1991 jyly Qazaqstan tәuelsizdigin ala salysymen at basyn atamekenge búrghan, mәni zor, maghynasy tereng Úly kóshti bastaghan Mongholiya qazaqtary bolatyn.

Tarihy Otanyna oralyp,  shiyrek ghasyrda  olar da tәuelsiz elimizding qyzyghyn da, qiynshylyghyn da halyqpen birge kórip keledi.

Bastarynan neshe týrli jaghdaylar ótti, kemsitudi de, ne bir aiyptaulardy da estidi. Bәrine de kóndi.

Erinbey enbek etip qoghamnan óz ornyn tauyp, balalaryn  oqytyp, el iygiligine naqty ýlesterin qosuda.

Hosh, endi әngimening toq eterine kósheyin.

1993 jyly 22-qazanda  Qazaqstan Respublikasy men Monghol eli  «әleumettik qamsyzdandyru  salasyndaghy yntymaqtastyq turaly» Ýkimet aralyq 20 jyldyq  kelisim jasasqan bolatyn. Kelisimde azamattar men azamatshalardyng eki eldegi  júmys ótilin esepke ala otyryp, olargha  zeynetaqy taghayyndau jóninde  uaghdalastyq ornaghan edi. Osy kelisimge sәikes Mongholiyadan kelgen, zeynet jasyna jetken qandastarymyzgha Qazaqstan Ýkimeti 2014 jyldyng sәuir aiyna deyin zeynetaqy  taghayyndap keldi.

Biraq Qazaqstan Respublikasy Ýkimeti  2014 jylghy 8-sәuirdegi № 327  qaulysy boyynsha QR-sy men  Monghol Elining arasyndaghy  әleumettik qamsyzdandyru salasyndaghy yntymaqtastyq turaly kelisimning kýshi joyylghan. 

Osy merzimnen keyin zeynetkerlikke shyqqan qandastarymyzgha  Mongholiyadaghy júmys ótili  esepke alynbaghandyqtan  eng tómengi zeynetaqy taghayyndalyp otyr. Mәselen, Mongholiyada 21 jyl, Qazaqstanda  23 jyl... barlyghy 44 jyl ótili bar, Pavlodar memlekettik Uniyversiytetining oqytushysy Kagibat Azamattyn  zeynetaqysy nebәri  17 myng tengeni qúraydy.

Osy aralyqta, yaghniy  2014 jyldyn  sәuir aiynan  2017 jyldyn  nauryz aiyna deyin Mongholiyadan kelgen  zeynetkerler  osy dengeyde,  qaysybireuleri odan da tómen zeynetaqy alugha mәjbýr.

Osy mәsele jóninde  zeynetkerler QR Preziydentining әkimshiligine, «Núrotan» partiyasyna, QR Ýkimetine, qúzyrly ministirlikterge 3 jyl boyy  shaghymdanumen keledi. Biraq esh nәtiyje bolmady.

Qazaqstan  Ýkimeti tarapynan dauly mәselenin  sebebin  Monghol eli  kelisim sharttyng uaqyty ayaqtalatyny turaly aldyn-ala eskertpegen jәne ony sozugha ótinish jasamaghandyqtan bolghandyghyn týsindiredi.

Mәselen  zeynetkerlerdin  QR-nyng Premier Ministri  B.Saghyntaevqa osy mәsele jóninde jazghan aryz-ótinishine Qazaqstan Respublikasy Enbek jәne halyqty   әleumettik  qorghau ministrligining enbek, әleumettik qorghau jәne kóshi-qon komiytetinin  tóraghasy  A. Sarbasov  2017 jylghy 9-aqpanda jazghan  jauap hatynda  mәselening sheshilmeytinin aityp: «qazirgi uaqytqa  deyin Mongholiya tarapynan halyqaralyq qarym-qatynasty janghyrtu turaly ótinish  týsken joq» dep jauap bergen.

Aqyry amaly tausylghan zeynetkerler Monghol Elining Parlamentining deputaty Q.Bәdelhangha osy mәseleni Monghol Ýkimetine  tanystyryp, eki el arasyndaghy yntymaqtastyq turaly kelisimdi qayta jandandyru nemese janadan jasaugha yqpal etudi súrap,  ótinish  bildirgen bolatyn.  Qandas deputat mәseleni Monghol Ýkimetine jәne enbek jәne әleumettik ministrligine, syrtqy ister ministrligine tanystyryp, naqty is tyndyrghan eken.

Sonymen   Mongholiya ýkimeti  kelisim  turaly basqasha  uәj aitypty.

Monghol elining enbek jәne әleumettik qorghau ministrliginin   viyse-ministri S.Móngónchimeg hanym, osy mәselege baylanysty   jazghan resmy hatynda:

«2014 jyldyn  4-sәuir kýni Qazaqstan  Respubikasy tarapynan Monghol Ýkimetine 1993 jylghy yntymaqtastyq turaly kelisimdi toqtatu turaly nota  joldaghan bolatyn. Osyghan sәikes  Monghol    Ýkimettin  18-qyrkýiektegi 304- qaulysymen atalmysh kelisimning kýshi joyylghan. Alayda biz Monghol Ýkimetining 2014 jyldyng 18-qyrkýiektegi otyrysynda berilgen tapsyrma boyynsha   eki el arasynda yntymaqtastyq turaly jana kelisim jasasu   turaly Qazaqstan Ýkimetine  pikir bildirgen edik, sonymen qatar  enbek jәne әleumettik qorghau ministrining 2016 jylghy A/135 búiryghymen eki elding resmy ókilerinen qúrylghan birikken júmys toby jana kelisimining jobasyn jasap, Monghol Elining syrtqy ister ministrligi arqyly  Qazaqstangha jibergen bolatynbyz, jauap kýtip otyrmyz» deydi.

Shart merzimi ayaqtalsa da. Monghol Ýkimeti tarapynan Qazaqstanda 1-13 jyl júmys jasaghan, keyin Monghol eline qayta oralghan 441 qazaq azamatyna qazaqstandaghy júmys ótilin qosyp eseptey otyryp  zeynetaqy taghayyndalghanyn ministr atap ótipti.

Shyntuaytyna  kelsek, eki el arasyndaghy yntymaqtastyq turaly kelisimdi jasaugha, uaqytyn úzartugha  Qazaqstan tarapy  kóbirek mýddelilik tanytu  qajet-tin.  Óitkeni Qazaqstangha Mongholiyadan  kóship kelip. osy elde aldy  26-jyl, keyingileri 15 jyl boyy túryp jatqan, enbek jasaghan  Qazaqstan Respublikasynyng azamattarynyng mýddesi eng әueli  ózgelerdi emes, ózimizdi  tolghandyrghany  dúrys bolar edi.

Búl jerde eki el arasyndaghy qarym-qatynas, alys-beris túrghysyndaghy  sheshilmegen keybir mәseleler saldarynan jasalmaghan  kelisimdi algha tartyp óz azamattarynyng mýddesin ayaq asty etip,  tókken ter, manday aqysymen qol jetken zeynetaqysyn kesip tastau mýlde dúrys emes dep sanaymyn. Búl jaghday eki el arasynda әleumettik  yqpaldastyq  turaly kelisim shart bolmaghan 3 jylgha juyq uaqytta  Mongholiyadan atamekenine oralghan, jasyna qaray zeynetkerlikke  shyqqan sany 100-den astam zeynetkerlerge ghana jasalyp otyrghany qiyanat emes pe?

Joq әlde «oralmangha» degen salqyn lepting saldary ma?

Ne desek te «ala qoydy bóle qyryqqan jýnge jarymas» degendey  azghana  zeynetkerding kóniline qayau salyp, renishin tudyrghanymyz dúrys emes.

Osy mәsele QR-nyng Ýkimet basshysynyng nazaryna jeter dep ýmittenmiz.

Álhan Amantay

Abai.kz