Arnayy qúrylghan ortalyq kókónis saqtau mәselesin sheshpek

Jyl sayyn kýzde kartop pen kókónisti qysqy kezende saqtau mәselesi bas kóteredi. Jasyratyny joq, búghan deyin jýieli ister jetkiliksiz boldy. Qyrkýiek-qazan ailarynda «kartop pen kókónisti pәlenbay myng tonna jinap aldyq» dep jalpaq elge jar salghanymyzben, keler jyldyng kókteminde jergilikti ónimderden júrday bolyp qalatynbyz. Sol kezde oblysymyzdyng túrghyndary dәrumenge bay kókónisterdi syrttan satyp alugha mәjbýr bolady. Alayda basqa ónirden, tipti shetelden tasyp әkelineten ónimderding baghasy sol kezde sharyqtap ketedi. Sapasynyng da onyp túrghany shamaly. Alayda pavlodarlyqtargha ózbekter men qytaylardyng deldaldar arqyly tiyep jibergen kókónisterin satyp aludan basqa amal qalmaydy.

Kýzdigýni molynan jinap alynatyn jergilikti ónimderdi kóktemgi súranysty óteuge jeterliktey saqtau mәselesi osyghan deyin talay aityldy. Ras, kókónisti qysqy mezgilde saqtau biraz shyghyndy talap etedi. Degenmen onyng nәtiyjesi de kóp kýttirmeydi. Birinshiden, ózimizding túrghyndar ýshin baghasy qolayly bolsa, ekinshiden, tútynushylargha sapaly kartop pen kókónister úsynylady. Osy maqsatta biyl oblys әkimining tapsyrmasymen Pavlodar audanynda Servistik-dayyndau ortalyghy qúryldy. Býginde audandaghy sheneunikter tiyisti kólemde kókónisterdi tapsyru mәselesimen ainalysuda. Degenmen, manyzdy isti atqaruda týitkilder de joq emes.

Arnayy qúrylghan ortalyq kókónis saqtau mәselesin sheshpek

Jyl sayyn kýzde kartop pen kókónisti qysqy kezende saqtau mәselesi bas kóteredi. Jasyratyny joq, búghan deyin jýieli ister jetkiliksiz boldy. Qyrkýiek-qazan ailarynda «kartop pen kókónisti pәlenbay myng tonna jinap aldyq» dep jalpaq elge jar salghanymyzben, keler jyldyng kókteminde jergilikti ónimderden júrday bolyp qalatynbyz. Sol kezde oblysymyzdyng túrghyndary dәrumenge bay kókónisterdi syrttan satyp alugha mәjbýr bolady. Alayda basqa ónirden, tipti shetelden tasyp әkelineten ónimderding baghasy sol kezde sharyqtap ketedi. Sapasynyng da onyp túrghany shamaly. Alayda pavlodarlyqtargha ózbekter men qytaylardyng deldaldar arqyly tiyep jibergen kókónisterin satyp aludan basqa amal qalmaydy.

Kýzdigýni molynan jinap alynatyn jergilikti ónimderdi kóktemgi súranysty óteuge jeterliktey saqtau mәselesi osyghan deyin talay aityldy. Ras, kókónisti qysqy mezgilde saqtau biraz shyghyndy talap etedi. Degenmen onyng nәtiyjesi de kóp kýttirmeydi. Birinshiden, ózimizding túrghyndar ýshin baghasy qolayly bolsa, ekinshiden, tútynushylargha sapaly kartop pen kókónister úsynylady. Osy maqsatta biyl oblys әkimining tapsyrmasymen Pavlodar audanynda Servistik-dayyndau ortalyghy qúryldy. Býginde audandaghy sheneunikter tiyisti kólemde kókónisterdi tapsyru mәselesimen ainalysuda. Degenmen, manyzdy isti atqaruda týitkilder de joq emes.

Zamanauy qoymalar az

Pavlodar audandyq auyl sharuashylyghy bólimining bastyghy Serik Amanovtyng aituynsha, audanda búghan deyin kókónis saqtaugha basa mәn berilip keldi. Mәselen, songhy eki jyl boyy sharuashylyqtar jalpy alghanda 6 myng tonna kartopty qoymagha salyp otyrdy. Ony kóktemge jetkizbey-aq, qystygýni saudagha jiberedi. Biyl da kókónisshiler belgilengen mejeden shyghudy kózdep otyr.

Biraq sharuashylyqtardyng oblys ortalyghy túrghyndarynyng kóktemgi súranysyn tolyghymen óteuge shamasy jetpeydi. Sebebi kartop, sәbiz, qyzylsha, qyryqqabat ónimderin úzaq uaqyt saqtaugha qoymalardyng mýmkindigi joq. Býginde audan boyynsha jalpy 40 myng tonna kókónis saqtaugha bolatyn 37 qoyma bar. Biraq olardyng kópshiligi salynghan ónimderdi úzaq merzimge saqtay almaydy. Eng kóp kólemde kartop pen kókónis ónimderin jinaytyn Chernoyarka auylyndaghy sharuashylyqtardyng birde-bireuining qoymasy ventilyasiyalyq jýiemen, tonazytqysh qúraldarmen jabdyqtalmaghan. Biz tildesken «Sibiryak» sharua qojalyghynyng basshysy V.Tereshenko da 3,5 myng tonnalyq eki qoymasynyng eski jabdyqtarmen jasaqtalghanyn algha tartty.

Múnday kýimen, әriyne, qysqy merzimde kókónis saqtau mәselesin onaylyqpen sheshu mýmkin emes. Sharuashylyqtar aqpan-nauryz aiynda qoymalaryn ashyp, ónimderdi alypsatarlargha ótkizip jiberuge mәjbýr. S.Amanovtyng sózine qaraghanda, azyq esebinde satylatyn kartop jeke qoymada, әrtýrli temperaturada saqtaluy kerek. Biraq jaghdaydyng joqtyghynan sharuashylyqtar túqymnyng bәrin birge ornalastyrady. Múnyng sony tiyimsizdikke әkelip soghady. Nauryz aiynda ashylghan qoymada ónimder úzaq jatpay, shiry bastaydy. Sondyqtan songhy eki jylda qalalyqtar ýshin qoymagha saqtaugha salynghan kartop pen kókónis ónimderi tútynushylardy tek erte kóktemge deyin qamtamasyz etuge ghana jetip keledi. Osydan keyin sәuir-mamyr ailarynan bastap kýzge qaray bizding jerlesterimiz ózge aimaqtardan jetkiziletin, baghasy qymbat, sapasy nashar ónimderge qol jayyp qala beretin edi.

Bar ýmit - servistik ortalyqta

Qaytken kýnde de, ózimizde kýzde molynan jinalatyn kartop pen kókónisterdi jergilikti tútynushylargha kelesi jiyn-terim mezgiline deyin jetetindey mólsherde saqtau kerek. Sondyqtan oblys әkimi B.Saghyntaevtyng qolda bardy tiyimdi úqsatu jóninde tapsyrmasyna sәikes Pavlodar audanynda Servistik-dayyndau ortalyghy qúryldy.

Ayta ketelik, búghan deyin dәl osy kókónispen qamtamasyz etu mәselesin «Ertis» әleumettik-kәsipkerlik korporasiyasy sheshedi degen ýmit basym bolghan. Alayda eki oblysqa (Shyghys Qazaqstan jәne Pavlodar) ortaq bolyp qúrylghan korporasiyanyng taqarghan isi mardymsyz bolyp shyqty. Onyng bastapqy jobasy boyynsha servistik-dayyndau ortalyqtary oblystyng basqa audandarynda, onda da et jәne sýt ónimderin qabyldau boyynsha qúrylmaq bolghanyn estigenbiz. Alayda aimaq basshysy halyqpen kezdesuinde kóktemgi jәne jazghy mezgilderde kartop-kókónistermen tolyq qamtamasyz etu ýshin arnayy ortalyqty naq osy Pavlodar audanynda ashu maqsat etiletinin aitqan edi. Kóp úzamay kópten kýtken sheshim qabyldandy. Osy jazda atalmysh audangha júmys saparymen barghan oblys basshysy Chernoyarka sharualaryna servistik-dayyndau ortalyghyn qúrudyng tiyimdiligine kóz jetkizdi. Búghan «Ertis órkeni» bolyp qaytadan qúrylghan kezindegi «Ertis» korporasiyasy úitqy boldy.

