جات اعىمعا ەرىپ، جاتتىڭ اۋزىنداعى ۋاعىزعا ۇيىپ اداسقان جاس جىگىت پەن ونىڭ اينالاسى تۋرالى «سەرگەلدەڭ» اتتى فيلم ەكرانعا جول تارتۋدىڭ الدىندا تۇر. اتالعان ءفيلمدى ەلىمىزدە ءدىني-تانىمدىق، ساراپتامالىق جانە اقپاراتتىق حابارلار تاراتاتىن «اسىل ارنا» ارناسى ءتۇسىرىپتى. درامالىق ءارى كومەديالىق جانردى قابات قامتىعان ءفيلمنىڭ حرونومەتراجى – 1 ساعات 57 مينۋت. ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا تاسپالانعان ءفيلمنىڭ قويۋشى رەجيسسەرى جاندوس قۇسايىنوۆ دەيتىن ازامات ەكەن. ستسەناريىن تەلەجۋرناليست  مۇرات ەسجان جازىپتى. يدەيا اۆتورى – ايگىلى ايتىس اقىنى، «اسىل ارنا» ارناسىنىڭ باس ديرەكتورى مۇحامەدجان تازابەك.

باستى رولدەردە – المات ساقاتوۆ (اسقار، جۋرناليست), ماقسات ءسابيتوۆ (بەيسەنباي), سافۋان شايمەردەن، ايگەرىم ءسابيتوۆا، ساعىندىق ءجۇمادىل، ءاليا دانياروۆا، اسەت ەسجان وينايدى.

