Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy memleketimizding egemendigi men tәuelsizdigin bayandy etti. Qazaqstan memleketining egemendigi myna belgilermen sipattalady: Qazaqstan memleketining tarihy qalyptasqan aumaghy bar. Qazaqstannyng aumaghy bes memleketpen: Reseymen, Qytaymen, Ózbekstanmen, Qyzghyzstanmen jәne Týrkmenstanmen shektes. Memleketimizding aumaghy birtútas jәne oghan qol súghugha bolmaydy. Memleketimizding aumaghyna basqa memleketting qol súghuy agressiya dep atalady. Agressiyany halyqaralyq qúqyq aiyptaydy. Konstitusiyada jariyalanghanday, Qazaqstan basqa memlekettermen tatu kórshilik, olardyng ishki isine aralaspau, daulardy kelisim arqyly sheshu, birinishi bolyp qaruly kýshterdi qoldanbau sayasatyn jýrgizedi. 

Respublikagha qarsy agressiya bola qalghan kýnde nemese syrttan tikeley qauip tónse, Preziydent respublikanyng barlyq aumaghynda nemese keybir jerlerde soghys jaghdayyn engizip, ishinara nemese jalpy әskerge shaqyrudy jariyalaydy. Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik shekarasy turaly zang boyynsha bizding memleket óz aumaghyn qúrlyqta, tenizde, әue kenistiginde óz qaruly kýshterimen qorghaydy.  Respublika shekarasyn Qazaqstannyng shekara әskeri kýzetedi, ol respublika tútastyghyna qanday  bolsyn  qarsy әreketke toytarys berui qajet,  adamdardy qylmystyq әreketterden qorghauy tiyis. Qoghamda ótip jatqan  prosester men memleket qyzmetining baghytyna sәikes búl faktorlar memlekettegi daghdarys pen túraqtandyrugha jauap beredi. Songhy jyldary ekonomika salasynda kóp dengeyli menshik jýiesi qalyptasyp, sharuashylyqtyng barlyq elementterin qamtityn jana qúrylymynyn  qalyptasu prosesi jýrip jatyr. Óndiriste ekonomikalyq sayasat, qúrylymdyq sayasat jýrgizu, aiyrbasty damytu, óndiris tehnologiyalaryn  janartu, sauda-búnyng barlyghy memleketting mindeti bolyp tabylady. Júmysy әdister men júmys jasauynda jәne memlekettik úiymdastyrushylyq pen retteu funksiyalaryn kórsetilgen  prosesterge endiru bolyp tabylady. Birinshi oryngha  monopolidi memlekettik josparlau kezenindengi memleket  funksiyalary men basqarudyng komandalyq әdisteri shyghady. Eng aldymen esepteu, baqylau, ekonomika men sharuashylyqqa analiz jasau funksiyalaryn úiymdastyrady. Al belgili bir tarihy nemese әleumettik  jaghdaydaghy bar modeliderdi kóshirip alyp qaytalaugha jol berilmeydi.

Egemendikting manyzdy belgisi — onda memlekettik biylikting joghary organdarynyng boluy. Zang shygharu qyzmetin jýzege asyratyn joghary ókildik organ — Qazaqstan Respublikasynyng Parlamenti. Parlament eki palatadan: Mәjilisten jәne Senattan túrady. Olar túraqty qyzmet isteydi. Mәjilis deputattaryn azamattar tikeley saylaydy. Al Senat deputattarynyng basym kópshiligin mәslihattar saylaydy. Senattyng jeti deputatyn Preziydent taghayyndaydy. Memleketting basshysy-Preziydentti azamattar saylaydy. Preziydent memleketting ishki jәne syrtqy sayasatynyng negizgi baghyttaryn anyqtaydy. Preziydent memlekettik biylikting barlyq buyndarynyng kelisip qyzmet isteuin qamtamasyz etui qajet. Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti elimizding kóleminde atqarushy biylikti jýzege asyrady. Ol atqarushy organdardyng jýiesin basqarady. Atqarushy organdardyng jýiesine jatatyndar-ministrlikter, memlekettik komiytetter, kommissiyalar, bas basqarmalar jәne jergilikti atqarushy organdar — oblystyq, qalalyq, audandyq, auyldyq, selolyq әkimshilikter. Atqarushy organdardyng ókilettikteri zandarda jәne arnauly erejelerde anyqtalady[23].

Erekshe qúqyq qorghau organdary bar, olar — sottar, ishki ister organdary, últtyq qauipsizdik organdary, prokuratura. Olardyng ishki qúrylymy, ókilettikteri arnauly zandarda anyqtalady.

Egenmendikting taghy bir manyzdy belgisi — óz azamattyghynyng boluy. Azamattyqqa baylanysty mәseleler Konstitusiyada, azamattyq turaly zanda, Preziydentting zang kýshi bar Jarlyqtarynda qarastyrylghan. Azamattyq — adamdardyng memleketpen túraqty sayasy jәne qúqyqtyq baylanysynyng jaghdayy. Mýnday baylanystan memleket pen azamattardyng ózara qúqyqtary men mindetteri kelip tuady. Memleket, onyng organdary azamattargha ol qúqyqtary men bostandyqtaryn paydalanuy ýshin qajetti jaghday jasauy kerek. Azamattardyng qúqyqtary men bostandyqtary búzylgan bolsa, lauazym iyeleri, zang qorghaytyn organdar kinәlilerdi tiyisti jauapqa tartady. Azamattyng mindetteri — Konstitusiyany, zandardy saqtau, memlekettik tildi, barlyq últtardyng tilderin, әdetterin, dәstýrlerin qúrmetteu, elimizding ekonomikalyq quatyn kýsheytu.

Egemendikting taghy bir manyzdy belgisi — basqa memlekettermen qarym-qatynas jasau qabilettiligi. Qazaqstan Respublikasy Birikken Últtar Úiymynyn, basqa da halyqaralyq úiymdardyng mýshesi. Kóptegen shet memlekettermen elshilik qatynastaryn jolgha qoydy. Olarmen   sayasiy,   ekonomikalyq,   mәdeniy,   t.b.   mәseleler   boyynsha halyqaralyq      sharttar     jasasty. Sol maqsatpen Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy   Preziydentke,   Parlamentke   jәne Ýkimetke qajetti ókilettikter berdi.

Egemen Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik rәmizderi — Eltanbasy, Tuy, Gimni bar. Olar Qazaqstannyng damuynyng tarihy joldaryn beyneleydi. Ár adam memlekettik rәmizderdi qúrmetteuge tiyisti. Zandarda olardy paydalanu tәrtibi belgilengen.

Qazaqstan memleketi ejelgi qazaq jerinde qúryldy. Demek, qazaq últy osy aumaqta búrynnan ómir sýrip kele jatqan etnos bolghandyqtan, memleketting sol últtyng atymen ataluy tabighy jәne zandy jaghday. Qazaq tili — birden — bir memlekettik til. Basqa últtardyng tilderin kemsituge jol berilmeydi. Orys tili memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin — ózi basqaru organdarynda resmy týrde qoldanylady.

Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy, últyna qaramay barlyq azamattargha teng qúqyq bere otyryp, olardy tatu túruyna zandyq negiz qúrady. Sondyqtan Qazaqstan — býkilhalyqtyq memleket. Býl jaghday Konstitusiyada jazylghan memlekettin, onyng organdary qyzmetining prinsipterinde anyq aitylghan. Birinshiden, memleket, onyng organdary qoghamdyq tatulyq pen sayasy túraqtylyqty qamtamasyz etuge talaptanuy qajet. Qoghamdyq tatulyq   degenimiz qayshylyqqa, әleumettik toptar arasynda, týrli últtar arasynda qarsy túrushylyqqa jol bermeu. Múnday tatulyqty qamtamasyz etu qoghamnyng túraqtylyghynyn, әr adamnyng tynysh ómir sýrip, oquynyn, júmys isteuining alghy sharty. Ekinshiden, memleket ózining ekonomikalyq sayasatyn qoghamnyng ekonomikasyn damytugha beyimdep, tek bir top adamnyng emes, býkil halyqtyng túrmys jaghdayyn jaqsartugha baghyttauy kerek. Ýshinshiden, memleket organdary memleket ómirining manyzdy mәselelerin demokratiyalyq jolmen sheshui kerek. Búl halyq eng manyzdy memlekettik mәselelerdi, mysaly, Konstitusiyagha ózgerister engizudi referendum arqyly sheshedi degen sóz. Referendumdy ótkizu tәrtibi erekshe zanmen qarastyrylady.

Qazaqstan Respublikasy aldyna demokratiyalyq memleket qúrudy maqsat etip qoyyp otyr. Mýnday memleket qúrudyng negizgi sharty-barlyq azamattardy últyna qaramay teng qúqyqtyq negzde biriktiru. Osy internasionaldyq iydeyagha sýiene otyryp, Konstitusiya «halyq» degen úghymdy qoldanady. Sayasiy-qúqyqtyq maghynada «halyq» degen-memleket kóleminde sayasy әreketterge qatysugha haqysy bar, barlyq kәmeletke jetken Qazaqstan azamattarynyng jiyntyghy. Mysaly, Konstitusiyagha, Preziydentting Qazaqstan Respublikasynda saylau turaly jarlyghyna sәikes azamattar, sayasy partiyalar, basqa qoghamdyq birlestikter Respublika Parlamentining Mәjilisine deputattyqqa kandidattar úsynugha erikti. Olardy jan-jaqty talqylap, qoldap nemese qarsy ýgit jýrgizuge haqyly. Barlyq sayasy partiyalar teng qúqyly, olardyng bireuine qanday da bolsyn jenildik nemese artyqshylyq berilmeydi. Azamattar óz qalauymen sayasy partiyalardyng bireuin qolday alady nemese olar deputattyqqa úsynghan kandidattardy qoldaugha nemese qoldamaugha erikti. Múnyng ózi halyqtyng oi-pikirin aiqyndaugha mýmkindik beredi.