Osylaysha, oblysty negizinen kókónis ónimderimen qamtityn audanda arnayy ortalyq qúru arqyly tútynushylar súranysyn óteuge úmtylys jasaldy. Byltyrghy jyldaghyday sekildi, sharuashylyqtar biyl da 52 myng tonna kartop jinady. Endigi jerde kóp keshiktirmey qysqy uaqytqa saqtau mәselesin jedeldetu kerek. Tapsyrma boyynsha ortalyqqa 2250 tonna kartop pen 1700 tonna kókónis ónimderi tapsyrylugha tiyis. Ótkizilgen ónimder servistik-dayyndau ortalyghynyng mýshesi - «Gelios» JShS-ining Pavlodar qalasynda ornalasqan, zamanauy jýielermen jabdyqtalghan qoymalargha qúiylady. Keyin múnda shilde aiyna deyin saqtalghan kartop, sәbiz, qyryqqabat, qyzylsha ónimderi qaladaghy sauda oryndaryna jóneltiledi. S.Amanovtyng aituynsha, olardyng baghasy syrt aimaqtardan jetkizilgen tauarlargha qaraghanda әldeqayda arzan bolady. Qalalyq kәsipkerlik bólimining mamandary bagha mәselesin qatang baqylaugha alady. Mine, osylaysha arnayy ortalyq pavlodarlyqtardyng súranysyn óteu ýshin qyzmet jasaugha tiyis.

Biraq irgeli mindetterdi moynyna alghan servistik-dayyndau ortalyghynyng isi birden órge domalay ketken joq. Áu basta ortalyqtyng qúramyna engen sharuashylyq basshylary kýzde jinalatyn kartop-kókónisterdi tiyisti mólsherde tapsyramyz dep mәlimdep qoyghanymen, keyin uәdelerin oryndaugha asyghatyn týr bayqatpaghan.

«Sibiryak» sharua qojalyghynyng basshysy V.Tereshenkonyng sózine qaraghanda, búghan bagha mәselesi әser etip otyr. Sharuashylyq biyl 1,5 myng tonnagha juyq kartop jinap aldy. Qaryzyn tóleuge asyqqan ol kartopty alqaptardan satyp jiberuge mәjbýr bolsa kerek. Satyp alushylardyng qatarynda Atyrau, Aqtóbe, Aqtau kәsipkerlerine deyin bar. Sonymen qatar, biyl reseylik satyp alushylardyng da qarasy kóbeygen. Bastapqy bette kartoptyng bir kilogramyn 30 tengeden satqan sharua songhy kezde onyng kelisin 60 tengege deyin kótergen. Kóktemgi egis kezinde qiyndyq kórgenin kóldeneng tartqan sharuashylyq basshysy kýz kelgende ózining paydagha kenelgisi keletinin aitady. Kez kelgen sharua kartopty kim joghary baghagha súrasa, soghan satugha niyetti. Naryqta qazir kartoptyng baghasy qanday ekenin aittyq. Al servistik-dayyndau ortalyghynyng úsynyp otyrghan baghalary odan eki esege juyq tómen. Kartop pen piyazdyng bir kilosyn 35 tengeden, qyryqqabatty 25 tengeden satyp alu kózdeledi.

- Shyndyghynda, qazir naryqta satyp alu baghasy әldeqayda joghary. Kókónis ósirushilerding aityp otyrghany osy. Servistik-dayyndau ortalyghynyng qarjysy der kezinde berilgen bolsa, múnday týsinbestik bolmas edi. Bastapqyda ónimderdi ótkizuge kelisken sharualar kartoptyng baghasy ótken jyldaghyday 35 tenge shamasynda bolady, dep boljam jasaghan edi. Alayda bagha ósip ketti, - deydi Serik Shәkuúly.

