«قر ۇلتتىق بانكى» مم باتىس قازاقستان فيليالىنىڭ ديرەكتورى، بوريس ءىزباساروۆ:
- بوريس ءىزباسارۇلى، ۇلتتىق بانكتىڭ ەلىمىزدىڭ اقشا-نەسيە ساياساتىنىڭ 2010 جىلعا ارنالعان نەگىزگى باعىتتارى ايقىندالدى. اقشا-نەسيە ساياساتىن دايىنداۋ بارىسىندا ماكروەكونوميكالىق جاعدايدى دامىتۋدىڭ ءۇش ستسەناريى بەلگىلەنگەن بولاتىن. ولاردىڭ قايسىسى ۇلتتىق بانك تۇرعىسىنان نەعۇرلىم دۇرىس بولىپ تابىلادى؟
- ستسەناريلەرگە ءبولۋ كەزىندە نەگىزگى ولشەم رەتىندە مۇنايدىڭ الەمدىك باعاسىنىڭ دەڭگەيى الىندى. ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ستسەناري بويىنشا ءبىر باررەل ءۇشىن مۇناي باعاسى تيىسىنشە 30 جانە 50 دوللار كولەمىندە بەلگىلەندى. ۇشىنشىدەن مۇنايدىڭ ءبىر باررەلىنىڭ باعاسى 70 دوللار بولىپ مەجەلەندى.
ۇلتتىق بانك ءبىرىنشى ستسەناريدىڭ جۇزەگە اسىرىلۋ ءمۇمكىندىگى وتە تومەن دەپ سانايدى. ويتكەنى مۇنداي جاعدايدا 2010 جىلى ەل ەكونوميكاسىنىڭ بەلسەندىلىگى تومەندەۋى ىقتيمال. ەگەر ەكىنشى ستسەناريدى تاڭداساق، ونى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا مۇناي باعاسىنىڭ نەعۇرلىم جوعارى دەڭگەيى ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋىنا جانە ەكونوميكانىڭ ءبىرشاما ءوسۋ قارقىنىن قامتاماسىز ەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. ءۇشىنشى جاعدايدا 2010 جىلى ەكونوميكالىق ءوسۋ قارقىنى الدىڭعى ستسەناريلەرمەن سالىستىرعاندا اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدە بولادى دەپ كۇتىلۋدە.
- بوريس ءىزباسارۇلى، ۇلتتىق بانكتىڭ ەلىمىزدىڭ اقشا-نەسيە ساياساتىنىڭ 2010 جىلعا ارنالعان نەگىزگى باعىتتارى ايقىندالدى. اقشا-نەسيە ساياساتىن دايىنداۋ بارىسىندا ماكروەكونوميكالىق جاعدايدى دامىتۋدىڭ ءۇش ستسەناريى بەلگىلەنگەن بولاتىن. ولاردىڭ قايسىسى ۇلتتىق بانك تۇرعىسىنان نەعۇرلىم دۇرىس بولىپ تابىلادى؟
- ستسەناريلەرگە ءبولۋ كەزىندە نەگىزگى ولشەم رەتىندە مۇنايدىڭ الەمدىك باعاسىنىڭ دەڭگەيى الىندى. ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ستسەناري بويىنشا ءبىر باررەل ءۇشىن مۇناي باعاسى تيىسىنشە 30 جانە 50 دوللار كولەمىندە بەلگىلەندى. ۇشىنشىدەن مۇنايدىڭ ءبىر باررەلىنىڭ باعاسى 70 دوللار بولىپ مەجەلەندى.
ۇلتتىق بانك ءبىرىنشى ستسەناريدىڭ جۇزەگە اسىرىلۋ ءمۇمكىندىگى وتە تومەن دەپ سانايدى. ويتكەنى مۇنداي جاعدايدا 2010 جىلى ەل ەكونوميكاسىنىڭ بەلسەندىلىگى تومەندەۋى ىقتيمال. ەگەر ەكىنشى ستسەناريدى تاڭداساق، ونى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا مۇناي باعاسىنىڭ نەعۇرلىم جوعارى دەڭگەيى ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋىنا جانە ەكونوميكانىڭ ءبىرشاما ءوسۋ قارقىنىن قامتاماسىز ەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. ءۇشىنشى جاعدايدا 2010 جىلى ەكونوميكالىق ءوسۋ قارقىنى الدىڭعى ستسەناريلەرمەن سالىستىرعاندا اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدە بولادى دەپ كۇتىلۋدە.
ۇلتتىق بانك ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى دامۋىنىڭ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ستسەناريلەرىنىڭ ىسكە اسىرىلۋى اناعۇرلىم مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى. سوندىقتان بيىلعى اقشا-نەسيە ساياساتىنىڭ شارالارىن ازىرلەۋ كەزىندە دە وسى جاعدايلار ەسكەرىلدى. بيىل وسى ءۇش ستسەناريدىڭ قايسىسى ىسكە اسىرىلسا دا، ۇلتتىق بانكتىڭ نەگىزگى ماقساتى - باعا تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ، ينفلياتسيانى 6,0-8,0 پايىز ءمولشەرىندە ۇستاپ تۇرۋ. ۇلتتىق بانكتىڭ وسىنداي ءىس-قيمىلدارى ەكونوميكالىق ءوسۋدى قولداۋعا، دەپوزيتتىك نارىقتىڭ الەۋەتىن نىعايتۋعا، بانك سالاسىنىڭ نەسيەلىك بەلسەندىلىگىن قالپىنا كەلتىرۋگە ىقپال ەتپەك.