Demokratiyanyng bir kórinisi — azamattardyng qoghamdyq birlestikterine memleket organdarynyng zansyz qol súghuyna tyiym salu. Qoghamdyq birlestikterdi azamattar týrli maqsatpen: ózderining sayasi, әleumettik, ruhani, mәdeni, diny qajettikterin qanaghattandyru ýshin qýrady. Áriyne, qoghamdyq birlestikter Konstitusiyany, zavdardy saqtaugha mindetti. Olar әleumettik, últtyq, dini, nәsildik arandatushylyqpen ainalyspauy kerek. Olardyng júmysy memleketting qauipsizdigine, konstitusiyalyq qúrylysty ózgertuge, Qazaqstan aumaghynyng tútastyghyna qarsy baghyttalmauy tiyis. Qazaqstan Respublikasy — zayyrly memleket. Elimizde týrli diny birlestikter әreket etude. Azamattardyng qanday dinge sengisi kelse óz erki, tipti, eshbir dinge senbeuge de haqyly. Din memleketten ajyratylghan. Onyng mәni mynada: birinishiden, memleket qanday da bolsyn diny iydeologiyany moyyndamaydy; ekinshiden, memlekettik oqu oryndarynda (mektepterde, instituttardy, t.e.s.)   diny ilimdi uaghyzdaugha jol berilmeydi; ýshinshiden, Respublikamyzda dinge     sýiengen sayasy partiyalardyng úiymdastyryluyna jәne qyzmetine tyiym salynghan.

Qazaqstan halqy óz aldyna joghary mәrtebeli maqsat qoyyp otyr. Ol- qúqyqtyq memleket qúru. Búl maqsatqa jetu óte qiyn. Qúqyqtyq memlekette zang bir әleumettik toptyng emes, halyqtyng shynayy erkin bildiredi. Múnday memlekette zannyng ruhy ýstemdik etedi. Barsha adamdar, eng joghary dәrejedegi lauazym iyelerinen qatardaghy azamattargha deyin zandardyng býkil halyqtyng mýddesi, iygiligi ýshin jasalyp, qoldanylatyn, zandar adamdargha qajet qoghamdyq tәrtipti ornatatyn, adamdargha otbasyn qúryp, ósip-ónuge, ózi qalaghan júmyspen shúghyldanugha, ózderin erkin sezshuge, qogham isine qatysugha jaghday tughyzugha kerek ekenin týsinui qajet.

Qazaqstan Respublikasynda, Konstitusiyada aitylghanday, әleumettik memleket qúryluda. Áleumettik memlekette Konstitusiya, zang halyqty taptargha, erekshe әleumettik toptargha bólmeydi. Memleket halyqtyng barlyq toptaryna: sharualargha, júmysshylargha, qyzmetshilerge, múghalimderge, ghalymdargha, oqushylargha, analargha, zeynetkerlerge, jetimderge, t.e.s. tiyisinshe qamqorlyq jasaydy. Memleket әrbir әleumettik toptyng erekshelikterin eskerip, kómekke múqtajdargha  tiyisti  qarajat  bóledi.   Sebebi   enbekke   qabiletsiz,   hal- jaghdayy tómen  adamdargha memleket tarapynan  erekshe  qamqorlyq qajet.      Memlekettin      sipaty      onyn      jastargha,      mýgedekterge, zeynetkerlerge, kóp balaly otbasylaryna qamqorlyq jasap, olardyng adamgha layyq ómir sýruine jaghday tughyzghanyna qarap anyqtalady.

Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynda jazylghanday, ol birtútas, Preziydenttik basqaru jýiesine negizdelgen memleket. Qazaqstannyng birtútastyghy — onyng әkimshilik-aumaqtyq bólshekterden qúrylatyndyghy, avtonomiyagha bólinbeui. Ákimshilik-aumaqtyq qúrylym turaly erekshe zang bar. Ol Qazaqstannyng tarihy jәne qazirgi zamandaghy erekshelikterin beyneleydi.

