"100 NAQTY QADAM" - ÚLT JOSPARYNYNG TILDIK ÁLEUETI
Qazaqstan Respublikasynyng qazirgi zaman talaptaryna say damuyn qamtamasyz etu memlekettik basqaru jýiesine ýlken mindetter jýkteydi. Solardyng birazy úiymdastyrushylyq-iydeologiya salasyna qatysty. Memleket aldynda túrghan naqty is-sharalardy qajetti doktrinalyq qújattarmen qamtamasyz etu ýlken júmyldyru kýshterin qajet etedi. Memlekettik basqaru sheshimi retinde resimdeletin kez kelgen basqaru qújattaryn әzirleuge jauapty organmen qatar barlyq memlekettik organdar qatysady, sondyqtan qújattardyng sapasy boyynsha olar da jauapkershilikti birdey kóteredi deuge bolady.
Memlekettik organdardan, qoghamdyq úiymdar men ózge de mýddeli qúrylymdardan jinalatyn aqparatty óndep, әzirlep, uәkiletti qúrylymdarmen kelistirip, resmy qújattargha qoyylatyn talaptargha say resimdeu uәkiletti organnyng qúzyreti bolyp tabylady. Osynday jaghday uәkiletti organnyng resmy qújatty әzirleuge qatysqan barlyq subektilerding mýddelerin ýilestire bilu әleuetin de kórsete alady.
Qazaqstan Respublikasy Preziydentining doktrinalyq jәne diyrektivtik sipattaghy joldaulary, sóilegen sózderi men resmy basylymdarda jariyalanatyn maqalalary azamattar men memleketke, barlyq tiyisti qúrylymdargha oryndaluy mindetti qújat bolyp tabylady. Qúqyqtyq tabighaty әli teoriyalyq-әdisnamalyq túrghyda naqty anyqtalmaghan múnday resmy qújattardyng úiymdastyrushylyq mýmkindigi óte joghary. Sondyqtan barlyq azamattar men jýzege asyrushy subektiler ýshin múnday resmy qújattardyng sapasynyng joghary boluy – shart.
Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik basqaru jýiesi ýshin qostildilik óte ýlken faktor bolyp tabylady. Shyndyghynda barlyq is-sharalardy eki tilde birdey jýrgizu, qújattardyng eki tildegi mәtinderin tentýpnúsqaly etu – ýlken mәsele. Sondyqtan memlekettik apparat qostildilik ahualynda tiyimdi júmys istey alatynday maqsatpen qúrylady. Qúryluy tiyis. Ol – mindet.
2015 jyly jariyalanghan «100 naqty qadam» – últ jospary» – damyghan 30 memleketting qataryna enu jospary (qújattyng resmy atauynyng da kópnúsqaly ekendigin atap ketken jón). Osy qújattyng qazaq tilindegi mәtinining (keybir «qadamdardyn» orys tilindegi mәtinderining de) sapasy qanaghattanarlyqtay emes. Ár qadamdaghy әr qatege naqty kóz jetkizu ýshin olardy keste týrinde resimdegen ynghayly (maqalada qújattyng redaksiyasy saqtalghan. Býkil mәtinde qatelerdi erekshe kórsetken men. – N.P.). Sonymen qatar, keste arqyly kórsetu, qatelerdi jikteusiz-aq jýieleuge jәne úghugha mýmkindik beredi.
|
Qadam |
Qate |
Týsinikteme |
|
1-qadam |
RESIMDERIN JANGhYRTU |
Birinshi sóz «rәsimdeu» boluy tiyis, óitkeni resimdeu – «oformleniye» degen sózding balamasy. 3, 26, 36, 37, 41 jәne 91-qadamdardaghy «resimdeu» de osynday mәrtebede! Dúrysy – 38-qadamda! |
|
2-qadam |
kandidattardy retteu |
Qate sóz «retteu» emes, «irikteu» boluy tiyis! Dúrys núsqasy kelesi qadamda! |
|
3-qadam |
QAZAQSTAN RESPUBLIKASYNYNG MEMLEKETTIK QYZMET JÁNE JEMQORLYQQA QARSY IS-QIMYL AGENTTIGININ |
Memlekettik organ atauy tolyq emes!?
