•  Qazirgi әkim – Ermak Bidahmetúly Sәlimov. Ol – Shynghystau danalyghynan, Semey seyisterinen beyhabar jan. 
• Semey qalasynyng ruhaniyatyna jauap beretin әkimning orynbasary - Sharova Nadejda Vasilievna. Kókpektide mektep múghalimi, audandyq әkimdik qyzmetkeri, «Novaya jizni» gazetining redaktory bolghan.
• Semeyde jeltoqsanshylardy jazalaghan әigili QazSSR bas prokurory Ghalym Elemesovting atynda kóshe bar.

(Qayrattyng qabiri)

Ýstimizdegi jyl – elimiz ýshin mereyli de mejeli jyl. Atap aitsaq, әz-Tәuelsizdigimizding 25 jyldyghy, azattyqqa negiz salghan Alash kóshbasshysy Álihan Bókeyhannyng 150 jyldyghy jәne Jeltoqsan kóterilisining 30 jyldyghy. Bәri de - bórikti aspangha atyp,   el bolyp júmyla atsalysatyn mereytoylar.

Biraq mejeli biyikter tek toy toylau ýshin ghana emes, oy oilau ýshin de qajet. Mysaly, últymyzdyng tarihi, rәmizdi ónirleri osy datalardyng qadir-qasiyetin óz maghynasynda týsinip, jergilikti júrtqa jónimen jetkizip jýr me? Elbasymyzdyng bir úlaghatty sózi esimizge týsedi: «Qazaqtyng tarihy tamyryn jalghaghan, dәstýr men eldikti ýilestirgen Týrkistan men Semeyding orny qashan da bólek». Osy baghanyng arghy jaghynda tereng maghyna, sarabdal oy jatqany týsinikti. Biz búl joly Semey shaharyna barghanda janymyzgha týrpidey tiygen birer jaytty bayandaghaly otyrmyz.

Ras, qazirgi Semeyding mәrtebesi – tarihtyng qaynauyndaghy, namystyng baylauyndaghy mәrtebe. Soghan qaramay «bóri aryghyn bildirmes» bolyp túr: júrtshylyqtyng kónili shýkirshilik, tirshilik óz aghymymen jýrip jatyr. Mektep te, uniyversiytet te, emhana-auruhana da, dýken-bazar da, týrli mekeme-sharuashylyqtar da júmys istep túr. «Kýnine neshe týrli pәle kórsen, Sonda da ýmit ýzbe bir Alladan» degen optimist halyqtyng jalghyz ghana bazynasy bar: «Semey – Alashtyn, ruhany ardyn, mәdeniyetting qalasy bolyp ómir sýre berse eken! Taghayyndalatyn әkimderge talap ta osy órede bolsa!» degen.

Qazirgi әkim – Ermak Bidahmetúly Sәlimov (surette). EKSPO jyly 60-qa ayaq basady. Biyl Abaydyng jasynda. Biraq kómekshileri jazyp bergen qaghazdaghy Abay sózin oqta-tekte auyzgha alghany bolmasa, Shynghystau danalyghynan, Semey seyisterinen beyhabar. Áu bastaghy marksheyder mamandyghy qauyzynan shygha almay qalghan siyaqty. Últ úlylarynan góri «qanisher Ermakty» úlyqtaymyn dep, basy daugha qalghanyn qaza tildi BAQ-tyng oqyrmany úmyta qoyghan joq.

Ádette «әkimning kem-ketigin orynbasarlary tolyqtyrady» degen týsinikpen óz-ózimizdi júbatatynymyz bar. Kezinde qazaq ruhaniyaty dese, Semeyge qaraytyn basymyz «Osy sizderde әleumettik-mәdeny mәselelerdi әkimning qay orynbasary basqarady?» - dep súrap, jauabyna qúlap qala jazdadyq. Tanysynyzdar! Semey qalasynyng ruhaniyatyna jauap beretin әkimning orynbasary - Sharova Nadejda Vasilievna (surette). IYә-iyә, qate estigen joqsyzdar.

Ruhany dýniyesi de, adamy әleueti de kemerinen asyp, tógilip jatqan Semey qalasynan memlekettik tildi biletin bir maman tabylmay, sonau Kókpektining kóginde mektep múghalimi, audandyq әkimdik qyzmetkeri, «Novaya jizni» gazetining redaktory bolghan hanymdy qinaghanday әkelu qanshalyqty qajet edi?

Mýmkin Nadejda Vasilievna keremet múghalim, maman, qalamger shyghar, biraq «qazaghy auzymenen qús tistegen Semey qalasyn nesimen tanghaldyram dep oilandy?» dep, biz tolghanyp, qamyghyp qaldyq.

Álde ermakshyl әkim de, onyng jýrek jútqan orynbasary da bәrin kensede otyryp bitiruge bolady dep sheshti me?

Súraq kóp, jauap az. Ony semeylikterge qoysaq, qúmygha ashulanady. Arasynda zerdeliler «Búl bir memelekettik qyzmetting jergilikti jerdegi auy men bauynyng jinalmay jatqanyn kórsetedi», -  dep, ashyna aitady.

Qosh, aitpaghymyz búdan da terenirek...

Biz Semeyde týsken ýy «Ghalym Elemesov kóshesinde» eken. Jeltoqsan kóterilisining danqty batyry, Halyq qaharmany Qayrat Rysqúlbekovting ziratyna tәu etuge arnayy osy qalagha barghan azamatynyz ýshin mynau kóshe aty óte tosyn estildi.

Bastapqyda dýr etip: «Búl jeltoqsanshylardy jazalaghan әigili QazSSR bas prokurory Ghalym Elemesovting dәl ózi me, joq, attasy ma?» - dep súradyq. Masqara! Dәl ózi bolyp shyqty. Jәne keyinirek qoyylghan.

Yzadan jarylarday boldyq. Bizdi kýtip alghan jigit aghasynyng otandyq onomastikadan habary mol eken. Tәuelsizdik, azattyq dep ay qarap jýrgenimizde, sovettik prokuror Gh.B.Elemesovting aty tughan jerindegi oblys ortalyghy Kókshetauda bir kóshege berilipti. Ony aitasyz, sol qalada eskertkish qoyylyp, muzey ashylypty.

Endi oilanynyz: osynday jaghday óz tarihy men taghdyryn syilaghan basqa memlekette boluy mýmkin be? Bes beresi, alty alasy joq Semeyde onyng aty nege jýr?.. Búl – pendeshilik degen piramidanyng jemisi ekeni sózsiz. Al, osy jaghday Ermak Sәlimovti de, onyng iydeology Nadejda Sharovany da oilandyruy mýmkin be? Eshqashan! Múny 100 payyz senimmen aitamyz.

Semeylik aghamyzdan: «Gh.Elemesov kóshesining búrynghy aty qanday edi?» - dep súradyq. «Basynda Soldatskaya bolghan, keyin Krasnogvardeyskaya ataldy», - dedi ol. Biz: «Onda sol qyp-qyzyl kýiinde qalypty ghoy», - degen pikirimizdi jasyrmadyq...

Últ batyry Qayrattyng beyitine ziyarat etip, aruaghyna Qúran baghyshtadyq. Sodan keyin onyng kóshesine qaray ayandadyq.

Q.Rysqúlbekovke kóshe aty elshil-memleketshil Semey ziyalylarynyng batyldyghy arqasynda Tәuelsizdikke deyin-aq (1991 jyly qyrkýiekte) berilipti. Bir qyzyghy, búl kóshening әu bastaghy aty «Poliyseyskaya» eken. Yaghni, Abaydan bastap, Álihan Bókeyhandargha deyingilerdi andyghan jandarm men poliyseyler kóshesi. 1918 jyly oghan Qazilardy atqan «Komissar» aty berilgen... Semey ziyalylary osynyng bәrin eskerip, dәl sol kósheni azattyq abyroyy Qayrattyng esimimen ataghan. Eskertkishi de asa oily, maghynaly!

Jolbasshymyzdan taghy súraymyz: «Elemesovterdi elep jatqandarynyzgha qaraghanda, Rysqúlbekovter ruhy sayabyrsyp qalghanday ma, qalay?» - dep.

Aghamyz: «Sharovalardyng shalalyghyna sharamyz tolyp otyr. Oghan Elemesov pe, Rysqúlbekov pe, basqa ma – bәribir. «Soqyr tauyqqa – bәri biday». Áli esimde, 1991 jyly Shәkәrim, Mirjaqyp, Maghjandargha, 1992 jyly B.Momyshúly men Qúljanovtargha alghash ret kóshe aty berilip, qatty quanghanbyz. Búl ýderis 1997 jylgha deyin jaqsy jýrip, keyin toqtap qaldy. Al, qazir mýlde qozghalmaydy. Tәuelsizdikting 25 jyldyghyn, Jeltoqsannyng 30 jyldyghyn qala qanday ruhany jenispen qarsy alady? Bizge әdilettik manyzdy. Elbasy Semeyding atyn dúrystap ketkende, tariyhqa taghzym mәselesin airyqsha aityp edi. Biyl Álihan Bókeyhangha – 150 jyl, kelesi jyl – Alashtyng 100 jyldyghy. Ekeui de Semeyde ótken. Býkil últ, barsha júrt Semeyge qaraydy. Biz Ermak pen Nadejdanyng arqasynda jerge qaraymyz...», - dedi ashulanyp.

Osy pikir biz ýshin de zil-batpan edi. Semeyden Almatygha quanyp emes, túnjyrap qayttyq.

Sonda deymiz-au, últ danalary Abay men Shәkәrimnin, Álihan men Haleldin, Múhtar men Qanyshtyng izi, isi, ónegesi, ósiyeti qalghan Semeydi myna Tәuelsizdik zamanynda olardyng múrasyn mýlde tanymaytyn, tanu kerek dep te eseptemeytin әkimderge, olardyng orynbasarlaryna basqartyp qong aqylgha, argha, azamattyqa syiymdy ma?.. Búl qalada Jeltoqsan batyrynyng da, ony jazalaushynyng da kóshesi qatar boluy – azat memlekettegi jas úrpaqtyng tarihty dúrys, әdil baghalauyna mýmkindik bere me?..

Siz qalay oilaysyz?..

Ayqyn ShÁRIP

Almaty-Semey-Almaty

Abai.kz