshegi ózim kórgen, perishte jebep ghayyptyng kýshimen әzer qútylghan tozaqtyng tóri. Endi soghan qayta barmaqpyn ba? Jalghyz-aq sәtte tiri ólikke ainalghan qorghansyz beyshara jandardyng qúbyjyq beynesi jan-jaqtan antalap jadymda janghyryqqanda, qorqynyshtan shybyn janym shyrqyrady. Lyalechka, "Staliyn", "Putiyn", "Kýlәsh"... bәri-bәri jamyray kýlip kel-kel dep qol sozady. "Joq, onda baryp qor bolghansha ólgenim artyq. O, qúdireti kýshti Haq-Taghala, eng bolmasa, azapsyz ólimindi qishy maghan. Ózing bergen janyndy ózing qinamay ala gór. Qimaytynday nem bar menin? Qaljyradym әbden. Qútqarshy meni myna tozaqtan!" Eki qolymdy kókke jayyp eniregende ystyq jas omyrauymdy judy. Kenet kók aspannyng túnghiyghynan suyrylyp, sauyt-saymany jalt-júlt  aqsha búlttyng kóbesin sóge bir saltatty kórindi. O, qúdiret, Mahambet babamnyng ózi! Býtinning jartysynday janyndaghy Isatay bahadýr joq. Jalghyz. Bir júdyryqtay ghana kishkentay qús shyryldap baryp, jaltyldaghan nayzasynyng úshy men dulyghasynyng tóbesine kezek-kezek qonady. Ózining Qyzghysh qúsy. Ózi el qorghaghanda, ol kól qoryp, jalghyzdyghyna dos bolghan  kishkentay Qyzghyshy! "Kóline mening bir tamshy kóz jasym da tamghan shyghar, qorghashy meni, Qyzghysh qús!" deymin qúmyghyp. Mahambet babam qolyn sermep qap edi, nayza úshynda qonaqtaghan Qyzghysh pyr etip kóterildi de, qanaty dirildep maghan qaray úshty. "Kel, kel, qútqarshy meni. Qanatyna mingizip, alyp ketshi meni búl jerden!" dep qútqarushym kele jatqanday quanyp qolymdy soza berip edim, janymda shyr ainalyp jýrgen sary tóbetim jenimnen tistep tómen qaray tartyp tabandap túryp aldy. Yza bop ishinen bir teuip em, qanq etip ananday jerge baryp shoqiyp otyrdy. "Áy, aqymaq iyem-ay!" deytindey  betime mólie qaraydy. Kózkórimge jetkende әlgi qús tapanshagha ainalyp ketti. Zymyraghan kýii taqala berdi de, kózimning otyn jarq etkizip únghysynan ot qústy. Shilding qúmalaghynday ystyq qorghasyn jýregimnen janymdy suyryp alghan eken deymin. Denem jalp etip jerge súlap týsti. Janym aspanda qalyqtay jóneldi. Jep-jenil, rahat. Ajal degen osy ma? Adamdar nege osy ólimnen qorqady eken? Qorqynyshty eshtenesi joq. Qayta azap, uayymnyng bәrinen qútylasyn. Eshtene sezbeysin, eshtene oilamaysyn. Bәrinen azatsyn... Kenet kókke qarap úlyp otyrghan Gelyany kórip, birtýrli kónilim bosap aighay saldym: "Gelya-a-a!.."

... Ayghaylaghan dauysymnan shoshyp oyandym. Óneboyym qarasýmek. Ylghy osy. Kýnde kóretinim bir týs. Eki aidan asty, qaytalap kóre berem, kóre berem. Tipti kýndiz de sol elesting arasynda jýrgendey bolamyn. Búl nening nyshany eken, týsinbey-aq qoydym?..

                                           EPILOG

                             nemese kóshirushining songhysózi

   Qoljazba  osy jerge kelip ýzilipti. Áserden aryla almay biraz otyrdym men-zeng kýy keship. Ýienkining baghanaghy jambasqa basqan kóldey kólenkesinen syrghyp týsip qalyppyn. Kýzding qayraty qayta bastaghan shaghyrmaq kýni shenbirek atyp iyqqa auyp barady eken. Eki-ýsh úmtylyp ornymnan әzer kóterildim, qúrysqan denem qu bútaqty syndyrghanday omyrtqamdy órley kýtir-kýtir ete týsti. Kýzetshi jigit qasyma kelip:

   – Ou, aghasy, shaygha jýriniz, – dedi. Qoljazbadaghy Ómirzaq degen osy jigit eken. Qanyn ishine tartqan, teke kóz, sylynghyr qara.  – Alla saqtasyn, jarty kýn otyrdynyz ghoy tapjylmay. Eki-ýsh ret shaygha shaqyryp edim estimediniz.

   – A, sóittim be?

Shay ýstinde ekeumiz biraz shýiirkelestik. Birge túrghan adamdar bir-birining syryna qanyq qoy. Kóp jaylardy biledi eken. Aytyp otyrsa, Taufihtyng týsimde kórdim dep jazghandarynyng bәri óninde aina-qatesiz qaytalanypty. Tek ghayyptan qús bop úshyp kelgen tapansha ot býrikti deytindey, kókten eshkim zaual jibermegen. Jyndyhananyng mashinasy anandaydan kóringen sәtte, teris qarap túrghan leytenanttyng belindegi tapanshany qorabynan suyryp alypty da, samayyna tirep, ózin-ózi atyp salypty.

   – Júrt shu ete týskenge jýgirip barsam, etpetinen súlap jatyr eken! – dedi Ómirzaq eske aludan týrshikkendey óni búzylyp, betin tyrjitty. – Miy shashylyp qalypty.

   Jazym bolghan jerin kóreyin dep sauda ýiining aldyna bardym. Áldekim qakbyrghagha eki tal qyzyl rayhan qadap qoyypty. Qannyng ýstine shashylghan qúmnyng beti әr tústa tenbil-tenbil qarayyp qabyrshyqtanyp jatyr.

   – Gelya degen sary tóbeti bar edi ghoy, ol qayda?

   – Oi, Alla! – dedi Ómirzaq jaghasyn ústap. – It sezedi degen ras eken ghoy. Bir ay boyy úlyp, úiqy bermey qoyyp edi. "Oy, qara basyna kóringir!" dep úryp, qusaq ta jaghy sembeytin. Keshe mәiit tiyegen mashinanyng sonynan jýgirip ketken, qaytyp oralghan joq.

   Keshke ýige kelgen song birer saghat kóz shyrymyn aldym da, týni boyy qoljazbany qaytalap oqydym. Amanattap tapsyrmasa da izdeushisi joq múranyng obalyn oiladym. Joghalyp, joyylyp ketpey mening qolyma týsuining ózi de óli aruaqtyng moyynyma jýktegen paryzy bolar? Kompiuterge tergizip, redaksiyalardyng birine úsynbaq niyetpen pysyqtap, múqiyat qaradym. Qolyn tanu biraz qiyndyqqa soqty. Týidegimen lekitip kelgen oidy qaghazgha týsirip ýlgirsem dey me, sýikektetip asyghys jazady eken. Basqy әrip pen ayaqqy әripting arasyn jalghastyrghan iyrek syzyqtardan krossvord sheship, miyng botqa bolyp otyrghanyn. Onyng ýstine әrtýrli siyamen, tipti keybir túsy qaryndashpen jazylghan. Siya shala týsip, óship qalghan jerleri de bar. Tasqyndap kelgen aghyl-tegil oigha qalam ilese almaytyn bolu kerek, keyde sózben sózding arasy qiyspay, "e, bylay degen shyghar" dep oijotamen dolbarlaysyn. Emlelik, punktuasiyalyq qatelikten ayaq alyp jýrgisiz. Qaytalap qaramay, bir jazyp tastay bergeni kórinip túr. Áytkenmen bastan-ayaq týzetip, oigha oy qosyp , boyauyn ýstep jútyndyryp jiberdik degen kýpirlikten aulaqpyz. Shyntuaytynda, bizdiki – jәy korrektorlyq júmystyng ar jaq-ber jaghy ghana: әrip, emle qatelerin týzep, týsip qalghan sózderdi qalpyna keltirumen shekteldik. Shygharmagha "Men – jyndymyn", "Jyndynyng jazbalary" dep eki týrli at qoyghan eken, ekinshisi Gogoliding kópke mәshhýr povesimen ýndes bolghan son, alghashqy atauy kónilge qonymdylau kórindi. Ras, shygharma minsiz dey almaymyn. Qalamymyz baryp-qaytyp, baryp-qaytyp talay ret qyrnap-syrnap jiberuge oqtalghan kezimiz boldy. Meninshe, tikenek sóilem, qúlaqqa tosyn estiler oghash oilar barshylyq. Mistikagha tym әuestenushilik bayqalady. (Bәlkim ol ózining dýniyeni qabyldau ereksheligi me eken?) Ásirese shuaqqa úmtyludan góri qyjyrtpa, kijinu kóp, ómir shyndyghyn surettegende, qara boyaudy tym battastyryp jiberetin siyaqty ma? Biraq búl mening kózim, mening oiym ghoy. Álbәttә, avtordyng ózinshe kórip, ózindik týisikpen payymdaugha haqysy bar. Oqyghan әrbir adam ózinshe pikir týyi, biri kemshilik degendi ekinshisi mýlde basqasha qabyldap, әrqily sezimge bólenui әbden yqtimal. Sondyqtan tym shúqshiyp, shúqylaghandy qiyanat kórip, eshtenesin ózgertpey bas-ayaghy býtin qalpynda oqyrmangha úsynghandy jón dep taptym. Ol tipti mening ózimdi de ondyrmapty. "Tәukebay", "T.S" dep әdiptegeni – men. Álbәttә, ózim turaly onday pikirde emespin. Kim ne aitsa da meyli, әrkimning óz týsinigi bar, jamandady eken dep kinәlamaymyn. Onyng ýstine, ol shalyghy bar bylay... jyndy ghoy, jyndy adam ne demeydi. Sizder de solay oilaydy ghoy dep ýmittenemin. Basqa jerine tiyispegen son, ony da syzyp tastaugha qolym batpady.

   Taufihpen sonau abituriyent kezimizde, ózi "Narhoz" dep jazyp otyrghan Halyq sharuashylyghy institutynyng jataqhanasynda tanysyp edim. Ol kezde búl institut ekining birining qoly jete bermeytin asa bedeldi oqu oryndarynyng biri bolatyn. Ásirese elektrondy esepteu tehnikasy fakulitetine týsu ýshin bir oryngha segiz-on adamgha deyin talasatyn. Ýmitkerlerding kóbi – medalister. Osy mamandyq boyynsha tórt-aq qazaq oqydyq. Qalghandary – evrey, orys, koreyler. Taufih alghashqy kýnnen-aq alghyrlyghymen kózge týsti. Matematika, fizikadan aldyna jan salmaytyn. Qiyandaghy qazaq auylynda oqyp, osynsha tiyanaqty bilim alghanyna mýghalimder de tanghalatyn. Bir qyzyghy, biz siyaqty ólip-óship kitapqa qadalyp, konspekti jazyp jatpaydy, sonda da bәrin biledi, sayrap túrghany. Qay uaqytta bәrin miyna qúiyp ala qoyghanyn bilmeysin. Eki jyl boyy bir bólmede jattyq. Minezi alaqúiyndau, úrynshaq, elten-seltenge beyim. Orayy kelse, jýz gramdatyp jiberuden de  tartynbaytyn. Áyteuir, osynau qonqaq tanau, qonyrqay óndi, qaughabas bozbalagha sauyqshyl qyz-jigiter tym ýiirsek edi. Bir joly kóshede  orystarmen tóbelesip, instituttan shyghyp kete jazdaghanda, fakulitet dekany Satybaldiyev ara týsip alyp qalghan. Anqyldaq, aduyndy kisi edi, kabiynetine kirgizip alyp: "Áy, iyt-ay, boq basynda qor bolasyng ghoy, qoydyng qúmalaghynan kóp orystyng qaysy birin úryp - jyghyp  bitirem dep jýrsin, olardy jenetin myna sening altyn basyn. Tynysh jýr qaghynbay!" depti.