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti — memleketting basshysy, onyng joghary lauazymdy túlghasy. Qazaqstannyng Preziydenti Konstitusiya boyynsha joghary lauazymdy túlgha bolghandyqtan Qazaqstan halqynyng birligin qamtamasyz etedi, bylaysha aitqanda, týrli últtar arasynda, әleumettik toptar arasynda lauazymdy bolmauyna qamqorlyq jasaydy. Memlekettik biylikting týrli buyndarynyng arasynda qaqtyghys bolmauyn qadaghalaydy. Preziydent Parlament qabyldaytyn zandargha qol qoyady, eger zandar Konstitusiyagha sәikes kelmese, qayta qarau ýshin keri qaytarady (veto qúqyghy). Eger Parlament zang qabyldau qúqyghyn uaqytsha Preziydentke tapsyrsa, ol zandy ózi qabylday     alady. Sonymen qatar Konstitusiyada kórsetilgen jaghdayda Preziydent zang kýshi bar Jarlyq qabylday alady.

Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy memlekettik biylikti bólu prinsiypin bekitti. Memlekettik iiylik ýsh buyngha bólinedi: Zang shygharatyn, atqarushy jәne sot. Zang shygharushy qyzmetimen Pralament shýghyldanady. Atqarushy biylikti jýzege asyratyn Ýkimet. Al sot biyligin Jogharghy Sot, oblystyq, audandyq sottar jýzege asyrady. Atalghan organdar birtútas memlekettik biylikting әr buyny óz qyzmetin derbes jýzege asyrady, atqarady jәne basqa buyndardyng qyzmetine aralaspauy kerek. Onday jaghday bola qalghan kýnde tejemelik әri tepe-tendik jýiesin paydalanu qarastyrylghan. Parlament Ýkimeti ornynan týsiru mәselesin qoya alady, al Preziydent Parlament tarqata alady.

Memleketting atqarushy organdary orasan zor jýmys atqarady. Olargha jatatyndar: Ýkimet, ministrlikter, memlekettik komiytetter, jergilikti әkimshilik (oblystyq, audandyq, qalalyq, auyldyq, selolyq). Zang qorghau organdarynyng әr bólshegi turaly arnayy zang bar. Mysaly, prokuratura Konstitusiyada jazylghanday, memleket atynan zandardyn, ózge de normativtik-qúqyqtyq aktilerding dәlme-dәl birkelki qoldanyluyn, jedel-izdestiru qyzmetinin, anyqtau men tergeuding zandylyghyn joghary qadaghalaudy jýzege asyrady. Anyqtau jәne tergeu qyzmetin jýrgizu ýshin arnayy organdar qúryldy. Olar әr týrli bolady — milisiya organdary, memlekettik qauipsizdik organdary. Qúqyqtyq tәrtipti qorghauda ishki ister organdarynyng atqartyn qyzmeti de san aluan. Olargha jýkteletin mindetter erekshe zanda belgilengen. Adamnyn, qoghamnyn, memleketting qúqyqtaryn, tynyshtyghyn, qauipsizdigin qorghaytyn, saqtaytyn organdargha últtyq qauipsizdik organdary da jatady. Olardyng da qyzmeti zangha sýiene otyryp, jýrgizilui qajet. Atalghan organdardyng qyzmetining tiyimdi jәne jemisti boluy qay kezde de azamattardyng qoldauyna, kómegine baylanysty. Qazaqstan Respublikasy aldyna demokratiyalyq memleket qúrudy maqsat etip qoyyp otyr. Mýnday memleket qúrudyng negizgi sharty-barlyq azamattardy últyna qaramay teng qúqyqtyq negzde biriktiru. Osy internasionaldyq iydeyagha sýiene otyryp, Konstitusiya «halyq» degen úghymdy qoldanady. Sayasiy-qúqyqtyq maghynada «halyq» degen-memleket kóleminde sayasy әreketterge qatysugha haqysy bar, barlyq kәmeletke jetken Qazaqstan azamattarynyng jiyntyghy.

Qazaqstan memleketi óz aldyna derbes damu maqsatynda, aldymen elde bolyp jatqan mәselelerge nazar audaryp, solardy qalpyna keltiru joly arqyly ol bolashaqqa batyl jәne naq qadam jasaydy.

Memlekettik iydeologiyadaghy ózekti mәselege toqtalyp ótkendi jәne elimizde bolyp jatqan basqa da kókeykesti mәselelerge toqtalyp ótkendi jón kórdim.

Júrtshylyqqa mәlim 1994 jyldyng mamyr aiynda astanamyz Almatyda ótken respublikalyq keneste azamattyq kelisim men tatulyq, birlik, jas memleketimizding gýldenip, ósip órkendeu mәseleleri negizinen sóz bolyp, egemendi elimizding jana sipattaghy memlekettik iydeologiyasynyng bet beynesin aiqyndaugha alghashqy qadam jasaldy. Onda bayandama jasaghan Preziydentimiz N.Á.Nazarbaev qazirgi kezende bizding sayasy júmysymyzdyng ózegi retinde, birigu, qoghamdyq progress jәne әleumettik seriktestik iydeyasyn úsynady. Sayasy qyzmetting osynau mәn-mazmýny tereng jәne barshamyz ýshin tyng da sara soqpaghy tandauymyzdyng sebep-saldaryna baylanysty toqtala kelip:

— Bizding janylghan jerimiz — jýrgizip otyrghan júmysymyzdyng sipatyn   adamdargha týsindire almauymyzda, bizdin  maksatymyz ben úmtylystarymyzdy jetkize  almauymyzda bolar — dep  atap kórsetti Preziydent.

Baqytymyzgha oray Qazaqstan qazirgi ótpeli kezenning qiyndyqtaryna, qarama-qayshylyqtaryna qaramastan Tәuelsiz Memleketter Dostyghy ishinde tynyshtyghyn, beybit tirshiligin saqtap kele jatqan birden-bir el. Osy faktorgha alansyz senip, is-әreketsiz, qannen-qapersiz, qol qusyryp otyra beruimiz dúrys pa? Ásirese, tap býgindey almaghayyp ótpeli kezendi baytaq elimizde jýzdegen últ ókilderi túratynyn jәne qos qaptalymyzdaghy alyp kórshilerimiz bar ekenin eskersek, búl naghyz otpen oinaumen para-par emes pe? Tipti әri-beriden song bizding әli buyny bekip, qabyrghasy qataymaghan jas memleketimizding joghyn joqtap, múnyng múndaytyn, qalyng búqaramen etene baylanystyratyn jәne bayypty memlekettik sayasatty meylinshe yntaly әri yqylasty jýrgizetin shynayy qamqorshysy, qoldaushysy men qorghaushysy kim bolmaq?

Mine, búl barsha sergek oily, sezimtal jýrekti, janashyr jandardy kópten beri oilandyryp, tereninen tolghandyryp, júmyla jauap izdeuge kezek kýttirmes kókeykesti ózekti mәsele.

Demek, búdan shyghar qorytyndy: qazir bizge kósegesi kógergen, irgeli órkeniyetti el, ózgelermen terezesi teng quatty birtútas halyq boludy qamtamasyz etetin pәrmendi iydeologiya auaday qajet-aq.

Jalpy iydeologiya degenimiz — әlde bir qiyal oidan tughan, ómirden alshaq túrghan abstraktyly nәrse emes. Bizdinshe iydeologiya degenimiz-ómirmen bite aralasyp, bastauynda, jalghasynda qaynaghan tirshilikten tauyp jatatyn, ómirlik qajettikterimizdi qamtamasyz etetin qúdyretti de qozghaushy kýsh. Qoghamnyng aldynda túrghan kemel keleshekke, baghyttalghan irgeli mindetterdi, jýzege asyru barysynda iydeologiya eng aldymen barlaushy, úiytqy, úiymdastyrushy jәne kósh basynda shamshyraqtay jarqyrap jetekshi bolyp jýrse, al naqty múrattar men baghdarlamalar oryndala bastaghan ekinshi bir tústa ol jariyalylyqtyng arqasynda qoghamdyq baqylaushynyn, bagha berushinin, tәjiriybe jinaqtap, taratushynyng rólin atqarady.

Býgingidey betbúrysty da taghdyrly kezende, biz ýshin jana memlekettik iydeologiyamyzdyng manyzdylyghy, qajettiligi men qúndylyghy da osynda jatyr.

Adamzat tarihynda qay dәuirde bolmasyn birde-bir el iydeologiyasyz oidaghyday ómir sýrip, ósip-órkendemegeni bәrimizge belgili.

Sondyqtan býgingi kenesting kýn tәrtibinde de eng kókeykesti, taghdigoly mәsele túr dep bilemin.

Bizge keregi býkil Qazaqstandyqtardyng arman-mýddesi týbegeyli kórinis tauyp,  Parlament bekitken ata zanymyzdaghy tújyrymdardy iske asyrugha negizdelgen iydeologiya.

Tújyrymday týssek, últtyq jәne adamzattyq ruhany qúndylyqtargha qozghalystar men sayasy partiyalar jinaqtalghan ong tәjiriybelerge negizdelgen memlekettik iydeologiya, Qazaqstan Respublikasynyng egemendigi men tәuelsizdigin nyghaytugha, qúqyqtyq memleket qúrugha jәne eng bastysy adamdardyng iygiligine qyzmet jasaugha tiyis.

Negizgi mindet barlyq ýkimet zandaryn, memlekettik sheshimder men baghdarlamalardy júrtshylyqqa keninen týsindiru, qoghamdyq pikirdi zertteu, ony taldau, oghan ong әser etu, ishinara úshyrasatyn әlde bir qarama-qayshylyqtardy bәsendetu arqyly atalghan qújattardyng oryndaluyna pәrmendi yqpal jasau jәne jariya týrde býkil halyqtyq baqylau ornatu bolyp tabylady. Sonymen qatar, últtar arasynda jarasymdy qarym-qatynastyng ornyghuyn, halyqtyng yntymaghyn, auyzbirshiligin, tynyshtyghyn saqtaudy, adam tәrbiyesin, azamattardyng óz qúqyqtaryn tolyq mәninde paydalanuyn qamtamasyz etu de kýn tәrtibinen týspeytin tolghaqty mәsele.

Qazaqstan týpki mәrtebeli maqsatyna jetu jolynda, eng aldymen últtyq    jәne  azamattyq  namys tuyn joghary kóterip, býkil qazaqstandyq otansýigishtik qasterli sezimdi týbegeyli qalyptastyru asa manyzdy is.

Qazaqstan memlekettik tәuelsizdik alghannan beri jiyrma bes jyl. Tarih auqymyn alghanda búl uaqyt jiyntyghy ghana, al múnday uaqyttyng ishinde, әlbette, memlekettik damudyng sapalyq jaghynan jana ýlgisin qalyptastyru birshama qiyn. 

Qazaqstan egemendi, tәuelsiz memleket retinde qalyptasty jәne әlemdik qoghamdastyqtyng tolyq qýqyly mýshesi, onyng ajyramas bóligi. Birikken Últtar Úiymynyng mýshesi boldy. Qazirgi kezde Qazaqstan Respublikasy әlemning 117 memleketine tanyldy, olardyng 105-imen diplomatiyalyq qatynastar ornatyldy. Memleketaralyq jәne Ýkimetaralyq 800-den astam Sharttar men Kelisimder jasaldy. Búl kezeng elimiz ýshin memlekettik qúrylym mәselelerining birinshi dәrejeli manyzy boldy. Jana memlekettilikting irgeli negizderi qalandy, qoghamdyq damudy rettep jәne baghyttap otyratyn qabiletti birtútas memlekettik biylik qalyptasty.

Qoghamnyng ruhany ómirine, onyng әleumettik kónil-kýiine, últtyq sananyng ósuine baylanysty salalarda da birshama kýrdeli júmystar atqaryldy.

Qazaqstan   zayyrly,   demokratiyalyq,   qúqyqtyq  jәne   әlemge ashyq   memleket   qúruda.   Búl   prinsipter   bizdin   konstitusiyamyzda bayandy etilgen.

Qazaqstan Respublikasy azamattaryna nәsiline, últyna, jynysyna, tiline, әleumettik, mýliktik jәne lauazymdyq jaghdayyna, әleumettik tegine, túrghylyqty jerine, diny kóz-qarasyna senimine, qoghamdyq birlestikke mýsheligine, sonday-aq búryn qylmystyq jazagha tartylghanyna qaramastan qúqyqtar men bostandyqtar tendigine kepildik berilip, azamattardy kemsitushilikting kez-kelgen týrine tyiym salghan.

Azamattardy patriotizmge, azamattyqqa tәrbiyeleu memlekettin, barlyq qoghamdyq úiymdardyn, kezek kýttirmeymin negizgi mindeti. Azamattyq kelisim negizinde әrdayym memleket pen halyqtyn, memleket pen jeke sektordyng birligi damyp keledi. Naq osynyng arqasynda kóptegen elder daghdarys pen jaqsylyqty ensere bildi.

Mynjyldyqtar men ghasyrlar toghysy, shyndap qarqynday bastaghan reforma qay-qaysymyzdy da týbegeyli tarihy ózgeristerding tek kuәgerlerine ghana emes, tikeley qozghaushy kýshine de ainaldyryp otyr. Osyghan dәlel retinde 1997 jylghy 10 qazanda Elbasy N.Nazarbaev elimizding halqyna sol jylghy joldauynda «Qazaqstan-2030», «Barlyq Qazaqstandyqtardyng ósip órkendeui,  qauipsizdigi jәne  әl-auqatynyng artuy» atty damu strategiyasyn Respublika aktiyvining jinalysynda jariya etti. Búl baghdarlamany oryndaugha sol tústaghy qiyndyq jaghdayda mýmkin be dep kópshilik qauym kýmәndana qarady. «Degenmen, dep oy týigen edi Elbasy, men mynaghan kәmil senimdimin: eger biz sayasy túraqtylyghymyzdy, últtar men úlystarymyzdyng ýilesimin saqtay alsaq, eger biz halqymyzdyn, elimizding bolashaqqa degen senimimizde sary uayymgha salynushylardyng sarynyna jol bermesek, onda ekonomikalyq órleu maqsattaryna tezirek qol jetkizetin bolamyz. Eger strategiyamyzdy aiqyn orynday otyryp, tynym tappay júmys isteytin bolsaq, onda shyn mәnindegi túnghysh Ortalyq Aziya barysyna ainalamyz». Eger Elbasy N.Nazarbaev negizdegen strategiyadaghy úzaq merzimdi basymdyqtardyng jýzege asyrylu barysyna zer salatyn bolsaq, atqarylatyn úlan-asyr isterdi kóre alamyz.

