(ەلباسىمەن ەلىمىزدەگى يسلامنىڭ جايى تۋرالى ەركىن اڭگىمە)

بيسميللاھير يراحمانير راحيم

    قۇرمەتتى ەلباسى! ءسىزدىڭ باقىتىڭىز، اللا تاعالام - ەگەمەندىك العان ەلىمىزدىڭ بيلىگىن وزگەگە ەمەس وزىڭىزگە اماناتتادى. دىندە - اماناتتىڭ سالماعى وتە اۋىر.  بەرە بىلگەن اللام ءوز كەزەگىندە جاۋاپكەرشىلىگىن سۇراي دا بىلەدى. وسى بيلىكتى  اللانىڭ دىنىنەن بولمەي  ەلدە يگىلىككە جاراتۋ ءوزىڭىزدىڭ قۇزىرىڭىزدا. قازىر حالىقتى «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن ىسكە اسىرۋعا شاقىرىپ جاتىرسىز. باستاماڭىزعا اللا جار بولسىن!

ءسىز وسىدان ون بەس جىل بۇرىن; «...يسلامدىق قاۋىپ قاتەر» -دەگەن ۇعىمدى ەرىننىڭ ۇشىمەن ايتا سالۋ وپ-وڭاي بولعانىمەن، ونىڭ، ۇرەيلى قاناتىنىڭ كەڭگە جايىلىپ بارا جاتقانى سونشالىق، ەندى يسلام تاراپىنان بولاتىن ميفتىك قاۋىپ قاتەر تۋرالى ەمەس، يسلامنىڭ ءوزىن ناقتى  قورعاۋدىڭ قاجەتتىگىن ءسوز ەتەتىن كەز كەلدى...» («سىندارلى ون جىل»، 2003 ج.) دەپ ايتتىڭىز. اللا اۋزىڭىزعا سالعان وسى ءسوزدى مەن بۇگىن كەشەگى «بولاشاققا باعدار; رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى حالىقتان قىزۋ قولداۋ تاۋىپ جاتقان ماقالاڭىزداعى  «ۇلتتىڭ رۋحاني كودى» تۋرالى اڭگىمەڭىزدەن كەيىن قايتا جالاۋ ەتىپ جەلبىرەتىپ كوتەرگەندى ماقۇل كورىپ وتىرمىن. ويتكەنى، ءدىن - ۇلتتان دا، تىلدەن دە بۇرىن، ادام اتا كەلمەي تۇرعاندا، ومىرگە كەلەتىن ءار ادامدى  تاربيەلەيتىن قۇرال رەتىندە جاراتۋشى تاراپىنان ازىرلەنگەن ناقىل-قۋات.

    ءدىني تاريح - پاتشانىڭ پاتشالىعى ءدىندى ۇستانۋدا عانا قادىرلى بولعاندىعىن ايتادى. وسى ورايدا ەلىمىزدە ومىرگە كەلگەن  «ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى» تىكەلەي ءوز باستاماڭىزبەن عانا قۇرىلعانىن بىلگەننەن سوڭ ايتامىن. بۇل مينيسترلىكتىڭ اشىلۋىن قانشاما ۋاقىت كۇتتىك. وسى ماسەلەنى كوتەرىپ رەسپۋبليكالىق قوعامدىق ساياسي اپتالىق «قازاقستان» (№4, 29.01. 2004 ج.) گازەتىندە جاريالانعان «ءدىن ۇكىمەتكە كەرەك بولماسا دا حالىققا قاجەت! رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆ مىرزاعا اشىق حات»- دەگەن ماقالاما پرەزيدەنت  اپاراتىنان  كونفەسسياارالىق قاتىناستار ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ر. جوشىباەۆ مىرزانىڭ; «ءبىزدىڭ ەلىمىز كونستيتۋتسيا بويىنشا زايىرلى مەملەكەت بولعاندىقتان ءدىن مينيسترلىگى ءبىزدىڭ ۇكىمەتىمىزدە بولۋعا ءتيستى ەمەس»- دەگەن سول جىلعى جاۋاپ حاتى ءالى كۇنگە مەندە ساقتاۋلى تۇر. قازىر سول «بولمايدى»- دەگەن قۇرىلىم بولىپ، قۇرىلمايدى دەگەن مينيسترلىك قۇرىلىپ وتىر عوي…

بىراق، وسى قۇرىلىم ءبىز كۇتكەندەي ءدىندى قۇرمەتتەپ جۇمىس جاسايتىن مينيسترلىك پە، الدە دىنگە قارسى جۇمىس ىستەيتىن مينيسترلىك پە، سوعان مەنىڭ كوزىم جەتپەي وتىر. تاياۋدا عانا قابىلداۋىڭىزدا بولعان مينيستر ن.ەرمەكباەۆ مىرزا وزىڭىزدەن شىعا باق-قا بەرگەن سۇبحاتتارىندا; «ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرورريزمگە قارسى ءىس قيمىل جونىندەگى 2017-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاما» ازىرلەنىپ جاتقانىن ايتىپ، جار قۇلاعى جاستىققا تيمەۋدە. ءمينيستردىڭ بۇلاي كوسىلۋى – مەنىمشە دىنگە جاسالعان ورىنسىز قيانات! وسىدان كەيىن الماتىدا جاستار اراسىنداعى ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋداعى ايەلدەر ۇيىمدارىنىڭ ءرولى دەگەن رەسپۋبليكالىق كونفەرەنتسيا ءوتىپ وندا ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرورريزمگە يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ ۇرانىن كوتەرسە، ءبىراز تاياز عالىمدارىمىز «ەلىمىزدە ءدىني تەرورريزم مەن ەكسترەميزم ەپيدەمياسى ەتەك جايىپ بارادى»- دەپ جۇرتتى ۇرەيلەندىرىپ باعۋدا. ودان دا سوراقىسى استاناداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا وتكەن «يسلام جانە وركەنيەت» تاقىرىبىنا ارنالعان ءىى رەسپۋبليكالىق يمامدار فورۋمى «…جولداۋدا جۇكتەگەن مىندەتتەردى ساپالى ورىنداۋ ماقستاتىندا ءدىني  ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ، تۇلعالاردى وڭالتۋ جانە  ولارعا اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى جان-جاقتى ءبىلىمدى، بىلىكتى جانە مەملەكەت مۇددەلەرىن قورعاي الاتىن يمامدار كورپۋسىن ء(دىندارلار ءدىننىڭ مۇددەسىن قورعايتىن يمامدار تۋرالى ايتۋى كەرەك ەمەس پە؟. ب.ا.) جەتىلدىرۋ قاجەت دەپ سانايمىز»- دەپ ۇندەۋ تاستادى. («ە.ق.» مەن «ايعاق» گازەتەرىنەن.ءساۋىر ايى. ب.ا.).اۋ، وسىلايشا ۇرانداتىپ جاتقاندار ايتىپ جاتقان دۋالى سوزدەرىنە وزدەرى نەگە زەردەلەپ ءمان بەرمەيدى؟ ءسوز – دۇعا، اللانىڭ قازىناسى. سويلەم - اللانىڭ ادامدارعا ويىن جەتكىزۋگە بەرگەن مۇمكىندىگى. نەگە ولار; «ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنەن قورعانايىق»- دەگەن ءسوزدى، «الدىمەن ءدىڭدى – دىنگە جاپسىرىلعان ەكسترەميزم مەن تەرروريزم اتاۋىنان قورعايىق!»- دەگەن سوزگە الماستىرىپ، جاندارى شىرىلداپ، ءداستۇرلى دىنىمىزگە وزدەرىنىڭ قۇرمەتى مەن جاناشىرلىعىن كورسەتپەيدى. مىنا باعدارلاما مەن باستامالار ءسوز توركىنىن تۇسىنگەن ادامعا - ءدىن اتىن بۇركەمەلەپ ءدىن دۇشپاندارىنىڭ سويىلىن سوعۋ، يسلام اتىن جامىلعان سودىرلاردى قورعاۋ بولىپ تۇرعان جوق پا ؟! بۇل «بەلسەندىلەر» ءدىن ەمەس، ءدىننىڭ اتىن جامىلعانداردىڭ سالىپ جاتقان ىلاڭىن نەگە ءوز اتىمەن ايتپايدى؟ مەن كورگەنىمدى كورگەن قالپىندا وسىلاي جۇمسارتىپ ايتسام دا، وسى ۋاقىتقا دەيىن جالعىز ءارپى وزگەرمەگەن قۇراندا; «ولاردىڭ ىشىندە كىتاپتى بىلمەيتىن ناداندارى دا بار. ولار تەك قانا باسشىلاردىڭ ايتقانىن ىستەپ، بوس قيالمەن كۇپىرلىكتە عانا جۇرەدى»-دەپ قاتاڭىراق ايتقان. («باقارا»، 78 ايات). بۇنى ايتىپ وتىرعانىم ءدىن تۋرالى زاڭ قابىلداۋدا ءدىندى قۇرمەتتەيتىن  ۇكىمەت اسىقپاي سابىرمەن تون ءپىشۋى كەرەك. اسىعىس زاڭ قابىلدانىپ كەتسە ونىڭ زاردابى بولادى،  قايتا جوندەۋ كوپ ۋاقىت الادى.  وسىنداي اسىعىستىقتان كەزىندە اتا زاڭىمىزعا ەنىپ كەتكەن  كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە اتەيست-كوممۋنيستەردىڭ ساناعا مىقتاپ ءسىڭىرىپ تاستاعان ء“دىن مەملەكەتتەن بولەك!”- دەگەن  جالعان ۇرانى شيرەك عاسىردان بەرى اتا زاڭىمىزدان الىنباعان اقتاڭداق بولىپ تۇر. ءدىندى جوققا شىعارىپ، وسى ۇراندى شەگەلەپ كوتەرگەن سول ۇلى دەرجاۆانىڭ ءوزى جاراتۋشىنىڭ قارعىسىنا ۇشىراپ قالاي جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتكەنىن كورىپ وتىرعان جوقپىز با؟ بىراق سولاردىڭ ۇشقارى ۇرانى جادىگەر بولىپ ءبىزدىڭ زاڭدا قالىپ قويدى. دىنگە  ورىنسىز ءتيىسىپ  نالاسىنا ۇشىرامايىق!