   Ózi de qaljyngha sýiep jazbasynda tiyip-qashty aitypty ghoy, onyng arghy atalary qazaqqa singen tatar kórinedi. Patsha zamanynda әskerge alynghandar jiyrma bes jyl qyzmet etetin bolghan ghoy. Auyl, týtinbasynan tizimge ilingen búratanalardy kóbinese sol kezdegi qylyshynan qan tamshylap arpalysyp jatqan asau Kavkazdaghy soghysqa salady eken. Kórineu ajalgha kim basyn baylaghysy kelsin, auqattylary para berip, eti tirileri basqa jolyn tauyp jaltaryp ketuge tyrysatyn. Meshit tónirektegen qazandyq dindiәr abzyidyng balasy – Sheghir Yarullin de búla basyn tar naqtagha tyqqysy kelmey búlqynghandardyng biri edi. Qarshadayynan orys pomeshiygine jaldanyp, tesik ókpe bop ósedi. Kәmiletke tolysymen bay óz balasynyng ornyna rekrut qyp jazyp, әne-mine Kavkazgha jóneltedi dep otyrghanda, bir týnde zym-ziya izin suytady. Sol zytqannan mol zytyp, qazaq dalasyna shyghandap ketedi. Saudagerlerding keruenine ilesip Tobylgha jetip, odan ary Ertis boylap kire tartqan kireshilerge jaldanady. Bir joly ókpesine suyq tiyip qatty auyryp, kemeshiler ony jaghadaghy auylgha tastap ketedi. Jana soyylghan qara qoydyng terisine orap, qysyraqtyng qymyzymen emdep, jazylghan song Aqnayman – Baysary – Kóbesting bii Qazanghap degen kisi asyqjilik ústatyp bala ghyp alypty. Basyna otau tigip, aldyna mal salady. Sonyng baurynan órbigen úrpaq bir qauym el bolypty qazir. Araptyng "sheghiyr" (ólen-jyr) degen sózin qazekem "shegir" dep týsinse kerek, osy uaqytqa deyin Kóbesting kelinderi "shegir" desek, atamyzdyng aty ketip qalady dep, "shegirdin" ornyna "kók kóz" dep ataydy eken. Búl әngimeni jәy ata-babasyn taratqanda shejire retinde aitqany bolmasa, kónilinde qazaqqa degen qylauday bótendigi bolmaytyn. Qazaghym dep ólip-óshetin. "Ghaziz analarymyzdyng bәri – qazaqtyng asyl qyzy, tórt atadan beri qanghyp kelgen jaman tatardyng nesi qaldy deysin, bir kisi qazaq bolsa, mendey-aq bolsyn!" dep kýletin.

   Shynymdy aitsam, búl mamandyqqa men kezdeysoq kelgen adam edim. Kishkentayymnan aqyn, jazushy bolsam dep armandaytynmyn. "Ústazyma", "Toghyzynshy May", "Kóktem", "Qys" dep jazghan shatpyraqtarym әueli mektepting qabyrgha gazetine, odan keyin audandyq gazetke, keyinderi tipti   "Qazaqstan pionerine"  jariyalanyp, ol az deseniz dәnige-dәnige "Leninshil jasqa" jibergen ólenderime ataghy jer jaryp túrghan Segizbaev pen Bókeevten "... talabyng ong eken, biraq kórkemdik jaghy  әli de  kemshin soghyp jatyr... ýlken aqyndardyng ólenin kóbirek oqyp, izdene týs..." dep senim artqan hatyn alyp, ayaday auylgha "bala aqyn" degen atym dýrildep shygha kelgen. Aqyn dep at qoyyp berse, endi óleng jazbay, shoshqa taghalaymyn ba? Audandyq gazetke nomer sayyn taqpaqty búrqyratam da jatamyn. Tarih taqtasyna esimimdi Túmanbay, Qadyrlarmen qatar jazyp, "mәseleni" sheship qoyghanda, әkem onashalap qasyna shaqyrdy. Qabaghymen yqtyratyn sústy kisi edi:

   – Qyzyl ógizsheni satyp, jolyna dayyndap otyrmyn, – dedi qabaq astynan alaya qarap. – Áyteuir, baghyndy synaghan son, el siyaqty dúrys oqugha bar.

Qazandyq jaqta qalbandap jýrgen sheshey erinin sylp etkizdi:

   – Osy kisi qyzyq, ýkimetting teris oquy bolushy ma edi? Bala ózi bilet te.

Shal jiyegi jemtirile bastaghan qonyr taqiyasyn jelkesine qaray ysyryp, әjim tilgilegen biyik mandayyn buyndary shorlanghan juan sausaqtarymen myty ústap, arly-berli taraqtady:

   – Osy shirkinning birdene biletinine kózim jetpey otyr-au. Qyzyl ógizshem itjemeske rәsua bop, mónirep kete me dep qorqamyn!

Sheshey kýigelektenip qazandyqtyng kómeyin kóseumen kósip-kósip jiberdi:

   – O nesi eken, aq tileuding ýstinde otyryp? Ógizshe, ógizshe dep qalypty ghoy, kórine birge alyp ketetindey. Talaptanyp alysqa bara jatqanda, jolyna sadaqa demeysing be!

   – Tarylyp otyrghan men joq. Byljyrap, boqqa jaramaytyn birdeneni oqyp, erteng janyn bagha almay jýrmesin deymin de   !

   – Kóke, – dedim kýmiljip. – Múghalimder de, redaksiyadaghy aghaylar da aqyn bolasyn, sonyng oquyna týs deydi. Aqyn-jazushylardyng kóbi jurfak pen filfakti bitiripti...

"Ayttym ghoy!" degendey shal alayyp kempirine bir qarady da, maghan tikteldi:

   – Áy, balam, sóz qughan – óner emes. Taqpaq shygharghannyng ne oquy bar? Jambyl atang oqymay-aq aqyn boldy emes pe. Sodan әulie bolam deymisin. Ishine syimay bara jatsa, ózi-aq tesip shyghar bir jerden. Sózdi qoyyp, zatteqnik ne enjenerding oquyn tauys. Ýkimet sondaylardy kóteredi. Derektir, raykomdar solardan shyghyp jatqan joq pa. Aq batamyzdy alghyng kelse, aitarymyz osy! – dedi aittym - bitti, kestim – ýzildi ýkimmen. Qyzyl ógizin satyp, qyp-qyzyl aqshasyn qaltama salyp bergen qyzyl kóz shaldyng sózinen attap ketuge әddim qayda. Amalsyz osy oqugha týskenmin. Týsuin týskenmen oiym basqada. Kónili qalamaghan qyzben eriksiz bas qosqan múnlyqtay basqa jaqqa qarap mónireymin. Qolym qalt bosasa, KazGU – ge qaray jýgiremin. Ómir dep mine sony ait. Men ansaghan muza, jastyq romantikasy – bәri osynda. Apta sayyn ataqty aqyn-jazushylarmen kezdesu, poeziya keshteri... Minberge kezek-kezek shyghyp, kózderi úshqyn ata, qoldaryn sermey, jalyndap, aryndap jyr oqyghan student – aqyndar. Qanday asqaqtyq, janyndy arbaghan netken qúdiret! Osynau bir ghana sәt ýshin-aq ómirindi qiigha bolady-au. Ár qaysysy bir-bir Pushkindey auyzdarynan shumaq-shumaq jyr búrqyrap, keu-keu dabyrlasyp tarap bara jatqan júrttyng sonynan qyzygha qarap, kýrsinip qala beremin. Ýiirinen adasqan jetim qúlynday shúrqyraghan jýregim qúlazyp, men-zeng kýide qansha túratynym belgisiz, bir uaqytta jym-jyrt, janaghy dumannyng janghyryghy da joq óli kóshemen jataqhanagha qaray ilby basyp kele jatqanymdy bilemin. Oqulyqtyng betin ashqym kelmeydi. Qalamsapty qajalap, terezeden ýnilgen kýzgi aspannyng tósindegi aqsha búlt, qiqulaghan qústargha qiyalymmen ilesip, jyr әleminde qalyqtap jýremin. Aqyry "Leninshil jasta" jarq etip bir top ólenim shyqqan kýni: "Bitti, Týimesh, aqyn boldyng degen osy!" dep, belortasynan ashylghan "Kapitaldyn" betin sart etkizip japtym.Tipti qyzyl kóz shaldyng súsy da betimnen qaytara almady búl joly. Sóitip ekinshi kursti tәmәmdasymen jurfakqa qaytadan emtihan tapsyrghanmyn. Biraq Taufihpen odan keyin de ara-qatynasymyz ýzilgen joq, jii kezdesip túrdyq. Qanshama aralas-qúralas jýrsek te onyng qalamgha әuestigin bayqaghan emespin. Ayaqastynan qalay «jorgha» shyqqanyn ózi tәptishtep jazypty ghoy. Bireu aitsa, senbeytin oqigha, biraq naq solay bolghany ras. Az jyldyng ishinde óndirtip kóp dýnie jazdy. Oiy batyl, kózi kóregen. Zamanynan ozyp tughan Sózding joly auyr, tosqauyly kóp, әlbәttә. Basy sergeldenge týsip, aqyry osynday kýige úshyraghany ókinishti-aq. Kezinde qyraghy mekemelerden tyqyr tayanghanda, joghalyp ketpesin degen saqtyqpen alty romannyng bir-bir danasyn maghan tabystap edi. Pendeshilikpen qyzyghyp ketip, bir romanynyng jelisi boyynsha ózimshe týrlendirip shygharma jazghanymdy da jasyrmay aita keteyin. Ol ýshin ekeumizding týs shayysqan kezimiz de boldy. Qalay bolghanda da ol dýniyelerdi reti kelgende bas-kóz bop jariyagha shygharudy moyyndaghy mindet sanaymyn.

