Júma, 27 Qyrkýiek 2024
Biylik 5962 1 pikir 14 Nauryz, 2017 saghat 14:06

«ASYL ARNA» ÚSYNADY: «SERGELDEN»

Jat aghymgha erip, jattyng auzyndaghy uaghyzgha úiyp adasqan jas jigit pen onyng ainalasy turaly «Sergelden» atty filim ekrangha jol tartudyng aldynda túr. Atalghan filimdi elimizde diniy-tanymdyq, saraptamalyq jәne aqparattyq habarlar taratatyn «Asyl arna» arnasy týsiripti. Dramalyq әri komediyalyq janrdy qabat qamtyghan filimning hronometrajy – 1 saghat 57 minut. Din isteri jәne azamattyq qogham ministrligining tapsyrysy boyynsha taspalanghan filimning qongshy rejisseri Jandos Qúsayynov deytin azamat eken. Ssenariyin telejurnalist  Múrat Esjan jazypty. IYdeya avtory – әigili aitys aqyny, «Asyl arna» arnasynyng bas diyrektory Múhamedjan Tazabek.

Basty rólderde – Almat Saqatov (Asqar, jurnalist), Maqsat Sәbitov (Beysenbay), Safuan Shәimerden, Áygerim Sәbitova, Saghyndyq Júmadil, Áliya Daniyarova, Áset Esjan oinaydy.

Filim ne turaly?

Jogharyda birer jolmen bayandap ótkenimizdey, filim jat aghymnyng sonyna erip adasqan Beysenbay degen keyipkerding basynan keshkenderin bayan etedi. Beysenbay – dinen habary kem, diny kitaptardyng betin ashpaghan, ata-baba dәstýri men halqynyng tarihynan maqúrym jas. Bitim bolmysy osynday; dýmbilez, dýley adamdargha ortaq – tiyp. Filim bastalghanda-aq, ol kózinen ot shashyp, jýzinen zәr tógip: «Biz – arystandarmyz, biz – naghyz din taratushylarmyz, bizden basqalar – jәhilder», - dep janyndaghylargha nasihat soghyp otyrady. Ol filimning basynan bastap sonyna deyin qalqayghan qarasyn kórsetpey otyryp-aq әmirin jýrgizetin әldebir ústaz-sheyhting pәtuasymen, sonyng núsqauymen ghana jýrip-túrady. Taqua dindardyng jolyn ústanghysy kelgenimen Beysenbay óte qatal, óte dóreki, tynymsyz  jan. Tysqa shyghyp qoqys tógip oralghan zayybyna aiqaylap bergen ol jýkti әielding jerik asyn әperuge de qasarysyp qarsy shyghady. Onyng ózgelerge qoyatyn jalghyz súraghy: dәleling bar ma? Qapelimde daghdaryp dәlel taba almay qalghannyng bәrin Beysenbay jerge tygha jekiydi, jәhiyl, yaghny kәpir deuge deyin barady. Zang adamdaryna, polisiya qyzmetkerlerine, tipti, Konstitusiyagha qarsy. «Konstitusiyany adam jazghan, ol sharighat joly emes» dep aityp ta salady. Osylaysha betimen ketip, kórinbeytin ústazynyng pәtuasymen ómir sýrip jatqan Beysenbaygha jurnalist Asqar (akter Almat Saqatov) jolyghady. Beysenbay qanday suyq, qyrys adam bolsa, Asqar kerisinshe jaydarly jigit. Anghaldyghy da bir basyna jetip artylady. Sonysymen ol әr sózinen, әr isinen kýlki tudyryp, ezuindi jighyzbaydy. Rejisser, jalpy filimdi týsiru toby Asqar beynesin Beysenbaygha qarsy sәtti taba bilgen. Óitkeni Asqar jýikeni jýndey týtip, janyndy jýdetetin tirshilik tauqymetin kóre jýrse de (onyng da әieli әldebir aghymnyng sonynda ketken, mektep jasyndaghy balasyn ózi baghyp qalghan, pәterde túrady, pәter aqysyn tóleuge aqshasy joq, ýmit etken qyzmetin basshysy «bet boyaushy» qyzgha berip qoyady, aqyrynda júmystan shyghyp qalyp, Beysenbaylar turaly shytyrman oqighaly reportaj týsiruge kelisedi) ómirden týnilmeydi, alghan betinen qaytpaydy. Kerisinshe, kәsibine shyn berilgen alghyr jurnalistke tәn qaysarlyghymen kórermendi tәnti etedi. Filimning kýlki shaqyratyn túsyn tútasymen ústap túrghan da sol – jurnalist Asqar. Asqardyng tabandylyghy men anghaldyghyn kórsete otyryp rejisser diny aghymdarmen әzildesuding onay-ospaqqa týspesin de astarlap eskertetin sekildi. Sebebi, Asqar jurnalist adasqan Beysenbaydyng tilin tabamyn dep baryp, basy aiyqpas pәlege qala jazdaydy. Sóitip sonynda Beysenbaydyng tәubagha keluimen abaqtydan bosap, aqtalyp, bostandyqqa shyghady. «Sergeldennin» oqighasyn tútastay әngimelep beru bizding mindetimiz emes, onyng ýstine kórermenge de birdene qaldyruymyz kerek degendey, qysqasy, biz atalghan filimnen jat diny aghamdardyng el ishin ala tayday býldire alatyn asa qauipti kýsh ekendigin kórgendey boldyq.

Filimde ne aityldy?

