قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى مەملەكەتىمىزدىڭ ەگەمەندىگى مەن تاۋەلسىزدىگىن باياندى ەتتى. قازاقستان مەملەكەتىنىڭ ەگەمەندىگى مىنا بەلگىلەرمەن سيپاتتالادى: قازاقستان مەملەكەتىنىڭ تاريحي قالىپتاسقان اۋماعى بار. قازاقستاننىڭ اۋماعى بەس مەملەكەتپەن: رەسەيمەن، قىتايمەن، وزبەكستانمەن، قىزعىزستانمەن جانە تۇركمەنستانمەن شەكتەس. مەملەكەتىمىزدىڭ اۋماعى ءبىرتۇتاس جانە وعان قول سۇعۋعا بولمايدى. مەملەكەتىمىزدىڭ اۋماعىنا باسقا مەملەكەتتىڭ قول سۇعۋى اگرەسسيا دەپ اتالادى. اگرەسسيانى حالىقارالىق قۇقىق ايىپتايدى. كونستيتۋتسيادا جاريالانعانداي، قازاقستان باسقا مەملەكەتتەرمەن تاتۋ كورشىلىك، ولاردىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسپاۋ، داۋلاردى كەلىسىم ارقىلى شەشۋ، ءبىرىنىشى بولىپ قارۋلى كۇشتەردى قولدانباۋ ساياساتىن جۇرگىزەدى. 

رەسپۋبليكاعا قارسى اگرەسسيا بولا قالعان كۇندە نەمەسە سىرتتان تىكەلەي قاۋىپ تونسە، پرەزيدەنت رەسپۋبليكانىڭ بارلىق اۋماعىندا نەمەسە كەيبىر جەرلەردە سوعىس جاعدايىن ەنگىزىپ، ءىشىنارا نەمەسە جالپى اسكەرگە شاقىرۋدى جاريالايدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك شەكاراسى تۋرالى زاڭ بويىنشا ءبىزدىڭ مەملەكەت ءوز اۋماعىن قۇرلىقتا، تەڭىزدە، اۋە كەڭىستىگىندە ءوز قارۋلى كۇشتەرىمەن قورعايدى.  رەسپۋبليكا شەكاراسىن قازاقستاننىڭ شەكارا اسكەرى كۇزەتەدى، ول رەسپۋبليكا تۇتاستىعىنا قانداي  بولسىن  قارسى ارەكەتكە تويتارىس بەرۋى قاجەت،  ادامداردى قىلمىستىق ارەكەتتەردەن قورعاۋى ءتيىس. قوعامدا ءوتىپ جاتقان  پروتسەستەر مەن مەملەكەت قىزمەتىنىڭ باعىتىنا سايكەس بۇل فاكتورلار مەملەكەتتەگى داعدارىس پەن تۇراقتاندىرۋعا جاۋاپ بەرەدى. سوڭعى جىلدارى ەكونوميكا سالاسىندا كوپ دەڭگەيلى مەنشىك جۇيەسى قالىپتاسىپ، شارۋاشىلىقتىڭ بارلىق ەلەمەنتتەرىن قامتيتىن جاڭا قۇرىلىمىنىڭ  قالىپتاسۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتىر. وندىرىستە ەكونوميكالىق ساياسات، قۇرىلىمدىق ساياسات جۇرگىزۋ، ايىرباستى دامىتۋ، ءوندىرىس تەحنولوگيالارىن  جاڭارتۋ، ساۋدا-بۇنىڭ بارلىعى مەملەكەتتىڭ مىندەتى بولىپ تابىلادى. جۇمىسى ادىستەر مەن جۇمىس جاساۋىندا جانە مەملەكەتتىك ۇيىمداستىرۋشىلىق پەن رەتتەۋ فۋنكتسيالارىن كورسەتىلگەن  پروتسەستەرگە ەندىرۋ بولىپ تابىلادى. ءبىرىنشى ورىنعا  ءمونوپولدى مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ كەزەڭىندەنگى مەملەكەت  فۋنكتسيالارى مەن باسقارۋدىڭ كوماندالىق ادىستەرى شىعادى. ەڭ الدىمەن ەسەپتەۋ، باقىلاۋ، ەكونوميكا مەن شارۋاشىلىققا اناليز جاساۋ فۋنكتسيالارىن ۇيىمداستىرادى. ال بەلگىلى ءبىر تاريحي نەمەسە الەۋمەتتىك  جاعدايداعى بار مودەلدەردى كوشىرىپ الىپ قايتالاۋعا جول بەرىلمەيدى.

ەگەمەندىكتىڭ ماڭىزدى بەلگىسى — وندا مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ جوعارى ورگاندارىنىڭ بولۋى. زاڭ شىعارۋ قىزمەتىن جۇزەگە اسىراتىن جوعارى وكىلدىك ورگان — قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى. پارلامەنت ەكى پالاتادان: ماجىلىستەن جانە سەناتتان تۇرادى. ولار تۇراقتى قىزمەت ىستەيدى. ءماجىلىس دەپۋتاتتارىن ازاماتتار تىكەلەي سايلايدى. ال سەنات دەپۋتاتتارىنىڭ باسىم كوپشىلىگىن ءماسليحاتتار سايلايدى. سەناتتىڭ جەتى دەپۋتاتىن پرەزيدەنت تاعايىندايدى. مەملەكەتتىڭ باسشىسى-پرەزيدەنتتى ازاماتتار سايلايدى. پرەزيدەنت مەملەكەتتىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىن انىقتايدى. پرەزيدەنت مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بارلىق بۋىندارىنىڭ كەلىسىپ قىزمەت ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋى قاجەت. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ەلىمىزدىڭ كولەمىندە اتقارۋشى بيلىكتى جۇزەگە اسىرادى. ول اتقارۋشى ورگانداردىڭ جۇيەسىن باسقارادى. اتقارۋشى ورگانداردىڭ جۇيەسىنە جاتاتىندار-مينيسترلىكتەر، مەملەكەتتىك كوميتەتتەر، كومميسسيالار، باس باسقارمالار جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار — وبلىستىق، قالالىق، اۋداندىق، اۋىلدىق، سەلولىق اكىمشىلىكتەر. اتقارۋشى ورگانداردىڭ وكىلەتتىكتەرى زانداردا جانە ارناۋلى ەرەجەلەردە انىقتالادى[23].

ەرەكشە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى بار، ولار — سوتتار، ىشكى ىستەر ورگاندارى، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارى، پروكۋراتۋرا. ولاردىڭ ىشكى قۇرىلىمى، وكىلەتتىكتەرى ارناۋلى زانداردا انىقتالادى.

ەگەنمەندىكتىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى بەلگىسى — ءوز ازاماتتىعىنىڭ بولۋى. ازاماتتىققا بايلانىستى ماسەلەلەر كونستيتۋتسيادا، ازاماتتىق تۋرالى زاڭدا، پرەزيدەنتتىڭ زاڭ كۇشى بار جارلىقتارىندا قاراستىرىلعان. ازاماتتىق — ادامداردىڭ مەملەكەتپەن تۇراقتى ساياسي جانە قۇقىقتىق بايلانىسىنىڭ جاعدايى. ءمۇنداي بايلانىستان مەملەكەت پەن ازاماتتاردىڭ ءوزارا قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى كەلىپ تۋادى. مەملەكەت، ونىڭ ورگاندارى ازاماتتارعا ول قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن پايدالانۋى ءۇشىن قاجەتتى جاعداي جاساۋى كەرەك. ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى بۇزىلگان بولسا، لاۋازىم يەلەرى، زاڭ قورعايتىن ورگاندار كىنالىلەردى ءتيىستى جاۋاپقا تارتادى. ازاماتتىڭ مىندەتتەرى — كونستيتۋتسيانى، زانداردى ساقتاۋ، مەملەكەتتىك ءتىلدى، بارلىق ۇلتتاردىڭ تىلدەرىن، ادەتتەرىن، داستۇرلەرىن قۇرمەتتەۋ، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىن كۇشەيتۋ.

ەگەمەندىكتىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى بەلگىسى — باسقا مەملەكەتتەرمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ قابىلەتتىلىگى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ، باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ مۇشەسى. كوپتەگەن شەت مەملەكەتتەرمەن ەلشىلىك قاتىناستارىن جولعا قويدى. ولارمەن   ساياسي،   ەكونوميكالىق،   مادەني،   ت.ب.   ماسەلەلەر   بويىنشا حالىقارالىق      شارتتار     جاساستى. سول ماقساتپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى   پرەزيدەنتكە،   پارلامەنتكە   جانە ۇكىمەتكە قاجەتتى وكىلەتتىكتەر بەردى.

ەگەمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى — ەلتاڭباسى، تۋى، گيمنى بار. ولار قازاقستاننىڭ دامۋىنىڭ تاريحي جولدارىن بەينەلەيدى. ءار ادام مەملەكەتتىك رامىزدەردى قۇرمەتتەۋگە ءتيىستى. زانداردا ولاردى پايدالانۋ ءتارتىبى بەلگىلەنگەن.

قازاقستان مەملەكەتى ەجەلگى قازاق جەرىندە قۇرىلدى. دەمەك، قازاق ۇلتى وسى اۋماقتا بۇرىننان ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان ەتنوس بولعاندىقتان، مەملەكەتتىڭ سول ۇلتتىڭ اتىمەن اتالۋى تابيعي جانە زاندى جاعداي. قازاق ءتىلى — بىردەن — ءبىر مەملەكەتتىك ءتىل. باسقا ۇلتتاردىڭ تىلدەرىن كەمسىتۋگە جول بەرىلمەيدى. ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك ۇيىمداردا جانە جەرگىلىكتى ءوزىن — ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا رەسمي تۇردە قولدانىلادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى، ۇلتىنا قاراماي بارلىق ازاماتتارعا تەڭ قۇقىق بەرە وتىرىپ، ولاردى تاتۋ تۇرۋىنا زاڭدىق نەگىز قۇرادى. سوندىقتان قازاقستان — بۇكىلحالىقتىق مەملەكەت. ءبۇل جاعداي كونستيتۋتسيادا جازىلعان مەملەكەتتىڭ، ونىڭ ورگاندارى قىزمەتىنىڭ پرينتسيپتەرىندە انىق ايتىلعان. بىرىنشىدەن، مەملەكەت، ونىڭ ورگاندارى قوعامدىق تاتۋلىق پەن ساياسي تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە تالاپتانۋى قاجەت. قوعامدىق تاتۋلىق   دەگەنىمىز قايشىلىققا، الەۋمەتتىك توپتار اراسىندا، ءتۇرلى ۇلتتار اراسىندا قارسى تۇرۋشىلىققا جول بەرمەۋ. مۇنداي تاتۋلىقتى قامتاماسىز ەتۋ قوعامنىڭ تۇراقتىلىعىنىڭ، ءار ادامنىڭ تىنىش ءومىر ءسۇرىپ، وقۋىنىڭ، جۇمىس ىستەۋىنىڭ العى شارتى. ەكىنشىدەن، مەملەكەت ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن قوعامنىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋعا بەيىمدەپ، تەك ءبىر توپ ادامنىڭ ەمەس، بۇكىل حالىقتىڭ تۇرمىس جاعدايىن جاقسارتۋعا باعىتتاۋى كەرەك. ۇشىنشىدەن، مەملەكەت ورگاندارى مەملەكەت ءومىرىنىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرىن دەموكراتيالىق جولمەن شەشۋى كەرەك. بۇل حالىق ەڭ ماڭىزدى مەملەكەتتىك ماسەلەلەردى، مىسالى، كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر ەنگىزۋدى رەفەرەندۋم ارقىلى شەشەدى دەگەن ءسوز. رەفەرەندۋمدى وتكىزۋ ءتارتىبى ەرەكشە زاڭمەن قاراستىرىلادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى الدىنا دەموكراتيالىق مەملەكەت قۇرۋدى ماقسات ەتىپ قويىپ وتىر. ءمۇنداي مەملەكەت قۇرۋدىڭ نەگىزگى شارتى-بارلىق ازاماتتاردى ۇلتىنا قاراماي تەڭ قۇقىقتىق نەگزدە بىرىكتىرۋ. وسى ينتەرناتسيونالدىق يدەياعا سۇيەنە وتىرىپ، كونستيتۋتسيا «حالىق» دەگەن ۇعىمدى قولدانادى. ساياسي-قۇقىقتىق ماعىنادا «حالىق» دەگەن-مەملەكەت كولەمىندە ساياسي ارەكەتتەرگە قاتىسۋعا حاقىسى بار، بارلىق كامەلەتكە جەتكەن قازاقستان ازاماتتارىنىڭ جيىنتىعى. مىسالى، كونستيتۋتسياعا، پرەزيدەنتتىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا سايلاۋ تۋرالى جارلىعىنا سايكەس ازاماتتار، ساياسي پارتيالار، باسقا قوعامدىق بىرلەستىكتەر رەسپۋبليكا پارلامەنتىنىڭ ماجىلىسىنە دەپۋتاتتىققا كانديداتتار ۇسىنۋعا ەرىكتى. ولاردى جان-جاقتى تالقىلاپ، قولداپ نەمەسە قارسى ۇگىت جۇرگىزۋگە حاقىلى. بارلىق ساياسي پارتيالار تەڭ قۇقىلى، ولاردىڭ بىرەۋىنە قانداي دا بولسىن جەڭىلدىك نەمەسە ارتىقشىلىق بەرىلمەيدى. ازاماتتار ءوز قالاۋىمەن ساياسي پارتيالاردىڭ بىرەۋىن قولداي الادى نەمەسە ولار دەپۋتاتتىققا ۇسىنعان كانديداتتاردى قولداۋعا نەمەسە قولداماۋعا ەرىكتى. مۇنىڭ ءوزى حالىقتىڭ وي-پىكىرىن ايقىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

دەموكراتيانىڭ ءبىر كورىنىسى — ازاماتتاردىڭ قوعامدىق بىرلەستىكتەرىنە مەملەكەت ورگاندارىنىڭ زاڭسىز قول سۇعۋىنا تىيىم سالۋ. قوعامدىق بىرلەستىكتەردى ازاماتتار ءتۇرلى ماقساتپەن: وزدەرىنىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك، رۋحاني، مادەني، ءدىني قاجەتتىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن قۇرادى. ارينە، قوعامدىق بىرلەستىكتەر كونستيتۋتسيانى، زاۆداردى ساقتاۋعا مىندەتتى. ولار الەۋمەتتىك، ۇلتتىق، ءدىني، ناسىلدىك ارانداتۋشىلىقپەن اينالىسپاۋى كەرەك. ولاردىڭ جۇمىسى مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە، كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىستى وزگەرتۋگە، قازاقستان اۋماعىنىڭ تۇتاستىعىنا قارسى باعىتتالماۋى ءتيىس. قازاقستان رەسپۋبليكاسى — زايىرلى مەملەكەت. ەلىمىزدە ءتۇرلى ءدىني بىرلەستىكتەر ارەكەت ەتۋدە. ازاماتتاردىڭ قانداي دىنگە سەنگىسى كەلسە ءوز ەركى، ءتىپتى، ەشبىر دىنگە سەنبەۋگە دە حاقىلى. ءدىن مەملەكەتتەن اجىراتىلعان. ونىڭ ءمانى مىنادا: بىرىنىشىدەن، مەملەكەت قانداي دا بولسىن ءدىني يدەولوگيانى مويىندامايدى; ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىك وقۋ ورىندارىندا (مەكتەپتەردە، ينستيتۋتتاردى، ت.ە.س.)   ءدىني ءىلىمدى ۋاعىزداۋعا جول بەرىلمەيدى; ۇشىنشىدەن، رەسپۋبليكامىزدا دىنگە     سۇيەنگەن ساياسي پارتيالاردىڭ ۇيىمداستىرىلۋىنا جانە قىزمەتىنە تىيىم سالىنعان.

قازاقستان حالقى ءوز الدىنا جوعارى مارتەبەلى ماقسات قويىپ وتىر. ول- قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ. بۇل ماقساتقا جەتۋ وتە قيىن. قۇقىقتىق مەملەكەتتە زاڭ ءبىر الەۋمەتتىك توپتىڭ ەمەس، حالىقتىڭ شىنايى ەركىن بىلدىرەدى. مۇنداي مەملەكەتتە زاڭنىڭ رۋحى ۇستەمدىك ەتەدى. بارشا ادامدار، ەڭ جوعارى دارەجەدەگى لاۋازىم يەلەرىنەن قاتارداعى ازاماتتارعا دەيىن زاڭداردىڭ بۇكىل حالىقتىڭ مۇددەسى، يگىلىگى ءۇشىن جاسالىپ، قولدانىلاتىن، زاڭدار ادامدارعا قاجەت قوعامدىق ءتارتىپتى ورناتاتىن، ادامدارعا وتباسىن قۇرىپ، ءوسىپ-ونۋگە، ءوزى قالاعان جۇمىسپەن شۇعىلدانۋعا، وزدەرىن ەركىن سەزشۋگە، قوعام ىسىنە قاتىسۋعا جاعداي تۋعىزۋعا كەرەك ەكەنىن ءتۇسىنۋى قاجەت.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا، كونستيتۋتسيادا ايتىلعانداي، الەۋمەتتىك مەملەكەت قۇرىلۋدا. الەۋمەتتىك مەملەكەتتە كونستيتۋتسيا، زاڭ حالىقتى تاپتارعا، ەرەكشە الەۋمەتتىك توپتارعا بولمەيدى. مەملەكەت حالىقتىڭ بارلىق توپتارىنا: شارۋالارعا، جۇمىسشىلارعا، قىزمەتشىلەرگە، مۇعالىمدەرگە، عالىمدارعا، وقۋشىلارعا، انالارعا، زەينەتكەرلەرگە، جەتىمدەرگە، ت.ە.س. تيىسىنشە قامقورلىق جاسايدى. مەملەكەت ءاربىر الەۋمەتتىك توپتىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرىپ، كومەككە مۇقتاجدارعا  ءتيىستى  قاراجات  بولەدى.   سەبەبى   ەڭبەككە   قابىلەتسىز،   حال- جاعدايى تومەن  ادامدارعا مەملەكەت تاراپىنان  ەرەكشە  قامقورلىق قاجەت.      مەملەكەتتىڭ      سيپاتى      ونىڭ      جاستارعا،      مۇگەدەكتەرگە، زەينەتكەرلەرگە، كوپ بالالى وتباسىلارىنا قامقورلىق جاساپ، ولاردىڭ ادامعا لايىق ءومىر سۇرۋىنە جاعداي تۋعىزعانىنا قاراپ انىقتالادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىندا جازىلعانداي، ول ءبىرتۇتاس، پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە نەگىزدەلگەن مەملەكەت. قازاقستاننىڭ بىرتۇتاستىعى — ونىڭ اكىمشىلىك-اۋماقتىق بولشەكتەردەن قۇرىلاتىندىعى، اۆتونومياعا بولىنبەۋى. اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىم تۋرالى ەرەكشە زاڭ بار. ول قازاقستاننىڭ تاريحى جانە قازىرگى زامانداعى ەرەكشەلىكتەرىن بەينەلەيدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى — مەملەكەتتىڭ باسشىسى، ونىڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعاسى. قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى كونستيتۋتسيا بويىنشا جوعارى لاۋازىمدى تۇلعا بولعاندىقتان قازاقستان حالقىنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتەدى، بىلايشا ايتقاندا، ءتۇرلى ۇلتتار اراسىندا، الەۋمەتتىك توپتار اراسىندا لاۋازىمدى بولماۋىنا قامقورلىق جاسايدى. مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ ءتۇرلى بۋىندارىنىڭ اراسىندا قاقتىعىس بولماۋىن قاداعالايدى. پرەزيدەنت پارلامەنت قابىلدايتىن زاڭدارعا قول قويادى، ەگەر زاڭدار كونستيتۋتسياعا سايكەس كەلمەسە، قايتا قاراۋ ءۇشىن كەرى قايتارادى (ۆەتو قۇقىعى). ەگەر پارلامەنت زاڭ قابىلداۋ قۇقىعىن ۋاقىتشا پرەزيدەنتكە تاپسىرسا، ول زاڭدى ءوزى قابىلداي     الادى. سونىمەن قاتار كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەن جاعدايدا پرەزيدەنت زاڭ كۇشى بار جارلىق قابىلداي الادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى مەملەكەتتىك بيلىكتى ءبولۋ ءپرينتسيپىن بەكىتتى. مەملەكەتتىك يلىك ءۇش بۋىنعا بولىنەدى: زاڭ شىعاراتىن، اتقارۋشى جانە سوت. زاڭ شىعارۋشى قىزمەتىمەن پرالامەنت شۇعىلدانادى. اتقارۋشى بيلىكتى جۇزەگە اسىراتىن ۇكىمەت. ال سوت بيلىگىن جوعارعى سوت، وبلىستىق، اۋداندىق سوتتار جۇزەگە اسىرادى. اتالعان ورگاندار ءبىرتۇتاس مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ ءار بۋىنى ءوز قىزمەتىن دەربەس جۇزەگە اسىرادى، اتقارادى جانە باسقا بۋىنداردىڭ قىزمەتىنە ارالاسپاۋى كەرەك. ونداي جاعداي بولا قالعان كۇندە تەجەمەلىك ءارى تەپە-تەڭدىك جۇيەسىن پايدالانۋ قاراستىرىلعان. پارلامەنت ۇكىمەتى ورنىنان ءتۇسىرۋ ماسەلەسىن قويا الادى، ال پرەزيدەنت پارلامەنت تارقاتا الادى.

مەملەكەتتىڭ اتقارۋشى ورگاندارى وراسان زور ءجۇمىس اتقارادى. ولارعا جاتاتىندار: ۇكىمەت، مينيسترلىكتەر، مەملەكەتتىك كوميتەتتەر، جەرگىلىكتى اكىمشىلىك (وبلىستىق، اۋداندىق، قالالىق، اۋىلدىق، سەلولىق). زاڭ قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ءار بولشەگى تۋرالى ارنايى زاڭ بار. مىسالى، پروكۋراتۋرا كونستيتۋتسيادا جازىلعانداي، مەملەكەت اتىنان زاڭداردىڭ، وزگە دە نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ دالمە-ءدال بىركەلكى قولدانىلۋىن، جەدەل-ىزدەستىرۋ قىزمەتىنىڭ، انىقتاۋ مەن تەرگەۋدىڭ زاڭدىلىعىن جوعارى قاداعالاۋدى جۇزەگە اسىرادى. انىقتاۋ جانە تەرگەۋ قىزمەتىن جۇرگىزۋ ءۇشىن ارنايى ورگاندار قۇرىلدى. ولار ءار ءتۇرلى بولادى — ميليتسيا ورگاندارى، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ورگاندارى. قۇقىقتىق ءتارتىپتى قورعاۋدا ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ اتقارتىن قىزمەتى دە سان الۋان. ولارعا جۇكتەلەتىن مىندەتتەر ەرەكشە زاندا بەلگىلەنگەن. ادامنىڭ، قوعامنىڭ، مەملەكەتتىڭ قۇقىقتارىن، تىنىشتىعىن، قاۋىپسىزدىگىن قورعايتىن، ساقتايتىن ورگاندارعا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارى دا جاتادى. ولاردىڭ دا قىزمەتى زاڭعا سۇيەنە وتىرىپ، جۇرگىزىلۋى قاجەت. اتالعان ورگانداردىڭ قىزمەتىنىڭ ءتيىمدى جانە جەمىستى بولۋى قاي كەزدە دە ازاماتتاردىڭ قولداۋىنا، كومەگىنە بايلانىستى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى الدىنا دەموكراتيالىق مەملەكەت قۇرۋدى ماقسات ەتىپ قويىپ وتىر. ءمۇنداي مەملەكەت قۇرۋدىڭ نەگىزگى شارتى-بارلىق ازاماتتاردى ۇلتىنا قاراماي تەڭ قۇقىقتىق نەگزدە بىرىكتىرۋ. وسى ينتەرناتسيونالدىق يدەياعا سۇيەنە وتىرىپ، كونستيتۋتسيا «حالىق» دەگەن ۇعىمدى قولدانادى. ساياسي-قۇقىقتىق ماعىنادا «حالىق» دەگەن-مەملەكەت كولەمىندە ساياسي ارەكەتتەرگە قاتىسۋعا حاقىسى بار، بارلىق كامەلەتكە جەتكەن قازاقستان ازاماتتارىنىڭ جيىنتىعى.

قازاقستان مەملەكەتى ءوز الدىنا دەربەس دامۋ ماقساتىندا، الدىمەن ەلدە بولىپ جاتقان ماسەلەلەرگە نازار اۋدارىپ، سولاردى قالپىنا كەلتىرۋ جولى ارقىلى ول بولاشاققا باتىل جانە ناق قادام جاسايدى.

مەملەكەتتىك يدەولوگياداعى وزەكتى ماسەلەگە توقتالىپ وتكەندى جانە ەلىمىزدە بولىپ جاتقان باسقا دا كوكەيكەستى ماسەلەلەرگە توقتالىپ وتكەندى ءجون كوردىم.

جۇرتشىلىققا ءمالىم 1994 جىلدىڭ مامىر ايىندا استانامىز الماتىدا وتكەن رەسپۋبليكالىق كەڭەستە ازاماتتىق كەلىسىم مەن تاتۋلىق، بىرلىك، جاس مەملەكەتىمىزدىڭ گۇلدەنىپ، ءوسىپ وركەندەۋ ماسەلەلەرى نەگىزىنەن ءسوز بولىپ، ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ جاڭا سيپاتتاعى مەملەكەتتىك يدەولوگياسىنىڭ بەت بەينەسىن ايقىنداۋعا العاشقى قادام جاسالدى. وندا بايانداما جاساعان پرەزيدەنتىمىز ن.ءا.نازارباەۆ قازىرگى كەزەندە ءبىزدىڭ ساياسي جۇمىسىمىزدىڭ وزەگى رەتىندە، بىرىگۋ، قوعامدىق پروگرەسس جانە الەۋمەتتىك سەرىكتەستىك يدەياسىن ۇسىنادى. ساياسي قىزمەتتىڭ وسىناۋ ءمان-ءمازمۇنى تەرەڭ جانە بارشامىز ءۇشىن تىڭ دا سارا سوقپاعى تاڭداۋىمىزدىڭ سەبەپ-سالدارىنا بايلانىستى توقتالا كەلىپ:

— ءبىزدىڭ جاڭىلعان جەرىمىز — جۇرگىزىپ وتىرعان جۇمىسىمىزدىڭ سيپاتىن   ادامدارعا تۇسىندىرە الماۋىمىزدا، ءبىزدىڭ  ماكساتىمىز بەن ۇمتىلىستارىمىزدى جەتكىزە  الماۋىمىزدا بولار — دەپ  اتاپ كورسەتتى پرەزيدەنت.

باقىتىمىزعا وراي قازاقستان قازىرگى وتپەلى كەزەڭنىڭ قيىندىقتارىنا، قاراما-قايشىلىقتارىنا قاراماستان تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستىعى ىشىندە تىنىشتىعىن، بەيبىت تىرشىلىگىن ساقتاپ كەلە جاتقان بىردەن-ءبىر ەل. وسى فاكتورعا الاڭسىز سەنىپ، ءىس-ارەكەتسىز، قاننەن-قاپەرسىز، قول قۋسىرىپ وتىرا بەرۋىمىز دۇرىس پا؟ اسىرەسە، تاپ بۇگىندەي الماعايىپ وتپەلى كەزەڭدى بايتاق ەلىمىزدە جۇزدەگەن ۇلت وكىلدەرى تۇراتىنىن جانە قوس قاپتالىمىزداعى الىپ كورشىلەرىمىز بار ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل ناعىز وتپەن ويناۋمەن پارا-پار ەمەس پە؟ ءتىپتى ءارى-بەرىدەن سوڭ ءبىزدىڭ ءالى بۋىنى بەكىپ، قابىرعاسى قاتايماعان جاس مەملەكەتىمىزدىڭ جوعىن جوقتاپ، مۇنىڭ مۇڭدايتىن، قالىڭ بۇقارامەن ەتەنە بايلانىستىراتىن جانە بايىپتى مەملەكەتتىك ساياساتتى مەيلىنشە ىنتالى ءارى ىقىلاستى جۇرگىزەتىن شىنايى قامقورشىسى، قولداۋشىسى مەن قورعاۋشىسى كىم بولماق؟

مىنە، بۇل بارشا سەرگەك ويلى، سەزىمتال جۇرەكتى، جاناشىر جانداردى كوپتەن بەرى ويلاندىرىپ، تەرەڭىنەن تولعاندىرىپ، جۇمىلا جاۋاپ ىزدەۋگە كەزەك كۇتتىرمەس كوكەيكەستى وزەكتى ماسەلە.

دەمەك، بۇدان شىعار قورىتىندى: قازىر بىزگە كوسەگەسى كوگەرگەن، ىرگەلى وركەنيەتتى ەل، وزگەلەرمەن تەرەزەسى تەڭ قۋاتتى ءبىرتۇتاس حالىق بولۋدى قامتاماسىز ەتەتىن پارمەندى يدەولوگيا اۋاداي قاجەت-اق.

جالپى يدەولوگيا دەگەنىمىز — الدە ءبىر قيال ويدان تۋعان، ومىردەن الشاق تۇرعان ابستراكتىلى نارسە ەمەس. بىزدىڭشە يدەولوگيا دەگەنىمىز-ومىرمەن بىتە ارالاسىپ، باستاۋىندا، جالعاسىندا قايناعان تىرشىلىكتەن تاۋىپ جاتاتىن، ومىرلىك قاجەتتىكتەرىمىزدى قامتاماسىز ەتەتىن قۇدىرەتتى دە قوزعاۋشى كۇش. قوعامنىڭ الدىندا تۇرعان كەمەل كەلەشەككە، باعىتتالعان ىرگەلى مىندەتتەردى، جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا يدەولوگيا ەڭ الدىمەن بارلاۋشى، ۇيىتقى، ۇيىمداستىرۋشى جانە كوش باسىندا شامشىراقتاي جارقىراپ جەتەكشى بولىپ جۇرسە، ال ناقتى مۇراتتار مەن باعدارلامالار ورىندالا باستاعان ەكىنشى ءبىر تۇستا ول جاريالىلىقتىڭ ارقاسىندا قوعامدىق باقىلاۋشىنىڭ، باعا بەرۋشىنىڭ، تاجىريبە جيناقتاپ، تاراتۋشىنىڭ ءرولىن اتقارادى.

بۇگىنگىدەي بەتبۇرىستى دا تاعدىرلى كەزەڭدە، ءبىز ءۇشىن جاڭا مەملەكەتتىك يدەولوگيامىزدىڭ ماڭىزدىلىعى، قاجەتتىلىگى مەن قۇندىلىعى دا وسىندا جاتىر.

ادامزات تاريحىندا قاي داۋىردە بولماسىن بىردە-ءبىر ەل يدەولوگياسىز ويداعىداي ءومىر ءسۇرىپ، ءوسىپ-وركەندەمەگەنى بارىمىزگە بەلگىلى.

سوندىقتان بۇگىنگى كەڭەستىڭ كۇن تارتىبىندە دە ەڭ كوكەيكەستى، تاعدگولى ماسەلە تۇر دەپ بىلەمىن.

بىزگە كەرەگى بۇكىل قازاقستاندىقتاردىڭ ارمان-مۇددەسى تۇبەگەيلى كورىنىس تاۋىپ،  پارلامەنت بەكىتكەن اتا زاڭىمىزداعى تۇجىرىمداردى ىسكە اسىرۋعا نەگىزدەلگەن يدەولوگيا.

