Jaqynda halyq әrtisi Túnghyshbay Jamanqúlovtyng oryndauyndaghy "Keregim joq eshkimge" degen әn "WhatsApp" jelisi arqyly júrtqa tarap ketti. Ánning әueni men sózine ýnilsek, tergelip jýrip tezi shyqqan Túqannyng dәl qazirgi alay-dýley shaghyndaghy rekviyemi sekildi kórindi.

Án kompozitor Qadyrghaly Kóbentaydiki eken. Búl әn qashan shyqqan? Arnayy Túnghyshbay Jamanqúlovqa arnalghan әn be? Onyng tarihy qanday? Biz búl súraqtardyng jauabyn kompozitor Qadyrghaly Kóbentaydyng ózinin súrap bildik.

-Qadyrghaly agha, qazir jelide keng tarap jatqan "Keregim joq eshkimge" degen әniniz turaly sóileseyikshi. Búl әn qashan shyqty? 

-Shyndyghynda búl әnning shyqqanyna biraz uaqyt boldy. Qatelespesem, 10 jyl búryn jazdym-au... Sózin Ábdilda Aymaq deytin aqyn agham jazdy. Men Ábekenmen tyghyz shygharmashylyq baylanysty boldym. Ol kisi mening birneshe әnime sóz jazdy.

-10 jyl búryn jazylsa, nege kýni býginge deyin búl әn turaly eshkim eshtene bilmey keldi? Jelilerde jariya emes. Sizding de, Túnghyshbay Jamanqúlovtyng da talay shygharmashylyq keshteriniz boldy. Sol kezderde de  oryndalghan joq...

-Ózi solay bolady. Búl әndi Túnghyshbay agham ózining shygharmashylyq keshinde bir-aq ret oryndady ghoy deymin. Qazir «WhatsApp»-ta tarap jýrgen әndi oryndaghan da sol Túqang ghoy.

-Án arnayy Túnyshbay agha ýshin jazyldy ma?

-Joq. Men eshkimge әn arnap jazbaymyn. Túqang mening әnderimning ishinen tórt әndi tandap jýrip dәl osy «Keregim joq eshkimge» degen әndi súrap alghan edi. Ol kezde de Túqang ýlken daudyng ortasynda jýrdi ghoy. Teatrdaghylarmen qyrqysyp jýrgen. Mýmkin sol kezdegi Túqannyng ishki jan dýniyesine osy әn dóp kelgen bolar.

-Túnghyshbay agha sizding taghy bir әninizdi oryndaydy ghoy... «Óner adamy»

-Ras, ol kisi mening ýsh-tórt әnimdi ózi ghana oryndaydy. Tipti, ol kisi aitatyn әnderdi men de aitpaymyn. Negizi akter Túnghyshbaygha alghash әn aitqyzyp, sahnagha әnshi retinde shygharghan menmin ghoy. Ol kisi ózi de solay deydi. Osy «Óner adamy» degen әn jazylghan son, ózim bir-eki ret oryndadym. Ondada ýlken sahnada emes. Sosyn Túqana berdim. Ol kisi tartynyp, «men әnshi emespin ghoy» dedi. Men de alghan betimnen qaytpay, «orystyng jaltyrbas әnshi-akterleri jýr ghoy sahanalardan týspey. Siz olardan kemsiz be?» - dep qayrap-qayrap, sahnagha shyghardym ghoy. Sodan әnshi bolyp ketti (kýldi).

-Endi myna әniniz de Túnghyshbay aghanyng dәl qazirgi jaghdayyna dóp kelgendey...

-Ol kisige qazir auyr. Men Túqandy tútqyndap ketkennen beri qasynda jýrmin ghoy. Psihologiyalyq jaghynan әbden basylyp qaldy. Repressiyanyn  kezinde «qazaq halqy birin-biri satuda aldyna jan salmaghan» deydi eken. Men osy sózge senbeytinmin. Túqannyng janynda jýrip, kózim jetti. Eger erteng repressiya bastalatyn bolsa, qazaq birin-biri ústap berip, aryz jazyp, aidatyp jibereri sózsiz.

-Áriptesteri de ýnsiz...Ótken jolghy súhbatyn oqyp otyryp, kónilim týsti. Ras, әbden basylyp qapty...

-Aytam ghoy, men әu bastan Túnghyshbay aghammen birge kele jatyrmyn. Bir-eki sotqa qatysa almay qaldym. Onyng da sebebi bar. Al endi kórip otyrmyz: әriptesterining birde-bireui Túqandy qoldamady ghoy. Bir shәkirti sotqa kelip, ýndemese de otyryp, tóbe kórsetip ketken joq. Búl óner adamyna ýlken soqqy. Auyr soqqy. Adam búdan qúsa bolyp ketedi. Ólip qalady. Keshegi jelilerge Túqanmen birge týsken suretterin salyp, maqtanyp jýretin әnshisymaqtardyng birde-biri joq qazir. Keshegi sotqa Dulygha, Asylbekterdi jalynyp shaqyrtyp aldyq. Áuezov teatry mýlde manayyna jolamaydy qazir. Mine, solay jaghday.

-Sózinizding jany bar. Áytse de, ótkende әnshi Baghlan Ábdraimov әleumettik jelide «jylu jinayyq» dep jýr edi ghoy.

-Negizi búl basynan beri aitylyp kele jatqan әngime. Túqang eshbir kinәni moyyndaghan joq. Ol kisi júrttan aqsha súramaymyn dep aitty. Áytpese júrttyng sózi kóp qoy. Eger әleumettik jelide aqsha jinaytyn bolsa, mynau júrt taghy týtip jeydi. «Oybay, aqsha súrap ne bopty, bay emes pe? Odanda jetim-jesirge bermey me?» degen jalghan gumanizm payda bolady. Onyng keregi joq. Túqan, olar aitqan aqshany qaytaryp beretin bolsa, kinәni moyyndaumen para-par ghoy.  Kinәsiz adam qalay kinәsyn moyyndaydy?... Paradoks.

-Ne desek te, «Keregim joq eshkimge» degen әn Túnyshbay aghanyng ishki jan dýniyesining rekviyemi sekildi estildi. Sol ýshin de raqmet.

-Ras, búl әn Túnghyshbay aghanyng dәl qazirgi sәttegi jan tebirenisi boldy. Ókinishti-aq, dýniye.  Áy, biraq búl - Berdibekti asyp óltirgen, Múqaghaligha, Marat Qabanbaygha zapyran ishkizgen  qazaq qoy. Men sol kisilerding nege sonsha salynyp iship ketkenin endi týsinip kelemin. Mynaday ittikterdi kózben kórgende, baz keship ketking keledi-aq...

Súhbattasqan Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz