- Boris Izbasarúly, Últtyq bankting elimizding aqsha-nesie sayasatynyng 2010 jylgha ar­nal­ghan negizgi baghyttary aiqyndaldy. Aqsha-nesie saya­­sa­tyn dayyndau barysyn­da makroekonomikalyq jagh­day­dy damytudyng ýsh ssena­riyi belgilengen bolatyn. Olardyng qaysysy Últtyq bank túr­ghysynan neghúrlym dúrys bolyp tabylady?

- Ssenariylerge bólu kezinde negizgi ólshem retinde múnaydyng әlemdik baghasynyng dengeyi alyn­dy. Birinshi jәne ekinshi sse­nariy boyynsha bir barreli ýshin múnay baghasy tiyisinshe 30 jәne 50 dollar kóleminde belgilendi. Ýshinshiden múnaydyng bir barrelining baghasy 70 dollar bolyp mejelendi.

Últtyq bank birinshi sse­nariyding jýzege asyrylu mým­kindigi óte tómen dep sanaydy. Óitkeni múnday jaghdayda 2010 jyly el ekonomikasynyng belsendiligi tómendeui yqtimal. Eger ekinshi ssenariydi tandasaq, ony jýzege asyru barysynda múnay baghasynyng neghúrlym joghary dengeyi Últtyq bank pen ýkimet­ting ekonomikalyq belsendilikti arttyruyna jәne ekonomikanyng birshama ósu qarqynyn qam­tamasyz etuine mýmkindik beredi. Ýshinshi jaghdayda 2010 jyly ekonomikalyq ósu qar­qyny aldynghy ssenariylermen salystyrghanda anaghúrlym joghary dengeyde bolady dep kýtilude.

- Boris Izbasarúly, Últtyq bankting elimizding aqsha-nesie sayasatynyng 2010 jylgha ar­nal­ghan negizgi baghyttary aiqyndaldy. Aqsha-nesie saya­­sa­tyn dayyndau barysyn­da makroekonomikalyq jagh­day­dy damytudyng ýsh ssena­riyi belgilengen bolatyn. Olardyng qaysysy Últtyq bank túr­ghysynan neghúrlym dúrys bolyp tabylady?

- Ssenariylerge bólu kezinde negizgi ólshem retinde múnaydyng әlemdik baghasynyng dengeyi alyn­dy. Birinshi jәne ekinshi sse­nariy boyynsha bir barreli ýshin múnay baghasy tiyisinshe 30 jәne 50 dollar kóleminde belgilendi. Ýshinshiden múnaydyng bir barrelining baghasy 70 dollar bolyp mejelendi.

Últtyq bank birinshi sse­nariyding jýzege asyrylu mým­kindigi óte tómen dep sanaydy. Óitkeni múnday jaghdayda 2010 jyly el ekonomikasynyng belsendiligi tómendeui yqtimal. Eger ekinshi ssenariydi tandasaq, ony jýzege asyru barysynda múnay baghasynyng neghúrlym joghary dengeyi Últtyq bank pen ýkimet­ting ekonomikalyq belsendilikti arttyruyna jәne ekonomikanyng birshama ósu qarqynyn qam­tamasyz etuine mýmkindik beredi. Ýshinshi jaghdayda 2010 jyly ekonomikalyq ósu qar­qyny aldynghy ssenariylermen salystyrghanda anaghúrlym joghary dengeyde bolady dep kýtilude.

Últtyq bank elimizding ekonomikasy damuynyng ekinshi jәne ýshinshi ssenariylerining iske asyryluy anaghúrlym mýmkin dep esepteydi. Sondyqtan biylghy aqsha-nesie sayasatynyng sharalaryn әzirleu kezinde de osy jaghdaylar eskerildi. Biyl osy ýsh ssenariyding qaysysy iske asyrylsa da, Últtyq bankting negizgi maqsaty - bagha túraqtylyghyn qamtamasyz etu, inflyasiyany 6,0-8,0 payyz mól­sherinde ústap túru. Últtyq bankting osynday is-qimyldary ekonomikalyq ósudi qoldaugha, depozittik naryqtyng әleuetin nyghaytugha, bank salasynyng nesiyelik belsendiligin qalpyna keltiruge yqpal etpek.

- Búl ssenariylerge qa­tys­ty býgin ne aitugha bolady?

- Aghymdaghy jyldyng alty aiy ishinde Últtyq bankting aqsha-nesie sayasatynda sony ózgerister bolghan joq. 2010 jylghy 1 shildede resmy qayta qarjylandyru mólsherlemesi búrynghy 7,0 payyz dengeyinde qaldyryldy. Últtyq bank qay­ta qarjylandyru mól­sher­le­mesining dengeyin jyldyq inflyasiya dengeyinen birshama joghary ústaugha úmtylady. Sóitip, eger aghymdaghy jyly jyldyq inflyasiya dengeyi tó­mendeytin bolsa, Últtyq bank resmy qayta qarjylandyru mólsherlemesin tómendetu mәselesin qaraydy. Biraq 2010 jylghy mausym aiynyng qorytyndysy boyynsha jyldyq inflyasiya dengeyi 6,8 payyz kóleminde qaldy.

Biyl elimizding ekono­miy­ka­lyq damuyna qolayly mak­ro­ekonomikalyq jagh­day qa­lyp­ta­syp otyr. Ekono­miy­ka­nyng kóp­te­gen salalarynda ón­di­ris kólemining úlghayghany bay­qalady. El-júrttyng kiristeri de túraqty kóbeye týsude, bank salasyndaghy jaghday jaqsaryp keledi. Deytúrghanmen ekonomikany qalpyna keltiru bayau jýretinin aitqan jón.

- Boris Izbasarúly, va­lu­talyq dәlizde qanday óz­gerister kýtilude?

- 2011 jylghy 20 nauryzgha deyingi kezenge Últtyq bank tengening ózgeris shamasyn bir dollargha 150 tenge (+)10 payyz nemese 15 tenge (-)15 payyz nemese 22,5 tenge kóleminde belgiledi. Búdan basqa ózgerister kóptegen syrtqy jәne ishki fak­torlargha baylanysty bolady.

- Eng tómengi rezervtik talaptar ózgere me?

- Últtyq bank ústany­myn­sha, eng tómengi rezervtik talap­tardyng mejeleri býginde (ekinshi dengeydegi bankterge arnalyp ishki mindettemeler ýshin - 0 payyz jәne ózge mindettemeler ýshin - 0 payyz kóleminde) tómen dengeyde saqtalyp otyr. Búl kóptegen bank ýshin qolayly. Sondyqtan ony ózgertuge negiz joq.

- Biyl bank salasyna qatysty boljamdar qanday?

- Nesie qorlaryna súranys ósip otyrghanymen, bankter nesie alushylargha qatang talap qoyyp, olardyng tólem qabilettiligine tereng taldau jasaydy. Korporativtik nesiyeleu salasynda da qarjylyq emes úiymdardyng nesiyege «shólirkep» otyrghany bayqalady. Olar negizinen, ainalym qarajatyn molaytugha jәne ótelmegen nesie qaryzdaryn óteu ýshin nesie alugha qúmar. Sonymen qatar shaghyn jәne orta biznes qúrylymdarynyng iri bankter arqyly mem­le­ket­ting daghdarysqa qarsy bagh­dar­lamasy shenberinde bólin­gen qarajattargha degen súranysy ósude. Nesiyeleuding bólshek na­ryghynda da nesie alghysy keletinder jetip artylady. Tútynushylyq nesiyeleuding negizgi ýles salmaghyn aghymdaghy túrmystyq qajettilikterge be­ri­letin nesiyelerding qysqa merzimdi jәne shektelgen qar­jy­lyq mólsheri qúraydy.

Tútas alghanda, bankter kliyent­terdi qatang súryptaudan ót­­kizedi, sóitip, olardyng bar­lyghyna emes, tek orta eseppen 40-50 payyzyna ghana nesie beredi. Qazirgi jaghdayda bankterding kópshiligining qara­jaty bolghanymen, nesie port­feli sapasynyng tómendeuine baylanysty ózderining nesiyelik qyzmetine neghúrlym saqtyqpen qaraydy. Barlyq faktorlardy elep-ekshep, jaghdaydy naqty baghalaydy.

Býginde bankterding aldynda túrghan basty mәsele - búl úzaq merzimdi nesiyeleuding bolmauy. Al әzirge bankterding bos qarajaty negizinen ishki naryqtan tartylghan qysqa merzimdik aqshalardan qúralady. Sondyqtan olardy úzaq merzimdi maqsattargha paydalanu mýmkin emes. Bankterding 76 payyzgha juyghy «Samúryq-Qazyna» ÚÁQ-nyng dagh­da­rys­qa qarsy qoldauy jәne makroekonomikalyq ahu­al­dyng jandanuy nә­tiy­je­sin­de bagha tú­raq­ty­ly­ghyn nemese jyljymaytyn mýlik baghasynyng birtindep ósuin kýtude.

- Últtyq bank ekinshi dәrejeli bankterding jetkilikti qarajatynyng óz­de­rin­de, yaghny bankterde qa­lyp qoymay, ekonomikagha júm­saluy ýshin qanday sharalar jýrgizude?

- Bankter qysqa merzimdi ótimdilikting tap­shy­ly­­ghyn sezip otyrghan joq. Depozitterding týsui saq­ta­lu­da, ekonomikany nesiyeleu birtindep qalpyna kelude. Bank salasynda jagh­day­dyng túraqtanuyna bank­ter­ding ótimdilikting qo­maqty kólemin Últtyq bankte jinaqtauy yqpal etti. Qazirgi uaqytta bankterding bos qorlaryn ekonomikanyng naqty salasyna baghyt­tau­dyng ontayly tetikteri qa­rastyrylu ýs­tinde.

- Qoryta aitqanda, búl tabysqa jetuding týp qazyghy demekshisiz ghoy?

- IYә, solay. Aghymdaghy jyly ekonomikany tú­raq­tan­dyru jәne dagh­da­rys zar­daptaryn jenu ba­ghy­tyn­da tabysqa jetu ýki­me­ti­miz­din, qarjy naryghyn jәne qarjy úiymdaryn retteu men qa­daghalau agenttigining jәne Últ­tyq bankting birlesken is-qimylyna tikeley bayla­nysty bolmaq. Qazirding ózin­de basty nazar audarylatyn tústar anyqtaldy. Birinshiden, tenge baghamynyng túraqtylyghyn jәne aqsha naryghynyng qajetti ótimdilik dengeyin qoldau. Áriyne, búl Últtyq bankting basty mindeti bolyp tabylady. Ekinshiden, bankter balansta­ryn sauyqtyru júmystaryn jәne olardy sapasyz aktiyv­terden «tazartudy» jedeldetu qajettigi sózsiz. Ýshin­shiden, daghdarystan keyin­­gi damu kezeninde bank­ter­­­ding ne­siye­lik belsen­dili­gin shiy­­ra­ta­tyn sharalar keshenin әzir­leu mindeti túr.

Súhbattasqan Gýlbarshyn ÁJIGEREEVA.