Onyng aituynsha, sharualar tek bas paydasyn ghana oilamaugha tiyis. Memleket olargha kómekti bermey jatqan joq. Kókónis ónimderining әrbir gektary ýshin 9 myng tenge, kartoptyng gektaryna 2,5 myng tenge subsidiya tólenedi. Biyl sharuashylyqtargha jalpy alghanda 1400 tonna arzandatylghan janar-jagharmay berildi. Tynaytqyshtar satyp aluda da jenildikter úsynylady. Odan basqa, alqaptardy suaru ýshin paydalanylatyn su ýshin de tómenetilgen tarifpen eseptesedi. Eger bir tekshe metr sudyng qúny 6,20 tenge bolsa, sonyng 4,34 tengesi (70 payyzy) budjetten tólenedi. Sharualar salyqtyq jenildikterge iye. Ýkimetten osynday qoldaugha ie bolyp otyrghan kókónis sharuashylyqtary memleketke tiyisti kólemde kartop pen kókónis ónimderin ótkizuge atsalysatyn bolady, - deydi S.Amanov.

Sharualardyng renishi nede?

Pavlodar audanyna búghan deyin de at izin salghanymyzda, ondaghy sharuashylyqtar ýnemi su mәselesin kóteretin edi. Suarmaly alqaptardy uaqytynda suarugha su jetispeydi. Jyl sayyn kókónisshilerge 6 mln. tekshe metrden astam su beriledi. Biraq búl jetkiliksiz. Is jýzinde búdan eki ese kóp mólsherde qajet. Sol kezde sharuashylyqtar alynatyn ónimdi de eki esege arttyra alady. Al qazir suarmaly alqaptarda kókónis ósiretin sharualar sudy keste boyynsha kezek jasap paydalanugha mәjbýr. Búl mәseleni nasos stansiyasynyng basynda otyrghan «Adiys» seriktestigi talaydan beri sheshe almauda. Kýrmeuding týiini әli tarqatylghan joq deydi auyl sharuashylyghy bólimining bastyghy.

Sharuashylyq iyeleri servistik-dayyndau ortalyghy qúrylghanda sumen qamtamasyz etu mәselesining sheshimin tabar dep sengen. S.Amanovtyng aituynsha, jana mekeme jeke menshikten su nasosyn 70 shaqyrymdyq qúbyrymen birge satyp aludy josparlaghan. Biyl dәl mausym bastalghanda janyp ketken podstansiyany da janalau kózdelgen. Múnyng bәri - aldaghy uaqyttyng enshisinde.

Sharualar bolsa dәl qazirgi kezdegi jaghdaydy ghana bezbendeytin bolsa kerek. Ras, kóktemde birazy nesiyeleuge baylanysty qiyndyq kórdi. Biyl birtalay jayttan sabaq alghan servistik-dayyndau ortalyghy endigi kóktemde sharualargha aldyn-ala tapsyrys berip, egis uaqytynda kómektesetin bolady. Keyin kýzde kartop pen kókónis ónimderin tómendetilgen baghamen satyp alugha jol ashylady. Búl óndirushiler ýshin tiyimdi bolary haq. Olar ózderi ósiretin ónimning ótetinin aldyn-ala biletin bolady. Audandyq auyl sharuashylyghy bólimining bastyghy Serik Amanov osylay dep otyr.

Qoryta kele aitarymyz, Pavlodar audanynda qúrylghan dayyndau ortalyghynyng isi oidaghyday algha bassa, kelesi jyly qala tútynushylary kartop pen sәbiz, qyzylsha, qyryqqabat tәrizdi kókónis ónimderimen jetkilikti qamytlady, olardyng baghasy syrttan jetkizilip jýrgen tauarlardyng baghasyna qaraghanda edәuir tómen bolady degenge sengimiz keledi.

Núrbol JAYYQBAEV