Búl kýnde últ taghdyry barsha halyqty oilandyra bastaghan kezen. Osyghan qaraghanda sany az últtardyng óz ertenine qobaljy qarap, bolashaghymyz ne bolady, alda bizdi ne kýtip týr, degen oilardyng qúshaghyna berilui әbden zandy da.

Tәuelsiz memleketting taghdyry, onyng erteni, bolashaghy, qazaq últynyng órkeniyetti әlemge túraqty óz ornyn iyemdenuge degen yntasy jyldan jylgha kýsheyip, ótken kezende jaqsy kórinis tapty.

Memleketimizding órkendeui, damuy, gýldenui bolashaq bilimdi jastardy qajet etedi, jana zamandaghy ghylymnyng jetistiginen tolyq habardar olar memleketimizding kósh bastaushysy, ilgeriletushisi bolyp qalyptasuy kerek. Mine, sonda ghana Tәuelsiz Qazaqstan asqaq armany men mýratyna jeteri anyq. Órkeniyetti elderde tәjiriybe almasu, shetelderde bilim alu, ony jetildiru memleketimizding damuynyng tetigi. Memleket nysanynyng tolyqqandy ómir sýruine at salysuymyz kerek.

Qúqyqtyq memleketti qalyptastyruymyz qajet. Memleketimizding rәmizderin, zandaryn saqtap, qúrmetteuge mindettimiz.

Kóp últty tәuelsiz memlekettilikti nyghaytu — býgingi sala baghytymyz, ashyq ta aiqyn maqsatymyz, sayasatymyz, mýnyng ózi últymyzdyng mýddesin qorghaudan auytqu degen sóz emes. Kóp ýltty Qazaqstan Qazaqtyng tarihi, ejelgi topyraghynda shanyraq kóterip otyrghan birden-bir memleket bolghandyqtan, ol qazaqtardyng últtyq, týbegeyli mýddelerin qorghaugha, qasterleuge mindetti. Osy qajettilikting ózi ony XX ghasyrdyng sonynda dýniyege qayta oralyp, ómirge әkelip otyrghany belgili.

Qazirgi zamanda elimiz naryqty ekonomikagha kóship jatqanda, tәuelsiz Qazaqstan Respublikasy ómirge kelgende jalpy teoriyanyng ghylymy mazmýny, funksiyasy kýrt ózgerdi. Jana ómirge say ghylym ózinin  júmysyn qarqyndy    týrde jýrgizip, jana qoghamnyng tilekterine, mýddelerine sәikes ghylymiy   zertteuler,   qorytyndylar jasaugha tiyis.

Kenester Odaghy ydyrap, tәuelsiz memleketterding dostastyghy (TMD) qúrylyp, Qazaqstan Tәuelsiz Respublikagha qoly jetip, ózining Konstitusiyasish qabyldady.

Ótken tәuelsizdikting on eki jyldyghy Respublika tarihynda erekshe kezenge ainalady.

Biz memleketimizding tәuelsizdigining on eki jylyn jәne ekonomikalyq derbestigimizding toghyz jylyn atap ótsek, daghdarystan shyghu barysynda osy uaqyt ishinde ekonomikalyq, sayasy jәne qoghamdyq ómirding barlyq salalarynda belgilengen týbegeyli reformalar jolymen údayy ilgeriley týskenimiz bayqalady.

Kóptegen basqa elderge qaraghanda búl jyldardyng Qazaqstan ýshin azamattyq tynyshtyq, últaralyq túraqtylyq jәne ruhany kelisim uaqyty boldy.

Qazaqstan Respublikasynyng qazirgi Konstitusiyasynyng kirispe bólimi aqiqat pen tolyq ýilesim taba ýndesip týr. «Biz ortaq tarihy taghdyr biriktirgen Qazaqstan halqy, bayyrghy qazaq jerinde memlekettilik qúra otyryp, ózimizdin egemenlik qúqyghymyzdy negizge ala otyryp, Qazaqstan demokratiyalyq memleketin qýramyz» (1 kirispe bólim).

