(Elbasymen elimizdegi Islamnyng jayy turaly erkin әngime)

Bismillahir Irahmanir Rahiym

    Qúrmetti Elbasy! Sizding baqytynyz, Alla Taghalam - egemendik alghan elimizding biyligin ózgege emes ózinizge amanattady. Dinde - amanattyng salmaghy óte auyr.  Bere bilgen Allam óz kezeginde jauapkershiligin súray da biledi. Osy biylikti  Allanyng dininen bólmey  elde iygilikke jaratu ózinizding qúzyrynyzda. Qazir halyqty «Mәngilik el» iydeyasyn iske asyrugha shaqyryp jatyrsyz. Bastamanyzgha Alla jar bolsyn!

Siz osydan on bes jyl búryn; «...Islamdyq qauyp qater» -degen úghymdy erinning úshymen aita salu op-onay bolghanymen, onyn, ýreyli qanatynyng kenge jayylyp bara jatqany sonshalyq, endi Islam tarapynan bolatyn miftik qauip qater turaly emes, Islamnyng ózin naqty  qorghaudyng qajettigin sóz etetin kez keldi...» («Syndarly on jyl», 2003 j.) dep aittynyz. Alla auzynyzgha salghan osy sózdi men býgin keshegi «Bolashaqqa baghdar; ruhany janghyru» atty halyqtan qyzu qoldau tauyp jatqan maqalanyzdaghy  «últtyng ruhany kody» turaly әngimenizden keyin qayta jalau etip jelbiretip kótergendi maqúl kórip otyrmyn. Óitkeni, din - últtan da, tilden de búryn, Adam Ata kelmey túrghanda, ómirge keletin әr adamdy  tәrbiyeleytin qúral retinde Jaratushy tarapynan әzirlengen naqyl-quat.

    Diny tarih - patshanyng patshalyghy dindi ústanuda ghana qadirli bolghandyghyn aitady. Osy orayda elimizde ómirge kelgen  «Din isteri jәne azamattyq qogham ministrligi» tikeley Óz bastamanyzben ghana qúrylghanyn bilgennen song aitamyn. Búl miinistrlikting ashyluyn qanshama uaqyt kýttik. Osy mәseleni kóterip Respublikalyq qoghamdyq sayasy aptalyq «Qazaqstan» (№4, 29.01. 2004 j.) gazetinde jariyalanghan «Din Ýkimetke kerek bolmasa da halyqqa qajet! Respublika Preziydenti N. Nazarbaev myrzagha Ashyq Hat»- degen maqalama Preziydent  aparatynan  Konfessiyaaralyq qatynastar bólimining mengerushisi R. Joshybaev myrzanyn; «Bizding elimiz Konstitusiya boyynsha zayyrly memleket bolghandyqtan Din ministrligi bizding Ýkimetimizde bolugha tisti emes»- degen sol jylghy jauap haty әli kýnge mende saqtauly túr. Qazir sol «bolmaydy»- degen qúrylym bolyp, qúrylmaydy degen ministrlik qúrylyp otyr ghoy…