|
|
RÓLIN ARTTYRU esebinen |
Mәnmәtinde «esebinen» degen sózding ornyna «arqyly» degen sóz oryndy bolatyn edi |
|
|
alghash ret qabyldanushylardy |
«alghash ret qabyldanushylar» men kelesi qadamdaghy «birinshi ret qabyldanushylar» eki úghym ba? |
|
|
IRIKTEU RESIMIN |
1-qadamgha berilgen týsiniktememen birdey! |
|
|
4-qadam |
birinshi ret qabyldanushylar |
3-qadamdaghy «alghash ret qabyldanushylar» degennen ózge me? |
|
tiyisinshe ýsh aidan keyin jәne alty aidan keyin sәikestilikti mejelik baqylau |
Mәnmәtin boyynsha «sәikestilikti mejelik baqylau» degen tirkesti úghu qiyn. Qosymsha sózderdi qajet etetin siyaqty |
|
|
5-qadam |
Memlekettik qyzmetkerlerdin |
Qoldanystaghy zannamada «memlekettik qyzmetshi» degen úghym ghana bar! |
|
6-qadam |
ministrler jәne әkimder ýshin – memlekettik qyzmet sapasynyng arnauly indikatorlary, ómir sapasy, investisiya tartu |
Qate audarma, maghynasy kelmeydi! |
|
7-qadam |
Memlekettik qyzmetkerlerdin |
Qoldanystaghy zannamada «memlekettik qyzmetshi» degen ghana úghym bar! |
|
8-qadam |
Auystyrylatyn memlekettik qyzmetkerlerge |
«Auystyrylatyn» degen sóz kópmaghynaly. Negizi, «rotasiya» degen úghymdy qaldyrugha bolatyn edi |
|
QYZMETTIK PÁTERLERDI |
«Pәterler» sózi mindetti týrde kópshe týrde boluy qajet pe? |
|
|
9-qadam |
OQYTU JÝIESIN ZANDY TÝRDE BEKITU – ýsh jylda ... |
«Bekitu – ýsh jylda» degen tirkeste tiyisti tynys belgisi qoyylmaghan (mәsele orys tilindegi núsqadaghy «OBUChENIYa GOSSLUJAShIH povyshenie kvalifikasiiy» degen tirkeste bolar) |
|
kәsibiy sheberligin |
Úghym «kәsiby biliktiligin» boluy qajet shyghar! |
|
|
10-qadam |
memlekettik qyzmetkerler |
7-qadamgha berilgen týsiniktememen birdey! |
|
RÓLIN ARTTYRU esebinen |
«arqyly» sózi dúrysyraq bolar |
|
|
11-qadam |
lauazymdardyng jeke kestesi |
«lauazymdardyng jeke tizbesi» degen núsqa dúrys siyaqty |
|
|
orys tilindegi núsqadaghy «Dopusk k rabote na gosslujbe DLYa ZARUBEJNYH MENEDJEROV» degen tirkestegi «dlya» sózi qajet pe? |
|
|
13-qadam |
jana zannamalar
|
«zannama» sózi jiyntyq úghymdy bildiredi |
|
Memlekettik qyzmet isteri jәne jemqorlyqqa qarsy is-qimyl agenttiginin |
Búl qadamda da uәkiletti memlekettik organnyng atauy tolyq emes! |
|
|
aldyn alu jәne sauyqtyru ýshin jemqorlyqqa qarsy arnayy bólim qúru |
«sauyqtyru» sózi oryndy emes! |
|
|
15-qadam |
Memlekettik qyzmet turaly jana zang qabyldanghannan keyin IS BASYNDAGhY MEMLEKETTIK QYZMETKERLERDI KEShENDI ATTESTATTAUDAN ótkizu, kәsiby talaptardy kýsheytu jәne enbekaqy tóleuding jana jýiesin engizu |
Qate audarylghan «qadam»! |
|
IS BASYNDAGhY |
28-qadamda da osynday núsqa! 18-qadamdaghy «qyzmet babyndaghy» degen úghymgha qatysy bar ma? |
|
|
MEMLEKETTIK QYZMETKERLERDI |
Qoldanystaghy zannamada «memlekettik qyzmetshi» degen úghym ghana bar! |
|
|
17-qadam |
Sudiya lauazymyna KANDIDATTARDY IRIKTEU TETIKTERIN KÓBEYTU JÁNE BILIKTILIK TALAPTARYN QATAYTU |
«Kóbeytu» degen sóz artyq emes pe? |
|
18-qadam |
Oqudy jәne sot tәjiriybesi arasyndaghy ózara baylanysty kýsheytu ýshin |
Qate audarma! |
|
19-qadam |
SUDIYaLARDYNG ESEP BERU TÁRTIBIN KÝShEYTU |
Esep beru «podotchetnosti» sózining naqty balamasy bola ala ma? |
|
20-qadam |
Sudiyanyng beyne jazudy toqtatugha nemese audio jazu materialdaryn redaksiyalaugha mýmkindigi bolmauy tiyis |
Naqty audarma emes! |
|
21-qadam |
Alqa biyler soty qoldanylatyn salalardy keneytu |
Naqty audarma emes! |
|
22-qadam |
KONSTITUSIYaLYQ QÚQYN |
Naqty audarma emes! |
|
SOTTA AYYPTALUShY JÁNE QORGhAUShY ARASYNDAGhY TENGERIMDI QAMTAMASYZ ETU |
Qate audarma! |
|
|
23-qadam |
INVESTISIYaLYQ DAULAR BOYYNShA jeke SOT ISTERIN JÝRGIZUDI qúru |
«sot isterin jýrgizudi qúru» tirkes ýilese me? |
|
26-qadam |
Sot resimderin onaylatu |
Resim – rәsim boluy tiyis! |
|
azamattyq-qúqyqtyq daular jónindegi sottargha PROKURORDYNG QATYSUYN qysqartu |
Naqty audarma emes! |
|
|
27-qadam |
SOT ORYNDAUShYLARYNYNG MEMLEKETTIK QYZMETIN |
Qate audarma?! |
|
28-qadam |
JÝIESIN JAQSARTU Kәsiby daghdylaryn |
Tynys belgisi qoyylmaghan –qalyp ketken? |
|
30-qadam |
túrmystyq qylmysqa qarsy túru |
«protivodeystviya bytovoy prestupnostiy» degenning naqty balamasy bola ala ma? |
|
úsaq qúqyq búzushylyqqa atymen tózbeushilik |
«nulevaya» terpimosti k melkim pravonarusheniyam» – degenning balamasy ma? |
|
|
34-qadam |
MEMLEKET-JEKEMENShIK SERIKTESTIGIN |
«Memlekettik-jekeshelik әriptestik turaly» Zang bar emes pe? |
|
peniytensiyyarlyq |
2 ret? |
|
|
úsynystardy eksheu |
«vyrabotka predlojeniy» degenning balamasy ma? |
|
|
41-qadam |
Qoldanystaghy zangha ózgertuler jәne tolyqtyrular engizu |
«zannamagha» boluy qajet |
|
47-qadam |
bәsekelesti ortagha |
97-qadamda «bәsekelestik orta» |
|
60-qadam |
Júmys seloda kooperativtik óndiristi damytu arqyly janazelandiyalyq Fronterra jәne daniyalyq Arla ýlgisimen úiymdastyryldy |
Qate audarma! Bolashaqtaghy is – «úiymdastyryldy»? |
|
61-qadam |
Negizgi mindet shiykizat bazasyn damytu jәne óndelgen ónimderdi eksporttau |
Tynys belgisi qoyylmaghan! |
|
63-qadam |
NAZARBAEV UNIYVERSIYTETTE «ASTANA BIZNES KAMPUSTA» |
Aghylshyn tilindegi konstruksiya? |
|
GhYLYMY ORTALYQTARY |
«Ghylymy ortalyqtar» deuge qanday qarsylyq bar? |
|
|
65-qadam |