اللانىڭ ءامىرىنسىز ەشتەڭە بولمايدى. ومىردەن وتكەن اتا بابا ارۋاقتارىمىزدىڭ تىرشىلىگىندە تىلەگەن دۇعالارىنا وراي، وق شىعارماي-اق قول جەتكىزگەن ەل ەگەمەندىگى دە جاراتۋشىنىڭ بەرگەن سىيى ەكەنىن نەگە ەستەن شىعارامىز. ەلىمىز ەگەمەندىگىن العاندا  اتوم قارۋى الەۋەتى جونىنەن الەمدەگى العاشقى ءتورت مەملەكەتتىڭ ءبىرى، ال  مۇسىلمان ەلدەرى اراسىندا وسى جويقىن قارۋعا يەلىك ەتكەن تۇڭعىش مەملەكەت بولدى. اللانىڭ سىيىمەن  قولعا بەرىلگەن سول بار قارۋدان ءسىزدىڭ باسشىلىعىڭىزبەن جالپاق الەمدە  العاش باس تارتقان دا ءبىزدىڭ  ەل ەمەس پە؟!

كونستيتۋتسيا – ءار مەملەكەتتىڭ ايناسى، بولمىس تىنىسى. ول زاڭدى وقىعان ءار ادام سول قۇجاتتان ءوز ۇلتىنىڭ بۇرقىراعان قانى، تازا بولمىسى مەن تىنىس تىرشىلىگىن كورە ءبىلۋى كەرەك. قازاق - قاي ۋاقىتتا دىننەن قول ءۇزىپ ەدى؟ سول حالىقتىڭ ءدىنى نەگە مەملەكەتتەن بولىنەدى؟  قابىلداناتىن ءار زاڭ – بۇلجىماي ورىندالاتىن قۇجات. ەگەر اتا زاڭدا كورسەتىلگەندەي مەملەكەت شىنىمەن دىننەن بولەك بولاتىن بولسا، وندا مەملەكەت ءوزى شىعارعان زاڭعا ءوزى قايشى كەلمەي ءدىننىڭ ىشكى جۇمىسىنا تۇبەگەيلى ارالاسپاۋى كەرەك. ءدىن – اللا تاعالامنىڭ ادام بالاسىن جاراتپاي تۇرىپ ونى تاربيەلەۋ ءۇشىن الدىن الا دايىنداعان قۇدىرەتى، ول ءۇشىن كىتاپ دايىنداعان.  قازىر جەر الەمدەگى بارلىق مەملەكەتتەردىڭ تاربيە جونىندەگى باعدارلاماسىنىڭ ءتۇپ اتاسى وسى – قۇدىرەت، قۇران. ءبىز ۇستانار قۇندىلىقتىڭ ەڭ تورەسى – ءدىن، باسقا قۇندىلىقتار ەش ۋاقىتتا ودان جوعارى تورگە وزا المايدى. ەكسترەميزم مەن تەرروريزم – ادامنىڭ تىرلىگى، جەكسۇرىندىعى! نەگە وسى جيىركەنىشتى ەكى ءسوز - ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بولمىسى تازا مۇباراك دىنگە ۇنەمى جاپسىرىلىپ ايتىلادى؟ بۇعان كىم توقتاۋ ايتادى؟ قازىر ەلدە «ءدىننىڭ ءسوزىن كىم سويلەيدى، ءدىندى كىم قورعايدى؟» - دەگەن سۇراق اشىق تۇر. ويتكەنى، يسلام تۋرالى اڭگىمە ايتساڭ، بەلگىلى عالىم د. قامزابەكۇلى ايتپاقشى «...ساعان 37-ءشى جىلدىڭ اۆتورلىعىن بەرە سالۋى دا كادىك»- دەگەن ۇرەي اركىمنىڭ باسىندا بار. وسى ۇرەي حالىقتىڭ دا، ونىڭ ىشىندە ءدىندارلاردىڭ دا قانىنا ابدەن  ءسىڭىپ قالعان. سوندا يماني تاربيە جولىنىڭ شىراعى ەلدەگى يسلامدى كىم قورعايدى؟ يسلام - اتا بابادان بىتە قايناسىپ كەلە جاتقان ءداستۇرلى ءدىنىمىز  ەمەس پە؟ ءبىز يسلامعا جالا جاۋىپ قورلاۋ ارقىلى ەمەس – ونى مەملەكەتتىك تۇرعىدان زاڭمەن قولداۋ ارقىلى عانا العا قويعان ماقساتقا جەتە الامىز.

قۇرمەتتى ەلباسى، مۇنداي ءتاسىلدى  الەمدەگى يسلام دۇشپاندارى ءوز قىلمىستارىن بۇركەمەلەۋ ءۇشىن ويلاپ تاۋىپ وتىرعاندىعىن ءسىز بۇدان ون بەس جىل بۇرىن ءوزىڭىز جوعارىداعى اتالىنعان ماقالاڭىزدا كورەگەندىكپەن كوتەردىڭىز. سوندا ءدىن اتىن لاستاۋشىلاردىڭ مىنا جيىركەنىشتى تىرلىگىنە نە جورىق؟ ءدىن مينيسترلىگىندە دىنگە جاناشىر باۋىرلارىمىز قىزمەت جاساسا قۇرانداعى «اللا - ءوز ءدىنىن ءوزى قورعايدى!» -دەگەن سۇرەنىڭ ءمانىن ۇعىنىپ، تىپ-تىنىش تۇرعان ءدىن اتىن لاستاۋدان قورقۋى كەرەك. بالكىم،  «قۇدايدان قورىقپاعاننان قورىق»- دەگەن ناقىل وسىندايدان ايتىلعان ءسوز شىعار.

قۇران – اللاھتىڭ ءسوزى، وندا جالعاندىق جوق. يسلام ءدىنى - و باستان  لاڭكەستىككە، سوعىسقا قارسى. قۇرانداعى مىنا دەرەك نە ايتادى؟ «ءبادىر» سوعىسىنان باستاپ پايعامبار قاتىسقان جيىرما جىلداعى سوعىستا ولگەن ادامدار سانىن سول جيىرما جىلعا بولەتىن بولساق، «يسلام تاريحى» اتالعان ءار سوعىستا ءۇش-اق ادامنان ولگەنىن ەسەپتەپ شىعارۋعا بولادى ەكەن. اللاھتىڭ كومەگىمەن سول تاريحي سوعىستارىنىڭ وزىندە ادامدار وتە از  ولگەن. ال ودان سوڭعى بۇگىنگە دەيىنگى ەسەپسىز قان توگىلگەن سوعىستاردا شە؟ وندا ادامداردى كىم ءولتىرىپ جاتىر - ادامدار ءبىرىن-ءبىرى نە ءۇشىن قىرىپ جاتىر؟

وسىنى كورە-بىلە تۇرا كاپىرلەر;  «يسلام قىلىشىن سۇيرەتىپ  كەلگەندە ەڭ كوپ ادام ولتىرگەن ءدىن»- دەپ ايىپتاۋمەن كەلەدى. وسىعان قۇراندى قولىنا ۇستاپ، حالىقارالىق مىنبەردەن توقتاۋ ايتاتىن الەمدىك دەڭگەيدەگى تۇلعا ادام، پاتشا، سونى تىڭدايتىن قازىر قۇلاق بولماي تۇر. بالكىم، وسىنى بۇگىنگى تاڭدا ەل ارالىق ارا اعايىندىقتا ابىروي بيىگىنەن  كورىنىپ جۇرگەن، ەرتەلى كەش ءسىز ايتارسىز ءتۇبى... يسلام - تەك ءناپسىنى تيۋ ءۇشىن كەلگەن ءدىن. يسلام – سوعىس قارۋى ەمەس، يماني رۋحاني ادامعا قاجەت قۋات. بۇل ءدىن ادامدى ەمەس ءناپسىنى قىلىشپەن شاۋىپ تاستايتىن قۋات. يسلام قىلىشى - اللاھقا اشىقتان اشىق قارسى شىققانداردىڭ عانا باسىن شابادى. يسلامنىڭ تۇپكى ماعاناسى – مەيىرىم، باق، داۋلەت. اللاھتىڭ جانىندا بولۋ، جانناتقا جەتۋ.

دەمەك، مىنا ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان كورىنىس – ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى يسلام ءدىنىنىڭ قازىرگى دەرتتى جاعدايىن كورسەتەدى. ءدىننىڭ ناعىز تۇلعا يەسى بولماعاندىقتان دىنسىزدەر بىلگەندەرىن ىستەپ باعۋدا. ۇكىمەت تەرروريزم مەن ەكسترەميزم تۋرال زاڭ قابىلداسا قىسىلماي ءدىن اتىن ەلگە دۇشپان ەتىپ كورسەتۋدى داستۇرگە اينالدىردى. وسىنى ونەگە تۇتقان سۋديالارىمىز ەلدەگى ءدىن اتىن جامىلىپ سوتتالعاندار ءىسىن قاراعاندا، دىنگە قاتىسى جوق سودىرلارعا  «ءدىندار-تەرورريست، ءدىندار- ەكسترەميست» - دەپ ۇكىمدەر شىعارۋدا. ولاردى نەگە ءوز اتىمەن «ءدىن اتىن جامىلعاندار»- دەپ سوتتامايدى؟ سودىرلاردىڭ سول سولاقاي سويقان  تىرشىلىگىنە ءدىننىڭ نە قاتىسى بار، ءدىن - سوتتان دا بۇرىن سولاردى يماندى جولعا سالاتىن رۋحاني تابيە جولى ەمەس پە. ەلدە بۇلاي بەيپىل اۋىز اڭگىمەنىڭ ايتىلۋى يسلام ابرويىن قورعاي الماي وتىرعان ءىني باسقارماسى جۇمىسىنىڭ دارمەنسىزدىگى. وسىدان كەلىپ ءدىن جۇمىسى تۋرالى ءدىندارلار ەمەس، ءدىندى ۇستانبايتىن،  ءدىننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن د. يسابەكوۆ سياقتى جازۋشىلار ءسىزدىڭ الدىڭىزعا جەتكەندە  قاسىنداعى ەكى جازۋشى سياقتى ناقتى ۇسىنىس ايتۋدىڭ ورنىنا، ءدىن جۇمىسىنىڭ دارمەنسىزدىگىن شاعىم ەتەر دارەجەگە جەتتىك. قالىڭ بۇحارا الدىنا شىعىپ وتىرعاندا ءدىن تۋرالى اڭگىمەنى سول ءدىننىڭ باسشىلارى ايتقانى ماقۇل، ءتىپتى ۇكىمەت ادامدارىنىڭ دا ءدىن تۋرالى ءدىن باسشىلارىنان بۇرىن كوسەمسۋى ەلدەگى ءدىننىڭ بەدەلىن تۇسىرەدى.

ارينە، ءدىندى - دىنسىزدەر ەمەس، دىڭگەگىندە ءدىنى بار اللانىڭ قۇرانىمەن جۇرگەندەر قورعايدى. ال مىنا جاعداي  ەلىمىزدەگى يسلامدى قورعايتىن سونداي جانداردىڭ ءدال قازىرگى تاڭدا تاپشىلىعىن كورسەتىپ وتىر. ءدىنى ءالسىز ەلدىڭ جاستارعا بەرەر تاربيەسى دە ءالسىز. ەلىمىزدە يماني تاربيە جۇمىستارى بارىنشا بوساڭسىپ كەتتى. ونىڭ زاردابىن كورىپ وتىرساق تا ءۇن قاتپاي كوز جۇمىپ قارايتىن مەيىرىمسىزدىك دارەجەگە جەتتىك. مەن وسى ورايدا كۇنى بۇگىنگە دەيىن قازاقى شاھار سانالىپ كەلگەن ەكى قالامىزدا دەموگرافيالىق دەرت قالاي ءورىس الىپ وتىرعاندىعىن سىزگە اشقىم كەلەدى. الدىمەن رۋحاني استانا ساناپ جۇرگەن تۇركىستان جايلى.

