Shaghyn meyramhanagha osy ónirge enbegi singen belgili qogham qayratkerdin, mektepke atyn beru  qúrmetine kól-kósir dastarhan jayylyp, әkim bastaghan «iygi-jaqsylar»  eki iyinderinen dem alyp, nayqala basyp, muzykanyng saltanatty ýnimen dastarqan basyna ynyrana baryp jayghasqan edi. Meyramhananyng ishi aluan týrli gýldermen, qyzyl-jasyl sharlarmen bezendirilgen. Ýstel ýstinde qústyng sýti men jylqynyng ótinen basqanyng bәri bar. Jәy kýnderi qarapayym halyqtyng toylarynda iyqtaryna ne ilinse sony kiyip, ala-qúla bop, dabyrlap sóilep, daryqylana jýretin dayashylar býgin birynghay jasyl kiyinip, sauysqanday saq qimyldaydy. Osyghan qarap-aq úiymdastyrushylardyng búl banketke tas-týiin dayyndalghanyn bayqaugha bolady.

Kelgen qonaqtar shen-shekpenine qaray tórden tómen qaray jayghasty. Eng jogharyda Astanadan, Almatydan kelgen «Ýlken kisiler», odan keyin әkim bastaghan audannyng atqa minerleri, mekeme basshylary dastarqan basynan oryn aldy. Eng tómengi ýstelge bir oryngha ekiden qysylyp auyl әkimderi otyrdy. Ishindegi shilbiygen bireui «Kónil sisa bәri siyady» dep maymókeley sóilep edi, ar jaghynda otyrghan dәu sary jaqtyrmay «Kónil sighanmen, kó...simasa ne isteysin» dep gýr ete týsti.

Búl saltanatty jiyngha audannnyng sýt betine shyghar ónerpazdary: әnshi-kýishi, aqyndar týgel jinalghan. Esikten kire beris ong jaghyna muzykalyq apparattar qúrylyp, onyng janyna «Ghajayyp» faliklorlyq ansambili jayghasqan. Ansambilding jetekshisi Erdenning basyndaghy onglanghan qalpaghy ýndis kósemderining rәsimde kiyetin ang terisinen qaptap tigilgen bas kiyimindey alabóten kózge úryp túr.

Shashyn arzan gelmen jylmita qatyrghan "pasan" tamada: «Biz jesek tauyq jeymiz, ayaq-qolyn shauyp jeymiz.... assalaumaghaleykum halqym» dep taqpaqtatyp baryp, tórde otyrghan qaladan kelgen lauazymdy kisiden bata súrady. Aqsaqaldar túrghanda menen bata súramaytyn shyghar dep dayyndyqsyz otyrghan boluy kerek, tap bermede auyzyna sóz týspey: «Eki jas baqytty bolsyn» dep aidalagha laghyp baryp, óz arnasyn әzer tauyp bata bergen boldy. Bergen batagha asabanyng «riza» bolghany sonday: «Qaladaghy qatyndardyng bәri sizge ghashyq bolsyn, ghashyq bolmaghandary sasyq bolsyn» dep qarymta bata bergende qonaqtar kýlkige shashaldy. Shapalaq soqqanda, meyramhananyng tóbesi týsuge shaq qalyp, tenselip әreng túrdy.

Banketizmiz de bastalyp, ónerpazdar әn-kýiden shashu shashyp, qonaqtar aq kónilderinen shyqqan «aqjarma»  tilekterin aityp, toyymyzdyng kórigi qyza týsti. Ansambil jetekshisi Erden konserttik nómirdi rettep, eki ortada alaq-júlaq etip, qasqyr kórgen aqbókenshe shauyp jýr.

Qonaqtardyng kóz aldylarynda otyryp, tamaqty japyra jep, kýisey soqqany әrtisterge qatty batty. Óitkeni búl kez dәl týski astyng uaqyty bolatyn. Bayqústardyng qaryndary ashyp, silekeyleri shúbyrdy. Áytse de, búlargha arnayy jayylghan dastarqan joq bolsa bir sәri, jandarynda túr. Kóz aldarynda túrghan dastarqangha jete almay dymdary qúrydy. Banket bastalmay túryp Erden «Esterinde bolsyn, toy bitpey dastarqangha otyrmandar.  Myna lauazymdy kisilerdin, әsirese audan әkimining aldynda úyat bolady. Mәdeniyetti bolayyq» dep qatang tapsyrghan edi.  Endi mine ishteri ittey úlyp, әreng otyr.

Bir kezde әkimning әrbir qimylyn saqqúlaqtay qalt jibermey baqylap otyrghan Erdendi basyn iyzep ózi de shaqyrdy. Erden qúrday jorghalap, eki jeni susylday әp-sәtte jetip bardy da «Ne búiyrasyz?» - dedi birdeneni býldirip aldym ba degendey ýreylene qarap. Ákim múnyng ýsti-basyn tinte qarady da «Saghan aitayyn degenim... baghanadan bayqap túrmyn, kostuminning jeninde týime kóp eken, ә?» - dedi mysqylday.  Búl jenine bir qarap, әkimge bir qarap: «Úyat-ay rasynda kóp eken-au...» - dep aqtala bastayyn dep edi, әkim janyndaghy adammen sóilesip, múnyng ne aitqanyn tyndaghan da joq. Samarqau ghana búghan «bara ber» degendey ishara bildirip, múrynyn shýiire qarady. Erden bozarghan qalpy «Búl bir mәdeniyetsizdik boldy-au... Úyat-ay, úyat-ay» dep tynymsyz kýbirlep, sahnagha qymsyna kelip, jenindegi «Artyq» tórt týimesin júlyp aldy da tós qaltasyna saldy.

Búl kezde dastarqangha ýlken as: qazy-qarta, jal-jaya astau-astauymen әkelinip, qonaqtar qialay turap jey bastaghan edi. Meyiz qosyp pisirgen palaudyng iyisi múryndy jarady. Ansambilding әrtisteri jybyrlap, kýbir-sybyrgha kóshti.

• Ana onbaghannyng qazyny asauyn-ay,- dedi dombyrashy jigit silekeyi

shúbyryp.

• Ana juan qarany qarashy, palaudy qartamen alalastyryp, qalay-qalay

soghady ә, - dedi primashy jigit jútynyp.

• Ártisterding kórgen kýni kýn emes eken ghoy, - dedi janadan júmysqa

ornalasqan skripkashy qyz kýiinip.

• Pay, pay anau jilikti opyrar ma edi shirkin, - dedi bas dombyra ústaghan

jigit basyn shayqap.

• Býitken óneri qúrsyn, - dedi syldyrmaqshy qyz tistenip.
• Myna túyaqty әkimning basyna qaray laqtyrar ma edi, - dedi túyaq ústaghan

qyz ezuinen mayy aqqan әkimge qarap.

Búlardyng pysh-pyshyn estigen Erden jaqyndap keldi de:

• Qoyyndar, kýbirlep sóilemender. Tamaqtan ólip pe edinder?. Ákimnen úyat bolady, mәdeniyetti bolayyq, - dedi  búiyra sóilep, jan-jaghyna saqtana qarap.

"Pasan" tamada zyryldap sóilep, qonaqtargha alma-kezek tilegin berip jatyr. Ártisterding ash ózekterine týsip, kózderi búldyray bastady. Tamaq arsyz dep tegin aitylmasa kerek. Osy kezde baghanadan sazaryp otyrghan - jәy kýnderi de auzyna birdene salyp, shәinandap jýretin tamaqsau Talghat týlen týrtip, týtigip shygha keldi.

• Men búdan arygha shydamaydy ekem, búl degen adamdy qorlau ghoy,- dedi de iyghyna ilgen bayanyn jerge sharq etkizip qoydy da, taghamnan beli mayysqan dastarqangha qaray bettedi.

• Áy, Talghat múnyng úyat bolady... úyat bolady deyim... mәdeiyetti bolayyq... Qayt keyin, - dedi de Erden jýgirip kelip, múnyng iyghynan tartyp toqtatpaqshy bolyp edi. Onsyz da kózi qarayghan Talghat:

• Ói, ketshi ei, - dep kýrektey alaqanymen iyterip qalghanda, Erden qanbaqtay úshyp baryp, kolonka qoyghan ýstelding astyna eki býktetile kirdi. Sonda da: «Mәdeniyetti bolayyq, mәdeniyetti bolayyq» - degennen janylmady.

Talghat múnyng sózin elegen de joq.

• Býitken mәdeniyetindi úrayyn, - dedi de qazydan bir kesip tandayyna tastay saldy da, qymyzdan qomaghaylana jútty.

Bәtshaghardyng tamaq jegeni kisi qyzygharlyqtay. Jal-jayany sypyra jegeni bylay túrsyn, ýlken qasyqqa jilikting mayyn eppen  qústyryp,  tamsana jútady da, meni kóring be degendey әrtisterge qoqilana qaraydy.

Ash adam men ash qasqyrdyng aiyrmashylyghy joq degen sóz ras bolsa kerek, olardyng endi tózimi tusyldy-au deymin jýzderi súrlanyp, dastarqangha qaray jyljy bastady. Týrleri adam shoshyrlyqtay. Búlardy endi toqtatu mýmkin emes edi. Múny kórgen Erden beyne bir qoyanshyghy ústaghan adamday:

• Áy, әi....mәde...niyet....ti........bo...la..yyq....mәd...eniy...et..ti... bol.., - dedi de tútyghyp sóiley almay qaldy.

• Búl degen baryp túrghan әdiletsizdik qoy.
• Kóz aldynda túrghan asqa qarap, ash otyru netken auyr edi.
• Sugha aparyp, sugharmay әkelu degen osy shyghar.
• Pay, pay dәtteri berik-aq eken, otyr degen bir adam joq.
• Jegenderi ishterine baryp tas bolsyn.

Ishtegi kýiinish-qyjyldaryn jarysa aityp, dastarqangha daurygha jayghasty da opyryp-japyryp jey bastady. Búlargha toy bitpey nege otyrasyndar, búlaryng úyat emes pe dep eshkim aitqan joq. Tipti әrtisterding ýstelge kelip otyrghanyn qonaqtardyng kópshiligi bayqamay da qaldy.

Sahnada estradalyq әnshiler fonogrammamen әn salyp, qúddy jandy dauysta aitqanday eki iyghyn júlyp jep, qonaqtardan qayta-qayta shapalaq súrauda. Apparaturanyng janynda Erden qaqqan qazyqtay qalshiyp túr. Basynyng qozghalghany bolmasa, beyne bir tas mýsin dersin. Ártisterding dastarqanyndaghy ortasy opyryla bastaghan tamaqpen әkim jaqqa kezek-kezek qaraydy. Dastarqangha jútyna kóz salghaghanynan-aq jaghdayynyng asa «mәz» emes ekenin shamalaugha bolady.

Ártister tamaqtan toya jep, kekire týregelip, aspaptaryn alyp oryndaryna otyra bastady. Syldyrmaqshy qyz melship túrghan Erdenge jany ashyghanyn jasyra almady.

• Aghatay, úyatty qaytesiz ózek jalghap alsanyzshy,- dedi jalynghanday bolyp.

• Óniniz bozaryp ketipti, tym bolmasa ózinizdi ayasanyzshy, - dedi skripkashy qyz aghynan jarylyp.

• Oy, Ereke siz de qyzyqsyz. Bizge kim qarap túr sonshama! Barsanyzshy, endi dastarqangha qaray, - dedi dombyrashy jigit kýiinip.

Bәri de japa-tarmaghay bar bilgenderin aityp, onyng auqattanyp aluyn janashyrlyqpen ótine súrady.

• Joq, atay kórmender. Onym ersi bolady. Mәdeniyetti boluym kerek, - dedi ol kirpik qaqpastan. Dauysy bastapqyday  óktem emes, әlsiz, әreng estiledi.

Dastarqangha elden búryn baryp, sonynda qalghan Talghat ornynan túrdy da Erdenning janyna kelip, ózimsine sóiledi.

• Ereke, qúrdasynnyng sózin tyndaytyn shygharsyn. Mә, mynany al tym qúrysa osyny jep al,- dep qaghazgha oralghan tauyqtyng sanyn ústatty da, jilikting qalghanyn mýjuge keri ainalyp, ornyna baryp otyrdy.

Múnday tosyn qimyldy kýtpegen Erden oqystan jylan ústaghanday selk etip:

• Jo..joq.. múnyng ne... mәdeniyetti boluym kerek, - dedi de sasqalaqtaghannan múny әkim kórip qoymady ma eken dep, ainalasyna jaltaqtay qarady da janqaltasyna sýngite saldy.

Án aitylyp, kýy shertilip, taghy dy jarty saghattay uaqyt ótti. Qonaqtar jýz gramnan sylqyldata jútyp, әzil-qaljyndary jarasyp «Miday jazyqqa» shyghyp ta ýlgirgen edi. Ózderi shetterinen asaba, shetterinen әnshi. Sahna jaqtaghy ónerpazdargha nazar audarar emes.

Qansha namysqa tyrysyp, jantalasqanmen qu qúlqyn degenin istetpey qoymaydy eken. Búl kezde Erden de syr bere bastaghan edi. Qonaqtardyng osy bir dabyrlasqan sәtin paydalanyp, eshkimge bildirmey janqaltadaghy tauyqtyng sanyn aldy da, endi auyzgha sala berip edi... qyrsyq shalghanda, baghanadan janyndaghy adammen әngimelesip otyrghan әkimning  bú bayqúsqa qaray qalmasy bar ma?. Úyalghan tek túrmas degendey, búl auyzyndaghy tistelgen tauyqtyng sanyn  Talghat otyrghan ýstelge laqtyra saldy. Ol da kópten osyny kýtip otyrghanday, jerge týsirmey qaqshyp aldy da, búghan kózdi bir qysty da jaybaraqat jey bastady.

Búl «masqara» jaghdaydan keyin Erdenning jaghdayy kýrt nasharlay bastady. Óne boyy qaltyrap, jon arqasynan myn-million qúmyrsqa jýrgendey әlem-tapyraq kýy keship, kózi qarauytyp, ashtyq pen úyattyng әserinen talyqsyp bara jatty....

Toy bitip, qonaqtar óre týregelip, shyghar esikke qaray bettedi. Aynalasynda qaumalaghan atqosshylary bar әkim syrtqa shyghyp bara jatyp, apparaturanyng janyndaghy ýimelep, bireuge su shashyp әbigerge týsken adamdardyng arasynan talyqsyp jatqan Erdendi kórdi. Erden bar kýshin jinap: «Sau bolynyz...bizdiki ..mәde...niyetsi...zdik boldy» deuge shamasy zorgha keldi.

«Búlar endi әrtis qoy. Búlargha bәri de jarasady. Kórmeysing be obrazgha kirip jatqanyn» dedi de boyyn sharaptyng uy biylegen әkim  qarqylday kýlip bara jatty...

Arshyn Núrbaqyt

Abai.kz