Biraq, osy qúrylym biz kýtkendey dindi qúrmettep júmys jasaytyn ministrlik pe, әlde dinge qarsy júmys isteytin ministrlik pe, soghan mening kózim jetpey otyr. Tayauda ghana qabyldauynyzda bolghan ministr N.Ermekbaev myrza ózinizden shygha BAQ-qa bergen súbhattarynda; «Diny ekstremizm men terorrizmge qarsy is qimyl jónindegi 2017-2020 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlama» әzirlenip jatqanyn aityp, jar qúlaghy jastyqqa tiymeude. Ministrding búlay kósilui – menimshe dinge jasalghan orynsyz qiyanat! Osydan keyin Almatyda Jastar arasyndaghy diny ekstremizmning aldyn aludaghy әielder úiymdarynyng roli degen respublikalyq konferensiya ótip onda diny ekstremizm men terorrizmge immuniytet qalyptastyru úranyn kóterse, biraz tayaz ghalymdarymyz «elimizde diny terorrizm men ekstremizm epiydemiyasy etek jayyp barady»- dep júrtty ýreylendirip baghuda. Odan da soraqysy Astanadaghy Beybitshilik jәne kelisim sarayynda ótken «Islam jәne órkeniyet» taqyrybyna arnalghan II Respublikalyq imamdar forumy «…Joldauda jýktegen mindetterdi sapaly oryndau maqstatynda dini  ekstremizmning aldyn alu, túlghalardy onaltu jәne  olargha aqparattyq týsindiru júmystaryn jýrgizu ýshin Qazaqstan músylmandary diny basqarmasy jan-jaqty bilimdi, bilikti jәne memleket mýddelerin qorghay alatyn imamdar korpusyn (Dindarlar dinning mýddesin qorghaytyn imamdar turaly aituy kerek emes pe?. B.A.) jetildiru qajet dep sanaymyz»- dep ýndeu tastady. («E.Q.» men «Ayghaq» gazeterinen.Sәuir aiy. B.A.).Au, osylaysha úrandatyp jatqandar aityp jatqan dualy sózderine ózderi nege zerdelep mәn bermeydi? Sóz – dúgha, Allanyng qazynasy. Sóilem - Allanyng adamdargha oiyn jetkizuge bergen mýmkindigi. Nege olar; «DINY EKSTREMIZM MEN TERRORIZMNEN QORGhANAYYQ»- DEGEN SÓZDI, «ALDYMEN DINDI – DINGE JAPSYRYLGhAN EKSTREMIZM MEN TERRORIZM ATAUYNAN QORGhAYYQ!»- degen sózge almastyryp, jandary shyryldap, dәstýrli dinimizge ózderining qúrmeti men janashyrlyghyn kórsetpeydi. Myna baghdarlama men bastamalar sóz tórkinin týsingen adamgha - din atyn býrkemelep din dúshpandarynyng soyylyn soghu, Islam atyn jamylghan sodyrlardy qorghau bolyp túrghan joq pa ?! Búl «belsendiler» din emes, dinning atyn jamylghandardyng salyp jatqan ylanyn nege óz atymen aitpaydy? Men kórgenimdi kórgen qalpynda osylay júmsartyp aitsam da, osy uaqytqa deyin jalghyz әrpi ózgermegen Qúranda; «Olardyng ishinde Kitapty bilmeytin nadandary da bar. Olar tek qana basshylardyng aitqanyn istep, bos qiyalmen kýpirlikte ghana jýredi»-dep qatanyraq aitqan. («Baqara», 78 ayat). Búny aityp otyrghanym din turaly zang qabyldauda dindi qúrmetteytin  Ýkimet asyqpay sabyrmen ton pishui kerek. Asyghys zang qabyldanyp ketse onyng zardaby bolady,  qayta jóndeu kóp uaqyt alady.  Osynday asyghystyqtan kezinde Ata zanymyzgha enip ketken  Kenes Ýkimeti kezinde ateist-kommunisterding sanagha myqtap sinirip tastaghan “Din memleketten bólek!”- degen  jalghan úrany shiyrek ghasyrdan beri Ata zanymyzdan alynbaghan aqtandaq bolyp túr. Dindi joqqa shygharyp, osy úrandy shegelep kótergen sol úly derjavanyng ózi Jaratushynyng qarghysyna úshyrap qalay jer betinen joyylyp ketkenin kórip otyrghan joqpyz ba? Biraq solardyng úshqary úrany jәdiger bolyp bizding zanda qalyp qoydy. Dinge  orynsyz tiyisip  nalasyna úshyramayyq!

Allanyng әmirinsiz eshtene bolmaydy. Ómirden ótken ata baba aruaqtarymyzdyng tirshiliginde tilegen dúghalaryna oray, oq shygharmay-aq qol jetkizgen el egemendigi de Jaratushynyng bergen syiy ekenin nege esten shygharamyz. Elimiz egemendigin alghanda  atom qaruy әleueti jóninen әlemdegi alghashqy tórt memleketting biri, al  músylman elderi arasynda osy joyqyn qarugha iyelik etken túnghysh memleket boldy. Allanyng syiymen  qolgha berilgen sol bar qarudan Sizding basshylyghynyzben jalpaq әlemde  alghash bas tartqan da bizdin  el emes pe?!

Konstitusiya – әr memleketting ainasy, bolmys tynysy. Ol zandy oqyghan әr adam sol qújattan óz últynyng búrqyraghan qany, taza bolmysy men tynys tirshiligin kóre bilui kerek. Qazaq - qay uaqytta dinnen qol ýzip edi? Sol halyqtyng dini nege memleketten bólinedi?  Qabyldanatyn әr zang – búljymay oryndalatyn qújat. Eger Ata zanda kórsetilgendey memleket shynymen dinnen bólek bolatyn bolsa, onda memleket ózi shygharghan zangha ózi qayshy kelmey dinning ishki júmysyna týbegeyli aralaspauy kerek. Din – Alla Taghalamnyng adam balasyn jaratpay túryp ony tәrbiyeleu ýshin aldyn ala dayyndaghan qúdireti, ol ýshin kitap dayyndaghan.  Qazir jer әlemdegi barlyq memleketterding tәrbie jónindegi baghdarlamasynyng týp atasy osy – Qúdiret, Qúran. Biz ústanar qúndylyqtyng eng tóresi – din, basqa qúndylyqtar esh uaqytta odan joghary tórge oza almaydy. Ekstremizm men terrorizm – adamnyng tirligi, jeksúryndyghy! Nege osy jiyirkenishti eki sóz - bizding elimizde bolmysy taza mýbarak dinge ýnemi japsyrylyp aitylady? Búghan kim toqtau aitady? Qazir elde «dinning sózin kim sóileydi, dindi kim qorghaydy?» - degen súraq ashyq túr. Óitkeni, Islam turaly әngime aitsan, belgili ghalym D. Qamzabekúly aitpaqshy «...saghan 37-shi jyldyng avtorlyghyn bere saluy da kәdik»- degen ýrey әrkimning basynda bar. Osy ýrey halyqtyng da, onyng ishinde dindarlardyng da qanyna әbden  sinip qalghan. Sonda imany tәrbie jolynyng shyraghy eldegi Islamdy kim qorghaydy? Islam - ata babadan bite qaynasyp kele jatqan dәstýrli dinimiz  emes pe? Biz Islamgha jala jauyp qorlau arqyly emes – ony memlekettik túrghydan zanmen qoldau arqyly ghana algha qoyghan maqsatqa jete alamyz.

Qúrmetti Elbasy, múnday tәsildi  әlemdegi Islam dúshpandary óz qylmystaryn býrkemeleu ýshin oilap tauyp otyrghandyghyn Siz búdan on bes jyl búryn óziniz jogharydaghy atalynghan maqalanyzda kóregendikpen kóterdiniz. Sonda din atyn lastaushylardyng myna jiyirkenishti tirligine ne joryq? Din ministrliginde dinge janashyr bauyrlarymyz qyzmet jasasa Qúrandaghy «Alla - óz dinin ózi qorghaydy!» -degen sýrening mәnin úghynyp, typ-tynysh túrghan din atyn lastaudan qorquy kerek. Bәlkim,  «Qúdaydan qoryqpaghannan qoryq»- degen naqyl osyndaydan aitylghan sóz shyghar.

Qúran – Allahtyng sózi, onda jalghandyq joq. Islam dini - o bastan  lankestikke, soghysqa qarsy. Qúrandaghy myna derek ne aitady? «Bәdir» soghysynan bastap payghambar qatysqan jiyrma jyldaghy soghysta ólgen adamdar sanyn sol jiyrma jylgha bóletin bolsaq, «Islam tarihy» atalghan әr soghysta ýsh-aq adamnan ólgenin eseptep shygharugha bolady eken. Allahtyng kómegimen sol tarihy soghystarynyng ózinde adamdar óte az  ólgen. Al odan songhy býginge deyingi esepsiz qan tógilgen soghystarda she? Onda adamdardy kim óltirip jatyr - adamdar birin-biri ne ýshin qyryp jatyr?

Osyny kóre-bile túra kәpirler;  «Islam qylyshyn sýiretip  kelgende eng kóp adam óltirgen din»- dep aiyptaumen keledi. Osyghan Qúrandy qolyna ústap, halyqaralyq minberden toqtau aitatyn әlemdik dengeydegi túlgha adam, patsha, sony tyndaytyn qazir qúlaq bolmay túr. Bәlkim, osyny býgingi tanda el aralyq ara aghayyndyqta abyroy biyiginen  kórinip jýrgen, erteli kesh Siz aitarsyz týbi... Islam - tek nәpsini tii ýshin kelgen din. Islam – soghys qaruy emes, imany ruhany adamgha qajet quat. Búl din adamdy emes nәpsini qylyshpen shauyp tastaytyn quat. Islam qylyshy - Allahqa ashyqtan ashyq qarsy shyqqandardyng ghana basyn shabady. Islamnyng týpki maghanasy – meyirim, baq, dәulet. Allahtyng janynda bolu, Jannatqa jetu.

Demek, myna biz sóz etip otyrghan kórinis – elimizdegi dәstýrli Islam dinining qazirgi dertti jaghdayyn kórsetedi. Dinning naghyz túlgha iyesi bolmaghandyqtan dinsizder bilgenderin istep baghuda. Ýkimet terrorizm men ekstremizm tural zang qabyldasa qysylmay din atyn elge dúshpan etip kórsetudi dәstýrge ainaldyrdy. Osyny ónege tútqan sudiyalarymyz eldegi din atyn jamylyp sottalghandar isin qaraghanda, dinge qatysy joq sodyrlargha  «dindar-terorrist, dindar- ekstremist» - dep ýkimder shygharuda. Olardy nege óz atymen «Din atyn jamylghandar»- dep sottamaydy? Sodyrlardyng sol solaqay soyqan  tirshiligine dinning ne qatysy bar, din - sottan da búryn solardy imandy jolgha salatyn ruhany tәbie joly emes pe. Elde búlay beypil auyz әngimening aityluy Islam abroyyn qorghay almay otyrghan iny basqarmasy júmysynyng dәrmensizdigi. Osydan kelip din júmysy turaly dindarlar emes, dindi ústanbaytyn,  dinning ne ekenin bilmeytin D. Isabekov siyaqty jazushylar sizding aldynyzgha jetkende  qasyndaghy eki jazushy siyaqty naqty úsynys aitudyng ornyna, din júmysynyng dәrmensizdigin shaghym eter dәrejege jettik. Qalyng búhara aldyna shyghyp otyrghanda din turaly әngimeni sol dinning basshylary aitqany maqúl, tipti ýkimet adamdarynyng da din turaly din basshylarynan búryn kósemsui eldegi dinning bedelin týsiredi.

Áriyne, dindi - dinsizder emes, dingeginde dini bar Allanyng Qúranymen jýrgender qorghaydy. Al myna jaghday  elimizdegi Islamdy qorghaytyn sonday jandardyng dәl qazirgi tanda tapshylyghyn kórsetip otyr. Dini әlsiz elding jastargha berer tәrbiyesi de әlsiz. Elimizde imany tәrbie júmystary barynsha bosansyp ketti. Onyng zardabyn kórip otyrsaq ta ýn qatpay kóz júmyp qaraytyn meyirimsizdik dәrejege jettik. Men osy orayda kýni býginge deyin qazaqy shahar sanalyp kelgen eki qalamyzda demografiyalyq dert qalay óris alyp otyrghandyghyn sizge ashqym keledi. Aldymen ruhany astana sanap jýrgen Týrkistan jayly.

Halyq - jastar esebinen ósedi. Songhy on- on bes jyl kóleminde  búl qalamyz jergilikti jastar esebinen ósude elge ýlgi ónege boludyn  ornyna týrmege toghytylghan jastarynyng kóptigimen kózge týsti. Oilanghangha - shash aghartatyn derek! Qala bazarlarynda, sauda ortalyqtarynda, kóshe-kóshelerde   bolymsyz tirlik jasap, alyp satarlar men saudagerlerge «krisha» bolghandy «dәreje» kórgen aqyl toqtatpaghan, imany tәrbiyesi jútang jastar ózderimen ózderi tóbelesip, qyrqysyp  jastyq ómirlerinin  tamyrlaryna  balta shauyp kelgenin eshkim sóz etkisi kelmeydi. Osy mәselening aldyn alumen ainalysugha tiyisti din qyzmetkerleri, oilanyp óreli tirlik jasay almay otyrsa, zan  qyzmetkerleri qylmysty der kezinde ashyp, jastardy týrmege toghytqandaryna mәz. Osydan kelip qaladaghy osy jastaghy jastar esebinen ósuge tiyisti qazaq jastary janúyalary bastaryna ózderi tilep alghan  tauqymetpen kóbeymek týgili ala dorbalaryn arqalap borday tozyp ketken. Osy qasiretten – ómirge keluge tiyisti qanshama sәby dýniyege kelmey,  qanshama jas úrpaqsyz qalyp otyr, demografiyalyq dertke úshyrap otyr!  Dәl osynday jaghdaydy qazaqtyng búrynghy tarihy astanasynyng biri atanghan shalghaydaghy Sozaq eldi mekeni de kiygen. Ótken jyly osynda «Qarabura әuliyege» as beru rәsimine qatystyq. Bir sheti sonau qyrghyz ben tatarstannan arnayy shaqyrtumen belgili qogham qayratkerler kelip qatysqan osy asqa Týrkistan men Janaqorghannan arnayy ansamblider shaqyrylyp óner kórsetkenimen, týni boyy songhy jyldary sany jaghynan ósip ketken ózbek aghayyndar óz әuenderimen jergilikti jerdegi óz basymdyqtaryn tanytty. Eski qazaqy Sozaq shahary óz óksigin bizge sol kórinispen jetkizip túrdy. Osy demografiyalyq dertti túrghylyqty әr qazaq kórip otyr. Kóre túra bastaryna ýiirilgen osy dertti nege kótermeydi.  Búl pikir -  qazaq kody turaly aitylghan Sizdin  sózinizden keyin – qany bar qazaqqa oy salar...

Qazaq halqy qashanda óz elining basyn biriktirgen Abylay hanymen maqtanady. Sol Abylay kezekti joryghynda Tashkentti alghaly sarbazdaryn Samarqan  manyna toqaylastyryp, «býgin, erteng shabuylgha shyghamyz»- dep otyrghanda janynda jýrgen Búhar jyraugha ghayyptan ayan jetipti. Ayanda jer әlemdegi óli-tiri aruaqtar; «Abylaydyng janazasyna bara jatyrmyz»- dep aghylyp ótip jatqan kórinedi. Jaratushydan bir habar jetkenin sezgen Búhar jyrau qasynda túrghan Abylaygha sol ayandy jetkize almay qinalghanda, ózi de ayan aludan kende bolmaghan han Abylay, aqsarybas qúrbandyq shalyp, sol asqa Tashkentting ýreyde otyrghan  aqsaqaldaryn shaqyryp; «men qalany shappaymyn, ózderindi dúghalaryndy alghaly jinadym, búl sapardan qúr qol qaytpau ýshin, «ólim barda qaza bar», ertenime qajet basyma qoyar «Samarqannyng kók tasy» tabylsa ala ketkim kelip otyr»- dep izdettirip, sol mannan kómeski jazuy bar, býginde Týrkistanda túrghan ýlken kók tasty taptyrtyp, enshilep alyp qaytyp bara jatqan jolynda Arystyng manynda, sarttardyng arasynda ómirden ótken ghoy. Sol Abylay baqilyq bolar aldynda - Jaratushydan Tәuke hangha syy bolghan pir Mýsirәliden keyin Allamen tildese biletin qazaqqa qajetti ilim iyesi pir taba almaghandyghyn armandap aityp ketken kórinedi. Alla – dinning iyesi bolsa, pir – din qojasy. Sol uaqyttan beri bizding qazaq pirge jarymaghan kýii keledi. Pir – dinning qorghany, biraq Alla emes.  Pir - Allanyng qalauymen, patshanyn, elding dinge degen adal niyetine oray ghayyptyng qoldauymen bolatyn jan.

Qúrmetti Elbasy, Siz de sol Abylay han siyaqty osy dinimizge layyqty pirdi izdep, ony tapsanyz qazaghynyzgha jasaghan sauapty tirliginiz bolar edi. Din týzelmey – el quatty bolmaydy. Din kýshti bolsa – júrt ony moyynsynady.  Qazir bizding sýienetin, aitatyn dúghamyz tek Allahtyng sózi boluy kerek. Qúranda; «Tәnirim arqyly bilim alyndar»- dep aitqan. Qazir Jer jýzine, kýlli jer betine tazartu mәselesi kelip jatyr. Dinde – qarsylyspaydy, dinde - qoshtaydy, qol ústasady, birigedi.  Óziniz jaqsy bilesiz, qazir әlem tizginin qoldaryna ústap otyrghan úly memleketter óz sayasattaryn iske asyruda Italiyamen sanaspaydy, biraq sol elding shaghyn púshpaghyna ornalasqan Vatikan-shahary memleketimen, onyng jetekshisi Rim Papasymen eriksiz sanasady. Papanyng ózi ózin әlemdik din qayratkeri, naqtylap aitqanda Rim Episkopy, Ghaysanyng jerdegi izbasary, Apostoldar Knyazining múrageri, Álem Shirkeuining Joghary Bas Piri, Batys Patriarhy, Italiya Primasy, Rim Provinsiyasynyng Arhiyepiskopy jәne Metropoliyti, sodan song baryp Vatikan Shahary-memleketining basshy qayratkeri esepteydi. Qazir osy Vatikansyz birde-bir ghalamdyq sayasat týiini tarqatylmaydy, ol biylikting barlyq tarmaqtarynyng tәnirisi. Ol – Allamen tildesetin ilimger adam. Bizding elge de osynday quatty diny túlgha kerek. Ol ýshin eng aldymen Respublika Músylmandar diny basqarmasy óz diny atauymen Respublikalyq Islam úiymy  bolyp qayta qúrylyp atyna say júmys jasamasa, ertenimiz óte qiyn jaghdaylargha tap boluy mýmkin. Eldegi din dertin, (Dindegi emes, sebebi Allanyng Islamyn esh uaqytta dert shalmaydy. B.A.) Islamdy - memlekettik túrghydan qoldau arqyly ghana sauyqtandyrugha bolady.

Din – senim. Myna jahandanu atty әlemdik úly nópirde, qazaqtyng jer betinde qazaq bolyp qaluy, atadan qalghan osy dәstýrli dinimiz Islamnyng últymyzdyng qanyna qanshalyqty sinuine baylanysty. Elding el bolyp irgesin sókpeui – ótken tarihymyz kórsetkendey, elding tútas alghandaghy seniminde. Al jer betindegi senimning әkesi әlimsaqtan – din!!! Dinsiz el, dinsiz otbasy, dinsiz adam balasy da joq. Diny seniminen aiyrylghan el, dinin mansúqtaghan el, el bolyp jer betinde mәngilik túra almaydy. Qanshalyqty úly kýsh bolghanymen keshegi Kenes imperiyasy siyaqty joyylyp ketedi.  Qúran – dininen aiyrylghan elding osylay jer betinen joyylyp ketip otyrghanyn әr payghambardyng ómiri arqyly bizge jetkizgen.

Áriyne, dәl qazir bas jaryp, kóz shygharyp jatqan eshtene joq siyaqty, biraq erteni júmbaq bolyp túrghan búl joyqyn selge ar ojdan túrghysynan qarau - óz tughan jerimizde, elimizde túrghan bizding últtyq qúqyghymyz. Qazir Parlamentte dinge baylanysty mәjilis deputaty M. Áshimbaev, Din isteri jәne azamattyq qogham ministrligi janynda ministrding ózi jetekshilik etetin  komissiya  júmys jasaydy. Osy eki komissiya qúramyna engen naghyz din janashyryn, ne Qúrany ilim iyeleri bayqalmaydy. Bәri Ýkimet tapsyrmasyn oryndaushylar men solar aldyn-ala dayyndaghan jobany bas shúlghyp maqúldaushylar ghana. Mening jeke pikirim – qoltyghyna Qúran qystyryp, tilining úshymen ghana din dep aitqan jandar dingeginde dini joq bolsa esh uaqytta dinning naghyz  janashyry bola almaydy. Osy túrghydan tarazylar bolsaq  komissiya qúramyna diny basqarma tarapynan enip otyrghandar óz jeke pikiri, tereng diny ilimi joq tayaz qabilettiler. Al din teologtarynyng kópshiligi qajetti diny ilim almaghan, dindi әli ózderi ústanbaghan ateister. Olardyng kóbi ghylymy ataqtaryn da dindi joqqa shygharudan qorghaghandar. Barlyghynyng aitar әngimeleri «diny terorizm men diny ekstremizm». Búl sóz – din iysi múrnyna barmaytyn, ústazsyz, ghalamtordan  tәrbiyesiz  bilim alghan óresiz ghalymdar pikir bolyp sanalady. Osy mәseleni kótergen mening bir-eki maqalama baylanysty kelgen jauapta Din komiytetining qazirgi tóraghasy Gh.Shoykin myrza; «…komissiya qúramynda QMDB atynan jan jaqty bilimdi, tereng diny bilimi bar, din jolynda elimizge tanymaly azamat, diny basqarma tóraghasynyng orynbasary, nayb mufti, «Áziret Súltan» meshitinging bas imamy Serikbay Oraz Satybaldyúly qatysuda…» dep kórsetipti. Allanyng qalauyna iligip, ayaq astynda diny ilimi artyp ketse men eshtene aita almaymyn, biraq mening biletinim kezinde osy azamat ótpeli kezeng alasapyrandyghyn paydalanyp, Respublika Ádilet ministrligine 11.02.1997 jyly ghana tirkelip, zandy memlekettik tirkeu turaly 2193-1900 DB nomerli kuәlik alghan QR Islam Uniyversiytetinen «1994 jyly Islam hatiybi mamandyghy boyynsha bitirdi»- degen jalghan diplom alyp, sol diplommen Almatydaghy Abay atyndaghy uniyversiytetting zang fakultetine 3 kurstan qarjy tólemey syrttan oqityn student bolyp tirkelip, ony eki jylda «qyzyl diplommen» tamamdap tastaghany zanmen qudalanyp, sony barmaq basty kóz qystylyqpen, sol kezde «әupirim tәnirimmen» basylghan bolatyn. Sol Serik bolsa… Qazir, betin aulaq etsin, meshitten janazany bólse, jer-jerdegi imamdar Allanyng meshitin tastap, janaza manyna oiysyp ketip qalatyndar qataryn kóbeytude. Múny aityp otyrghanym «osylardan arylu kerek» -deu emes, osy imamdardy qayta ruhany janghyrtudan ótkizip,  últtyq sanasyn kýsheytip, sol quat kýshpen jat júrttyq týrli diny aghym jeteginde ketkenderdi dәstýrli qazaqy óz  Islamymyzgha oraltugha kýsh saludy aitu.

Bizdegi din kadrlary Arab elderinde oqyp kelgender men Almatydaghy Egiypet-Qazaq uiyversiytetin bitirgender arabtyq dәstýr saltty, Týrkiyada bitirgender týriktik diny dәstýr saltty ýirenip kelgender. Búghan parsy men tatarstanda oqyp kelgenderdi de qosugha bolady. Olar sol elde ózi oqyp bilip kelgenderin qazaq jadyna sinirgisi keledi.  Býgingi elimizde qalyptasyp otyrghan diny aghymdardyng týp negizi eng aldymen imamdarymyzdyng aldymen óz elimizde óz dәstýrimizben tәrbie almay osy bóten elde diny bilim aluynda jatyr. Búl orayda ózimizding qanymyzgha singen dәstýrli qazaqy Islamymyz ózin-ózi kórsetip jatsa qúba qúp. Mening osy; «ózimizding dәstýrli qazaqy Islam dinimiz» degen sózime ýrke qaraushy dindarlar tabyluy mýmkin. Ýrketin dәnene joq, Qúrannyng ózinde; «Ey, adam balasy! Shýbәsiz senderdi bir er, bir әielden jarattyq. Sonday-aq bir birlerindi tanularyng ýshin senderdi últtar, rular qyldyq» («Hújyrat» 49 – 13) - dep eskertken. Demek, Jaratushymyz bizdi últ etip jaratqan eken, әr últtyng ózindik últtyq dәstýri bolatyndyghyn eshbir dindar joqqa shyghara almaydy. Olay bolsa ol últtyn  dinin, derbestigi men birligin saqtau jәne qorghau әrbir memlekettin, últ azamaty men din iyelerining abyroyly boryshy. Syrt elden bilim alyp kelip, dinge túlgha bolghysy kelip jýrgen keybir din dýmsheleri «Islam dini últqa týspegen, jalpy әlem júrtshylyghyna týsken» - dep dindi últtan qashqaqtatqysy keledi. Búl - týbirimen dúrys emes pikir. Aldymen últyndy sýi.  Din degen Allanyng ózi últqa bólgen son,  últtan bólinbeytin - senim. Úly - senim! Múnday senimi bolmasa el birligi, últ birligi turaly, onyng irgesining myqtylyghy turaly әngime de aitugha esh negiz bolmaydy. Biz qazaqpyz, qazaq bolyp qalamyz, bizge basqa esh bir aghym emes, býginge deyin ata babalarymyz ústanyp kelgen Yәssauiy ilimin ústanghan qazaqy Islam kerek. Osyny oqytyp ýiretetin ústazdar qauymy elde әli tolyq qalyptasyp ýlgergen joq.  Sonyng kórinisi dindi biledi degen imamdarymyzdyng ózi ary ketkende Qúrandy jatqa oqityn qarilyq dәrejeden aspaytyndar.      

«Otan, el»- degen ne?.. Ol halyqtyng ótkeni, býgini jәne keleshegi. Qúran sýrelerindegi  ayattar da – bolghan, bolyp jatqan jәne aqyr zamangha deyin aldaghy bolatyn  oqighalar negizinde tizilgen tarih jәne baghyt beretin sabaq.   Bizding elimizding de ghasyrlar boyy qalyptasqan óz tarihy bar. Sol tarih ta - dәstýrimiz ben saltymyzgha say ústanghan zanymyzdyng bolghanyn maqúldaydy. Sol zannyng qay-qaysysyn zerdelep qarasaq ta elimiz esh uaqytta  óz dininen alshaqtamaghan. Tipti, Islam memleketi bolyp qúrylghan kezderi Ata júrtymyz  әlemde barynsha gýldenip sharyqtaghan dәuirdi basynan keshken. Al memleket – óz dinin әlsizdendirip, ony basqarugha alauyzdyq engen kezde – kýiregen. Onyng naqtyly dәleli – әlem moyyndaghan Altyn orda memleketining tarihy.

Qúrmetti Elbasy, Siz dinning qúdiretin, qadiri men qasiyetin qúrmetteytin jansyz. Ony tikeley ózinizding úiymdastyruynyzben Astanada Álemdik jәne dәstýrli últtyq dinder liyderlerining basyn qosyp, jýieli týrde ótkizip jýrgen siezdermen tolyq moyyndattynyz da. Álem din basshylarymen Siz ótkizgen әr qúryltay barysynda memleketti dinnen qashqaqtaugha bolmaytyndyghyn, qayta dinmen jaqyndasa otyryp, elding ertenine senimin arttyrugha bolatyndyghyna ózinizding de, Ýkimet pen Ókimetting de, әlem memleketteri men qayratkerlerining de kózin jetkizip otyrsyz. Búl ne degen sóz – Sizding әlem dinimen bite qaynasyp júmys istep otyrghandyghynyz. Búghan qosarymyz, birneshe ret Allanyng búiyrtuymen eki patshanyng birining qoly jete bermes baq, Mәdiynedegi payghabarymyz Múhammed (s.gh.s.) sýiegi jatqan jerge kirip, ziyarat jasap qayttynyz. Elinizge, halqynyzgha imandylyq tilediniz. Men oilaymyn, Alla taghalam, eshkimning aralasuynsyz egemendigin ózi syigha tartqan elding Elbasy bolghan son, ózining sol meyirim kenshiligimen Sizge, songhy payghambarymyzben shýiinshilengen Islamgha janashyrlyq etsin dep ishara da jasaghan bolar... «Shirkin, osy belsendiliginizdi ózimizding ishki dinimizge de janashyrlyqpen kórsete bilseniz qanday jarasymdy bolar edi»- degen taghy tilek bar. Osy orayda keshegi Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng ókilderimen kezdesu ótkizuiniz óte qúptarlyq tirlik boldy. Biraq sizding jasaghan osy mýmkinediginizdi sol din basshylary dúrys paydalanyp, eldegi dinning jayyn qalay jaqsartudy sizge jetkize aldy ma, әlde forumdaghy aitqan dәrmesizdikterimen shekteldi me, ony men bilmeymin. Óitkeni, bizding qazirgi keybir qayratker dindarlarymyz negizinen bes uaqyt namaz oqumen shektelip qalghandar, olar namazgha deyingi kózge kórinbeytin Qúdaygha niyetpen jasalatyn, alyp otyrghan dәretting qasiyetin de dindar retinde tolyq bilmeytinder,  myqty degenderi bar joghy Qúrandy jatqa biletin qarilar. Qúrandy qarilyqpen jattau diny ghúlamalyqty tanytpaydy. Ahiyrette Qúran jarysy bolmaydy, súrau - shyn niyetimen Qúranda aitylghan paryzdy oryndaudan, imandylyqtan bolady. Sondyqtan shyn din ghúlamasynyng bolmysy basqa bolady, olardyng auzynda Allanyng ózi sóileydi.

Islam – bolmysynda memleketti qoldaytyn din. Ol Ýkimetke, yaghny biylik jýrgizushige qarsy shyghudy qúptamaydy. El birligin saqtay otyryp, beybit jolmen damudy kózdeydi. Biylik basynda otyrghandy ol Allanyng búiryghymen bolghan is dep maqúldaydy.  Qúrany Kәrim de; “Allagha, onyng Payghambarlaryna jәne onyng jerdegi biyleushilerine bas iyinder”-dep quattau bildirip, senim bar jerde ghana memleketting quatty bolatyndyghyn úghyndyryp qoyghan. Qazirgi aitylyp jýrgen  Últtyq iydeyanyng ózi – halyqtyng ózi jayly oilauy emes, Qúdaydyng halyq jayly oilauy. Osynyng bәrin saqtaytyn últtyq tәrtip. Últtyq tәrtip my men tilge baghyshtalghan bolmasa, Alla aitqan dinige baghyshtalghan bolmasa, ol últ qúridy. Alla ony kókten qúrtady. Joq qylady. Óshiredi.

Mening qolymda qazir «Ilim әlipesi» men kezinde Mauerannahr jerinde memleketting kýsh quaty men túraqtylyghyn saqtau ýshin; «Erejeler men zandardy Islamgha negizdedim, ózim de qatang ústandym»- dep ósiyet qaldyrghan jihanger qolbasshy Ámir Temirge ruhy qonghan Yassauiyding jer asty ómirinde Allamen sóilesken «Sary kitaby» bar. Jeti dengeyden túratyn «Ilim әlippesi» - ilim tikeley Qúdaydan keletinin,  ony Alla Taghala ózi tandaghan adamyna beretinin, Alla adammen sóilesetinin, Qúran – Qúdaydyng bar ekenin sezdiretin tiri kitap ekendigin, qúdiret ekendigin, dinning qarapayymdylyghyn, Islamdy ústanu kerektigin, onyng adam boyynda barlyghyn, adamdar Tәnirden súrap alyp qana baqytty bolatyndyghyn, últ mәselesin dúrys qabyldap, din mәselesin dúrys ústanbaghandar adamy qasiyetten ketendiging týsindirse, «Sary kitaptaghy» әuliyening Jaratushymen bolghan әngimesinde keleshek Islamnyng qayta kókteytin topyraghy, týleytin  mekeni qasiyetti Týrkistan ekendigi, búl jer bolashaqta dinning gýldengen oshaghy bolatyndyghyn, Tәnirim solay taghayyndaghanyn, «Yassy» sózining ózi «ynghaylanghan, dayarlanghan, búiyrtylghan, qasiyetti» - degen maghanany bildiretinin nemese dindi tútynuda ynghaylastyrylghan «Dayyn ydys»- dese  bolatynyn, búl jerge Áulie tas laqtyrsa da ósetin jer ekendigin aitypty.

«...Búl jerding ereksheligi – basqa jerde otyryp adam dindi qabyl ala almauy da mýmkin. Alghanymen, úqqanymen, moyyndamauy mýmkin. Moyyndaghanymen iske asyra almauy mýmkin. Al búl jer erekshe iske asyp, erekshe qabyl alugha o bastan beyimdelgen jer. Osynday dayyndalghan asyl jerde túryp, «dindi týsinbedim,  qabylday almadym, bizdiki dúrys emes, әrkim ózinshe ómir sýrip jatyr» -degen sózderdi Týrkistanda mýlde aitugha bolmaydy. Tipti, búl jerding abaqtysynda da múnday úshqary sózdi aitugha bolmaydy.  Negizi búl jerge qanday aghash ekseng de qasiyeti kýshti, núry biyik, joly ashyq bolyp ósedi. Osy qasiyetti jerde dýniyege keletin adam din ústanatyn bolsa onyng ereksheligi bolady. Biraq sol jerde jýrip dindi búzghandar týbi baqytty bolmaydy.  Týrkistan ruhtyng kókke úshuyna ynghayly jer. Qayta tazalanyp, qayta qonugha ynghayly jer de osy. Alla Taghala topyraghyn  ózi madaqtap, sol topyraqtan bitken adamdardyng sýiegi de, ishken asy da, madaqtaugha kelip túrghannan keyin «dinning gýldenetin oshaghy» degen shyghar. Ruh aruaqqa sóileydi. Ruh aruaq bolyp kele de alady. Ruhyng sóilemese sen kimsin? Keler úrpaq  osyny úghynsyn»- dep amanattap ketipti. Osy amanatty kim qalay qabyldaydy?   

Sondyqtan, Sizdi elimizdegi óziniz negizin qalghan memlekettik qúrylymynyng ishki diny júmysyna janashyrlyq tanytady degen oimen osy hatty óz atynyzgha jazyp otyrmyn. Qúranda;  «Alla Taghala qalaghan adam balasymen kókeyine salu týrinde nemese perde artynan sóilesedi; ne bir elshi jiberip Óz qalauymen qalaghanyn uahy etedi. Kýdiksiz Ol óte joghary, hikmet IYesi.» («Shura», 51 ayat) -dep eskertken. Dinge til tiygizip, dinimizdi kýstanalaugha eshkimning qaqysy joq. Allanyng dinimen oinau eshkimge, esh elge  abyroy әpermeydi. Artyq-әbes sózim ketse kenshilikpen qararsyz. Siz – taqta, men – «tasta» otyrmyn, taqtyng súluy Jannatta. Alla imany kózqarasynyzdy ashsyn. Dәstýrli Islamymyzdy Tәnirim qoldasyn. Allanyng әmirinsiz eshtene de jazylmaydy, sondyqtan Tinirding әmirimen jazylyp otyrghan búl hat el iygiligine jarar – qazyna, ózim ýshin Allamnyn  didaryna qauyshu ýshin jazylghan dәneker dýnie boluyn tileymin.

Sәlemmen, Baqtybay AYNABEKOV,

«Qazaqstan qajylary» diny birlestigining tóraghasy, ilimger

Abai.kz