                                            hhh

   Erteninde jerleu burosyna baryp, qay ziratqa qoyylghanyn anyqtap bildim. Boralday jaqtaghy artynda izdeushisi joq ne aty-jóni belgisiz mәiitterdi qoyatyn jalpylama molagha jerlenipti. Erini kógistengen, aryq, qara-shúbar әiel tildey qaghazgha «H – 729» dep jazyp, qolyma ústatty:

   – Osy nomermen jerlengen.

   Kóp izdep әurelengem joq. Tez tauyp aldym. Qalalyq zirattyng teriskeyindegi úzyn qyrattyng bir betkeyi týgeldey tikenek symmen qorshalypty. Qatar týzep jypyrlaghan qalyng tómpeshik. Eskilerining topyraghy shógip, shóp ósip, basyna shanshylghan taqtayshadaghy jazular óship ketken. Darbazadan kirgen son, kóshe-kóshe bop ondy-soldy andyzdaghan joldardyng qaysysyna týserimdi bilmey bógele bergem. Kenet әldeqaydan ishin tartyp it úlyghanda, selk etip ishi-bauyrym qaltyrap ketkendey boldy. Óksip jylaghan adamday zarly ýn. Ara-arasynda ýzilip ketip, qaytadan túnshygha óksiydi. Nomer boyynsha qabirlerdi qualay ishkerlegen sayyn úlyghan dauys aiqyndala týsti. Shetki qatardaghy tómpeshikterding birining ýstinde etpettegen sary itti tany kettim. Gelya! Kýtpegen kórinisten jýregim solq etip ary qaray attay almay túryp qaldym. Aldynghy eki siraghy jayyla tarbiyp, topyraghy tobarsy bastaghan qabirdi qúshaqtap jatyr. Kózi júmuly. Anda-sanda túmsyghyn kóterip, jarasy janyna batyp shydatpay bara jatqanday qanq-qanq etip alasúra úlidy. Men Taufihtyng ólgenin shyn jýregimmen endi týsingendey, kókiregim astan-kesten audarylyp týsti. Tayap kelip:

   – Gelya... Gelya! – dedim dauysym qaltyrap. Gelya kózin ashyp maghan qarady. Qaraghanmen kórmey me, әlde sen kimsing dep túr ma, selt etpey menireygen kózder. Kóz emes, jarysa móltildep, ýzdiksiz tamshylap jatqan qos qaynar sekildi. Men itting jylaghanyn birinshi ret kórdim. Kónilim tolqyp, qosyla jylaghym keldi. Moynynan qúshaqtap, basynan sipadym. Shaghynghanday zarly óksikpen yshqynyp odan sayyn úlydy. Marqúmnyng artyndaghy bala-shagha, jaqyn tuystary da dәl osylay jýregi ezilip zarlamaghan shyghar-au! Orystyn: «Vernyy kak sobaka» degen sózining mәnin endi týsingendey boldym. Orys ta úly júrt qoy, birdeneni bilgen song aitady da. Kýn anqa keptirgen ystyq. Gelyany shyndap ayadym. Búlay jata berse, shóldep óledi ghoy. Biraq qansha әurelensem de sonymnan ermey qoydy. Shaqyrghangha ermegen son, moynyna belbeuimdi sap jetelep em, sheginshektep túryp aldy. Amalsyz qoya berdim. Tәltirektep baryp ornyna qayta jatty. Amalym tausylghan song mashinamen baryp, tasjol boyyndaghy kóp dýngirshek-dýkenderding birinen eki kilo shújyq, bir tauyq,  bes litrlik «Tassaydyn» eki qúmyrasyn aldym. Gelya tamaqqa qaramady. Plastik qúmyranyng býiirin túmsyghy siyatynday dóngeletip tesip, aldyna qoyyp edim, býiiri qabysyp әbden shóldegen eken, tilimen sylpyldatyp biraz ishti. Móliyip betime qarady. Ýnsiz alghysyn aityp túrghanday. Qaytadan ornyna jatyp, algha sozghan ayaqtarynyng ýstine basyn saldy. Taghy da ere me degen dәmemen: «Jýre ghoy, kýshigim... Kә, kә, Gelya!» dep qansha shaqyrsam da selt etpedi.

   Erteng kelip, bir amalyn tauyp alyp ketermin dep oilaghanmyn. Biraq erteninde qolym tiymedi. Bir kýn jinalys dep, bir kýn mashinanyng mayy aghyp, kýibing tirlikting bitpeytin sarsanymen jýrip, ýshinshi kýni kelgenmin. Beyit basy jym-jyrt. Úlyghan dybys estilmeydi. Bir jaqqa ketip qaldy ma eken, әlde úlugha shamasy kelmey әbden әlsirep ýnsiz jatyr ma?  IYә, kýn jaryqtyq ta  apta boyy kók jýzin kir shalmay shaqyrayyp shyjyp túr-au! Kónilime alang enip, asyghys basyp tanys jerge jaqynday bergende kilt toqtadym. Tómpeshikting ýstinde sary qúiryq shanshylyp túr. Gelya qabirding býiirin ýngip, býkil denesimen kirip ketipti.

   – Gelya, Gelya! – dedim dybystap. – Beri shyq!

Gelya qozghalmady. Qúiryghynan qos qoldap ústap tartyp qalyp edim, qyl týbinen ýzilip ketti etimen qosa sydyrylyp. Kýlimsi, shirindi iyis mýnk etip qolqa qapty. «E, itti de iyesimen qina degen osy eken-au!» Kónilim tolqyp, ýnsiz qúmyghyp túryp qaldym. Birazdan song qabirding etegindegi shashylghan topyraqty uysymmen kýrep, Gelyanyng denesin japtym. «IYenmen birge jat, Syrttanym!..»

Aynaladaghy tyrbiyp ósken qaraghashtardyng birinen úshyp, birine qonyp,  top qargha qanattary jalpyldap ýiirilip jýr...

Ámiyn.  Almaty. 27. 02. 2016j.

(sony)

Abai.kz

 

 

 ­­