- بۇل ستسەناريلەرگە قاتىستى بۇگىن نە ايتۋعا بولادى؟
- اعىمداعى جىلدىڭ التى ايى ىشىندە ۇلتتىق بانكتىڭ اقشا-نەسيە ساياساتىندا سونى وزگەرىستەر بولعان جوق. 2010 جىلعى 1 شىلدەدە رەسمي قايتا قارجىلاندىرۋ مولشەرلەمەسى بۇرىنعى 7,0 پايىز دەڭگەيىندە قالدىرىلدى. ۇلتتىق بانك قايتا قارجىلاندىرۋ ءمولشەرلەمەسىنىڭ دەڭگەيىن جىلدىق ينفلياتسيا دەڭگەيىنەن ءبىرشاما جوعارى ۇستاۋعا ۇمتىلادى. ءسويتىپ، ەگەر اعىمداعى جىلى جىلدىق ينفلياتسيا دەڭگەيى ءتومەندەيتىن بولسا، ۇلتتىق بانك رەسمي قايتا قارجىلاندىرۋ مولشەرلەمەسىن تومەندەتۋ ماسەلەسىن قارايدى. بىراق 2010 جىلعى ماۋسىم ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جىلدىق ينفلياتسيا دەڭگەيى 6,8 پايىز كولەمىندە قالدى.
بيىل ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا قولايلى ماكروەكونوميكالىق جاعداي قالىپتاسىپ وتىر. ەكونوميكانىڭ كوپتەگەن سالالارىندا ءوندىرىس كولەمىنىڭ ۇلعايعانى بايقالادى. ەل-جۇرتتىڭ كىرىستەرى دە تۇراقتى كوبەيە تۇسۋدە، بانك سالاسىنداعى جاعداي جاقسارىپ كەلەدى. دەيتۇرعانمەن ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋ باياۋ جۇرەتىنىن ايتقان ءجون.
- بوريس ءىزباسارۇلى، ۆاليۋتالىق دالىزدە قانداي ءوزگەرىستەر كۇتىلۋدە؟
- 2011 جىلعى 20 ناۋرىزعا دەيىنگى كەزەڭگە ۇلتتىق بانك تەڭگەنىڭ وزگەرىس شاماسىن ءبىر دوللارعا 150 تەڭگە (+)10 پايىز نەمەسە 15 تەڭگە (-)15 پايىز نەمەسە 22,5 تەڭگە كولەمىندە بەلگىلەدى. بۇدان باسقا وزگەرىستەر كوپتەگەن سىرتقى جانە ىشكى فاكتورلارعا بايلانىستى بولادى.
- ەڭ تومەنگى رەزەرۆتىك تالاپتار وزگەرە مە؟
- ۇلتتىق بانك ۇستانىمىنشا، ەڭ تومەنگى رەزەرۆتىك تالاپتاردىڭ مەجەلەرى بۇگىندە (ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەرگە ارنالىپ ىشكى مىندەتتەمەلەر ءۇشىن - 0 پايىز جانە وزگە مىندەتتەمەلەر ءۇشىن - 0 پايىز كولەمىندە) تومەن دەڭگەيدە ساقتالىپ وتىر. بۇل كوپتەگەن بانك ءۇشىن قولايلى. سوندىقتان ونى وزگەرتۋگە نەگىز جوق.
- بيىل بانك سالاسىنا قاتىستى بولجامدار قانداي؟
- نەسيە قورلارىنا سۇرانىس ءوسىپ وتىرعانىمەن، بانكتەر نەسيە الۋشىلارعا قاتاڭ تالاپ قويىپ، ولاردىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىنە تەرەڭ تالداۋ جاسايدى. كورپوراتيۆتىك نەسيەلەۋ سالاسىندا دا قارجىلىق ەمەس ۇيىمداردىڭ نەسيەگە «شولىركەپ» وتىرعانى بايقالادى. ولار نەگىزىنەن، اينالىم قاراجاتىن مولايتۋعا جانە وتەلمەگەن نەسيە قارىزدارىن وتەۋ ءۇشىن نەسيە الۋعا قۇمار. سونىمەن قاتار شاعىن جانە ورتا بيزنەس قۇرىلىمدارىنىڭ ءىرى بانكتەر ارقىلى مەملەكەتتىڭ داعدارىسقا قارسى باعدارلاماسى شەڭبەرىندە ءبولىنگەن قاراجاتتارعا دەگەن سۇرانىسى وسۋدە. نەسيەلەۋدىڭ بولشەك نارىعىندا دا نەسيە العىسى كەلەتىندەر جەتىپ ارتىلادى. تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەۋدىڭ نەگىزگى ۇلەس سالماعىن اعىمداعى تۇرمىستىق قاجەتتىلىكتەرگە بەرىلەتىن نەسيەلەردىڭ قىسقا مەرزىمدى جانە شەكتەلگەن قارجىلىق مولشەرى قۇرايدى.
تۇتاس العاندا، بانكتەر كليەنتتەردى قاتاڭ سۇرىپتاۋدان ءوتكىزەدى، ءسويتىپ، ولاردىڭ بارلىعىنا ەمەس، تەك ورتا ەسەپپەن 40-50 پايىزىنا عانا نەسيە بەرەدى. قازىرگى جاعدايدا بانكتەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ قاراجاتى بولعانىمەن، نەسيە پورتفەلى ساپاسىنىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى وزدەرىنىڭ نەسيەلىك قىزمەتىنە نەعۇرلىم ساقتىقپەن قارايدى. بارلىق فاكتورلاردى ەلەپ-ەكشەپ، جاعدايدى ناقتى باعالايدى.
بۇگىندە بانكتەردىڭ الدىندا تۇرعان باستى ماسەلە - بۇل ۇزاق مەرزىمدى نەسيەلەۋدىڭ بولماۋى. ال ازىرگە بانكتەردىڭ بوس قاراجاتى نەگىزىنەن ىشكى نارىقتان تارتىلعان قىسقا مەرزىمدىك اقشالاردان قۇرالادى. سوندىقتان ولاردى ۇزاق مەرزىمدى ماقساتتارعا پايدالانۋ مۇمكىن ەمەس. بانكتەردىڭ 76 پايىزعا جۋىعى «سامۇرىق-قازىنا» ۇاق-نىڭ داعدارىسقا قارسى قولداۋى جانە ماكروەكونوميكالىق احۋالدىڭ جاندانۋى ءناتيجەسىندە باعا تۇراقتىلىعىن نەمەسە جىلجىمايتىن مۇلىك باعاسىنىڭ بىرتىندەپ ءوسۋىن كۇتۋدە.
- ۇلتتىق بانك ەكىنشى دارەجەلى بانكتەردىڭ جەتكىلىكتى قاراجاتىنىڭ ءوزدەرىندە، ياعني بانكتەردە قالىپ قويماي، ەكونوميكاعا جۇمسالۋى ءۇشىن قانداي شارالار جۇرگىزۋدە؟
- بانكتەر قىسقا مەرزىمدى وتىمدىلىكتىڭ تاپشىلىعىن سەزىپ وتىرعان جوق. دەپوزيتتەردىڭ ءتۇسۋى ساقتالۋدا، ەكونوميكانى نەسيەلەۋ بىرتىندەپ قالپىنا كەلۋدە. بانك سالاسىندا جاعدايدىڭ تۇراقتانۋىنا بانكتەردىڭ وتىمدىلىكتىڭ قوماقتى كولەمىن ۇلتتىق بانكتە جيناقتاۋى ىقپال ەتتى. قازىرگى ۋاقىتتا بانكتەردىڭ بوس قورلارىن ەكونوميكانىڭ ناقتى سالاسىنا باعىتتاۋدىڭ وڭتايلى تەتىكتەرى قاراستىرىلۋ ءۇستىندە.
- قورىتا ايتقاندا، بۇل تابىسقا جەتۋدىڭ ءتۇپ قازىعى دەمەكشىسىز عوي؟
- ءيا، سولاي. اعىمداعى جىلى ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋ جانە داعدارىس زارداپتارىن جەڭۋ باعىتىندا تابىسقا جەتۋ ۇكىمەتىمىزدىڭ، قارجى نارىعىن جانە قارجى ۇيىمدارىن رەتتەۋ مەن قاداعالاۋ اگەنتتىگىنىڭ جانە ۇلتتىق بانكتىڭ بىرلەسكەن ءىس-قيمىلىنا تىكەلەي بايلانىستى بولماق. قازىردىڭ ءوزىندە باستى نازار اۋدارىلاتىن تۇستار انىقتالدى. بىرىنشىدەن، تەڭگە باعامىنىڭ تۇراقتىلىعىن جانە اقشا نارىعىنىڭ قاجەتتى وتىمدىلىك دەڭگەيىن قولداۋ. ارينە، بۇل ۇلتتىق بانكتىڭ باستى مىندەتى بولىپ تابىلادى. ەكىنشىدەن، بانكتەر بالانستارىن ساۋىقتىرۋ جۇمىستارىن جانە ولاردى ساپاسىز اكتيۆتەردەن «تازارتۋدى» جەدەلدەتۋ قاجەتتىگى ءسوزسىز. ءۇشىنشىدەن، داعدارىستان كەيىنگى دامۋ كەزەڭىندە بانكتەردىڭ نەسيەلىك بەلسەندىلىگىن شيراتاتىن شارالار كەشەنىن ءازىرلەۋ مىندەتى تۇر.
سۇحباتتاسقان گۇلبارشىن اجىگەرەەۆا.