Filimde kórermendi bey-jay qaldyrmaytyn eki kórinis bar. Birinshisinde, jat aghymnyng apanyna  baryp jyghylghan Beysenbay qatty qysylyp «Ahy bauyrlarynan» jәrdem súraydy. Biraq, tәtti jep, tәtti susyn ishpese, ólip ketui mýmkin Beysenbaygha ahiyleri kómektespeydi, joqty syltau etip, manyna jolamaydy. Beysenbaydy qasynda qapylyp otyrghan Asqar qútqaryp qalady. Onysymen qoymay, sauda dýkeni bar tanysyn shaqyryp, Beysenbaydyng susyngha shólin qandyryp, esin jighyzady.

Ekinshi kóriniste, búzaqylardyng qolyna týsip, aqyrynda polisiyadan qashpaq bolyp jaralanghan Beysenbaydy qansyrap jatqan jerinen shanagha at jekken adam tauyp alyp, janyna saugha beredi. «Mynauynnyng týri qorqynyshty eken, saqaldy neme kórinedi» degen kempirine qariya: «Qaytkende músylmannyng balasy ghoy, kózim qiyp dalagha tastap kete almadym?» dep jauap beredi.

Keyipker Beysenbaydyng ómirinde kezdesken osy eki oqigha oghan oy salghangha úqsaydy. Beysenbaygha ghana emes, búl kórinis barlyq qazaq jasyn oilandyrugha tiyis. Óitkeni, qazaqtyng dosy – qazaq. Qazaqtyng basyna kýn tusa, oghan qol úshyn sozatyn qaydaghy bir ahiy-sahy emes, ata-baba jolyndaghy óz tuysy, ózining qazaghy. Qazaqtyng meyriminde, adamgha jany ashyghyshtyghynda shek joq. Shamasy, rejisser men filimdi týsiru tobynyn, akterlar újymynyng aitpaghy  da osy bolsa kerek...

Filim neni eskertti?

Jobanyng avtory – Múhamedjan Tazabekting sózine qaraghanda, «Sergeldendi» týsiru onaygha týspegen kórinedi. «Filimning ssenariyi tiyisti oryndardyng tarapynan birneshe mәrte sýzgiden ótti, - deydi ol, - óitkeni búl diny ekstremizm turaly kinokartina. Al búnday shygharmany taspalau omyrtqadaghy júlyngha ota jasaumen birdey eken». Sondyqtan da týsiru toby komediya janryn tandapty. Komediya – kýldirip otyryp oilandyratyn ónerdegi keremet qúbylys. Kýlki demekshi, «Sergeldende» alayaqtyqpen ainalysatyn toptyng ýreyli, әitese de kýlkili әreketteri kórinis berip qalady. Ol – búzaqy toptyng basshysy Bugay bastap bәri – Beysenbay men Asqardy ekstremist, terrorist dep týsinuinen tuatyn kýlki. Bireui qúmalaqshy kempir bolyp kiyinip, kelesisi ony qorghap jýrip, «saqaldylarmen» qaqtyghysyp qalatyn bugaylar olardyng sonyna týsedi. Biraq, sondaghy maqsattary ne? «Saqaldylardy» saqalynan sýirep zan, qúqyq qorghau oryndaryna tapsyru ma, әlde olardy bopsalap aqsha alu ma? Sirә, songhysy bolsa kerek. Alayda, osy tústa bezergen Beysenbaydyng basyndaghy hal de kýlkili jayttyng biri bolyp bitedi. Onyng «ústaz» dep, «sheyh» dep jýrgeni de, ústanghan joly da, adasuy da týk emes, kópting basynda kezdesui mýmkin kýlkili kepting biri bolsa kerek degendey kórermendi oigha qaldyrady. Óitkeni,  Beysenbaydyng shatynaghan kózi men shatty-bútty sózinen basqa alyp bara jatqan әreketi joq. Jaghyn orap qaulay ósken saqaly demeseniz, onyng әsire-dinshil soyqangha sorpasy da qosylmaytynday bireu. «Qúmalaqshynyn» jaymasyn teuip, sirinke qorabyn jaghyp qashqan Beysenbaydyng sonynan bireuler: «Oybay, jardy, órtedi!», - dep yshqynady. Rasynda, myna ómirde de osyghan úqsas jayttar kezdesip qalady ghoy. Saqal qoyyp, sýnnet qylghandargha teris qarap, jek kóretin kózqaras qazaq qoghamynda da qylang berdi. Áriyne, búqara kópti búnday baylamgha jetkizgen islam atyn jamylghan jat aghymdar, qaranghy kýshter bolsa kerek. Sondyqtan týsiru toby «saqaldynyng bәri ekstremist, terrorshy emes» degendi, bayqaumyzsha, әzilmen astarlap eskerte ketudi de úmytpaghan syqyldy. Áytse de filim Beysenbaydyng jurnalist Asqarmen qaytadan jolyghyp, kamera aldynda sóilegen tómendegi sózimen ayaqtalady:

Biz ózimizding tәrbiyemizde ketken qatelikterdi, minezimizdegi jamandyqtardy ómir boyy ózimizben birge alyp jýremiz. Namaz oqyghan song da búl minezimizden birden aryla ketu onay emes. Islam - jaman emes. Islam – kirshiksiz taza din. Islam - adamdar arasyndaghy qauipsizdik pen senim qúndylyghyn birinshi oryngha qoyady. Islam – ata-anany qadirleuge, tuystarmen jaqsy qarym-qatynasta bolugha, jetim-jesirlerge pana bolugha, basshygha baghynugha, zangha baghynugha shaqyrady. Islam – beybitshilik sózinen shyqqan. Islam - jer betindegi eng әdil din. Islam - jaman emes, Islamdy týsinbey, óz boyyndaghy jamandyqtaryn jene almay jýrgen keybir jekelegen adamdar jaman. Men osyny týsindim. 

Sonymen, «Asyl arna» úsynghan «Sergeldendi» kóreyik: «Sergeldendi» kórgender sergeldeng halden arylsyn.

Abai.kz

1 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2557