Respublika qyzmetining týbegeyli prinsipteri: qoghamdyq, tatulyq pen sayasy túraqtylyq; býkil halyqtyng iygiligin kózdeytin ekonomikalyq damu; Qazaqstandyq patriotizm; memleket ómirining asa manyzdy móselelerin demokratiyalyq әdisterimen, onyng ishinde respublikalyq referendumda nemese Parlamentte dauys beru arqyly sheshu.

«Qazaqstan Respublikasy ózining egemendigin, tәuelsizdigin qalyptastyryp dýniyejýzilik qauymdastyqty damytugha, nyghaytugha óz ýlesin qosuda. Qazaqstan memleketi halyqaralyq qúqyqtyng prinsipteri men normalaryn qúrmettey    otyryp,  memleketter arasynda   yntymaqtastyq   pen   tatu   kórshilik   qarym-qatynas jasau, olardyng tendigi men bir-birining ishki isterine aralaspau, halyqaralyq daulardy beybit jolmen sheshu sayasatyn jýrgizedi, qaruly kýshti birinshi bolyp qoldanudan bas tartady»,- dep Konstitusiyada kórsetilgen.

1995 jyly 30 tamyzda respublikalyq referendumda qabyldanghan Qazaqstan Respubliasy Konstitusiyasy tәuelsiz, egemen memleketting konstitusiyalyq damuynyng jana kezenine jol ashqan akt bolyp tabylady. Respublika Konstitusiyasynyng qabyldanuy konstitusiyalyq qúrylystyng qúqyqtyq negizin qalady, qoghamdyq, sayasy instituttar qyzmetine negiz bolarlyqtay prinsipterin ornyqtyrdy, adam men azamattyng konstitusiyalyq mәrtebesin belgiledi, ekonomikalyq qúrylystyng negizderin aiqyndady. Respublika Konstitusiyasy Konstitusiyalyqtyng demokratiyalyq dәstýrlerine sýiene otyryp, Qazaqstannyng kóp últty halqyn memlekettik biylikting birden-bir qaynar kózi dep tanydy. Memlekettik biylikting birligin atap kórsete otyryp, Konstitusiya biylikti zang shygharu, atqaru jәne sot tarmaqtaryna bólu prinsiypin memlekettin, úiymdyq jәne qyzmet etu tetigin negiz etip aldy. Qazaqstan respublikasynyng qúrylym nysany boyynsha — preziydenttik basqaru nysanyndaghy birtútas memleket. Konstitusiyagha sәikes túraqty júmys isteytin qos palataly Parlament zang shygharushy organ retinde tanyldy. Sóitip, Qazaqstan Respublikasynda Parlamentting berik qúqyqtyq negizi jasaldy. Konstitusiyanyng manyzdy ortaqshyldyghynyng biri — onyng jalpygha mәlim demokratiyalyq qúqyqtyq iydeyalar men prinsipterge beyimdiligi bolyp tabylady. Konstitusiyasynyng kirispesinde jariya etilgen qazaqstan halqynyng bostandyq, tendik múrattaryna adaldyghy onyng normalarynda naqty kórinis tapty.

Qazaqstan   Respublikasynyn   Konstitusiyasynda   tek   adamnyn, azamattyn,  memlekettik jәne qoghamdyq qúrylymnyng tyng mәrtebesi ghana emes, sonymen birge strategiyalyq qúqyqtyng iydeyalary da aiqyndaldy. Búl, atap aitqanda, Konstitusiyadaghy Qazaqstan Respublikasynyng ózin demokratiyalyq, zayyrly, qúqyqtyq jәne әleumettik memleket dep ornyqtyratyny jónindegi qaghidada kórinis tapqan. Qysqa kezende mýnday memleket bolu mýmkin emes. Aldynghy qatarly memleketterding qalyptasuynyng tarihy tәjiriybesi kórsetkendey algha qoyghan maqsatqa jetu ýshin, belgili bir uaqyt, tabandy talap, belsendi shygharmashylyq is — әreket kerek. Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynyng iydeyalaryn, prinsipterin, normalaryn sayasy jәne ruhany ósuine sony serpilis, quat beretinin kórsetedi. Barlyq memlekettik organdardyn, lauazymdy adamdardyn, qoghamdyq birlestikterdin, azamattardyng Konstitusiya normalaryn, prinsipteri men iydeyalaryn mýltiksiz saqtauy, paydalanu men qoldanuy qúqyq tәrtibin, zandylyqty ornyqtyru, adamnyng qúqyghy men bostandyghyn iske asyru, materialdyq әl — auqatty jaqsartu, sayasy túraqtylyq pen qoghamdyq kelisimdi bekituding sózsiz sharty bolyp tabylady.

Abai.kz