Býgin Parlament Mәjilisindegi ýkimettik saghatta Ortalyq Aziyada jana ónirlik odaq qúru mәselesi sóz boldy. Úsynysty Mәjilisting Halyqaralyq ister, qoghanys jәne qauipsizdik komiytetining tóraghasy Mәulen Áshimbaev aitty.

«Egemen Qazaqstan» gazetining veb-sayty osylay dep jazdy. Qazaqstannyng su jana odaqta OA elderining kóshbasshysyna әm resmy gumanitarlyq kómek punktine ainaluyna ýlken mýmkindik bar kórinedi.

«Sol sebepti qazir Ortalyq Aziya elderining qauipsizdigin qamtamasyz etu ýshin ne isteu kerektigin oilau manyzdy. Ónirdegi kóptegen problemalar ózara týsinistik arqyly sheshilui kerek. Mәselen, transshekaralyq ózenderding resursyn paydalanu, ekologiyalyq mәselelerding sheshilui, ónirding tranzittik-baylanys әleuetin arttyru, terrorizm jәne ekstremizmge qarsy kýres mәseleleri. Sol sebepti ónirdegi yqpaldastyqty arttyryp, jana dengeyge kóteru kerek», — dedi deputat. Áshimbaevtyng aituynsha, aimaqta jana ónirlik odaq qúrugha da qajettilik bar.

Odaq degennen shyghady, Ortalyq Aziyadan EAEO-gha balama retinde jana odaq qúru mәselesin ilgeride jazdyq. Ol – Týrki elderining sayasi-ekonomikalyq odaghyn qúru iydeyasy bolatyn. Euraziyalyq odaqtyng shanyraghy shayqala bastaghany belgili. Armeniya, Qyrghyzstan men Belorussiya basshylary Kremli qojayynyna qarsy túra bastaghany sol edi, Vladimir Putin senimdi «smenshiygi» arqyly gaz baghasyn jeleu etip, odaqtastargha osqyryndy.

OA degende әueli – Týrki tildes elderding ortaq ekonomikalyq koalisiyasyn qúrudy úmytpaghan abzal. Eger Týrki memleketteri birigip ekonomikalyq odaq qúrsa, Reseyge qarsy ýlken kýshke ainalar edi.

Mәselen atalghan odaqqa Qazaq elinen bastap Týrkiya, Ózbekstan, Qyrghyzstan, Týrkimenstan Ázirbayjan syndy 6 memleket mýshe bolsa, ózining pozisiyasyn batyl qorghay alady. Onyng ýstine, songhy kezderi Ózbekstannyng beti beri qarap, sonyng arqasynda týrik memleketterining qarym-qatynasyna qan jýgire bastady.

Jaqynda Bakude ótken týrkitildes elderding ekonomikalyq forumynda Týrkiya ekonomika ministri Nihat Zeybekchy osy mәleseni kótergen bolatyn. Ras, búghan deyin de týrkitildes memleketterding odaghyn qúru jóninde bir­ne­she ret mәsele qozghalghan. Týrkiya preziydenti Túrghyt Ozal, odan keyin QR preziydenti Núrsúltan Nazarbaev kóter­gen edi. Alayda keybir sayasy mәseleler bó­get boldy ma, odaq qúru turaly oy orta jolda qaldy.

Týrkilerding býgingi sany – 200 miyl­liongha jetip jyghylady. Ekonomikalyq odaqtyng orny bólek. «Búl elderding Últtyq kirisining jiyntyghy – 1,2 trillion kóleminde. Ókinishke qaray, solay bola túrsa da, týrkitildes elderding syrtqy sauda ainaly­mynyng jiyntyghy nebәri 600 milliard dollardyng kóleminde qaluda. Ol ýshin mindetti týrde ekonomikalyq odaq qajet» deydi Nihat Zeybekchi.

Bastama jaqsy.

Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng aldynda alghan «jauapkershilik» týrki tildi elder integrasiyasyna tosqauyl boluy әbden mýmkin-aq. Dese de, Armeniya men Qyrghyzstan tandeminen keyin Belorussiya oryspen odaqtyng tiyimsizdigin aityp, odaqtan shyghugha qamdanyp otyr. Áuelgi ýshtikting ishinde antyna adal Qazaqstan ghana. Qazaqstan ghana odaq ayasyndaghy olqylyqtar turaly «lәm-miym» demey keledi.

Alayda ótken aptada Bishkekte bolghan jiynda Ýkimet basshysy Baqytjan Ábdirúly sayasiy-diplomatiyalyq jolmen Belorussiya bastamasyn qoldaytynyn anghartty. Osynyng aldynda qyzmetinen bosatylghan SIM-ning búrynghy ministri Erlan Ydyrysov Qyrymgha investisiya salugha bolmaytynyn, «onyng ne Reseyge, ne Ukrainagha tiyesili ekeni әli anyqtalmaghanyn aitqan» bolatyn. Búl da Astananyng Kremli sayasatyna baylanysty  kórsetip jatqan az-kem qyry bolsa kerek. Endi býgin deputat Mәulen Áshimbaev oiyn ortagha salyp, bastama kóteripti. Búl turaly deputattyng әriptesteri ne aitar eken dep, deputattargha habarlastyq.

Kópten beri kózge týspey jýrgen parlamentting eng qart deputaty Vladislav aqsaqal Kosarievtin kómekshisi  seksendegi deputattyng densaulyghy syr bergenin aitty. «Vladislav Borisovich qazir auruhanada jatyr. Bir ay boldy. Ol kisi búl turaly estimegen de boluy kerek» dedi ol.

Mәjilismen  Amangeldi Aydarúly telefon tútqasyn ózi aldy. «Bauyrym, men ol kisining bayandamasyn tyndadym. Biraq onday odaq qúru turaly eshtene aitylghan joq qoy. Sondyqtan men qanday kommentariy aita alamyn» dedi.

Mәjilis deputaty Baqytbek Smaghúl myrzagha habarlasqan edik, ol kisi keyinirek habarlasatynyn aitty. «Men qazir bolinisadamyn. Keshe ghana shyqqan edim. Keyinirek ózim habarlasayyn, jaqsy ma?!».

Qysqasy, mәjilismenderden Mәulen Áshimbaev kótergen mәselege oray mәndi jauap ala almadyq.

Esesine sayasatker Dos Kóshim myrza týrkitildes elderding ortaq odaghyn qúru turaly  oyyn ortagha saldy.

«Búl qúptarlyq mәsele. Sebebi osyghan deyin Orta Aziya nemese Týrkitildes elder arasyndaghy qarym-qatynasta ruhani, mәdeny baylanys birinshi oryngha qoyylatyn. Al endi ekonomkialyq, ekologiyalyq, su rezervi sekildi mәselelerdi óz aramyzda sheshetin bolsaq, búl núr ýstine núr bolady. Mysaly, su mәselesine kelgende Reseyding pozisiyasynan bir memleketti qoldap, bir memleketke qarsy qoi siyaqty jymysqy sayasatyn kóremiz. Ol jasyryn emes. Sondyqtan onday ishki mәselelerdi ózimizben bir baghyttaghy OA elderining sol saladaghy mamandarymen aqyldasa otyryp sheshkendi qúp kóremin. Jәne búl EAEO-gha qarsy jasalyp jatqan dýniye, asyghys bastama dep eseptemeymin. Búl EAEO-gha qosymsha úiym boluy әbden mýmkin. Eng birinshiden, búl odaq tabighy qajettilikten tuyndap otyr», - deydi Dos Kóshim myrza.

Týiin

Mәulen Áshimbaev sekildi salmaqty sayasy túlghanyng auzymen OA odaghyn qúru iydeyasyn bizding biylik ne ýshin aitqyzyp otyr. Búl resmy Mәskeuge bizdikilerding kórsetken sesi me? El ishin eleng etkizgen jaytty "Egemennin" ilip әketkenine qaraghanda - jel túrdy... Artynyng qayyryn bergey!  

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz