Tәuekelge bel buyp, batyl qadam jasaudan esh taysalmaydy. Kópshilik qauymnyng kónilinde qaysar qyz retinde tanylghan. Ol – tanymal әnshi. Ol – belgili aktrisa. Ol – ghylym kandidaty. Ol – konservatoriyanyng agha oqytushysy. Ol ótken jyldyng sonynda «QR Enbek sinirgen qayratkeri» degen ataqqa ie boldy. Ol – ózge әriptesterine úqsamaytyn, birbetkey minezi bar әnshi Meruert Týsipbaeva.

– Meruert hanym, siz Jana jyldyng qarsanynda qayratkerlik ataq alghandyqtan, biz sizben qayratker túrghysynda súhbattasudy qalaymyz. Kelisesiz be?

– Álbette!

– Eng aldymen alghan ataghynyzben qúttyqtaymyz! Ataqty bolghan men bolmaghannyng arasynda aiyrmashylyq bar ma eken, Meruert hanym?

– Búl ataq degen ólim sekildi: bireuge erte, bireuge kesh keledi. Shynyn aitsam, osy ataqty 43 jasymda alghanyma quanamyn. Keybir әriptesterim tym erte ataq alsa da: «Men osynday ataq aldym dep» aitugha dәtteri barmady. Ózimizding әrtistik «ashanamyzdyn» ishinde ghana «e, solar ataq alypty ghoy...» degen kýbirdi ghana estidik.

Qúdaygha shýkir, búl mening ónerde jýrgen 17 jyldyng ishindegi enbegimning nәtiyjesi dep bilem. Elge jar salyp, auyz toltyryp aita alamyn. Men ataqsyz da «Meruert Týsipbaeva» bolghanmyn.

Aytpaqshy, ataq alu turaly ózimning pәlsafalyq payymym bar: ataq degen adamgha keleshek úrpaghy ýshin kerek. Alla búiyrtsa, meni tiri kórmeytin úrpaghym tym bolmasa mening suretterimdi, viydeolarymdy, ordenim men medalidarymdy qarap: «Bizding әjemiz halyq әrtisi bolghan» dep, maqtanyshpen aitatyn bolady. Al tyndarman halyqqa mening ataghym bar ma, joq pa – bәribir sekildi. Men ataghy jer jarghan talay әnshilerdi bilemin, biraq olardy halyq jygha tanymaydy.

Sol siyaqty aty dýrkiregen taghy bir әnshiler bar: olar Kenes Odaghy kezinde ómirden ataqsyz ótken. Mysaly, Shәmshi Qaldayaqov qazaq halqyna ghasyrdan ghasyrgha jalghasatyn esimin qaldyrghanymen, ataqty dәl qaytys bolar sәtinde aldy. Áriyne, bizding bәrimizge Shәmshi aghamyzday bolu qayda!

– Aytpaqshy, osy ataghynyzdy «juyp», tuystarynyz ben dos-jarandarynyzgha arnap, toy jasady, ony KTK arnasy arnayy kelip týsirdi dep estip jatyrmyz...

– IYә, ózimning «Feysbuktegi» paraqshama toy jasaytynymdy jazdym. Mening ýsh bólek qalada túratyn ýsh sinilim Jana jyldyng aldynda alghan ataghymmen qúttyqtap, qara sandyqtyng týbine jinaghan aqshalaryn alyp, arnayy alyp-úshyp keldi. Maghan tilekshi sol ýsh qyz kele jatyr degen son, jaqyn dostarymnyng basyn qosyp, meyramhanagha toy jasadym. Ol toy jaqyn-júraghatyma jasalghan son, әriptesterimning biri de bolmady. Olargha arnalghan toy bolashaqta bolady dep oilaymyn, Alla ghúmyr bersin!

– Teledidar men shou-biznesting júldyzdaryna qatysty sóz jatpaydy ghoy: «Búdan bylay qoltanbandy altyn qalammen ber» dep, sizge bir jaqynynyz altyn qalam syilapty degen sybys ta shyqty...

– Shynymdy aitayyn – osy toyda berilgen eng qymbat, әri tosyn syy – sol altyn qalam boldy. Gýlbarshyn Zayyrova degen qúrbym: «Endigi jerde qoltanbandy jәy qalammen beruge qúqyng joq» dep, altyn qalam syigha tartty. Áriyne, altyn degen jaqsy adamdardyng arasynda tot baspaytyn kónilding belgisi. Onyng ýstine mening ghylym kandidaty, әri ústaz ekenimdi eskeretin bolsaq, men ýshin qalam – qasiyetti dýniye.

Aytpaqshy, sol toyda maghan basqa da qymbat syilyqtar berildi. Sonyng biri – avtokólik. Biraq oghan bola eshkimge jar salmadym: sizderge alghash ret aityp otyrmyn. Shynymdy aitayyn, avtokólikke qalam alghanday qatty quanbadym. Elden estuim bar: jaqsy adamdardan qalam úrlaydy eken. Aqyn-jazushy, ghalym-professordyng qalamy júghysty bolsyn degen niyet bolsa kerek. Izgi niyet bolghan son, búl әbestik dep sanalmaydy.

– Ghalym demekshi, sizding konservatoriyadaghy qyzmetiniz jóninde júrtshylyq kóp bile bermeydi...

– Qazir men agha oqytushymyn. Ústaz retinde júmys istegeli 7–8 jyl boldy. Ózimning ýirenerim de, studentterge bererim de әli alda. Ústazdyq mening tek ómirimning bir tarmaghy, al óner – mening ómirimning mәni. Sondyqtan maghan óner joly qymbat. Ózimdi ónerding әr salasynan kórdim. Belgili produser Dinara Adamnyng «Saghan senemin» degen telejobasynda júmys jasadym. Men jýrgizgen 13 baghdarlama óte biyik reytingke ie boldy. Arada 15 jyl ótken son, 15 seriyaly kinogha týstim. Sol telehikayada halyqqa qyzmet kórsetu ortalyghy basshysynyng rólin somdadym. «Qazaqtyng qyzy memlekettik qyzmette qanday bolu kerek?» degen súraq tusa, jauaby – sol kinodaghy mening obrazym. Býgingi qazaqtyng batyr qyzdarynyng birining rólinde oinadym.

Degenmen, ónerding әr salasynda júmys jasasam da, men barmaghan bir sala bar. Ol – radio. Armanym – radioda týngi efirdi jýrgizu, adamdarmen syrlasu. Bәri birden bolmaydy ghoy: aqyryndap sol armangha da jetermin. Maghan talay mýmkindik tuyp jatyr, ony berip jatqan halqyma, elime rizamyn.

– Meruert hanym, siz bayqap kóretin taghy bir sala bar siyaqty: boyynyzdaghy harizmalyq arynynyz sayasatker bolugha layyq dep, eshkim sizge memlekettik sayasatpen ainalysugha kenes bermedi me? Jalpy, siz sonday qasiyet boyynyzda bar ekenin sezesiz be?

– Kenesin qaydam, biraq úsynys týsip jatsa, oilanyp kórem (kýldi). Biz kóbinese ózimizdi kórshi Reseymen salystyramyz ghoy. Reseyding memlekettik dumasynda Marina Kojevnikova siyaqty әnshi-әrtister, Alina Kabaeva siyaqty sportshylar óte kóp. Nege ekeni belgisiz, bizdegi әdemi qyz-kelinshekterdi joghary jaqqa jolatpaydy. Kezinde parlamentte Núrlan Ónerbaev pen Bekbolat Tileuhan aghamyz otyrghanda quanghan edik. Parlamentte bizding sózimizdi sóileytin óner maytalmandary baryna quanyp jýrgende, olar da deputattyqtan shyghyp ketti. Áriyne, óz ortamyzdan óner adamdary, sportshylar men ataqty jurnalister parlamentte bolsa, jyrtysymyzdy jyrtatynyna ýmittenem.

– Mәselen, «sayasat» degende, óziniz jýrgen mәdeniyet salasyndaghy sayasat túrghysynda aitar bolsaq, «dәstýrli әn» degen jap-jaqsy aidary bar әn janry bosaghada qalyp bara jatqanyna osy saladaghy olqylyqtar kinәli siyaqty. Shamasy, endi bir-eki úrpaqtan keyin (40-50 jyl), búl ónerding dauysyn arhivterden ghana tauyp alatyn shygharmyz. Osy jaghday mәdeniyet salasyndaghy kem-ketikten tughan kendelik dep oilamaysyz ba?

– Kenes ýkimeti kezinde dәstýrli әn janryn kóbirek qoldaytyn edi. Nege ekeni belgisiz, býginde búl janr mýldem úmytylyp barady. Qazirgi dәstýrli әnshiler dombyrasyn laqtyryp tastap, estradagha keldi. Onysy jarasymdy ma, joq pa – oghan eshkim kónil bólip jatqan joq. Estrada – jenil janr, aqsha tabugha bolatyn óner.

Áriyne, ókinishti, biraq dәstýrli әnshilerge qalay kómektesu kerek ekenin bilmeymin. Qazirgi tyndarman da jenil әnge әues. Halyqtyng talghamynyng ózi osyghan sayyp kele jatqan siyaqty. Búl endi ruhaniy-әleumettik problemadan tuatyn qúbylys bolsa kerek. Búl – últymyzdyng qasireti. Ózbek pen qyrghyzgha jaqyndap jatyrmyz, biraq ózimizding týp-tamyrymyzdy izdemeymiz.

– Jalpy, óner adamy sayasatpen ainalyspaghany dúrys degen sóz bar. Biraq Ukrainadaghy soghys barysynda Reseyding óneri men mәdeniyeti salasynda Putinning sayasatyn qoldaytyndar men qoldamaytyndar toby qalyptasty. Mәselen, Putindi qoldaytyndar әigili әnshi-kompozitor Andrey Makarevichti aghash atqa teris mingizip jibermek oida. Búdan tuar qorytyndy: qalay bolghanda da, jeme-jemge kelgende óner adamdary sayasattan ada emes eken. Osy oigha qosylasyz ba?

– Resey әnshilerining mentaliyteti de, tәrbiyesi de basqasha. Reseyding jer kólemi de, halqy da mol ghoy. Ánshileri elin bir aralap shyqsa, millioner bolyp shygha keledi. Biz 17 milliongha tolar-tolmas halyqtyng qay ortasyn ainalamyz? Ártisteri ne aitsa da, ot ta joq, sot ta joq. Putindi Alla Pugacheva birde qoldaydy, birde – joq. Sondyqtan biz onday beymaral sayasattan aulaq bolghanymyz jón. Ukraina demekshi, dәl qazirgi jaghdayda mening bir ghana analyq tilegim bar – elimizding amandyghy men tynyshtyghy.

– Degenmen, sayasatty auyzgha alghysy kelmeytinder qalay jaltarsa da, ónerding órisi – halyq, al sol halyqtyng әleumettik-túrmystyq jaghdayy qalyptasqan sayasatpen tikeley әri tyghyz baylanysty. Osy túrghydan kelgende qazaq halqynyng býgingi jay-kýii damyghan 30 elding qataryna kiruge bet alghan memleketke say dep oilaysyz ba?

– Búl súraqqa jauap beru men ýshin óte qiyn. Ol mening sayasattan jaltarghanym emes, ony – bilmeytinim. Biz biylikti preziydent pen parlamentke berdik: olardy sayladyq, biylikti solardyng qolyna senip berdik. Eger 30 elding qataryna kiremiz, keremet elmiz, qatargha kirmesek bolmaydy dese, solay bolu kerek shyghar.

– Osy súraqty basqasha qoyyp kóreyikshi: býginde qazaq әnshileri negizgi tabysyn toydan tabatyny belgili jәit. Biraq sol toyyn nesie alyp jasaytyn qazaqtyng jayy sizdi qanshalyqty alandatady?

– Men nesie degen nәrseni jek kóremin. Bir adam nesie aldy dese, soghan bola uayymdap, alandaymyn. Óz basym kezinde kóp nesie alghanmyn. 1996 jyly ataghym endi shyghyp jýrgen kezimde Sәtbaev – Seyfullin kóshelerining qiylysyndaghy jataqhanada túratynmyn. Jataqhanada túratyndar meni kórgende: Mynau da jataqhana da túra ma?» dep, sausaqtarymen shúqyp kórsetetin. Sol «shúqiy» bergennen keyin, tәuekelge bel buyp, nesiyege ýy aldym. Ol uaqytta teatrda jýrgen kezim bolatyn. «Krediyt» degen sózdi alghash estigen agha-apalarymyz: «Qyzym-au, sottalyp ketesing ghoy!...» dep, menen de qatty shoshynatyn.

Jaqynda bir kisinin: «Nesie alghan adamgha Alla ózi kómektesedi, nәsibin mol beredi» degen sózin estidim. Onyng sózine qaraghanda, nesie alghan adamgha Alla Taghala ýnemdeudi ýiretedi eken. Ol adamnyng nesiyesi oiyna týsken sayyn, ýnemshil bolady. Mysaly, әtir alayyn dep oqtalsan, alghan nesiyeng esine týsip, eski әtirdi qoldana túrayyn deysin. Mýmkin, jany bar sóz shyghar.

Nesiyeni jek kórsem de, kezinde qaryzgha kóp batqan adamnyng biri – menmin. Qúdaygha tәuba, men nesiyemdi aiyna jetpey, erterek tólep otyrdym. Qazaqta bir sóz bar: «Balasyna bir toy jasay almay, dýniyeden ótip jatyr qansha adam...» degen. Sondyqtan nesie alyp, toy jasap jatqan halyqty da týsinemin. Óitkeni balanyng bir toyyna «әi, balam, aqsha joq» dep, taghy otyra almaydy. Eng bastysy – amalsyzdan nesie alghan aghayyngha «ýnemshil bolyndar» deymin. Mening basqaday alandaushylyghym kimge kerek dersiz?

– Aytpaqshy, siz bir basylymgha bergen súhbatynyzda kitap jazyp jatyrmyn degen ediniz: ol jazu qanshalyqty ónimdi bolyp túr?

– Eger siz mening «Feysbuk» paraqshama kirseniz, mening jazghan esselerimdi oqy alasyz. Sol paraqshamdaghy jazbalargha belgili jurnalister «sizding boyynyzda jazugha ynghayly qasiyet bar eken...» dep, «layk» qoyyp jatady. Shynymdy aitamyn, jazghan postarymdy oqyp, «sizding til baylyghynyz jaqsy eken» deytinder kóp. Biraq men oryssha jazamyn. Oryssha oqyghandyqtan, qazaqtyng tilin jaqsy bilsem de, maghan orys tilinde jazu onayyraq. Oghan bola meni aghayyn-el sókpes dep oilaymyn.

Kitapqa enetin biraz esseler men posttar «Feysbukke» jazyldy. Ýsh jyl uaqyt ishinde jeliden jetkilikti oqyrman jinadym. Men janymdy tebirentken, quantqan, ya múnaytqan sәtterimdi jazamyn. Tanymaldyghym bolar, ózimning ashyq aitqan posttarym keybir oqyrmangha qyzyq kórinui mýmkin. Búl jaghday meni óte quantady. Óitkeni meni kópshilik qauym jana qyrymnan kórip jatyr. Bireulerding әnshilerdi «sauatsyz» deytin pikirine men «mat» qoyyp jýrmin.

– Bәrin ait ta, birin ait demekshi, elge tanymal әnshi Meruert Týsipbaevadan onyng shygharmashylyq jospary jóninde súramasaq, oqyrman bizdi týsinbeui mýmkin...

– Mening alghan qayratkerlik ataghym maghan ýlken serpilis berdi. Men ýshin ol maqtanysh emes, ýlken jauapkershilik. Elbasynyng qoly qoyylyp berilgen kuәlik halyqtyng senimi dep bilemin. Endigi josparym osy senimning ýrdesine baylanysty. Tughan jerim Bayanauyldyng әkimining shaqyruymen nauryz aiynda elge tegin konsert bermek oiym bar.

Bir aita ketetin jәit – 17 jyl kóleminde meni Qanat Bozymbaev qatty qoldady. Búrynghy әkim Danial Ahmetov bar, basqa jerlesterim bar, tughan jerimdegi әkim-aghalarym bar – olar da shama-sharyqtarynsha jәrdem etedi. Jalpy, әnshiler biylikke sýienbey ómir sýre almaydy. Mysaly, 2006 jyly Almatyda konsert bergen kezimde el jaqtan әkimdi de, basqany da shaqyrdym. Respublika sarayynda ótkizgen sol esep beru konsertime әkim bir tiyn bermek týgili, ózi de kelmedi, ókilin de jibermedi. Tipti «bizding elde tughan myna qara qyz kezinde Almatygha ketip edi...» – dep, bir adam meni elep-eskermedi.

Aytpaqshy, «enbek sinirgen qayratker» degen osy ataqqa meni Pavlodar oblysynyng әkimshiligi úsyndy. «Jaqsynyng jaqsylyghyn ait, núry tasysyn» deydi ghoy. Sizder arqyly oblys әkimshiligine rizashylyghymdy bildirsem, artyq bolmas dep oilaymyn. Ataq beru jóninde jarlyq shyqty degen habardy estigende, Abay kóshesining boyynda mashinanyng rólinde kele jatqan edim. Osy habargha anamnyng quanghanyn estigende, qatty óksip jyladym...

Súhbattasqan Jansaya ERTAY.

Abay.kz

Derekkóz: «Obshestvennaya pozisiya» gazeti. (proekt «DAT» №03 (274) ot 22 yanvarya 2015 g.)

Týpnúsqadaghy taqyryp: MEN ATAQSYZ DA «Meruert Týsipbaeva» BOLGhANMYN...