فيلم نە تۋرالى؟

جوعارىدا بىرەر جولمەن بايانداپ وتكەنىمىزدەي، فيلم جات اعىمنىڭ سوڭىنا ەرىپ اداسقان بەيسەنباي دەگەن كەيىپكەردىڭ باسىنان كەشكەندەرىن بايان ەتەدى. بەيسەنباي – دىنەن حابارى كەم، ءدىني كىتاپتاردىڭ بەتىن اشپاعان، اتا-بابا ءداستۇرى مەن حالقىنىڭ تاريحىنان ماقۇرىم جاس. ءبىتىم بولمىسى وسىنداي; دۇمبىلەز، دۇلەي ادامدارعا ورتاق – تيپ. فيلم باستالعاندا-اق، ول كوزىنەن وت شاشىپ، جۇزىنەن ءزار توگىپ: ء«بىز – ارىستاندارمىز، ءبىز – ناعىز ءدىن تاراتۋشىلارمىز، بىزدەن باسقالار – جاھيلدەر»، - دەپ جانىنداعىلارعا ناسيحات سوعىپ وتىرادى. ول ءفيلمنىڭ باسىنان باستاپ سوڭىنا دەيىن قالقايعان قاراسىن كورسەتپەي وتىرىپ-اق ءامىرىن جۇرگىزەتىن الدەبىر ۇستاز-شەيحتىڭ پاتۋاسىمەن، سونىڭ نۇسقاۋىمەن عانا ءجۇرىپ-تۇرادى. تاقۋا ءدىنداردىڭ جولىن ۇستانعىسى كەلگەنىمەن بەيسەنباي وتە قاتال، وتە دورەكى، تىنىمسىز  جان. تىسقا شىعىپ قوقىس توگىپ ورالعان زايىبىنا ايقايلاپ بەرگەن ول جۇكتى ايەلدىڭ جەرىك اسىن اپەرۋگە دە قاسارىسىپ قارسى شىعادى. ونىڭ وزگەلەرگە قوياتىن جالعىز سۇراعى: دالەلىڭ بار ما؟ قاپەلىمدە داعدارىپ دالەل تابا الماي قالعاننىڭ ءبارىن بەيسەنباي جەرگە تىعا جەكيدى، ءجاھيل، ياعني كاپىر دەۋگە دەيىن بارادى. زاڭ ادامدارىنا، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە، ءتىپتى، كونستيتۋتسياعا قارسى. «كونستيتۋتسيانى ادام جازعان، ول شاريعات جولى ەمەس» دەپ ايتىپ تا سالادى. وسىلايشا بەتىمەن كەتىپ، كورىنبەيتىن ۇستازىنىڭ پاتۋاسىمەن ءومىر ءسۇرىپ جاتقان بەيسەنبايعا جۋرناليست اسقار (اكتەر المات ساقاتوۆ) جولىعادى. بەيسەنباي قانداي سۋىق، قىرىس ادام بولسا، اسقار كەرىسىنشە جايدارلى جىگىت. اڭعالدىعى دا ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلادى. سونىسىمەن ول ءار سوزىنەن، ءار ىسىنەن كۇلكى تۋدىرىپ، ەزۋىڭدى جيعىزبايدى. رەجيسسەر، جالپى ءفيلمدى ءتۇسىرۋ توبى اسقار بەينەسىن بەيسەنبايعا قارسى ءساتتى تابا بىلگەن. ويتكەنى اسقار جۇيكەنى جۇندەي ءتۇتىپ، جانىڭدى جۇدەتەتىن تىرشىلىك تاۋقىمەتىن كورە جۇرسە دە (ونىڭ دا ايەلى الدەبىر اعىمنىڭ سوڭىندا كەتكەن، مەكتەپ جاسىنداعى بالاسىن ءوزى باعىپ قالعان، پاتەردە تۇرادى، پاتەر اقىسىن تولەۋگە اقشاسى جوق، ءۇمىت ەتكەن قىزمەتىن باسشىسى «بەت بوياۋشى» قىزعا بەرىپ قويادى، اقىرىندا جۇمىستان شىعىپ قالىپ، بەيسەنبايلار تۋرالى شىتىرمان وقيعالى رەپورتاج تۇسىرۋگە كەلىسەدى) ومىردەن تۇڭىلمەيدى، العان بەتىنەن قايتپايدى. كەرىسىنشە، كاسىبىنە شىن بەرىلگەن العىر جۋرناليستكە ءتان قايسارلىعىمەن كورەرمەندى ءتانتى ەتەدى. ءفيلمنىڭ كۇلكى شاقىراتىن تۇسىن تۇتاسىمەن ۇستاپ تۇرعان دا سول – جۋرناليست اسقار. اسقاردىڭ تاباندىلىعى مەن اڭعالدىعىن كورسەتە وتىرىپ رەجيسسەر ءدىني اعىمدارمەن ازىلدەسۋدىڭ وڭاي-وسپاققا تۇسپەسىن دە استارلاپ ەسكەرتەتىن سەكىلدى. سەبەبى، اسقار جۋرناليست اداسقان بەيسەنبايدىڭ ءتىلىن تابامىن دەپ بارىپ، باسى ايىقپاس پالەگە قالا جازدايدى. ءسويتىپ سوڭىندا بەيسەنبايدىڭ تاۋباعا كەلۋىمەن اباقتىدان بوساپ، اقتالىپ، بوستاندىققا شىعادى. «سەرگەلدەڭنىڭ» وقيعاسىن تۇتاستاي اڭگىمەلەپ بەرۋ ءبىزدىڭ مىندەتىمىز ەمەس، ونىڭ ۇستىنە كورەرمەنگە دە بىردەڭە قالدىرۋىمىز كەرەك دەگەندەي، قىسقاسى، ءبىز اتالعان فيلمنەن جات ءدىني اعامداردىڭ ەل ءىشىن الا تايداي بۇلدىرە الاتىن اسا قاۋىپتى كۇش ەكەندىگىن كورگەندەي بولدىق.

فيلمدە نە ايتىلدى؟

فيلمدە كورەرمەندى بەي-جاي قالدىرمايتىن ەكى كورىنىس بار. بىرىنشىسىندە، جات اعىمنىڭ اپانىنا  بارىپ جىعىلعان بەيسەنباي قاتتى قىسىلىپ «احي باۋىرلارىنان» جاردەم سۇرايدى. بىراق، ءتاتتى جەپ، ءتاتتى سۋسىن ىشپەسە، ءولىپ كەتۋى مۇمكىن بەيسەنبايعا احيلەرى كومەكتەسپەيدى، جوقتى سىلتاۋ ەتىپ، ماڭىنا جولامايدى. بەيسەنبايدى قاسىندا قاپىلىپ وتىرعان اسقار قۇتقارىپ قالادى. ونىسىمەن قويماي، ساۋدا دۇكەنى بار تانىسىن شاقىرىپ، بەيسەنبايدىڭ سۋسىنعا ءشولىن قاندىرىپ، ەسىن جيعىزادى.

ەكىنشى كورىنىستە، بۇزاقىلاردىڭ قولىنا ءتۇسىپ، اقىرىندا پوليتسيادان قاشپاق بولىپ جارالانعان بەيسەنبايدى قانسىراپ جاتقان جەرىنەن شاناعا ات جەككەن ادام تاۋىپ الىپ، جانىنا ساۋعا بەرەدى. «مىناۋىڭنىڭ ءتۇرى قورقىنىشتى ەكەن، ساقالدى نەمە كورىنەدى» دەگەن كەمپىرىنە قاريا: «قايتكەندە مۇسىلماننىڭ بالاسى عوي، كوزىم قيىپ دالاعا تاستاپ كەتە المادىم؟» دەپ جاۋاپ بەرەدى.

كەيىپكەر بەيسەنبايدىڭ ومىرىندە كەزدەسكەن وسى ەكى وقيعا وعان وي سالعانعا ۇقسايدى. بەيسەنبايعا عانا ەمەس، بۇل كورىنىس بارلىق قازاق جاسىن ويلاندىرۋعا ءتيىس. ويتكەنى، قازاقتىڭ دوسى – قازاق. قازاقتىڭ باسىنا كۇن تۋسا، وعان قول ۇشىن سوزاتىن قايداعى ءبىر احي-ساحي ەمەس، اتا-بابا جولىنداعى ءوز تۋىسى، ءوزىنىڭ قازاعى. قازاقتىڭ مەيرىمىندە، ادامعا جانى اشىعىشتىعىندا شەك جوق. شاماسى، رەجيسسەر مەن ءفيلمدى ءتۇسىرۋ توبىنىڭ، اكتەرلار ۇجىمىنىڭ ايتپاعى  دا وسى بولسا كەرەك...

