Songhy jyldary bizde  әsirebilgish sayasattanushylar payda boldy. Jasy men jasamysy aralas. Qazaqtyng tarihyna qalam tartsa-aq boldy: «1917-jylghy Oktyabri (Qazan) revolusiyasy, Lenin men Staliyn, Kenes dәuiri, 1941-1945 jyldarghy soghys qazaqtyng qasireti boldy» dep sayray jóneledi. Qazan revolusiyasy bolmasa (meninshe, «revolusiya» deu dúrys siyaqty; «tónkeris» biylik basyndaghylardy ózgertedi, al «revolusiya» biylik jýiesin ózgertedi), Resey ornalasqan qúrlyqty týgeldey orystandyrugha kirisken 1-Petrding Reseyi ary ketkende 1925-jylgha deyin qazaqty da shoqyndyryp, Ivanov, Sidorov... etip qorlap tynar edi. Jyrau babalarymyz sony kýni búryn sezip, «Ker zamannyn» kele jatqanyn ashynyp aitty emes pe?! Býgingi sayasattanushy men tarihshylarymyzdyng qaysybiri sony zerdelemey, qazaqtyng qazaqtyghyn, elining eldigin saqtap qalyp, jerin mejelep bekitip bergen V.Lenindi, Kenes dәuirin «kerzamandatyp» әlek. Osy negizsiz әreket  turaly myna bir oiymdy aitudy úighardym:

1. «Ekinshi dýniyejýzilik soghysqa qazaqtar óz erkimen qatysqan joq», «9-mamyr qazaq ýshin qaraly kýn» turaly.

«Úly Otan soghysy» dep atalghan 1941-1945 jyldardaghy shayqas – iyә, shyn mәninde dýniyejýzilik soghys. Sebebi oghan ondaghan elding qatysy boldy.

KSRO-nyng bolghany, onyng qúramyna odaqtas respublika dәrejesinde Qazaqstannyng da engeni – tarihy qúbylys. Yaghny odaqtas 14 respublika ýshin KSRO ortaq Otan boldy. Gitlershil fashister tútqiyldan bassalghanda «sovet halqy» delingen kóp últty júrt basqynshylargha qarsy qol ústasa birge attandy. Óitpegende she?!

Úly Otan soghysyn, ondaghy jenisti mansúqtap, gitlershilderdi joqtap, lang salushylar biraz elde payda bola bastady. Reseydegi taqyrbastar ma, Baltyq jaqtaghy ójetter me, әrtýrli atalatyn toptar tipti jenderine, tularyna fashizmning «býiisin» (svastikasyn) japsyryp alyp, Gitlerding tughan kýnin atap ótip, nәsilshildik qúrtyn qozdyryp, basqa últtardy kemsitip, kisi óltirip te jýr. Sankt-Peterburgtaghy ol súmyraylardyng kóshede kele jatqan beytanys, jazyqsyz qazaq qyzyn qazagha úshyratqandary keshe ghana emes pe?!

Elin, jerin fashizmnen azat etken sovet jauyngerlerine ornatylghan eskertkishterdi lastau, qiratu siyaqty óreskeldik te kezdesip jatyr. Gitlershilderding qaskóiligin kórgen, týsingen nemis halqy ózderin de, jer jýzin de fashizmning obasynan arashalap qalghan sovet soldatyna Berlinde ornatylghan eskertkishke tiyispeydi, al Resey, Baltyq elderi, t.b. qiratady. Sonda olar, eger fashizm jengen kýnde, ózderining úshpaqqa shyghatynyna kózderi jetkender me?!.

Sol soghysta KSRO jenilse, ol onyng qúramyndaghy barlyq respublikalardyn, barlyq últtar men úlystardyng jenilisi bolmas pa edi?  Fashister slavyandardy ghana qyryp, ózgelerge, mysaly, qazaqqa tiyispeuge, dostasyp,  qúda bolysyp, qúiryq-bauyr jesip jýruge uәde berip pe edi? Sóitken kýnning ózinde ata-babasy: «kórshi haqysy – tәnir haqysy» degen    qazaq әri taghdyrlasy, әri kórshileri - orys, qyrghyz, ózbek, t. b. halyqtardan jyrylyp qalar ma edi? Joq, qalmas edi! Fashizm jense, Qazaqstan da qúrdymgha keter edi. Endeshe, keybir «sәuegóiler» aityp jýrgendey, 1945-jylghy mamyrdyng 9-nshy kýni qazaq ýshin qaraly kýn emes! Jenis merekesi kýni! Qazaqtyng qamyn jegensiytin synarezulerding qazaqqa búl kýndi úmyttyrghylary kelip jýrgenderi - elin, jerin, keyingi úrpaghyn qorghap qúrban bolghan: Tólegen Toqtarov, Súltan Baymaghambetov, Mәnshýk Mәmetova, Áliya Moldaghúlova, Izghútty Aytyqov, Núrken Ábdirov, Baubek Búlqyshev jәne basqa myndaghan bozdaqtarymyzdyn, qanmaydannan jenispen oralyp, kýni keshe ortamyzda jýrgen: «Otan ýshin otqa týs, - kýimeysin!» degen Bauyrjan Momyshúly, Reyhstagqa tu tikken Rahymjan Qoshqarbaev, Kenes Odaghynyng eki mәrte Batyry Talghat Biygeldinev, Qasym Qaysenov, Hiuaz Dospanova, Mәlik Ghabdulliyn, basqa da jýzdegen agha-apalarymyzdyng aruaghynan attap ketu! Býginde aldymyzda aman-esen jýrgen jenimpaz qart  maydangerlerimizge  kýl shashu!

Aldynghy jyly 9-mamyrda Shyghys Qazaqstanda bolghanymda jasy toqsandy artqa tastaghan jauynger aqsaqal Uәjip Jeksenúly: - Qaraghym, Jenis kýnin «qazaq ýshin qaraly kýn» dep aityp, jazyp jýrgen anau ýlken-kishi shirkinderge aita barshy, ne әke-sheshelerin, ne ózderin gitlershil fashist jauyzdardan qorghap qalghan bizding tam-túm jýikemizdi júlmalamasyn, 5-6 jyl shyday túrsyn, biz ólip tausylamyz, sodan keyin sýiegimizdi kórden alyp, iytine tastasa da erikteri! –dep nalyghanda betimmen jer basqanday kýy keshtim.

«Ótkenge oq atpa, ol ózindi tabady» deymiz. Al «atqyshtar» qyrda da, oida da oqyranyp jýr. Alayaq Hrushev bastap, onyng soyylsogharlary, ishterinde qayran qazekemder de bar, ókpeleri qabyna qostap, ótirikting nysanasyn  tapty. Hrushevshyldardan týnilgen ziyalylardyng biri – fransuz ghalymy, jazushy, qogham qayratkeri Roje Garodiy:  «Eger ol (Stalindi  aytady, - Gh.Q.) adamy kózqaras boyynsha qymbatqa týsken, biraq maqsat-mýdde túrghysynda tendessiz kýsh-qayrat júmsamasa, biz býgin Osvensim dәuirinde jýrgen bolar edik».

Ózgening ónegege tatymas qiyampúrystyghyna ózeureytinder eng bolmasa osy sózding tórkinine oy jiberse ghoy!

2. Jalghan sifrlar jayy.

Reseyding daqpyrt-dabyra, ósek-ótirik kórigin kýmpildetushileri tobyna eliktep, jalghan sifrlardy ósire maldanyp jýrgen әsiresayasatshyl qazekemder myna derekterge kóz salsa, oilansa, әste teris bolmas edi:

1941-1945 jyldardaghy soghys jayyn jan-jaqty zerttep, naqty derekterdi jinaghan Resey Qorghanys ministrligining kompiuterlik bank ortalyghy mynaday maghlúmat berdi:

KSRO Armiyasy men flotynyng maydandaghy shyghyny - 6,1 mln. adam;  fashisterding tútqynynda  qaza bolghandary - 2,5 mln.;

fashister basyp alghan jerlerde óltirilgender -  17, 6 mln.

Yaghny KSRO  shyghyny  -  26, 2 mln. 

Germaniyanyng jalpy   shyghyny - 7, 2 mln.

AQSh, Angliya, Fransiya, Japoniya jәne basqalardyng jalpy  shyghyny - 1  mln. adam  shamasy.

Demek, 1941-1945 jyldardaghy  soghys qúrbanynyng jalpy sany - 34,4   million adam.

Al sayasy boyauly «qyzyl qyrghyn» kezeninde KSRO-da qansha adamnyng qaza tapqany turaly da san qily derek bar. Alayda olardyng eng tiyanaqtysy -  Hrushevtin  búiryghy boyynsha KSRO Bas prokurory R. Rudenko, Ishki ister ministri S. Kruglov, Ádilet ministri K.Gorshenin komissiyasy jýrgizgen tekseruding nәtiyjesi mynaday (08. 12. 1953 j.): 1921-1953 jyldar aralyghynda qylmystyq jazagha tartylghandar – 3. 777. 380 adam, odan  atylghany – 642. 980, qalghandry – 10-25 jylgha lageri men týrmege kesilgen. Bertinde anyqtalghanynday, búlardyng ishinde «halyq jauy» delingender – 1.344.923 adam. Odan atylghany  - 181.692.

Ýsh salanyng maghlúmaty aldyna barghanda Hrushev: «Múnyng eshkimge keregi joq!» dep doldanyp, ýstelining suyrmasyna tastay salghan da, partiyanyng HH-sezindegi «qúpiya» delingen shylghy ótirik bayandamasynda: «Stalindik repressiya jyldary 10 million adam qúrban boldy!» dep, resmy derekti ýsh eselep tepsingen. Sol-aq eken, bastapqy sifrdy «týzetushiler» kóbeydi. Mysaly:

D. Volkogonov pen R. Medvedev – 5 million;

A. Antonov-Ovseenko – 16 million;

i. Feofanov – 16-20 million;

A. Kirillov – 40 million, -dese,

«orystyng úly jazushysy» A.Soljenisyn Frankony qoldau ýshin 1976-jyly Ispaniyagha «tarihi» sapar shekkeninde: «stalindik sosializm 110 million adamdy qúrtty» dep, 1938-jyly  halqy 168 million KSRO-ny kartadan óshirip tastay jazdady.

Reseyde  tarihy shyndyqtan osylaysha botqa jasap, «...jer órteushiler» kóbeyip barady. Olardy keshe: alayaq hrushev-soljenisyn-volkogonov... toby jetektese, býginde: arandatqysh suvorov-mlechiyn-radzinskiy-svanidze... toby jetektep jýr. Osylay bolaryn IY.Stalin 1939-jyly Reseyding kórnekti diplomaty A.Kollontaymen súhbatynda aitypty. Oqylyq: «...Mnogie dela nashey partiy y naroda budut izvrasheny y oplevany prejde vsego za rubejom, da y v nashey strane toje. Sionizm, rvushiysya k mirovomu gospodstvu, budet jestoko mstiti nam za nashy uspehy y dostiyjeniya. On vse eshe rassmatrivaet Rossii kak varvarskui stranu, kak syrievoy pridatok. Y moe imya toje budet obolgano, oklevetano. Mne pripishut mnojestvo zlodeyaniy.

Mirovoy sionizm vsemy silamy budet stremitisya unichtojiti nash Soiz, chtoby Rossiya bolishe nikogda ne mogla podnyatisya...

Vozniknut nasionalinye gruppy vnutry nasiy y konflikty. Poyavitsya mnogo vojdey-pigmeev, predateley vnutry svoih nasiy.

V selom v budushem razvitie poydet bolee slojnymy y daje beshenymy putyami, povoroty budut predelino krutymi. Delo iydet k tomu, chto osobenno vzbudorajitsya Vostok. Vozniknut ostrye protivorechiya s Zapadom...».

Arandatqyshtar A.Kollontaydyng Resey Federasiyasy Syrtqy ister ministrligining múraghatynda saqtauly kýndeliginde bar búl súhbatty joqqa shygharugha jantalasyp: «Súhbat bolmaghan!», «Súhbatty bireu oidan shygharghan!» dep betpaqtanyp, sionizmning diyirmenin tartysyp jýr.

Meninshe, KSRO tarihy, zaman aghymyna oray onyng bir bútaghy bolghan Qazaqstannyng tarihy «tistiler men tyrnaqtylardyn» jemi bolyp qala bermeydi, Shyndyq sóz alar kezek keledi!

Hrushevtyng sonau «qúpiya» bayandamasyn «shylghy ótirik» deu sebebim - belgili tarihshy G.Ferrding «Antistalinskaya podlosti» atty kitabyn  oqyp, ilanghanym. Avtor Hrushevtyng SOKP HH-sezindegi  bayandamasynda Stalinge taqqan 61 aiyptyn  bәri ótirik ekenin qújat tilimen dәleldep, «Suayttyqtyng әlemdik ýlgisi» dep týiipti. Hrushevshyldar sol «ýlgini», mine, 61 jyl boyy alasúra nasihattap keledi, - balshyqtary solay iylengen ghoy!

Ghabbas QABYShÚLY

Abai.kz