حالىق - جاستار ەسەبىنەن وسەدى. سوڭعى ون- ون بەس جىل كولەمىندە  بۇل قالامىز جەرگىلىكتى جاستار ەسەبىنەن وسۋدە ەلگە ۇلگى ونەگە بولۋدىڭ  ورنىنا تۇرمەگە توعىتىلعان جاستارىنىڭ كوپتىگىمەن كوزگە ءتۇستى. ويلانعانعا - شاش اعارتاتىن دەرەك! قالا بازارلارىندا، ساۋدا ورتالىقتارىندا، كوشە-كوشەلەردە   بولىمسىز تىرلىك جاساپ، الىپ ساتارلار مەن ساۋداگەرلەرگە «كريشا» بولعاندى «دارەجە» كورگەن اقىل توقتاتپاعان، يماني تاربيەسى جۇتاڭ جاستار وزدەرىمەن وزدەرى توبەلەسىپ، قىرقىسىپ  جاستىق ومىرلەرىنىڭ  تامىرلارىنا  بالتا شاۋىپ كەلگەنىن ەشكىم ءسوز ەتكىسى كەلمەيدى. وسى ماسەلەنىڭ الدىن الۋمەن اينالىسۋعا ءتيىستى ءدىن قىزمەتكەرلەرى، ويلانىپ ورەلى تىرلىك جاساي الماي وتىرسا، زاڭ  قىزمەتكەرلەرى قىلمىستى دەر كەزىندە اشىپ، جاستاردى تۇرمەگە توعىتقاندارىنا ءماز. وسىدان كەلىپ قالاداعى وسى جاستاعى جاستار ەسەبىنەن وسۋگە ءتيىستى قازاق جاستارى جانۇيالارى باستارىنا وزدەرى تىلەپ العان  تاۋقىمەتپەن كوبەيمەك تۇگىلى الا دوربالارىن ارقالاپ بورداي توزىپ كەتكەن. وسى قاسىرەتتەن – ومىرگە كەلۋگە ءتيىستى قانشاما ءسابي دۇنيەگە كەلمەي،  قانشاما جاس ۇرپاقسىز قالىپ وتىر، دەموگرافيالىق دەرتكە ۇشىراپ وتىر!  ءدال وسىنداي جاعدايدى قازاقتىڭ بۇرىنعى تاريحي استاناسىنىڭ ءبىرى اتانعان شالعايداعى سوزاق ەلدى مەكەنى دە كيگەن. وتكەن جىلى وسىندا «قارابۋرا اۋليەگە» اس بەرۋ راسىمىنە قاتىستىق. ءبىر شەتى سوناۋ قىرعىز بەن تاتارستاننان ارنايى شاقىرتۋمەن بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەر كەلىپ قاتىسقان وسى اسقا تۇركىستان مەن جاڭاقورعاننان ارنايى انسامبلدەر شاقىرىلىپ ونەر كورسەتكەنىمەن، ءتۇنى بويى سوڭعى جىلدارى سانى جاعىنان ءوسىپ كەتكەن وزبەك اعايىندار ءوز اۋەندەرىمەن جەرگىلىكتى جەردەگى ءوز باسىمدىقتارىن تانىتتى. ەسكى قازاقى سوزاق شاھارى ءوز وكسىگىن بىزگە سول كورىنىسپەن جەتكىزىپ تۇردى. وسى دەموگرافيالىق دەرتتى تۇرعىلىقتى ءار قازاق كورىپ وتىر. كورە تۇرا باستارىنا ۇيىرىلگەن وسى دەرتتى نەگە كوتەرمەيدى.  بۇل پىكىر -  قازاق كودى تۋرالى ايتىلعان ءسىزدىڭ  سوزىڭىزدەن كەيىن – قانى بار قازاققا وي سالار...

قازاق حالقى قاشاندا ءوز ەلىنىڭ باسىن بىرىكتىرگەن ابىلاي حانىمەن ماقتانادى. سول ابىلاي كەزەكتى جورىعىندا تاشكەنتتى العالى ساربازدارىن سامارقان  ماڭىنا توقايلاستىرىپ، «بۇگىن، ەرتەڭ شابۋىلعا شىعامىز»- دەپ وتىرعاندا جانىندا جۇرگەن بۇحار جىراۋعا عايىپتان ايان جەتىپتى. اياندا جەر الەمدەگى ءولى-ءتىرى ارۋاقتار; «ابىلايدىڭ جانازاسىنا بارا جاتىرمىز»- دەپ اعىلىپ ءوتىپ جاتقان كورىنەدى. جاراتۋشىدان ءبىر حابار جەتكەنىن سەزگەن بۇحار جىراۋ قاسىندا تۇرعان ابىلايعا سول اياندى جەتكىزە الماي قينالعاندا، ءوزى دە ايان الۋدان كەندە بولماعان حان ابىلاي، اقسارىباس قۇرباندىق شالىپ، سول اسقا تاشكەنتتىڭ ۇرەيدە وتىرعان  اقساقالدارىن شاقىرىپ; «مەن قالانى شاپپايمىن، وزدەرىڭدى دۇعالارىڭدى العالى جينادىم، بۇل ساپاردان قۇر قول قايتپاۋ ءۇشىن، «ءولىم باردا قازا بار»، ەرتەڭىمە قاجەت باسىما قويار «سامارقاننىڭ كوك تاسى» تابىلسا الا كەتكىم كەلىپ وتىر»- دەپ ىزدەتتىرىپ، سول ماڭنان كومەسكى جازۋى بار، بۇگىندە تۇركىستاندا تۇرعان ۇلكەن كوك تاستى تاپتىرتىپ، ەنشىلەپ الىپ قايتىپ بارا جاتقان جولىندا ارىستىڭ ماڭىندا، سارتتاردىڭ اراسىندا ومىردەن وتكەن عوي. سول ابىلاي باقيلىق بولار الدىندا - جاراتۋشىدان تاۋكە حانعا سىي بولعان ءپىر مۇسىرالىدەن كەيىن اللامەن تىلدەسە بىلەتىن قازاققا قاجەتتى ءىلىم يەسى ءپىر تابا الماعاندىعىن ارمانداپ ايتىپ كەتكەن كورىنەدى. اللا – ءدىننىڭ يەسى بولسا، ءپىر – ءدىن قوجاسى. سول ۋاقىتتان بەرى ءبىزدىڭ قازاق پىرگە جارىماعان كۇيى كەلەدى. ءپىر – ءدىننىڭ قورعانى، بىراق اللا ەمەس.  ءپىر - اللانىڭ قالاۋىمەن، پاتشانىڭ، ەلدىڭ دىنگە دەگەن ادال نيەتىنە وراي عايىپتىڭ قولداۋىمەن بولاتىن جان.

قۇرمەتتى ەلباسى، ءسىز دە سول ابىلاي حان سياقتى وسى دىنىمىزگە لايىقتى ءپىردى ىزدەپ، ونى تاپساڭىز قازاعىڭىزعا جاساعان ساۋاپتى تىرلىگىڭىز بولار ەدى. ءدىن تۇزەلمەي – ەل قۋاتتى بولمايدى. ءدىن كۇشتى بولسا – جۇرت ونى مويىنسىنادى.  قازىر ءبىزدىڭ سۇيەنەتىن، ايتاتىن دۇعامىز تەك اللاھتىڭ ءسوزى بولۋى كەرەك. قۇراندا; «ءتاڭىرىم ارقىلى ءبىلىم الىڭدار»- دەپ ايتقان. قازىر جەر جۇزىنە، كۇللى جەر بەتىنە تازارتۋ ماسەلەسى كەلىپ جاتىر. دىندە – قارسىلىسپايدى، دىندە - قوشتايدى، قول ۇستاسادى، بىرىگەدى.  ءوزىڭىز جاقسى بىلەسىز، قازىر الەم تىزگىنىن قولدارىنا ۇستاپ وتىرعان ۇلى مەملەكەتتەر ءوز ساياساتتارىن ىسكە اسىرۋدا يتاليامەن ساناسپايدى، بىراق سول ەلدىڭ شاعىن پۇشپاعىنا ورنالاسقان ۆاتيكان-شاھارى مەملەكەتىمەن، ونىڭ جەتەكشىسى ريم پاپاسىمەن ەرىكسىز ساناسادى. پاپانىڭ ءوزى ءوزىن الەمدىك ءدىن قايراتكەرى، ناقتىلاپ ايتقاندا ريم ەپيسكوپى، عايسانىڭ جەردەگى ءىزباسارى، اپوستولدار كنيازىنىڭ مۇراگەرى، الەم شىركەۋىنىڭ جوعارى باس ءپىرى، باتىس پاتريارحى، يتاليا پريماسى، ريم پروۆينتسياسىنىڭ ارحيەپيسكوپى جانە مەتروپوليتى، سودان سوڭ بارىپ ۆاتيكان شاھارى-مەملەكەتىنىڭ باسشى قايراتكەرى ەسەپتەيدى. قازىر وسى ۆاتيكانسىز بىردە-ءبىر عالامدىق ساياسات ءتۇيىنى تارقاتىلمايدى، ول بيلىكتىڭ بارلىق تارماقتارىنىڭ ءتاڭىرىسى. ول – اللامەن تىلدەسەتىن ىلىمگەر ادام. ءبىزدىڭ ەلگە دە وسىنداي قۋاتتى ءدىني تۇلعا كەرەك. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن رەسپۋبليكا مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى ءوز ءدىني اتاۋىمەن رەسپۋبليكالىق يسلام ۇيىمى  بولىپ قايتا قۇرىلىپ اتىنا ساي جۇمىس جاساماسا، ەرتەڭىمىز وتە قيىن جاعدايلارعا تاپ بولۋى مۇمكىن. ەلدەگى ءدىن دەرتىن، (دىندەگى ەمەس، سەبەبى اللانىڭ يسلامىن ەش ۋاقىتتا دەرت شالمايدى. ب.ا.) يسلامدى - مەملەكەتتىك تۇرعىدان قولداۋ ارقىلى عانا ساۋىقتاندىرۋعا بولادى.

ءدىن – سەنىم. مىنا جاھاندانۋ اتتى الەمدىك ۇلى نوپىردە، قازاقتىڭ جەر بەتىندە قازاق بولىپ قالۋى، اتادان قالعان وسى ءداستۇرلى ءدىنىمىز يسلامنىڭ ۇلتىمىزدىڭ قانىنا قانشالىقتى سىڭۋىنە بايلانىستى. ەلدىڭ ەل بولىپ ىرگەسىن سوكپەۋى – وتكەن تاريحىمىز كورسەتكەندەي، ەلدىڭ تۇتاس العانداعى سەنىمىندە. ال جەر بەتىندەگى سەنىمنىڭ اكەسى الىمساقتان – ءدىن!!! ءدىنسىز ەل، ءدىنسىز وتباسى، ءدىنسىز ادام بالاسى دا جوق. ءدىني سەنىمىنەن ايىرىلعان ەل، ءدىنىن مانسۇقتاعان ەل، ەل بولىپ جەر بەتىندە ماڭگىلىك تۇرا المايدى. قانشالىقتى ۇلى كۇش بولعانىمەن كەشەگى كەڭەس يمپەرياسى سياقتى جويىلىپ كەتەدى.  قۇران – دىنىنەن ايىرىلعان ەلدىڭ وسىلاي جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتىپ وتىرعانىن ءار پايعامباردىڭ ءومىرى ارقىلى بىزگە جەتكىزگەن.

ارينە، ءدال قازىر باس جارىپ، كوز شىعارىپ جاتقان ەشتەڭە جوق سياقتى، بىراق ەرتەڭى جۇمباق بولىپ تۇرعان بۇل جويقىن سەلگە ار وجدان تۇرعىسىنان قاراۋ - ءوز تۋعان جەرىمىزدە، ەلىمىزدە تۇرعان ءبىزدىڭ ۇلتتىق قۇقىعىمىز. قازىر پارلامەنتتە دىنگە بايلانىستى ءماجىلىس دەپۋتاتى م. اشىمباەۆ، ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى جانىندا ءمينيستردىڭ ءوزى جەتەكشىلىك ەتەتىن  كوميسسيا  جۇمىس جاسايدى. وسى ەكى كوميسسيا قۇرامىنا ەنگەن ناعىز ءدىن جاناشىرىن، نە قۇراني ءىلىم يەلەرى بايقالمايدى. ءبارى ۇكىمەت تاپسىرماسىن ورىنداۋشىلار مەن سولار الدىن-الا دايىنداعان جوبانى باس شۇلعىپ ماقۇلداۋشىلار عانا. مەنىڭ جەكە پىكىرىم – قولتىعىنا قۇران قىستىرىپ، ءتىلىنىڭ ۇشىمەن عانا ءدىن دەپ ايتقان جاندار دىڭگەگىندە ءدىنى جوق بولسا ەش ۋاقىتتا ءدىننىڭ ناعىز  جاناشىرى بولا المايدى. وسى تۇرعىدان تارازىلار بولساق  كوميسسيا قۇرامىنا ءدىني باسقارما تاراپىنان ەنىپ وتىرعاندار ءوز جەكە پىكىرى، تەرەڭ ءدىني ءىلىمى جوق تاياز قابىلەتتىلەر. ال ءدىن تەولوگتارىنىڭ كوپشىلىگى قاجەتتى ءدىني ءىلىم الماعان، ءدىندى ءالى وزدەرى ۇستانباعان اتەيستەر. ولاردىڭ كوبى عىلىمي اتاقتارىن دا ءدىندى جوققا شىعارۋدان قورعاعاندار. بارلىعىنىڭ ايتار اڭگىمەلەرى «ءدىني تەروريزم مەن ءدىني ەكسترەميزم». بۇل ءسوز – ءدىن ءيسى مۇرنىنا بارمايتىن، ۇستازسىز، عالامتوردان  تاربيەسىز  ءبىلىم العان ورەسىز عالىمدار پىكىر بولىپ سانالادى. وسى ماسەلەنى كوتەرگەن مەنىڭ ءبىر-ەكى ماقالاما بايلانىستى كەلگەن جاۋاپتا ءدىن كوميتەتىنىڭ قازىرگى توراعاسى ع.شويكين مىرزا; «…كوميسسيا قۇرامىندا قمدب اتىنان جان جاقتى ءبىلىمدى، تەرەڭ ءدىني ءبىلىمى بار، ءدىن جولىندا ەلىمىزگە تانىمالى ازامات، ءدىني باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، نايب مۋفتي، «ازىرەت سۇلتان» مەشىتىنگىڭ باس يمامى سەرىكباي وراز ساتىبالدىۇلى قاتىسۋدا…» دەپ كورسەتىپتى. اللانىڭ قالاۋىنا ىلىگىپ، اياق استىندا ءدىني ءىلىمى ارتىپ كەتسە مەن ەشتەڭە ايتا المايمىن، بىراق مەنىڭ بىلەتىنىم كەزىندە وسى ازامات وتپەلى كەزەڭ الاساپىراندىعىن پايدالانىپ، رەسپۋبليكا ادىلەت مينيسترلىگىنە 11.02.1997 جىلى عانا تىركەلىپ، زاڭدى مەملەكەتتىك تىركەۋ تۋرالى 2193-1900 دب نومەرلى كۋالىك العان قر يسلام ۋنيۆەرسيتەتىنەن «1994 جىلى يسلام ءحاتيبى ماماندىعى بويىنشا ءبىتىردى»- دەگەن جالعان ديپلوم الىپ، سول ديپلوممەن الماتىداعى اباي اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنە 3 كۋرستان قارجى تولەمەي سىرتتان وقيتىن ستۋدەنت بولىپ تىركەلىپ، ونى ەكى جىلدا «قىزىل ديپلوممەن» تامامداپ تاستاعانى زاڭمەن قۋدالانىپ، سوڭى بارماق باستى كوز قىستىلىقپەن، سول كەزدە «ءاۋپىرىم تاڭىرىممەن» باسىلعان بولاتىن. سول سەرىك بولسا… قازىر، بەتىن اۋلاق ەتسىن، مەشىتتەن جانازانى بولسە، جەر-جەردەگى يمامدار اللانىڭ مەشىتىن تاستاپ، جانازا ماڭىنا ويىسىپ كەتىپ قالاتىندار قاتارىن كوبەيتۋدە. مۇنى ايتىپ وتىرعانىم «وسىلاردان ارىلۋ كەرەك» -دەۋ ەمەس، وسى يمامداردى قايتا رۋحاني جاڭعىرتۋدان وتكىزىپ،  ۇلتتىق ساناسىن كۇشەيتىپ، سول قۋات كۇشپەن جات جۇرتتىق ءتۇرلى ءدىني اعىم جەتەگىندە كەتكەندەردى ءداستۇرلى قازاقي ءوز  يسلامىمىزعا ورالتۋعا كۇش سالۋدى ايتۋ.

بىزدەگى ءدىن كادرلارى اراب ەلدەرىندە وقىپ كەلگەندەر مەن الماتىداعى ەگيپەت-قازاق ۋيۆەرسيتەتىن بىتىرگەندەر ارابتىق ءداستۇر سالتتى، تۇركيادا بىتىرگەندەر تۇرىكتىك ءدىني ءداستۇر سالتتى ۇيرەنىپ كەلگەندەر. بۇعان پارسى مەن تاتارستاندا وقىپ كەلگەندەردى دە قوسۋعا بولادى. ولار سول ەلدە ءوزى وقىپ ءبىلىپ كەلگەندەرىن قازاق جادىنا سىڭىرگىسى كەلەدى.  بۇگىنگى ەلىمىزدە قالىپتاسىپ وتىرعان ءدىني اعىمداردىڭ ءتۇپ نەگىزى ەڭ الدىمەن يمامدارىمىزدىڭ الدىمەن ءوز ەلىمىزدە ءوز داستۇرىمىزبەن تاربيە الماي وسى بوتەن ەلدە ءدىني ءبىلىم الۋىندا جاتىر. بۇل ورايدا ءوزىمىزدىڭ قانىمىزعا سىڭگەن ءداستۇرلى قازاقى يسلامىمىز ءوزىن-ءوزى كورسەتىپ جاتسا قۇبا قۇپ. مەنىڭ وسى; «ءوزىمىزدىڭ ءداستۇرلى قازاقى يسلام ءدىنىمىز» دەگەن سوزىمە ۇركە قاراۋشى ءدىندارلار تابىلۋى مۇمكىن. ۇركەتىن دانەڭە جوق، قۇراننىڭ وزىندە; «ەي، ادام بالاسى! ءشۇباسىز سەندەردى ءبىر ەر، ءبىر ايەلدەن جاراتتىق. سونداي-اق ءبىر بىرلەرىڭدى تانۋلارىڭ ءۇشىن سەندەردى ۇلتتار، رۋلار قىلدىق» («حۇجىرات» 49 – 13) - دەپ ەسكەرتكەن. دەمەك، جاراتۋشىمىز ءبىزدى ۇلت ەتىپ جاراتقان ەكەن، ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ۇلتتىق ءداستۇرى بولاتىندىعىن ەشبىر ءدىندار جوققا شىعارا المايدى. ولاي بولسا ول ۇلتتىڭ  ءدىنىن، دەربەستىگى مەن بىرلىگىن ساقتاۋ جانە قورعاۋ ءاربىر مەملەكەتتىڭ، ۇلت ازاماتى مەن ءدىن يەلەرىنىڭ ابىرويلى بورىشى. سىرت ەلدەن ءبىلىم الىپ كەلىپ، دىنگە تۇلعا بولعىسى كەلىپ جۇرگەن كەيبىر ءدىن دۇمشەلەرى «يسلام ءدىنى ۇلتقا تۇسپەگەن، جالپى الەم جۇرتشىلىعىنا تۇسكەن» - دەپ ءدىندى ۇلتتان قاشقاقتاتقىسى كەلەدى. بۇل - تۇبىرىمەن دۇرىس ەمەس پىكىر. الدىمەن ۇلتىڭدى ءسۇي.  ءدىن دەگەن اللانىڭ ءوزى ۇلتقا بولگەن سوڭ،  ۇلتتان بولىنبەيتىن - سەنىم. ۇلى - سەنىم! مۇنداي سەنىمى بولماسا ەل بىرلىگى، ۇلت بىرلىگى تۋرالى، ونىڭ ىرگەسىنىڭ مىقتىلىعى تۋرالى اڭگىمە دە ايتۋعا ەش نەگىز بولمايدى. ءبىز قازاقپىز، قازاق بولىپ قالامىز، بىزگە باسقا ەش ءبىر اعىم ەمەس، بۇگىنگە دەيىن اتا بابالارىمىز ۇستانىپ كەلگەن ءياسساۋي ءىلىمىن ۇستانعان قازاقى يسلام كەرەك. وسىنى وقىتىپ ۇيرەتەتىن ۇستازدار قاۋىمى ەلدە ءالى تولىق قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن جوق.  سونىڭ كورىنىسى ءدىندى بىلەدى دەگەن يمامدارىمىزدىڭ ءوزى ارى كەتكەندە قۇراندى جاتقا وقيتىن قاريلىق دارەجەدەن اسپايتىندار.      

«وتان، ەل»- دەگەن نە؟.. ول حالىقتىڭ وتكەنى، بۇگىنى جانە كەلەشەگى. قۇران سۇرەلەرىندەگى  اياتتار دا – بولعان، بولىپ جاتقان جانە اقىر زامانعا دەيىن الداعى بولاتىن  وقيعالار نەگىزىندە تىزىلگەن تاريح جانە باعىت بەرەتىن ساباق.   بىزدىڭ ەلىمىزدىڭ دە عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءوز تاريحى بار. سول تاريح تا - ءداستۇرىمىز بەن سالتىمىزعا ساي ۇستانعان زاڭىمىزدىڭ بولعانىن ماقۇلدايدى. سول زاڭنىڭ قاي-قايسىسىن زەردەلەپ قاراساق تا ەلىمىز ەش ۋاقىتتا  ءوز دىنىنەن الشاقتاماعان. ءتىپتى، يسلام مەملەكەتى بولىپ قۇرىلعان كەزدەرى اتا جۇرتىمىز  الەمدە بارىنشا گۇلدەنىپ شارىقتاعان ءداۋىردى باسىنان كەشكەن. ال مەملەكەت – ءوز ءدىنىن السىزدەندىرىپ، ونى باسقارۋعا الاۋىزدىق ەنگەن كەزدە – كۇيرەگەن. ونىڭ ناقتىلى دالەلى – الەم مويىنداعان التىن وردا مەملەكەتىنىڭ تاريحى.

قۇرمەتتى ەلباسى، ءسىز ءدىننىڭ قۇدىرەتىن، قادىرى مەن قاسيەتىن قۇرمەتتەيتىن جانسىز. ونى تىكەلەي ءوزىڭىزدىڭ ۇيىمداستىرۋىڭىزبەن استانادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى ۇلتتىق دىندەر ليدەرلەرىنىڭ باسىن قوسىپ، جۇيەلى تۇردە وتكىزىپ جۇرگەن سەزدەرمەن تولىق مويىنداتتىڭىز دا. الەم ءدىن باسشىلارىمەن ءسىز وتكىزگەن ءار قۇرىلتاي بارىسىندا مەملەكەتتى دىننەن قاشقاقتاۋعا بولمايتىندىعىن، قايتا دىنمەن جاقىنداسا وتىرىپ، ەلدىڭ ەرتەڭىنە سەنىمىن ارتتىرۋعا بولاتىندىعىنا ءوزىڭىزدىڭ دە، ۇكىمەت پەن وكىمەتتىڭ دە، الەم مەملەكەتتەرى مەن قايراتكەرلەرىنىڭ دە كوزىن جەتكىزىپ وتىرسىز. بۇل نە دەگەن ءسوز – ءسىزدىڭ الەم دىنىمەن بىتە قايناسىپ جۇمىس ىستەپ وتىرعاندىعىڭىز. بۇعان قوسارىمىز، بىرنەشە رەت اللانىڭ بۇيىرتۋىمەن ەكى پاتشانىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتە بەرمەس باق، مادينەدەگى پايعابارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.) سۇيەگى جاتقان جەرگە كىرىپ، زيارات جاساپ قايتتىڭىز. ەلىڭىزگە، حالقىڭىزعا يماندىلىق تىلەدىڭىز. مەن ويلايمىن، اللا تاعالام، ەشكىمنىڭ ارالاسۋىنسىز ەگەمەندىگىن ءوزى سىيعا تارتقان ەلدىڭ ەلباسى بولعان سوڭ، ءوزىنىڭ سول مەيىرىم كەڭشىلىگىمەن سىزگە، سوڭعى پايعامبارىمىزبەن شۇيىنشىلەنگەن يسلامعا جاناشىرلىق ەتسىن دەپ يشارا دا جاساعان بولار... «شىركىن، وسى بەلسەندىلىگىڭىزدى ءوزىمىزدىڭ ىشكى دىنىمىزگە دە جاناشىرلىقپەن كورسەتە بىلسەڭىز قانداي جاراسىمدى بولار ەدى»- دەگەن تاعى تىلەك بار. وسى ورايدا كەشەگى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزۋىڭىز وتە قۇپتارلىق تىرلىك بولدى. بىراق ءسىزدىڭ جاساعان وسى مۇمكىنەدىگىڭىزدى سول ءدىن باسشىلارى دۇرىس پايدالانىپ، ەلدەگى ءدىننىڭ جايىن قالاي جاقسارتۋدى سىزگە جەتكىزە الدى ما، الدە فورۋمداعى ايتقان دارمەسىزدىكتەرىمەن شەكتەلدى مە، ونى مەن بىلمەيمىن. ويتكەنى، ءبىزدىڭ قازىرگى كەيبىر قايراتكەر ءدىندارلارىمىز نەگىزىنەن بەس ۋاقىت ناماز وقۋمەن شەكتەلىپ قالعاندار، ولار نامازعا دەيىنگى كوزگە كورىنبەيتىن قۇدايعا نيەتپەن جاسالاتىن، الىپ وتىرعان دارەتتىڭ قاسيەتىن دە ءدىندار رەتىندە تولىق بىلمەيتىندەر،  مىقتى دەگەندەرى بار جوعى قۇراندى جاتقا بىلەتىن قاريلار. قۇراندى قاريلىقپەن جاتتاۋ ءدىني عۇلامالىقتى تانىتپايدى. احيرەتتە قۇران جارىسى بولمايدى، سۇراۋ - شىن نيەتىمەن قۇراندا ايتىلعان پارىزدى ورىنداۋدان، يماندىلىقتان بولادى. سوندىقتان شىن ءدىن عۇلاماسىنىڭ بولمىسى باسقا بولادى، ولاردىڭ اۋزىندا اللانىڭ ءوزى سويلەيدى.

يسلام – بولمىسىندا مەملەكەتتى قولدايتىن ءدىن. ول ۇكىمەتكە، ياعني بيلىك جۇرگىزۋشىگە قارسى شىعۋدى قۇپتامايدى. ەل بىرلىگىن ساقتاي وتىرىپ، بەيبىت جولمەن دامۋدى كوزدەيدى. بيلىك باسىندا وتىرعاندى ول اللانىڭ بۇيرىعىمەن بولعان ءىس دەپ ماقۇلدايدى.  قۇراني كارىم دە; “اللاعا، ونىڭ پايعامبارلارىنا جانە ونىڭ جەردەگى بيلەۋشىلەرىنە باس يىڭدەر”-دەپ قۋاتتاۋ ءبىلدىرىپ، سەنىم بار جەردە عانا مەملەكەتتىڭ قۋاتتى بولاتىندىعىن ۇعىندىرىپ قويعان. قازىرگى ايتىلىپ جۇرگەن  ۇلتتىق يدەيانىڭ ءوزى – حالىقتىڭ ءوزى جايلى ويلاۋى ەمەس، قۇدايدىڭ حالىق جايلى ويلاۋى. وسىنىڭ ءبارىن ساقتايتىن ۇلتتىق ءتارتىپ. ۇلتتىق ءتارتىپ مي مەن تىلگە باعىشتالعان بولماسا، اللا ايتقان دىنىگە باعىشتالعان بولماسا، ول ۇلت قۇريدى. اللا ونى كوكتەن قۇرتادى. جوق قىلادى. وشىرەدى.

مەنىڭ قولىمدا قازىر «ءىلىم الىپەسى» مەن كەزىندە ماۋەرانناحر جەرىندە مەملەكەتتىڭ كۇش قۋاتى مەن تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن; «ەرەجەلەر مەن زاڭداردى يسلامعا نەگىزدەدىم، ءوزىم دە قاتاڭ ۇستاندىم»- دەپ وسيەت قالدىرعان جيھانگەر قولباسشى ءامىر تەمىرگە رۋحى قونعان ءياسساۋيدىڭ جەر استى ومىرىندە اللامەن سويلەسكەن «سارى كىتابى» بار. جەتى دەڭگەيدەن تۇراتىن «ءىلىم الىپپەسى» - ءىلىم تىكەلەي قۇدايدان كەلەتىنىن،  ونى اللا تاعالا ءوزى تاڭداعان ادامىنا بەرەتىنىن، اللا اداممەن سويلەسەتىنىن، قۇران – قۇدايدىڭ بار ەكەنىن سەزدىرەتىن ءتىرى كىتاپ ەكەندىگىن، قۇدىرەت ەكەندىگىن، ءدىننىڭ قاراپايىمدىلىعىن، يسلامدى ۇستانۋ كەرەكتىگىن، ونىڭ ادام بويىندا بارلىعىن، ادامدار تاڭىردەن سۇراپ الىپ قانا باقىتتى بولاتىندىعىن، ۇلت ماسەلەسىن دۇرىس قابىلداپ، ءدىن ماسەلەسىن دۇرىس ۇستانباعاندار ادامي قاسيەتتەن كەتەندىگىڭ تۇسىندىرسە، «سارى كىتاپتاعى» اۋليەنىڭ جاراتۋشىمەن بولعان اڭگىمەسىندە كەلەشەك يسلامنىڭ قايتا كوكتەيتىن توپىراعى، تۇلەيتىن  مەكەنى قاسيەتتى تۇركىستان ەكەندىگى، بۇل جەر بولاشاقتا ءدىننىڭ گۇلدەنگەن وشاعى بولاتىندىعىن، ءتاڭىرىم سولاي تاعايىنداعانىن، «ياسسى» ءسوزىنىڭ ءوزى «ىڭعايلانعان، دايارلانعان، بۇيىرتىلعان، قاسيەتتى» - دەگەن ماعانانى بىلدىرەتىنىن نەمەسە ءدىندى تۇتىنۋدا ىڭعايلاستىرىلعان «دايىن ىدىس»- دەسە  بولاتىنىن، بۇل جەرگە اۋليە تاس لاقتىرسا دا وسەتىن جەر ەكەندىگىن ايتىپتى.

«...بۇل جەردىڭ ەرەكشەلىگى – باسقا جەردە وتىرىپ ادام ءدىندى قابىل الا الماۋى دا مۇمكىن. العانىمەن، ۇققانىمەن، مويىنداماۋى مۇمكىن. مويىنداعانىمەن ىسكە اسىرا الماۋى مۇمكىن. ال بۇل جەر ەرەكشە ىسكە اسىپ، ەرەكشە قابىل الۋعا و باستان بەيىمدەلگەن جەر. وسىنداي دايىندالعان اسىل جەردە تۇرىپ، «ءدىندى تۇسىنبەدىم،  قابىلداي المادىم، بىزدىكى دۇرىس ەمەس، اركىم وزىنشە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر» -دەگەن سوزدەردى تۇركىستاندا مۇلدە ايتۋعا بولمايدى. ءتىپتى، بۇل جەردىڭ اباقتىسىندا دا مۇنداي ۇشقارى ءسوزدى ايتۋعا بولمايدى.  نەگىزى بۇل جەرگە قانداي اعاش ەكسەڭ دە قاسيەتى كۇشتى، نۇرى بيىك، جولى اشىق بولىپ وسەدى. وسى قاسيەتتى جەردە دۇنيەگە كەلەتىن ادام ءدىن ۇستاناتىن بولسا ونىڭ ەرەكشەلىگى بولادى. بىراق سول جەردە ءجۇرىپ ءدىندى بۇزعاندار ءتۇبى باقىتتى بولمايدى.  تۇركىستان رۋحتىڭ كوككە ۇشۋىنا ىڭعايلى جەر. قايتا تازالانىپ، قايتا قونۋعا ىڭعايلى جەر دە وسى. اللا تاعالا توپىراعىن  ءوزى ماداقتاپ، سول توپىراقتان بىتكەن ادامداردىڭ سۇيەگى دە، ىشكەن اسى دا، ماداقتاۋعا كەلىپ تۇرعاننان كەيىن «ءدىننىڭ گۇلدەنەتىن وشاعى» دەگەن شىعار. رۋح ارۋاققا سويلەيدى. رۋح ارۋاق بولىپ كەلە دە الادى. رۋحىڭ سويلەمەسە سەن كىمسىڭ؟ كەلەر ۇرپاق  وسىنى ۇعىنسىن»- دەپ اماناتتاپ كەتىپتى. وسى اماناتتى كىم قالاي قابىلدايدى؟   

سوندىقتان، ءسىزدى ەلىمىزدەگى ءوزىڭىز نەگىزىن قالعان مەملەكەتتىك قۇرىلىمىنىڭ ىشكى ءدىني جۇمىسىنا جاناشىرلىق تانىتادى دەگەن ويمەن وسى حاتتى ءوز اتىڭىزعا جازىپ وتىرمىن. قۇراندا;  «اللا تاعالا قالاعان ادام بالاسىمەن كوكەيىنە سالۋ تۇرىندە نەمەسە پەردە ارتىنان سويلەسەدى; نە ءبىر ەلشى جىبەرىپ ءوز قالاۋىمەن قالاعانىن ۋاحي ەتەدى. كۇدىكسىز ول وتە جوعارى، حيكمەت يەسى.» («شۋرا»، 51 ايات) -دەپ ەسكەرتكەن. دىنگە ءتىل تيگىزىپ، ءدىنىمىزدى كۇستانالاۋعا ەشكىمنىڭ قاقىسى جوق. اللانىڭ دىنىمەن ويناۋ ەشكىمگە، ەش ەلگە  ابىروي اپەرمەيدى. ارتىق-ابەس ءسوزىم كەتسە كەڭشىلىكپەن قارارسىز. ءسىز – تاقتا، مەن – «تاستا» وتىرمىن، تاقتىڭ سۇلۋى جانناتتا. اللا يماني كوزقاراسىڭىزدى اشسىن. ءداستۇرلى يسلامىمىزدى ءتاڭىرىم قولداسىن. اللانىڭ ءامىرىنسىز ەشتەڭە دە جازىلمايدى، سوندىقتان ءتىڭىردىڭ امىرىمەن جازىلىپ وتىرعان بۇل حات ەل يگىلىگىنە جارار – قازىنا، ءوزىم ءۇشىن اللامنىڭ  ديدارىنا قاۋىشۋ ءۇشىن جازىلعان دانەكەر دۇنيە بولۋىن تىلەيمىن.

سالەممەن، باقتىباي اينابەكوۆ،

«قازاقستان قاجىلارى» ءدىني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى، ىلىمگەر

Abai.kz