فيلم نەنى ەسكەرتتى؟

جوبانىڭ اۆتورى – مۇحامەدجان تازابەكتىڭ سوزىنە قاراعاندا، «سەرگەلدەڭدى» ءتۇسىرۋ وڭايعا تۇسپەگەن كورىنەدى. ء«فيلمنىڭ ستسەناريى ءتيىستى ورىنداردىڭ تاراپىنان بىرنەشە مارتە سۇزگىدەن ءوتتى، - دەيدى ول، - ويتكەنى بۇل ءدىني ەكسترەميزم تۋرالى كينوكارتينا. ال بۇنداي شىعارمانى تاسپالاۋ ومىرتقاداعى جۇلىنعا وتا جاساۋمەن بىردەي ەكەن». سوندىقتان دا ءتۇسىرۋ توبى كومەديا جانرىن تاڭداپتى. كومەديا – كۇلدىرىپ وتىرىپ ويلاندىراتىن ونەردەگى كەرەمەت قۇبىلىس. كۇلكى دەمەكشى، «سەرگەلدەڭدە» الاياقتىقپەن اينالىساتىن توپتىڭ ۇرەيلى، ايتەسە دە كۇلكىلى ارەكەتتەرى كورىنىس بەرىپ قالادى. ول – بۇزاقى توپتىڭ باسشىسى بۋگاي باستاپ ءبارى – بەيسەنباي مەن اسقاردى ەكسترەميست، تەرروريست دەپ تۇسىنۋىنەن تۋاتىن كۇلكى. بىرەۋى قۇمالاقشى كەمپىر بولىپ كيىنىپ، كەلەسىسى ونى قورعاپ ءجۇرىپ، «ساقالدىلارمەن» قاقتىعىسىپ قالاتىن بۋگايلار ولاردىڭ سوڭىنا تۇسەدى. بىراق، سونداعى ماقساتتارى نە؟ «ساقالدىلاردى» ساقالىنان سۇيرەپ زاڭ، قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنا تاپسىرۋ ما، الدە ولاردى بوپسالاپ اقشا الۋ ما؟ ءسىرا، سوڭعىسى بولسا كەرەك. الايدا، وسى تۇستا بەزەرگەن بەيسەنبايدىڭ باسىنداعى حال دە كۇلكىلى جايتتىڭ ءبىرى بولىپ بىتەدى. ونىڭ «ۇستاز» دەپ، «شەيح» دەپ جۇرگەنى دە، ۇستانعان جولى دا، اداسۋى دا تۇك ەمەس، كوپتىڭ باسىندا كەزدەسۋى مۇمكىن كۇلكىلى كەپتىڭ ءبىرى بولسا كەرەك دەگەندەي كورەرمەندى ويعا قالدىرادى. ويتكەنى،  بەيسەنبايدىڭ شاتىناعان كوزى مەن شاتتى-بۇتتى سوزىنەن باسقا الىپ بارا جاتقان ارەكەتى جوق. جاعىن وراپ قاۋلاي وسكەن ساقالى دەمەسەڭىز، ونىڭ اسىرە-ءدىنشىل سويقانعا سورپاسى دا قوسىلمايتىنداي بىرەۋ. «قۇمالاقشىنىڭ» جايماسىن تەۋىپ، سىرىڭكە قورابىن جاعىپ قاشقان بەيسەنبايدىڭ سوڭىنان بىرەۋلەر: «ويباي، جاردى، ورتەدى!»، - دەپ ىشقىنادى. راسىندا، مىنا ومىردە دە وسىعان ۇقساس جايتتار كەزدەسىپ قالادى عوي. ساقال قويىپ، سۇننەت قىلعاندارعا تەرىس قاراپ، جەك كورەتىن كوزقاراس قازاق قوعامىندا دا قىلاڭ بەردى. ارينە، بۇقارا كوپتى بۇنداي بايلامعا جەتكىزگەن يسلام اتىن جامىلعان جات اعىمدار، قاراڭعى كۇشتەر بولسا كەرەك. سوندىقتان ءتۇسىرۋ توبى «ساقالدىنىڭ ءبارى ەكسترەميست، تەررورشى ەمەس» دەگەندى، بايقاۋمىزشا، ازىلمەن استارلاپ ەسكەرتە كەتۋدى دە ۇمىتپاعان سىقىلدى. ايتسە دە فيلم بەيسەنبايدىڭ جۋرناليست اسقارمەن قايتادان جولىعىپ، كامەرا الدىندا سويلەگەن تومەندەگى سوزىمەن اياقتالادى:

- ءبىز ءوزىمىزدىڭ تاربيەمىزدە كەتكەن قاتەلىكتەردى، مىنەزىمىزدەگى جاماندىقتاردى ءومىر بويى وزىمىزبەن بىرگە الىپ جۇرەمىز. ناماز وقىعان سوڭ دا بۇل مىنەزىمىزدەن بىردەن ارىلا كەتۋ وڭاي ەمەس. يسلام - جامان ەمەس. يسلام – كىرشىكسىز تازا ءدىن. يسلام - ادامدار اراسىنداعى قاۋىپسىزدىك پەن سەنىم قۇندىلىعىن ءبىرىنشى ورىنعا قويادى. يسلام – اتا-انانى قادىرلەۋگە، تۋىستارمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولۋعا، جەتىم-جەسىرلەرگە پانا بولۋعا، باسشىعا باعىنۋعا، زاڭعا باعىنۋعا شاقىرادى. يسلام – بەيبىتشىلىك سوزىنەن شىققان. يسلام - جەر بەتىندەگى ەڭ ءادىل ءدىن. يسلام - جامان ەمەس، يسلامدى تۇسىنبەي، ءوز بويىنداعى جاماندىقتارىن جەڭە الماي جۇرگەن كەيبىر جەكەلەگەن ادامدار جامان. مەن وسىنى ءتۇسىندىم. 

سونىمەن، «اسىل ارنا» ۇسىنعان «سەرگەلدەڭدى» كورەيىك: «سەرگەلدەڭدى» كورگەندەر سەرگەلدەڭ حالدەن ارىلسىن.

Abai.kz