ÁZIMBAY GhALI: RESEY – «IZGOY» MEMLEKET
Resey – «izgoy» memleket jәne elimizdegi orystar qazaqtarmen bir últ bolghysy kelmeydi.
Orystar qazaqpen integrasiyagha barmaydy, qazaqpen birigip bir últ bolghysy kelmeydi! Búl turaly belgili sayasattanushy Ázimbay Ghaly «qazaquni.kz» saytyna aityp berdi.
Shyndap aitsa, – deydi sayasattanushy, – búl bizge jaman emes, 43 myng orys tektes adam bir jylda bireuleri o dýniyge, basqasy negizinen Reseyge attanady. Qazaqtyng ósimi eki sanaq 1999-2009 jyldardaghy aralyqta 26% asty. Endi orys pen qazaqtyng ýles jәne san araqatynasy: 20% ben 68% jetti.
Orystyng jastary Reseyge kóship, qartayghandary o dýniyege ketip jatqanda, orys mektepteri tez qysqara berdi. Qazaqtyng iri qalagha kelui qalany tez qazaqtandyra bastaghan. Biraq búl jaghday Reseyge qolaysyz edi.
Búl trendti toqtatu jәne keri jýrgizu maqsatymen: latinisany engizu úsynyldy. Sonyng nәtiyjesinde latinisa qazaq tilin aqsatyp, memlekettik iske qazaq tilin jaramsyz qylu kerek bolghan-tyn.
Keyin «qazaqstandyq últ» degen dýbәrә últ jasamaqshy boldy. Búnyng maqsatyn qazaqty últtyq iydentifikasiyadan ajyratu edi. «Qazaqstandyq últ» iydeyasy – ol marginaldyq últtyq iydentifikasiyasymen qazaqty adastyru maqsatynda jasalghany anyqtaldy.
Aqyry, basy qatqan ailaker sayasatkerler «Ýsh túghyrly til» degendi oilap tapty. Osylaysha biyliktegi Reseyding yqpaldy agentteri – ministrler, komiytet jәne departament basshylary ózderine jýktelgen tiyisti funksiyalaryn Resey mýddelerine sәikes istep keledi.
Sonymen qatar, Ázimbay Ghaly qazirgi uaqytta orystandyru prosesi qaytadan kýsh alghanyn da atap ótti. Qazaq orystyng teledidary jәne ózimizding orys tildi teledidar arqyly zobmiy-halqyna ainalyp barady. Búl isti Qazaqstannyng biyik lauazymdy adamdary qoldaugha kóshti. Ministrlikke ýsh túghyrly baghdar mindetteldi. Biz ýsh túghyrly tilding ornyna eki túghyrlyny úsynamyz – qazaq jәne aghylshyn tilderi. Basqasy kerek emes!
Mening Reseyge qanym qas emes, ózim orys mektebin bitirgenmin. Bir kezde aghylshyn baghytyndaghy mektepte oqyp qazaqshamnan aiyrylyp qala jazdaghan kezim de bolghan. Qúdaygha shýkir qazaqshamdy jóndedim.
Resey – «izgoy» memleket. Býgingi tanda Reseyge shet bankteri ne kredit bermeydi, ne jana tehnologiya bermeydi. Resey Ukrainamen soghys jaghdayynda, Batys qauymdastyghy (AQSh pen Evropalyq Odaq jәne olardyng odaqtastary, mәselen, Japoniya t.s.s.) Reseymen «Ekinshi qyrghy qabaq soghys» jaghdayynda. Esterinizge salayyn: Birinshi Qyrghy qabaq soghysy 1946-1991 jyldary KSRO-nyng kýireuimen ayaqtalghan, – dep ayaqtady sózin Á. Ghaliy.
Abai.kz