تۇجىرىمداي تۇسسەك، ۇلتتىق جانە ادامزاتتىق رۋحاني قۇندىلىقتارعا قوزعالىستار مەن ساياسي پارتيالار جيناقتالعان وڭ تاجىريبەلەرگە نەگىزدەلگەن مەملەكەتتىك يدەولوگيا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەگەمەندىگى مەن تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋعا، قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋعا جانە ەڭ باستىسى ادامداردىڭ يگىلىگىنە قىزمەت جاساۋعا ءتيىس.

نەگىزگى مىندەت بارلىق ۇكىمەت زاندارىن، مەملەكەتتىك شەشىمدەر مەن باعدارلامالاردى جۇرتشىلىققا كەڭىنەن ءتۇسىندىرۋ، قوعامدىق پىكىردى زەرتتەۋ، ونى تالداۋ، وعان وڭ اسەر ەتۋ، ءىشىنارا ۇشىراساتىن الدە ءبىر قاراما-قايشىلىقتاردى باسەڭدەتۋ ارقىلى اتالعان قۇجاتتاردىڭ ورىندالۋىنا پارمەندى ىقپال جاساۋ جانە جاريا تۇردە بۇكىل حالىقتىق باقىلاۋ ورناتۋ بولىپ تابىلادى. سونىمەن قاتار، ۇلتتار اراسىندا جاراسىمدى قارىم-قاتىناستىڭ ورنىعۋىن، حالىقتىڭ ىنتىماعىن، اۋىزبىرشىلىگىن، تىنىشتىعىن ساقتاۋدى، ادام تاربيەسىن، ازاماتتاردىڭ ءوز قۇقىقتارىن تولىق مانىندە پايدالانۋىن قامتاماسىز ەتۋ دە كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن تولعاقتى ماسەلە.

قازاقستان تۇپكى مارتەبەلى ماقساتىنا جەتۋ جولىندا، ەڭ الدىمەن ۇلتتىق    جانە  ازاماتتىق  نامىس تۋىن جوعارى كوتەرىپ، بۇكىل قازاقستاندىق وتانسۇيگىشتىك قاستەرلى سەزىمدى تۇبەگەيلى قالىپتاستىرۋ اسا ماڭىزدى ءىس.

قازاقستان مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى جيىرما بەس جىل. تاريح اۋقىمىن العاندا بۇل ۋاقىت جيىنتىعى عانا، ال مۇنداي ۋاقىتتىڭ ىشىندە، البەتتە، مەملەكەتتىك دامۋدىڭ ساپالىق جاعىنان جاڭا ۇلگىسىن قالىپتاستىرۋ ءبىرشاما قيىن. 

قازاقستان ەگەمەندى، تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە قالىپتاستى جانە الەمدىك قوعامداستىقتىڭ تولىق قۇقىلى مۇشەسى، ونىڭ اجىراماس بولىگى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مۇشەسى بولدى. قازىرگى كەزدە قازاقستان رەسپۋبليكاسى الەمنىڭ 117 مەملەكەتىنە تانىلدى، ولاردىڭ 105-ىمەن ديپلوماتيالىق قاتىناستار ورناتىلدى. مەملەكەتارالىق جانە ۇكىمەتارالىق 800-دەن استام شارتتار مەن كەلىسىمدەر جاسالدى. بۇل كەزەڭ ەلىمىز ءۇشىن مەملەكەتتىك قۇرىلىم ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرىنشى دارەجەلى ماڭىزى بولدى. جاڭا مەملەكەتتىلىكتىڭ ىرگەلى نەگىزدەرى قالاندى، قوعامدىق دامۋدى رەتتەپ جانە باعىتتاپ وتىراتىن قابىلەتتى ءبىرتۇتاس مەملەكەتتىك بيلىك قالىپتاستى.

قوعامنىڭ رۋحاني ومىرىنە، ونىڭ الەۋمەتتىك كوڭىل-كۇيىنە، ۇلتتىق سانانىڭ وسۋىنە بايلانىستى سالالاردا دا ءبىرشاما كۇردەلى جۇمىستار اتقارىلدى.

قازاقستان   زايىرلى،   دەموكراتيالىق،   قۇقىقتىق  جانە   الەمگە اشىق   مەملەكەت   قۇرۋدا.   بۇل   پرينتسيپتەر  ء بىزدىڭ   كونستيتۋتسيامىزدا باياندى ەتىلگەن.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنا ناسىلىنە، ۇلتىنا، جىنىسىنا، تىلىنە، الەۋمەتتىك، مۇلىكتىك جانە لاۋازىمدىق جاعدايىنا، الەۋمەتتىك تەگىنە، تۇرعىلىقتى جەرىنە، ءدىني كوز-قاراسىنا سەنىمىنە، قوعامدىق بىرلەستىككە مۇشەلىگىنە، سونداي-اق بۇرىن قىلمىستىق جازاعا تارتىلعانىنا قاراماستان قۇقىقتار مەن بوستاندىقتار تەڭدىگىنە كەپىلدىك بەرىلىپ، ازاماتتاردى كەمسىتۋشىلىكتىڭ كەز-كەلگەن تۇرىنە تىيىم سالعان.

ازاماتتاردى پاتريوتيزمگە، ازاماتتىققا تاربيەلەۋ مەملەكەتتىڭ، بارلىق قوعامدىق ۇيىمداردىڭ، كەزەك كۇتتىرمەيمىن نەگىزگى مىندەتى. ازاماتتىق كەلىسىم نەگىزىندە ءاردايىم مەملەكەت پەن حالىقتىڭ، مەملەكەت پەن جەكە سەكتوردىڭ بىرلىگى دامىپ كەلەدى. ناق وسىنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن ەلدەر داعدارىس پەن جاقسىلىقتى ەڭسەرە ءبىلدى.

مىڭجىلدىقتار مەن عاسىرلار توعىسى، شىنداپ قارقىنداي باستاعان رەفورما قاي-قايسىمىزدى دا تۇبەگەيلى تاريحي وزگەرىستەردىڭ تەك كۋاگەرلەرىنە عانا ەمەس، تىكەلەي قوزعاۋشى كۇشىنە دە اينالدىرىپ وتىر. وسىعان دالەل رەتىندە 1997 جىلعى 10 قازاندا ەلباسى ن.نازارباەۆ ەلىمىزدىڭ حالقىنا سول جىلعى جولداۋىندا «قازاقستان-2030»، «بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ ءوسىپ وركەندەۋى،  قاۋىپسىزدىگى جانە  ءال-اۋقاتىنىڭ ارتۋى» اتتى دامۋ ستراتەگياسىن رەسپۋبليكا اكتيۆىنىڭ جينالىسىندا جاريا ەتتى. بۇل باعدارلامانى ورىنداۋعا سول تۇستاعى قيىندىق جاعدايدا مۇمكىن بە دەپ كوپشىلىك قاۋىم كۇماندانا قارادى. «دەگەنمەن، دەپ وي تۇيگەن ەدى ەلباسى، مەن مىناعان كامىل سەنىمدىمىن: ەگەر ءبىز ساياسي تۇراقتىلىعىمىزدى، ۇلتتار مەن ۇلىستارىمىزدىڭ ۇيلەسىمىن ساقتاي الساق، ەگەر ءبىز حالقىمىزدىڭ، ەلىمىزدىڭ بولاشاققا دەگەن سەنىمىمىزدە سارى ۋايىمعا سالىنۋشىلاردىڭ سارىنىنا جول بەرمەسەك، وندا ەكونوميكالىق ورلەۋ ماقساتتارىنا تەزىرەك قول جەتكىزەتىن بولامىز. ەگەر ستراتەگيامىزدى ايقىن ورىنداي وتىرىپ، تىنىم تاپپاي جۇمىس ىستەيتىن بولساق، وندا شىن مانىندەگى تۇڭعىش ورتالىق ازيا بارىسىنا اينالامىز». ەگەر ەلباسى ن.نازارباەۆ نەگىزدەگەن ستراتەگياداعى ۇزاق مەرزىمدى باسىمدىقتاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋ بارىسىنا زەر سالاتىن بولساق، اتقارىلاتىن ۇلان-اسىر ىستەردى كورە الامىز.

بۇل كۇندە ۇلت تاعدىرى بارشا حالىقتى ويلاندىرا باستاعان كەزەڭ. وسىعان قاراعاندا سانى از ۇلتتاردىڭ ءوز ەرتەڭىنە قوبالجي قاراپ، بولاشاعىمىز نە بولادى، الدا ءبىزدى نە كۇتىپ ءتۇر، دەگەن ويلاردىڭ قۇشاعىنا بەرىلۋى ابدەن زاندى دا.

تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ تاعدىرى، ونىڭ ەرتەڭى، بولاشاعى، قازاق ۇلتىنىڭ وركەنيەتتى الەمگە تۇراقتى ءوز ورنىن يەمدەنۋگە دەگەن ىنتاسى جىلدان جىلعا كۇشەيىپ، وتكەن كەزەڭدە جاقسى كورىنىس تاپتى.

مەملەكەتىمىزدىڭ وركەندەۋى، دامۋى، گۇلدەنۋى بولاشاق ءبىلىمدى جاستاردى قاجەت ەتەدى، جاڭا زامانداعى عىلىمنىڭ جەتىستىگىنەن تولىق حاباردار ولار مەملەكەتىمىزدىڭ كوش باستاۋشىسى، ىلگەرىلەتۋشىسى بولىپ قالىپتاسۋى كەرەك. مىنە، سوندا عانا تاۋەلسىز قازاقستان اسقاق ارمانى مەن ءمۇراتىنا جەتەرى انىق. وركەنيەتتى ەلدەردە تاجىريبە الماسۋ، شەتەلدەردە ءبىلىم الۋ، ونى جەتىلدىرۋ مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىنىڭ تەتىگى. مەملەكەت نىسانىنىڭ تولىققاندى ءومىر سۇرۋىنە ات سالىسۋىمىز كەرەك.

قۇقىقتىق مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت. مەملەكەتىمىزدىڭ رامىزدەرىن، زاڭدارىن ساقتاپ، قۇرمەتتەۋگە مىندەتتىمىز.

كوپ ۇلتتى تاۋەلسىز مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ — بۇگىنگى سالا باعىتىمىز، اشىق تا ايقىن ماقساتىمىز، ساياساتىمىز، ءمۇنىڭ ءوزى ۇلتىمىزدىڭ مۇددەسىن قورعاۋدان اۋىتقۋ دەگەن ءسوز ەمەس. كوپ ءۇلتتى قازاقستان قازاقتىڭ تاريحي، ەجەلگى توپىراعىندا شاڭىراق كوتەرىپ وتىرعان بىردەن-ءبىر مەملەكەت بولعاندىقتان، ول قازاقتاردىڭ ۇلتتىق، تۇبەگەيلى مۇددەلەرىن قورعاۋعا، قاستەرلەۋگە مىندەتتى. وسى قاجەتتىلىكتىڭ ءوزى ونى XX عاسىردىڭ سوڭىندا دۇنيەگە قايتا ورالىپ، ومىرگە اكەلىپ وتىرعانى بەلگىلى.

قازىرگى زاماندا ەلىمىز نارىقتى ەكونوميكاعا كوشىپ جاتقاندا، تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى ومىرگە كەلگەندە جالپى تەوريانىڭ عىلىمي ءمازمۇنى، فۋنكتسياسى كۇرت وزگەردى. جاڭا ومىرگە ساي عىلىم ءوزىنىڭ  جۇمىسىن قارقىندى    تۇردە جۇرگىزىپ، جاڭا قوعامنىڭ تىلەكتەرىنە، مۇددەلەرىنە سايكەس عىلىمي   زەرتتەۋلەر،   قورىتىندىلار جاساۋعا ءتيىس.

كەڭەستەر وداعى ىدىراپ، تاۋەلسىز مەملەكەتتەردىڭ دوستاستىعى (تمد) قۇرىلىپ، قازاقستان تاۋەلسىز رەسپۋبليكاعا قولى جەتىپ، ءوزىنىڭ كونستيتۋتسياسش قابىلدادى.

وتكەن تاۋەلسىزدىكتىڭ ون ەكى جىلدىعى رەسپۋبليكا تاريحىندا ەرەكشە كەزەڭگە اينالادى.

ءبىز مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ ون ەكى جىلىن جانە ەكونوميكالىق دەربەستىگىمىزدىڭ توعىز جىلىن اتاپ وتسەك، داعدارىستان شىعۋ بارىسىندا وسى ۋاقىت ىشىندە ەكونوميكالىق، ساياسي جانە قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالالارىندا بەلگىلەنگەن تۇبەگەيلى رەفورمالار جولىمەن ۇدايى ىلگەرىلەي تۇسكەنىمىز بايقالادى.

كوپتەگەن باسقا ەلدەرگە قاراعاندا بۇل جىلداردىڭ قازاقستان ءۇشىن ازاماتتىق تىنىشتىق، ۇلتارالىق تۇراقتىلىق جانە رۋحاني كەلىسىم ۋاقىتى بولدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قازىرگى كونستيتۋتسياسىنىڭ كىرىسپە ءبولىمى اقيقات پەن تولىق ۇيلەسىم تابا ۇندەسىپ ءتۇر. ء«بىز ورتاق تاريحي تاعدىر بىرىكتىرگەن قازاقستان حالقى، بايىرعى قازاق جەرىندە مەملەكەتتىلىك قۇرا وتىرىپ، ءوزىمىزدىن ەگەمەنلىك قۇقىعىمىزدى نەگىزگە الا وتىرىپ، قازاقستان دەموكراتيالىق مەملەكەتىن قۇرامىز» (1 كىرىسپە ءبولىم).

رەسپۋبليكا قىزمەتىنىڭ تۇبەگەيلى پرينتسيپتەرى: قوعامدىق، تاتۋلىق پەن ساياسي تۇراقتىلىق; بۇكىل حالىقتىڭ يگىلىگىن كوزدەيتىن ەكونوميكالىق دامۋ; قازاقستاندىق پاتريوتيزم; مەملەكەت ءومىرىنىڭ اسا ماڭىزدى موسەلەلەرىن دەموكراتيالىق ادىستەرىمەن، ونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا نەمەسە پارلامەنتتە داۋىس بەرۋ ارقىلى شەشۋ.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىنىڭ ەگەمەندىگىن، تاۋەلسىزدىگىن قالىپتاستىرىپ دۇنيەجۇزىلىك قاۋىمداستىقتى دامىتۋعا، نىعايتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋدا. قازاقستان مەملەكەتى حالىقارالىق قۇقىقتىڭ پرينتسيپتەرى مەن نورمالارىن قۇرمەتتەي    وتىرىپ،  مەملەكەتتەر اراسىندا   ىنتىماقتاستىق   پەن   تاتۋ   كورشىلىك   قارىم-قاتىناس جاساۋ، ولاردىڭ تەڭدىگى مەن ءبىر-ءبىرىنىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسپاۋ، حالىقارالىق داۋلاردى بەيبىت جولمەن شەشۋ ساياساتىن جۇرگىزەدى، قارۋلى كۇشتى ءبىرىنشى بولىپ قولدانۋدان باس تارتادى»،- دەپ كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەن.

1995 جىلى 30 تامىزدا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا قابىلدانعان قازاقستان رەسپۋبلياسى كونستيتۋتسياسى تاۋەلسىز، ەگەمەن مەملەكەتتىڭ كونستيتۋتسيالىق دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭىنە جول اشقان اكت بولىپ تابىلادى. رەسپۋبليكا كونستيتۋتسياسىنىڭ قابىلدانۋى كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىستىڭ قۇقىقتىق نەگىزىن قالادى، قوعامدىق، ساياسي ينستيتۋتتار قىزمەتىنە نەگىز بولارلىقتاي پرينتسيپتەرىن ورنىقتىردى، ادام مەن ازاماتتىڭ كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسىن بەلگىلەدى، ەكونوميكالىق قۇرىلىستىڭ نەگىزدەرىن ايقىندادى. رەسپۋبليكا كونستيتۋتسياسى كونستيتۋتسيالىقتىڭ دەموكراتيالىق داستۇرلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، قازاقستاننىڭ كوپ ۇلتتى حالقىن مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-ءبىر قاينار كوزى دەپ تانىدى. مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىرلىگىن اتاپ كورسەتە وتىرىپ، كونستيتۋتسيا بيلىكتى زاڭ شىعارۋ، اتقارۋ جانە سوت تارماقتارىنا ءبولۋ ءپرينتسيپىن مەملەكەتتىڭ، ۇيىمدىق جانە قىزمەت ەتۋ تەتىگىن نەگىز ەتىپ الدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرىلىم نىسانى بويىنشا — پرەزيدەنتتىك باسقارۋ نىسانىنداعى ءبىرتۇتاس مەملەكەت. كونستيتۋتسياعا سايكەس تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن قوس پالاتالى پارلامەنت زاڭ شىعارۋشى ورگان رەتىندە تانىلدى. ءسويتىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا پارلامەنتتىڭ بەرىك قۇقىقتىق نەگىزى جاسالدى. كونستيتۋتسيانىڭ ماڭىزدى ورتاقشىلدىعىنىڭ ءبىرى — ونىڭ جالپىعا ءمالىم دەموكراتيالىق قۇقىقتىق يدەيالار مەن پرينتسيپتەرگە بەيىمدىلىگى بولىپ تابىلادى. كونستيتۋتسياسىنىڭ كىرىسپەسىندە جاريا ەتىلگەن قازاقستان حالقىنىڭ بوستاندىق، تەندىك مۇراتتارىنا ادالدىعى ونىڭ نورمالارىندا ناقتى كورىنىس تاپتى.

قازاقستان   رەسپۋبليكاسىنىڭ   كونستيتۋتسياسىندا   تەك   ادامنىڭ، ازاماتتىڭ،  مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق قۇرىلىمنىڭ تىڭ مارتەبەسى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ستراتەگيالىق قۇقىقتىڭ يدەيالارى دا ايقىندالدى. بۇل، اتاپ ايتقاندا، كونستيتۋتسياداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت دەپ ورنىقتىراتىنى جونىندەگى قاعيدادا كورىنىس تاپقان. قىسقا كەزەڭدە ءمۇنداي مەملەكەت بولۋ مۇمكىن ەمەس. الدىڭعى قاتارلى مەملەكەتتەردىڭ قالىپتاسۋىنىڭ تاريحي تاجىريبەسى كورسەتكەندەي العا قويعان ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن، بەلگىلى ءبىر ۋاقىت، تاباندى تالاپ، بەلسەندى شىعارماشىلىق ءىس — ارەكەت كەرەك. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ يدەيالارىن، پرينتسيپتەرىن، نورمالارىن ساياسي جانە رۋحاني وسۋىنە سونى سەرپىلىس، قۋات بەرەتىنىن كورسەتەدى. بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، لاۋازىمدى ادامداردىڭ، قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ، ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيا نورمالارىن، پرينتسيپتەرى مەن يدەيالارىن مۇلتىكسىز ساقتاۋى، پايدالانۋ مەن قولدانۋى قۇقىق ءتارتىبىن، زاڭدىلىقتى ورنىقتىرۋ، ادامنىڭ قۇقىعى مەن بوستاندىعىن ىسكە اسىرۋ، ماتەريالدىق ءال — اۋقاتتى جاقسارتۋ، ساياسي تۇراقتىلىق پەن قوعامدىق كەلىسىمدى بەكىتۋدىڭ ءسوزسىز شارتى بولىپ تابىلادى.

Abai.kz