بۇگىن پارلامەنت ماجىلىسىندەگى ۇكىمەتتىك ساعاتتا ورتالىق ازيادا جاڭا وڭىرلىك وداق قۇرۋ ماسەلەسى ءسوز بولدى. ۇسىنىستى ءماجىلىستىڭ حالىقارالىق ىستەر، قوعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆ ايتتى.

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ ۆەب-سايتى وسىلاي دەپ جازدى. قازاقستاننىڭ سۋ جاڭا وداقتا وا ەلدەرىنىڭ كوشباسشىسىنا ءام رەسمي گۋمانيتارلىق كومەك پۋنكتىنە اينالۋىنا ۇلكەن مۇمكىندىك بار كورىنەدى.

«سول سەبەپتى قازىر ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ويلاۋ ماڭىزدى. وڭىردەگى كوپتەگەن پروبلەمالار ءوزارا تۇسىنىستىك ارقىلى شەشىلۋى كەرەك. ماسەلەن، ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ رەسۋرسىن پايدالانۋ، ەكولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋى، ءوڭىردىڭ ترانزيتتىك-بايلانىس الەۋەتىن ارتتىرۋ، تەرروريزم جانە ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەس ماسەلەلەرى. سول سەبەپتى وڭىردەگى ىقپالداستىقتى ارتتىرىپ، جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ كەرەك»، — دەدى دەپۋتات. ءاشىمباەۆتىڭ ايتۋىنشا, ايماقتا جاڭا وڭىرلىك وداق قۇرۋعا دا قاجەتتىلىك بار.

وداق دەگەننەن شىعادى، ورتالىق ازيادان ەاەو-عا بالاما رەتىندە جاڭا وداق قۇرۋ ماسەلەسىن ىلگەرىدە جازدىق. ول – تۇركى ەلدەرىنىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق وداعىن قۇرۋ يدەياسى بولاتىن. ەۋرازيالىق وداقتىڭ شاڭىراعى شايقالا باستاعانى بەلگىلى. ارمەنيا، قىرعىزستان مەن بەلورۋسسيا باسشىلارى كرەمل قوجايىنىنا قارسى تۇرا باستاعانى سول ەدى، ۆلاديمير پۋتين سەنىمدى «سمەنششيگى» ارقىلى گاز باعاسىن جەلەۋ ەتىپ، وداقتاستارعا وسقىرىندى.

وا دەگەندە اۋەلى – تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ ورتاق ەكونوميكالىق كواليتسياسىن قۇرۋدى ۇمىتپاعان ابزال. ەگەر تۇركى مەملەكەتتەرى بىرىگىپ ەكونوميكالىق وداق قۇرسا, رەسەيگە قارسى ۇلكەن كۇشكە اينالار ەدى.

ماسەلەن اتالعان وداققا قازاق ەلىنەن باستاپ تۇركيا، وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇركىمەنستان ءازىربايجان سىندى 6 مەملەكەت مۇشە بولسا، ءوزىنىڭ پوزيتسياسىن باتىل قورعاي الادى. ونىڭ ۇستىنە, سوڭعى كەزدەرى وزبەكستاننىڭ بەتى بەرى قاراپ، سونىڭ ارقاسىندا تۇرىك مەملەكەتتەرىنىڭ قارىم-قاتىناسىنا قان جۇگىرە باستادى.

جاقىندا باكۋدە وتكەن تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق فورۋمىندا تۇركيا ەكونوميكا ءمينيسترى نيحات زەيبەكچي وسى مالەسەنى كوتەرگەن بولاتىن. راس، بۇعان دەيىن دە تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ وداعىن قۇرۋ جونىندە بىر­نە­شە رەت ماسەلە قوزعالعان. تۇركيا پرەزيدەنتى تۇرعىت وزال، ودان كەيىن قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ كوتەر­گەن ەدى. الايدا كەيبىر ساياسي ماسەلەلەر بو­گەت بولدى ما، وداق قۇرۋ تۋرالى وي ورتا جولدا قالدى.

تۇركىلەردىڭ بۇگىنگى سانى – 200 ميل­ليونعا جەتىپ جىعىلادى. ەكونوميكالىق وداقتىڭ ورنى بولەك. «بۇل ەلدەردىڭ ۇلتتىق كىرىسىنىڭ جيىنتىعى – 1,2 تريلليون كولەمىندە. وكىنىشكە قاراي، سولاي بولا تۇرسا دا، تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ سىرتقى ساۋدا اينالى­مىنىڭ جيىنتىعى نەبارى 600 ميلليارد دوللاردىڭ كولەمىندە قالۋدا. ول ءۇشىن مىندەتتى تۇردە ەكونوميكالىق وداق قاجەت» دەيدى نيحات زەيبەكچي.

باستاما جاقسى.

ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ الدىندا العان «جاۋاپكەرشىلىك» تۇركى ءتىلدى ەلدەر ينتەگراتسياسىنا توسقاۋىل بولۋى ابدەن مۇمكىن-اق. دەسە دە، ارمەنيا مەن قىرعىزستان تاندەمىنەن كەيىن بەلورۋسسيا ورىسپەن وداقتىڭ تيىمسىزدىگىن ايتىپ، وداقتان شىعۋعا قامدانىپ وتىر. اۋەلگى ۇشتىكتىڭ ىشىندە انتىنا ادال قازاقستان عانا. قازاقستان عانا وداق اياسىنداعى ولقىلىقتار تۋرالى ء«لام-ميم» دەمەي كەلەدى.

الايدا وتكەن اپتادا بىشكەكتە بولعان جيىندا ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ءابدىرۇلى ساياسي-ديپلوماتيالىق جولمەن بەلورۋسسيا باستاماسىن قولدايتىنىن اڭعارتتى. وسىنىڭ الدىندا قىزمەتىنەن بوساتىلعان ءسىم-ءنىڭ بۇرىنعى ءمينيسترى ەرلان ىدىرىسوۆ قىرىمعا ينۆەستيتسيا سالۋعا بولمايتىنىن، «ونىڭ نە رەسەيگە، نە ۋكرايناعا تيەسىلى ەكەنى ءالى انىقتالماعانىن ايتقان» بولاتىن. بۇل دا استانانىڭ كرەمل ساياساتىنا بايلانىستى  كورسەتىپ جاتقان از-كەم قىرى بولسا كەرەك. ەندى بۇگىن دەپۋتات ماۋلەن اشىمباەۆ ويىن ورتاعا سالىپ، باستاما كوتەرىپتى. بۇل تۋرالى دەپۋتاتتىڭ ارىپتەستەرى نە ايتار ەكەن دەپ، دەپۋتاتتارعا حابارلاستىق.

كوپتەن بەرى كوزگە تۇسپەي جۇرگەن پارلامەنتتىڭ ەڭ قارت دەپۋتاتى ۆلاديسلاۆ اقساقال كوسارەۆتىڭ كومەكشىسى  سەكسەندەگى دەپۋتاتتىڭ دەنساۋلىعى سىر بەرگەنىن ايتتى. «ۆلاديسلاۆ بوريسوۆيچ قازىر اۋرۋحانادا جاتىر. ءبىر اي بولدى. ول كىسى بۇل تۋرالى ەستىمەگەن دە بولۋى كەرەك» دەدى ول.

ماجىلىسمەن  امانگەلدى ايدارۇلى تەلەفون تۇتقاسىن ءوزى الدى. «باۋىرىم، مەن ول كىسىنىڭ بايانداماسىن تىڭدادىم. بىراق ونداي وداق قۇرۋ تۋرالى ەشتەڭە ايتىلعان جوق قوي. سوندىقتان مەن قانداي كوممەنتاري ايتا الامىن» دەدى.

ءماجىلىس دەپۋتاتى باقىتبەك سماعۇل مىرزاعا حابارلاسقان ەدىك، ول كىسى كەيىنىرەك حابارلاساتىنىن ايتتى. «مەن قازىر بولنيتسادامىن. كەشە عانا شىققان ەدىم. كەيىنىرەك ءوزىم حابارلاسايىن، جاقسى ما؟!».

قىسقاسى، ماجىلىسمەندەردەن ماۋلەن اشىمباەۆ كوتەرگەن ماسەلەگە وراي ءماندى جاۋاپ الا المادىق.

ەسەسىنە ساياساتكەر دوس كوشىم مىرزا تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ ورتاق وداعىن قۇرۋ تۋرالى  ويىن ورتاعا سالدى.

«بۇل قۇپتارلىق ماسەلە. سەبەبى وسىعان دەيىن ورتا ازيا نەمەسە تۇركىتىلدەس ەلدەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا رۋحاني، مادەني بايلانىس ءبىرىنشى ورىنعا قويىلاتىن. ال ەندى ەكونومكيالىق، ەكولوگيالىق، سۋ رەزەرۆى سەكىلدى ماسەلەلەردى ءوز ارامىزدا شەشەتىن بولساق، بۇل نۇر ۇستىنە نۇر بولادى. مىسالى، سۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە رەسەيدىڭ پوزيتسياسىنان ءبىر مەملەكەتتى قولداپ، ءبىر مەملەكەتكە قارسى قويۋ سياقتى جىمىسقى ساياساتىن كورەمىز. ول جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان ونداي ىشكى ماسەلەلەردى وزىمىزبەن ءبىر باعىتتاعى وا ەلدەرىنىڭ سول سالاداعى ماماندارىمەن اقىلداسا وتىرىپ شەشكەندى قۇپ كورەمىن. جانە بۇل ەاەو-عا قارسى جاسالىپ جاتقان دۇنيە، اسىعىس باستاما دەپ ەسەپتەمەيمىن. بۇل ەاەو-عا قوسىمشا ۇيىم بولۋى ابدەن مۇمكىن. ەڭ بىرىنشىدەن، بۇل وداق تابيعي قاجەتتىلىكتەن تۋىنداپ وتىر»، - دەيدى دوس كوشىم مىرزا.

ءتۇيىن

ماۋلەن اشىمباەۆ سەكىلدى سالماقتى ساياسي تۇلعانىڭ اۋزىمەن وا وداعىن قۇرۋ يدەياسىن ءبىزدىڭ بيلىك نە ءۇشىن ايتقىزىپ وتىر. بۇل رەسمي ماسكەۋگە بىزدىكىلەردىڭ كورسەتكەن سەسى مە؟ ەل ءىشىن ەلەڭ ەتكىزگەن جايتتى "ەگەمەننىڭ" ءىلىپ اكەتكەنىنە قاراعاندا - جەل تۇردى... ارتىنىڭ قايىرىن بەرگەي!  

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz