Ótken aptadan beri el ishin «Siniy kiyt», «Tihiy dom» deytin ghalamtordaghy oiyndar dýrliktirip jatyr. Qazir búl aty shuly sózderden jasóspirim bala týgili, aqyl tolysqan eresekter de shoshityn boldy. Áleumettik jeli de shu bolyp, talqygha týsken oiyn osydan eki jyl búryn, yaghny 2015 jyly Reseyde shyqqan.

Adamdy suisidke mәjbýrleytin qauipti oiynnyng shyrmauyna shatylghandardyng deni jasóspirim balalar. Olar nebәri 12-16 jasta. Oqushylar ózderin eshkimge  kereksiz sezinip, ata-anasynyng әr sózin negativti túrghydan qabyldaytyn kezender bolady ghoy. Osyny dóp basqan oiyn avtorlary aram oiyn jýzege asyrady eken.

Oyyn 50 kezennen túrady

Psihologiyalyq depressiyada jýrgen balalar әuelde «Siniy kiyt», «Tihiy dom» degen paraqshalargha tirkelip, basynda qyzyghushylyqpen oinap kóredi. Bәle sosyn bastalady. Osynday ataularmen 2015 jyly 8 paraqsha ashylghan. Al, qazirgi uaqytta 450 paraqsha tirkelgen. Jetkinshek júmysyn foto esep retinde óz paraqshasyna "#siniykit  #yavigre  #razbudiymenya420" degen heshtegtermen foto suret salady. Ár tapsyrma saghat: 4:20 da adam úiqyly oyau jýretin kezende jýzege asady. Moderatorlar maqsattary oryndalghannan keyin telefon nomerin alady. Alghashqy tapsyrma: «Ústaranyng jýzimen qolyna kitting suretin sal» dep keledi. Sonymen qatar, paraqshanyng úsynghan әuenderin tyndap jýrip, oiyngha qalay berilip ketkenin týsinbegen bala odan әri tapsyrmalardy jalghastyra beredi. Ayta ketetin jayt, oiynnyng 50 kezennen túratyn sebebi: moderatorlardyng jibergen siltemelerine kirgen qatysushynyng IP nomerleri saqtala beredi.

Endi songhy tapsyrma, «Ózindi óltir, ne asyl, ne sekir» dep keledi. «Men olay jasay almaymyn» degen jauapqa olar: "Biz kómetesemiz" dep qorqytady. Jibergen siltemelerge kiru arqyly jetkinshekting IP nomerleri saqtalyp qalghan. Sol arqyly balagha ýiining adresin, pәter nomerin jiberip, «sening tuystaryndy, ata-anandy óltirsin demesen, ózindi óltir!» degen habarlama kelgennen keyin jetkinshek tandauyn jasap, ózine qol júmsaydy.

Nege «Siniy kiyt»?

Kók kit - suisid jasaushylardyng simvoly. Kók kitterding basym kópshiligi sudyng tolqynymen teniz jaghasyna shyghyp qalyp ózderin óltiredi. Búl maghynany bilgen bala ózin kók kit tәrizdi jalghyz sezinip, ómir tenizining jaghasynda óluge talpynady.

Úiymdastyrushylar kim?

Búl oiyndy úiymdastyrushy Filipp Liss esimdi 21 jastaghy jigit. Alghashqy maqsaty pablikke adam jinau arqyly ataqty bolu bolghan. Jәne sol arqyly qyzyqty oiyndar oinatudy jón kórgen. Ol óz sózinde «Mening paraqshamda suisidti nasihattaytyn eshnәrse joq» dep aqtalghan.

Búnday әreketke barghan adamda es bar ma?

Múnday essiz әreketke barghan adamnyng kýrdeli psihologiyalyq auytquy bar dep sanauynyz mýmkin. IYә, kem degende 15 jasóspirimning qyrshynnan qiyluyna sebep bolghan Filipp Lis «Bipolyarnym rasstroystvom lichnostey» psihologiyalyq auruynan zardap shegude. Balalyq shaghynda sheshesi men aghasynan kóp soqqy jegen. Sonday-aq, «Filipp Listin» shyn aty-jóni Filipp Budeykiyn. «Liys» degen laqap atty qosyp alghany da sebepsiz emes. Ádette týlkiler óz jemtigine bir sekiredi de, artynan jalt berip qashqan bolady da tap berip, jeydi. Osynshalyq zúlymdyqqa toly ataulardy tandauy da onyng jәy ghana psihologiyalyq auytquy bar adam degenge seninkiremeysin. Filipp Budeykin 2016 jyldyng qarasha aiynda ústalyp, jeltoqsan aiynda psihologiyalyq auytquy bar adamdardyng auruhanasyna jatqyzylghan. «Liys» qolgha týsse de, adam ólimi azayar emes. Yaghni, úiymdastyrushy tek bir adam emes, top bolyp júmys jasaytyn adam shoshyrlyq  iste Miron Seth esimdi taghy bir adamnyng esimi mәlim. Áli úiymdastyrushy moderatorlar izdestirilude. Al «Liys» bolsa, ózining jandayshaptarynyng eshbirining atyn atamay otyr.

Rina Polinkova degen kim?

Sony suisidke әkeletin búl oiynnyng alghashqy qúrbany 2015 jyly poyyz relsine basylyp qaza tapqan Rina Polenkova esimdi 16 jastaghy kolledj studenti. Ol ómirining songhy minutynda poyyzben selfy jasap, vkontaktedegi paraqshasyna «Nya, poka» degen jazbamen suret salyp, kele jatqan poyyzdyng relsine basyn qoyyp, qaza tapqan.  Rinanyng ólimnen keyin, Elya  esimdi 12 jasar qyz 14 etajdan sekirip, ózine qol júmsaghan. Osy oqighalardan keyin artynsha jasóspirim er bala tamyryn kesip, qyrshynnan qiylghan.

Qazaqstandyqtar da kók kitting qúrbany boldy

Reseydi dauryqtyrghan búl mәsele Qazaqstan, Qyrghyzstanmen qatar Kavkaz elin de shulatty. Qaraghandy qalasynda óz ózine qol júmsaghan 19 jastaghy student qyz osy oiynnyng qúrbany boldy degen kýdik bar. Tuystarynyng aituy boyynsha boyjetkenning vkontakte gruppasynda «Siniy kiyt» degen top tabylghan. Qyrghyzstandaghy segizinshi synyp oqushysy kópqabatty ýiden sekirip qaza tapty. Sonday-aq, Osetiyalyq 15 jastaghy er bala ózine qol júmsar aldyndaghy óz hatynda: «Men óldim, jәne mening baqytty kýlkimmen ólgenimdi bilinder. Barlyghy «mama, men óldim» gruppasynyng basshysy aitqanday boldy» delingen.  Tek ólim turaly jazbalar jariyalaghan jetkinshekting songhy  jazbasynda «Eshteneni keri qaytara almaysyn» dep jazylghan. Qazir elimizde osy oiyngha qosylushylar sany kóbeygen.

Jasóspirim jetkinshekterding ólimi boyynsha Resey birinshi orynda túr. Bir jylda óz ózine qol júmsaghan jastar sany 130-gha jetken. Qazaqstanda suisid boyynsha aldynghy qatardan oryn alady.

Elimizde  virtualdy ómirding keyipkerleri bolyp jýrgender kóp.  Balalardyng alanynda qybyrlaghan jan joq.  Osydan  5-6 jyl búryn balalaryn oiynnan ýige kirgize almaytyn ata-analar qazir shyghara almaydy. Tipti, shygharugha talpynbaydy da. Sebebi, býginde júmystan qoldary bosamaytyn әke men sheshege tek tynyshtyq kerek. Al, ol tynyshtyqty tehnika damyghan zamanda balanyng qolyna berip qoyatyn úyaly telefon syilaydy. Tym-tyrys tynyshtyqtyng ishinde qansha qauip, qansha beymaza dýniyening baryn eskermeydi.

Kólikting terezesinen laqtyrylghan bala,  әjethanada tastap ketken beykýnә sәbi, qoqys jәshiginen tabylghan kishkentay bóbek. Qoghamdyq әdiletsizdikten ishteri kýiip, óz ózin órtegen jasóspirimder. Monshaqtay tizilgen  jan týrshigerlik oqighalardyng ýzilmeui, adam sanasynyng jaqsygha emes, jamangha ýiirligi. Osynday mәselelerding qataryn qiyndyq degennen habarsyz jetkinshekterding ólimi tolyqtyrmauy kerek.

Sizding balanyz qazir ne istep otyr? Sony oilanyz!..

Shynghys Berdiqoja

Abai.kz