TRANSKONTIYNENTALDYQ |
«transkontiynenttik» degen núsqa qate bola ma? |
|
67-qadam |
«EYR ASTANA» ÁUE TASYMALDAUShY |
Avia – әue emes! |
|
70-qadam |
ASTANA HALYQARALYQ QARJY ORTALYGhYN (AIGhS) QÚRU |
Abbreviaturada gh әrpi qaydan jýr? |
|
erekshe zandy mәrtebesin Konstitusiyada bekitu |
Zandy mәrtebe? |
|
|
aghylshyndyq qúqyq qaghidattarymen |
Naqtylaugha bolady! |
|
|
72-qadam |
Ortalyqtyng derbes zandylyqtary |
Neghylghan «zandylyqtar»? |
|
74-qadam |
jer qoynaularyn paydalanu |
Jekeshe týrde beruge bolmay ma? |
|
78-qadam |
Kommersiyalyq emes úiymdardaghy jekemenshik JOO-laryn halyqaralyq tәjiriybege sәikes transformasiyalau |
Audarmashynyng óreskel qatesi! Sóilemdi úqpaghan bolsa kerek! |
|
79-qadam |
Basty maqsaty |
«Basty maqsat» dese qate bola ma? |
|
|
Bilim beru jýiesinde – joghary synyptar men JOO-larda |
Tynys belgisi oryndy ma? Orys tilindegi núsqadaghy «v sisteme obrazovaniya – v starshey shkole» degende de mәsele bar siyaqty |
|
82 -qadam |
DENSAULYQ SAQTAU JÁNE ÁLEUMETTIK DAMU MINISTRLIGI QASYNAN |
Qoldanystaghy núsqalargha say «janynan» degen dúrys shyghar! |
|
Basty maqsat: |
Tynys belgisi dúrys qoyylghan ba? |
|
|
83-qadam |
Enbek qatynastaryn yryqtandyru |
Qaghidatty qatelik! Keng qoldanyluyna qaramastan, «yryqtandyru» «liyberalizasiya» sózining balamasy degenmen kelisuge bolmaydy! |
|
86-qadam |
qoghamnyng býtindigin |
Jana úghym? |
|
«Altay injuleri», «Kaspiy qaqpasy» |
Qarama-qayshylyq zany? Nelikten jekeshe ne kópshe týrlerding oryndary saqtalmaghan? |
|
|
87-qadam |
Portal bir esepten elding «saparnama kartochkasyna», últtyq jol kórsetushisine, qyzyqty azamattar ýshin últtyq qúrmet taqtasyna jәne virtualdy habarlasu túghyrnamasyna ainalady |
Jospardaghy eng qyzyq úghym men audarma!!! Shynynda «qyzyqty azamattar» degen kimder? Mәsele orys tilindegi «nasionalinoy doskoy pocheta dlya interesnyh grajdan» degende bolar! |
|
88-qadam |
JALPYGhA ORTAQ ENBEK QOGhAMY IYDEYaLARYN |
Neghylghan «iydeyalar»? |
|
91-qadam |
MEMLEKETTIK BASQARUDAN NAQTY NÁTIYJELER BOYYNShA MEMLEKETTIK BASQARUGhA KÓShU |
Úghuy qiyn sóilem! |
|
92-qadam |
Jekelegen salalyq baghdarlamalardyng memlekettik baghdarlamalargha integrasiyalanuymen MEMLEKETTIK BAGhDARLAMALAR SANYN QYSQARTU. SALALYQ BAGhDARLAMALAR, sonday-aq, memlekettik organdardyng STRATEGIYaLYQ JOSPARLARY JOYYLADY |
Audarmashy úqpaghan sóilem!? Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik basqaru salasynda «ashylghan janalyq»!!! Strategiyalyq josparlar joyyldy, strategiyalyq josparlar jasasyn!!! |
|
94-qadam |
zanmen |
Zannamamen? |
|
95-qadam |
Últtyq JOO-lar basshylarynyng óz qyzmetteri turaly oqushylar |
JOO-larda – oqushylar? Mәsele – «rukovodiyteley nasionalinyh vuzov pered uchashimisya» degende me? |
|
97-qadam |
BÁSEKELESTIK ORTAGhA |
47-qadamda «bәsekelesti orta» |
|
98-qadam |
Oblys ortalyqtarynda jәne respublikalyq manyzdaghy qalalarda azamattardyng tiyisti budjettik jobalaryn talqylaugha qatysuynyng tetikteri júmys isteydi |
Bolashaqtaghy is – «júmys isteydi»!? Búl da oryndalyp qoyghan «qadam»? |
|
98-qadam |
Selolyq okrug |
2013 jyldan beri «auyldyq okrug»! |
|
99-qadam |
azamattardyng qúqyqtary men erkindikterin |
Azamattardyng qúqyqtary men bostandyqtaryn? |
|
normativtik-qúqyqtyq aktiler |
Qúqyqtyq tehnika? Normativtik qúqyqtyq aktiler! |
|
|
100-qadam |
QOGhAMDYQ KENESTERDING ÓKILETTIKTERI men mәrtebesin zanmen bekitu |
Qúqyqtyq jәne tildik qate! |
|
MEMLEKETTIK QYZMETTERDIN |
Zang boyynsha «memlekettik kórsetiletin qyzmetter» |
|
|
Memlekettik korporasiya halyqqa qyzmet kórsetetin barlyq ortalyqtardy bir jýiege integrasiyalaydy |
Naqtylaugha bolady! |
«Bitken iske synshy kóp» jaghdayynda (biraq synshylar osy uaqytqa deyin onsha kórinbedi!? Mәsele nede?) qújattardyng kemshilikteri ashylyp ta jatqan bolar, biraq resmy mәtin әzirge sol kýiinde. Yaghni, qate mәtindi – qate qújatty basshylyqqa alu tәjiriybesi odan әri jalghasuda. Búl jerde kimning qateleskeni onsha manyzdy emes. Qate – ortaq! Osynday kemshiliktermen әzirlengen qújatty jәne t.s.s. qate qújattardy býkil memlekettik qyzmetting kórsetkishi, memlekettik qyzmetshilerding әleueti deuge bolady.
Jogharyda kórsetilgen kemshilikterdi tolyq emes deuge bolady. Filolog mamandar taldasa, basqa qatelerding de tabylatyny sózsiz (resmy qújattyng orys tilindegi núsqasyndaghy «gosslujba», «gosorgany», «gosuslugiy», «gosupravlenii», «spespodrazdeleniya», «selihoznaznacheniya», «selihozzemeli» jәne t.s.s. qysqartylghan úghymdardyng qoldanylghany kýmәndi. Sondaghy «Verhovnyy sud» atauy da osynday mәrtebede).
Maqalany qorytyndylay kele, memlekettik tilding konstitusiyalyq mәrtebesin qamtamasyz etpey, zandylyq qaghidatyn saqtamay damyghan elderding qataryna kiru mýmkin emes dep esepteymin. Tildik tengerimsizdik memlekettik basqarudyng kemistigin ghana kórsetedi. Al kem esh uaqytta da tolyq bola almaydy!
Qoldanylynghan kózder
1 Nazarbaev N.Á. Últ jospary – 100 qadam. Barshagha arnalghan qazirgi zamanghy memleket // Egemen Qazaqstan. 2015. 20 mamyr.
2 Nazarbaev N.A. Plan nasiy – 100 shagov. Sovremennoe gosudarstvo dlya vseh // Kazahstanskaya pravda. 2015. 20 maya.
N.M. Primashev, z.gh.k., dosent
Abai.kz
