«RUHY AZAT QAZAQ ELIN KÓRUDI ARMAN ETEMIN»
Ruhaniyat atty úly úghymnyn maghynasyna jiti ýniletinder sausaqpen sanarlyq qazir. Sol sausaqtyn sanynday ziyalynyn arasynda QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi Din mәseleleri jónindegi ghylymiy-zertteu jәne taldau ortalyghynyn diyrektory, filologiya ghylymdarynyn kandidaty Aynúr Ábdirәsilqyzy (surette) bar. Key er-azamattargha bitpegen qaysarlyghy ýshin el aldynda bedeli artqan, jany nәzik bolsa da sózi salmaqty, en bastysy, sózi men isinin birligi әrkez bayqalatyn Aynúrdyn býgingi súhbaty bәrimizge oy salaryna senimdimin...
− Armysyz, Aynúr Ábdirәsilqyzy! Ángimemizdi songhy janalyqtardan bastasaq. Jaqynda Sәtbaev qalasynda dýbirli is-shara ótkizgenderinizden әleumettik jeliler arqyly habardar boldyq. Sharanyng mәn-jayyn tarata aityp berseniz.
− Qaraghandy oblysynyng Sәtbaev qalasynda 13-15 mamyr aralyghynda «Qazirgi diny ahual jaghdayyndaghy dәstýrli ruhany qúndylyqtardy janghyrtu jәne ishki túraqtylyq mәseleleri» atty respublikalyq ghylymiy-tәjiriybelik konferensiya jәne osy taqyrypta memlekettik qyzmetkerlerge, din qyzmetkerlerine, aqparattyq-nasihat toptarynyng mýshelerine, «Dintanu negizderi» múghalimderine arnalghan ýsh kýndik seminar ótkizdik.
Seminar júmysy konferensiyadan búryn bastalghan bolatyn. Bizding Din mәseleleri jónindegi ghylymiy-zertteu jәne taldau ortalyghynyng alty birdey qyzmetkeri kezek-kezegimen әrtýrli taqyryptarda dәrister oqyp, sonymen bir mezgilde fokus-toptyq taldau júmystary men saualnamalar, súhbattar jýrgizip otyrdy. Osynday sharalar irgeles Jezqazghan qalasynda da qatar jýrgizildi.
Osy sharalardyng әserli әri mazmúndy bolghandyghynyng nәtiyjesi bolsa kerek, songhy kýngi konferensiyagha kelushiler sany óte kóp boldy. 400 adamdyq zal lyq tolyp, syimay qalghan qanshama halyq esik aldynda iyin tiresip túrdy. Sóileushilerding lebizin osynsha ystyq yqylaspen qabyldap, úzaq qol soqqan auditoriyany men búghan deyin kórgen joqpyn. Sәtbaevtaghy sapar bizding ortalyq qyzmetining mәrtebeli bir satysy boldy. Mamandarymyzdyng óskenin, beynetimizding zeynetin el kóre bastaghanyn taghy bir sezinip, marqayyp qayttyq.
− Qanday ózekti taqyryptar sóz boldy?
− Árbir is-shara ózinshe bir mazmúndyq tútastyqpen óriledi ghoy. Seminar júmysynyng kirispe taqyryby zayyrly memleket zannamasynan, zayyrlylyq qaghidattary jәne din araqatynasy mәselelerinen bastaldy.
Negizgi bóliminde qazirgi elimizdegi diny ahualdyng jay-kýii, negizgi damu ýrdisteri, Qazaqstandaghy dәstýrli dinderding dýniyetanymdyq qyrlary, sonyng ishinde islamdaghy hanafy mazhabynyng elimizde taralu erekshelikteri, Maturidy aqidasynyng qazaq dýniyetanymyndaghy orny, Qazaqstandaghy diniy-últtyq biregeylenu, din jәne dәstýr súhbaty mәseleleri, diny jәne dintanulyq bilimning jay-kýii, dәstýrli emes diny birlestikterding qyzmeti, teris pighyldy jәne tirkelmegen diny aghymdardyng is-әreketi men zardaptary, diny ekstremizm men terrorizm iydeologiyasynyng últtyq qauipsizdikke qateri syndy ózekti taqyryptar jan-jaqty taldandy. Qorytyndysynda súraq-jauap almasylyp, súhbattar berilip, sertifikattar tabystaldy.
Seminar barysynda bizding ortalyqtan diyrektordyng ghylymy is jónindegi orynbasary, tarih ghylymdarynyng kandidaty Baymahanov Bekjigit Kóbeyúly, Islamdy zertteu bólimining basshysy, qúqyqtanu magistri, islamtanu doqtoranty Múqan Isahan, Hristiandyq jәne Qazaqstan ýshin dәstýrli emes diny aghymdardy zertteu bólimining bastyghy Novikova Galina Nikolaevna, ghalym hatshy, filosofiya ghylymdarynyng kandidaty Omarov Asan Qayyrbekúly, Islamdy zertteu bólimining bas ghylymy qyzmetkeri Muslimov Marlen Jýnisúly sekildi mamandar qatysyp, dәrister jýrgizdi.
− Osynday aituly sharany shalghaydaghy Sәtbaev ónirinde ótkizulerinizge ne sebep boldy?
− Sәtbaev qalasyndaghy Din mәseleleri jónindegi ortalyqtyng basshysy Z.Qiyanova aqpan aiynda bizding ortalyqqa arnayy saparlap kelip, birlesken is-sharalar ótkizu jayyn keng otyryp kenesken edik. Seminar ótkizu bastamasy sol kisining tarapynan tuyndady.
Al keshendi sharagha «Qazirgi diny ahual jaghdayyndaghy dәstýrli ruhany qúndylyqtardy janghyrtu jәne ishki túraqtylyq mәseleleri» degen atty ózimiz qoyyp, baghdarlamasyn jasaqtap, sәtti kýni jýzege de asyrdyq. Atap aitu kerek, dәl osy atpen elimizding barlyq ónirlerinde is-sharalar siklin ótkizudi josparlap otyrghan bolatynbyz. Onyng keshegi ýsh jýzding basyn qosqan Saryarqanyng sayyn dalasynan, qasiyetti Úlytau ólkesimen úlasyp jatqan ónirden bastau aluyn jaqsylyqqa jorydyq. «Dinge qyzmet – elge qyzmet», «Halyqqa qyzmet – Haqqa qyzmet» dep týisingen últtyng úlany bolghan song әrbir isten izgi nәtiyje kýtuge beyimbiz ghoy.
Endigi baghytymyz – Ontýstik pen Batys ónirler. Qyzylorda, Ontýstik Qazaqstan, Jambyl oblystaryndaghy is-sharalar bastalyp ta ketti, al Batysqa jol tartudy jana aigha josparlap otyrmyz.
− Osy orayda óziniz basqaratyn ortalyqtyng qyzmetimen tolyghyraq tanystyrudyng reti kelgen tәrizdi...
− Bizding Din mәseleleri jónindegi ghylymiy-zertteu jәne taldau ortalyghy 2007 jyldan beri qyzmet atqaryp keledi. Din salasyndaghy irgeli zertteuler, diny ahual monitoringi, dintanu saraptamasy osy ortalyqta jýrgiziledi. Din mәselelerine, diny birlestikter qyzmetine, diny bilim men dintanu saraptamasyna qatysty aqparattyq-anyqtamalyq jәne әdistemelik materialdar, zertteu enbekteri, taldau júmystary jasalady.
Respublika boyynsha din mәseleleri jónindegi Aqparattyq-nasihat toptarynyng júmystaryna tikeley qatysu jәne әdistemelik kómek kórsetu de bizding ortalyqtyng mindetine jatady. Kóptegen memlekettik mekemelerde diny ahualdyng ózekti mәselelerine qatysty dәrister oqu, oqytu seminarlary men týrli pishimdegi is-sharalar úiymdastyru, sonyng ishinde jastar men әielder auditoriyasyna qatysty maqsatty júmystar jýrgizu ortalyq júmystarynyng bir bóligi bolyp tabylady.
Sonymen qatar resmy saytymyz ben әleumettik jelilerde aqparattandyru júmystaryn jýrgizemiz. Jogharyda atalghan baghyttar boyynsha kóptegen basylymdar әzirlep, aumaqtyq Din isteri basqarmalary arqyly el kólemine taratamyz. Sol enbekterding ishinen әsirese ótken jyly eki tilde әzirlenip, jaryq kórgen «Dintanushy-sarapshynyng ýstel kitabyn», «Dintanu negizderi» pәnining oqytushylaryna arnalghan qosymsha qúraldy, «Dintanulyq zertteuler» jinaghyn jәne «Imamgha kómekshi» ýstel kitabyn erekshe atar edim.
− Sóziniz auzynyzda, ótken jyldyng sonynda ótken brifingte siz «Hanafy әdebiyetteri» seriyasynyng kishigirim tanystyrylymyn jasaghan ediniz...
− IYә, búl seriya – bizding Din isteri agenttigi qúrylghan kezennen bastap, ýsh jyl boyy jasaghan enbegimizding eleuli jemisi. Seriyagha engen on bes kitapty elimizding týkpir-týkpirinen týiirlep jinap, keybirin audartyp, redaksiyalap, keybirin qayta baspagha dayarlap, seriyanyng aty men logotiypin oilap tauyp, dizaynyna deyin negizgi iydeyalardy jýzege asyru ózime nәsip boldy.
Seriyagha engen әrbir kitaptyng ózindik dayyndalu tarihy bar. Mysaly, Imam Ghazaliyding «Baqytqa jetu әlippesin» («Kimyaiy-saadat») kezinde ontýstikting belgili aqyny, marqúm Túrsynәli Aynabekovtyng audarghanyn kezdeysoq bir mәlimetten oqyp qaldym. Sodan keyin Ontýstik Qazaqstan oblystyq Din isteri basqarmasynyng mamandary arqyly marqúmnyng otbasymen baylanysyp, qoldaryndaghy jalghyz núsqanyng kóshirmesin aldyq. Mәtindi qayta tergizip, tolyghymen qayta redaksiyaladyq. Múragerlerimen baspa arqyly kelisimshart jasasyp, qayta basu qúqyghyn alyp, búryn osy kitapty jariyalaghan «Qasiyet» baspasyna silteme jasay otyryp, jaryqqa shyghardyq.
Al Ghazaliyding «Jan tәrbiyesi» kitabyn Ontýstik ónirine jasaghan kezekti saparymda kitap dýkeninen keziktirdim. Osy kitaptyng alghysózinen ghúlamanyng «Allagha mahabbat» atty enbegining de qazaq tiline audarylghanynan habardar boldym. Audarmashysy ózimizding zamandasymyz, islamtanushy ghalym, kóptegen islamdyq enbekterdi otandyq oqyrmangha tanystyrghan Jalghas Sәduaqasúly bolyp shyqty. Sol kisimen baylanysyp, qos kitaptyng audarmasyn qayta baspagha dayarlattyq.
Ábu Hanifa imam Aghzamnyng «Eng ýlken fiykh» («Fikhul akbar») jәne «Ósiyetter» («Uasiyat») kitaptarynyng azdaghan audarma núsqalaryn salystyra kelip, zamandas avtorymyz Rizabek Battalovtyng audarmasyna toqtaldyq. Avtor sol kezende Egiypet Arab Respublikasynda oquda bolatyn, sәti týsip, Kairge barghan saparymyzda jolyghyp, audarmanyng elektrondyq núsqasyn alyp, jaryqqa shyghardyq.
Múhammed ibn Múhammed Shymyr by (Altybarmaq) babamyzdyng eki tomdyq «Múhammedting payghambarlyq dәlelderi» («Maarijun-nubuua») kitaby men Sopy Allayardyng «Álsizderding tabandylyghy» («Sabatul ajiziyn») kitabyn otandyq avtor, islamtanushy Zәripbay Orazbaydyng audarghanynan ózimizge dintanu saraptamasyna kelip týsken «Qazynaly Ontýstik» seriyasynyng basylymdary arqyly habardar boldyq. Ol kisini sonau Qazyghúrt tórindegi mekenine izdep baryp, kóne kitaptardyng inju-marjandaryn jinaqtaghan jeke kitaphanasymen tanysyp, atalghan enbekterdi qayta dayarlauyna múryndyq boldyq.
Qazirgi birqatar belgili dintanushylar Ershat Ongharov, Erkinbek Shohaev, Múhitdin Isaúlynyng kitaptary, sonymen qatar ózimning «Din. Dәuir. Dәstýr» atty enbegim de osy seriya ayasynda jaryq kórdi.
Kitaptardyng songhy dizayndyq ýlgisin әzirleuge «Hikmet» studiyasynyng mamandary kómektesti. Seriya basylymdary «Áleumettik manyzy bar әdebiyet týrlerin shygharu» baghdarlamasy ayasynda eki myng danamen «Baspalar ýii» baspasy arqyly jaryqqa shyghyp, el aumaghyndaghy barlyq kitaphanalargha taraldy. Aumaqtyq Din isteri basqarmalaryna, meshitter men medreleserge Din isteri komiyteti arqyly joldandy. Elimizdegi barlyq dintanu kafedralaryna osy jyly ortalyqpen jasalghan memorandumdar barysynda óz qolymmen tabystadym.
− Jana jobalarynyz jayly birer sóz...
− Ótken jyly ortalyqtyng resmy saytyn qayta jasaqtap, «Bizding joba: Din jәne dәstýr» degen aidar ashyp, tolyqtyrdyq. «Din salasyndaghy ózekti mәseleler jónindegi 20 súraq-jauap» seriyasymen «Din jәne dәstýr», «Din jәne qogham» taqyryptarynda eki jinaq qúrastyrylyp, ortalyq saytyna ornalastyryldy jәne barlyq ónirlerge taratyldy. Atap aitu qajet, búl jinaqty qúrastyruda «E-islam» aqparattyq-aghartushylyq portalyna kelip týsken saualdar negizge alyndy. Jinaq júmysyna ortalyq mamandarymen qatar atalmysh portal qyzmetkerleri men bilikti dintanushy ghalymdar da atsalysty.
Ýstimizdegi jyly Qazaq radiosynda «Dәstýrli qúndylyqtar» atty arnayy habardy efirge shyghara bastadyq. Bizding bastamamyzben shyghatyn eki tildegi «Dintanu» onlayn-jurnaly keler aida túsauyn kespek.
«Qazaqstan dintanushylary» atty arnayy katalog qúrastyru oiymyzda bar. Diny ahualdy tikeley zerdeleu maqsatynda elimizding barlyq aimaqtaryna jappay issaparlar úiymdastyrudy da jýzege asyrudamyz. Dintanu kafedralaryna arnalghan aqparattyq-tanymdyq jinaq әzirleudemiz.
Múnyng barlyghy – jogharyda sanamalanghan negizgi júmys baghyttarynan tys óz bastamamyzben jasalyp jatqan qosymsha dýniyeler.
− Sóz sonynda Sәtbaevta ótken sharagha oralghym keledi. Konferensiyada sóilegen sózinizde aqsaqaldargha bazyna retinde biraz lebiz bildiripsiz. Búl mәselege nazar audaruynyzgha ne sebep boldy?
− «Aldynghy jaqsy artqy jasqa tәlim aitpasa, el bolghanyng qaysy?» deydi Múhtar Áuezov. Artqy jasqa tәlimimen ghana emes, túlghasymen de ónege bolatyn aldynghy buyn aghalar eldikting eren ýlgisin kórsetip, yntymaqqa úiytudyng ornyna «bas-basyna by bolghan ónkey qiqym» sekildenip, rushyldyq pen jershildikting dertinen aiygha almay jatsa, el auzynan dua ketkeni emey nemene?
Artqy jasqa qashanda aldynghy buynnyng ónegesi kerek. Bizding buyn talayly kezenge tap kelip, taban jolyn ózi izdep tabugha kóbirek mәjbýr boldy. Bireu mandayymyzdan qashan sipaydy dep jýrgende, ózimiz ózgelerding mandayynan sipaytyn jasqa jetip qalyppyz...
Ras, kókiregimizdi qúndylyqqa toltyrghan kórkem әdebiyet pen el auzyndaghy esti sózden kemdik kórgen joqpyz. Biraq bizding aldymyzdaghy, biz ókshesin basyp kele jatqan buyn ótpeli kezeng tauqymetimen úrpaq tәrbiyesinen góri naryq qyspaghyn enseruge kóbirek alandady. Oquday oqyp, toquday toqugha tyrysqanymyzben, «Tayburyldyng qyryq ýsh kýn kemdigi» sekildi ataly sózge qanbay qalghan qúmardyn, tolmay qalghan tәlimnin, kórmey qalghan kóregendilikting orny olqy soghyp túrady. Aq saqaldy qariya men aq jaulyqty ana kórsek, biz izdegen bir joqtyng orny tolar ma eken dep әli kýnge jautan-jautang qaraymyz...
Mýmkin múnday jaghday barlyq buynnyng basynda bolatyn shyghar. Osydan toghyz ghasyr búryn jazylghan «Aqiqat syiynda» Ahmet Yýginekiy:
«Dýnie bir keruen saray-dy,
Bar júraghat sodan taraydy.
Aldynghy tolqyn ótip ketip,
Artqy tolqyn soghan qaraydy»
dep aityp ótken ghoy...
− Osy oilardyng aghynymen qorytyndy súraq ornyna sizge kópten kókeyde jýrgen keybir saualdarymdy qoysam deymin. Rúqsat bolsa...
− Áriyne.
− Ómirlik is-tәjiriybeniz tek memlekettik mekemelermen baylanysty bolghan eken. Memlekettik qyzmettegi eng kýrdeli mәsele dep neni aitar ediniz?
− Ár isti ózining mamany atqarmauynan jәne әr iske janashyrlyq bolmauynan asqan kýrdeli mәsele joq.
− Osynsha mol júmystar atqarudasyz. Optimissiz be?
− Joq. Mýlde.
− Neden ýmit etesiz?
− Ghayyptan.
− Nege?
− Ne niyetimizben, ne әreketimizben nyghmetke layyqpyz dep oilamaymyn.
− El retinde me, jeke túlgha retinde me?
− Mening «menim» men «bizimnin» aiyrmashylyghy joq.
− Neni ansaysyz?
− Sayyn dalany, ay men kýndi, arghymaqtar dýbirin.
− Ne nәrsege quanasyz?
− Ómirding ótkinshiligine.
− Nege alandaysyz?
− Ruhany tәueldi el bolu qaupine.
− Neni arman etesiz?
− Ruhy azat Qazaq elin kórudi arman etemin...
Súhbattasqan Sharafat Rysbayqyzy
Derekkózi: E-islam.kz