Qytaylar qalyptasqan daghdy boyynsha týrik­­ti «tujue» dep ataghan. Al anyzdar men derekterge qaraghanda týrik atauy men týrik halqy әldeqayda búryn payda bolghandyghy bayqalady. Týrikterding óz atymen belgili bolghangha deyin-aq úlys-úlystargha bólinip túrghan.

Qytaylar qalyptasqan daghdy boyynsha týrik­­ti «tujue» dep ataghan. Al anyzdar men derekterge qaraghanda týrik atauy men týrik halqy әldeqayda búryn payda bolghandyghy bayqalady. Týrikterding óz atymen belgili bolghangha deyin-aq úlys-úlystargha bólinip túrghan.

Jaunama jylnamasynyng 50 buma 42 bayanyn­daghy týrki [1] shejiresinde týrik sózining payda bo­luymen әulet esimining qalay Ashyna atalghandyghy jayly anyz keltirilgen. Onda óz aldyna úlys bolyp otyrghan bir eldi kórshiles bir memleket talqandap ketedi de, halqyn týgel qyryp, bir 10 jasar balany balasynyp óltiruge qimay ayaghyn kesip, shalghyndy keng dalagha tastap ketedi. Ony bir qanshyq qasqyr etpen asyraydy. Bala erjetip qasqyrmen jaqyndasady. Balanyng tiri ekendigin estigen jau elining hany ony óltiruge taghy da adam jiberedi. Jibergen adam balanyng kózin joyyp, janyndaghy qasqyrdy kórip, ony da óltirmek bo­lady. Alayda qasqyr qashyp qútylyp bir taudyng ýngirine tyghylady. Ol sol ýngirde on úl tuady. Ár qaysysynyng óz naughasy bolady. Ashyn - solardyng birining naughasy edi. Olar ósip erjetip ýngirden shyghyp nónelerge (avarlargha Qazaqstan tarihynyng akademiyalyq basylymynyng I t. 296-b. osylay atalghan) baghynady. Altyntaudyng kýngeyin meken etip, nónelerge (avarlargha) temirshi boldy. Qytay suretshileri salghan týrki temirshilerining sureti (1-suret), qazaq ústalarynan eshbir aiyrmashy­ly­ghy joq ekenin kórsetedi. Biz múnday ústahanalardy Jetisu jerinde jýrgizilgen paleoetnografiyalyq zertteu kezinde qazaq qystaularynyng janynan tauyp zerttegenbiz. Altyntaudyng pishini dulyghagha kelinkireytin edi. Olar óz tilderinde dulyghany «týrik» deytin. Osylaysha búl sóz olardyng halyq atauy bolyp qalghan.

Dәl osy derek Suynama jylnamasynyng 84 bu­­­­­­ma 49 bayanynda týrik [1. 65-66-bb.] shejiresinde qaytalanady. Biraq múndaghy bir erekshelik - «on úldyng bireuining esimi Ashyna edi. Ol óte aqyldy bolghandyqtan ony han kótergen. Ol ózining tegin úmyt­­paytyndyghyn bildiru ýshin bóri basy aishyq­tal­ghan tuyn qaqpasyna ilip qoyatyn».

Búl anyz Soltýstiktegi әuletter tarihy­nyng 99 bu­masynyng 87 bayanynda qaytalanady [1.92-93- bb.]. Múndaghy bir erekshelik - Ashynadan keyin Aqyn shadtyng óz úlysyn bastap ýngirden shyghyp nónelerge baghynyshty boluy. Uey patshalyghynyng kezinde Eltemish (el bolu degen úghym) qaghannyng kýsheyip nónelerge qarsy túruy bayandalghan jәne osy anyz Jalpy jarghy jylnamasynyng 197 buma Shekara qorghanysy 13, týrik [1] shejiresinde [1. 311-312-bb.] qaytalanady. Búl anyzdaghy erekshelik týrikterding arghy atalary ghúndardyng soltýstigindegi Saq elinen shyqqandyghy. Olardyng úlys basy Abam­bek dep ataluy. Ol 17 aghayyndy bolghan. Onyng biri - Idi Nyshida, ol qasqyrdan tughan. Búl eki әiel alghan ... onyng biri bir jolda tórt úl tapqan. Onyng ýlkenining aty Naghyd Týrik shad bolghan. Halqy ony qoshemettep ózderine kósem etip, oghan Týrik de­gen ataq beredi. Týrikting balalarynyng barlyghy sheshelerining әulet esimimen atalghan. Ashyna so­lardyng bireui. Onyng lauazymy Aqyn shad dep atalady. Anyzdardyng aityluy ózgeshe bolghanymen týrikterding arghy tegi qasqyrdan payda boldy degenge sayady [1. 314-b.]. Áriyne, búlay boluy mýmkin emes, búl anyzdardyng bәrining shyghu sebebi -týrikterding totem retinde qasqyrgha tabynuy. Qazaqtarda da osy kýnge deyin qasqyrgha tabynushylyq bar. Mәselen qasqyrdyng atyn tura atamay ony «Bóri» nemese «IYtqús» dep atauy. Al jas balalargha, ne jaqsy at­targha kóz tiymesin dep qasqyrdyng terisinen kesip ne kózin oiyp alyp túmar jasap taghyp qoi әdet-ghúrpy osy kýnge deyin saqtalghan.

Endi anyzdardaghy týrikterding túrghyn jerleri men payda bolghan ru-taypalary turaly derekterge toqtalayyq. Uinma jylnamasynda týrikter - ghún­dardyng ózge bir tarmaghynan taralady dese, ekinshi bir jerinde «Týrikterding arghy atalary ghúndardyng soltýstigindegi saq elinen shyqty» deydi. Múndaghy ghúndardyng ózge bir tarmaghynan shyqty degenge ký­mәn keltiruge bolmaydy. Óitkeni týrikter qy­tay jazbalaryna ilikken kezde ghúndar tarih sah­na­synan әldeqashan ketken. Al týrikterdi ghúndardyng soltýstigindegi Saq elinen payda bolghan degenge de qúlaq qoygha bolady. Jetisu aimaghyndaghy saq­tardy zerttegen t.gh.d., arheolog K.Aqyshev olardy «Tigrahauda» saqtary [2] degen pikirge kelgen. Saqtar da - ghúndardyng bir týri. Búl ru-taypalar óz­ara tuystas, bir kezde payda bolyp, eldik dәrejege kóterilgen kezde jan-jaqqa taray bastaghan. Al Suiy­nama jylnamasynda Týrikterding arghy atalary «Piynlyanda túrghan kirme hular edi» deydi. Hular dep qytaylar ghúndardy jaratpaghan song aityp, týrik­terdi de solargha tenep otyrghany. Al songhy Uey әu­le­tining patshasy Tәi-u saqtardy joyghanda, «Ashy­na 500 otbasymen nónelerge kiriptar boldy» de­ge­ni saqtarmen kórshi otyrghan týrikterdi aityp otyr­ghany. Búl habarlardan da bayqalatyny ghún, saq, týrik taypalarynyng kórshi otyrghan, ejelgi dәuirlerden kórshiles tuystas taypalar ekendigine dau joq.

Soltýstiktegi әuletter tarihynyng jylnama­synda da týrikterdi ghúndardyng ózge bir tarmaghy bolsa kerek deydi. Al ekinshi bir jerde Týrikterding arghy atalary ghúndardyng soltýstigindegi Saq eli­nen shyqqandyghy jәne qaytalanady. Qaytalanu olardyng týp negizderi tuystyqty bayqatsa kerek. Al jalpy jarghy jylnamasy VIII ghasyrdyng ekinshi jartysy men IH ghasyrdyng aralyghynda jazylghan tәrizdi.

Endi osy jylnamalardaghy týrikterding әdet-­ghúrpy, salt-sanasy, mәdeny jaghdaylaryn qaras­tyrayyq. Alghashqy Jounama jylnamasy boyyn­sha, týrikter salty boyynsha shashtaryn jayyp jýredi, shapany onnan solgha qaray týimelenedi. Qytaylar soldan ongha qaray týimeleydi. Búl eki elding ereksheligin kórsetedi. Biz de osylay soldan ongha qaray týimeleymiz ghoy. Búl ózgeris qashan payda boldy? Týrikter kýmbez pishindi kiyiz ýide túrady. Sudyng túnyghyn, shópting sonysyn quyp, kóship jýredi. Mal sharuashylyghymen, ang aulaumen shúghyldanady. Qarttardy syilamaydy, qaru-qay­raty bar jastardy qúrmetteydi. Búghan kelisuge bol­maydy. Óitkeni eger biz qazaqtar týrikterding tikeley jalghasy ekendigimizdi moyyndasaq, onda qa­zaq­tyng ýlkendi syilau, qúrmetteu ghúrpyn qay­dan aldyq. Sondyqtan qytaylardyng búlay aitu­lary shyndyqqa janaspaydy. «Ar-úyaty kem, ejel­gi ghúndar syyaqty әdep-iba, әdildik degenderden júr­day». Múnday pikirmen de kelisuge bolmaydy. Elbasylaryn alghash taqqa otyrghyzghanda jasa­uyldary men mәrtebelileri ony kiyizge otyrghyzyp, kýn qozghalysy baghytymen toghyz ret ainalady. Ár ainalghanda qarashylar oghan taghzym etip otyrghan. Búdan keyin ony atqa mingizip, moynyn torghynmen orap, demi ýzilmeytindey dәrejede qylqyndyrady, «neshe jyl qaghan bolasyn?» dep tosyn súraydy. Esengiregen elbasy naqty aita almaydy... Búl súraugha mәrtebeliler shamamen jauap beretin. Eng iri úlyghy - jabghu (yaghbu), odan keyingisi shad, odan keyingisi tegin, odan keyingisi eltebir, odan keyingisi tudynber, barlyghy tómengi shendermen qosqanda 28 dәreje. Múndaghy elbasyn saylau turaly jazylghan derek bizding halqymyzdaghy han saylaumen eshbir ózgerissiz birdey dep aitugha bolady. Qazaq ta aq kiyizge otyrghyzghan. Al әleumettik satylardyng ataulary ózgeriske týsken. Olardyng 28 dәrejede boluy týrikterde memlekettik basqarudyng bolgha­nyn tolyq kórsetip túr. Qaghan Ótýken (Mongholiya jerindegi Qanghay tauy) tauynda túrghylyqty. Onyng ordasynyng esigi shyghysqa qaratylady. Búl kýnning shyghuyna etken qúrmet. Múnday әdet esikti shyghysqa qaratu qazaqtarda da bar. Olar jyl sayyn ózining mәrtebeli adamdarmen atalarynyng ýngirine baryp, qúrbandyq shalady. Al mamyrdyng ortasynda Taryn ózeninde kók tәnirine tasattyq berip, ta­by­nady... Týrikterding jazulary hulardykine úqsaydy (saqtardy aitady). Bizdegi Altyn kiyimdi adamnyng janynan tabylghan jazudy týrkolog A.Amanjolov saqtardyki dep oqyghan. Shamasy týrikter jazudy sol saqtardan jalghastyrghan boluy kerek. Biraq jyl qayyryp, kýn esepteudi bilmeydi de jerding neshe ret kóktegeni boyynsha jyl esebin shygharady. Búl da dúrys emes, týrikter jyl qayyrudy jaqsy bilgen.

Derekterde týrikterding qaru-jaraqtary turaly jazylghan, ol qazaqtardykimen birdey. Tularyna bórining bas suretin salyp qoyady, jasauyl sarbazdy bóri dep ataghan. Búl bórige totem retinde tabynudy kórsetedi. Altyn úshty jebe men balauyzdy mórdi kuәlik retinde paydalanghan. Týrikterding ata zandary boyynsha, býlik shygharu, kisi óltiru, bireuding әielin zorlau, túsalghan attyng túsamys shiderin búzyp, at úrlau ólim jazasymen jazalanghan. Bireuding qyzyn zorlasa, oghan zattay auyr aiyp tóletedi jәne oghan sol qyzgha ýilenuge mәjbýr etedi. Adamdy úryp zaqymdaghandar zaqymnyng auyr-jenildigine qaray zattay qún tóleydi. At nemese basqa zat úrlaushy sol úrlaghan nәrsening qúnyn on ese etip qaytarady. Múnday jazalar qazaqtarda da bar. Ólgen adamdy kiyiz ýige jayghastyrady. Balalary, nemereleri, tuys-tughandary er-әiel demey qúrbandyqqa jyl­qy, qoy shalyp, etin әruaqqa atap esikterining aldyna jayady da atqa minip, ýidi jeti ainalyp shyghady, sodan ýige kirerde betterin temirtekpen jyrtyp dauys shygharady, qan men jas qosyla tógiledi. Múnday әdet-ghúryptar bizding halqymyzda HH ghasyrdyng 30-40 jyldaryna deyin saqtalghan. Men ózim bala kezimde soghysqa ketip qaza bolghandardy estirtkende әielderding betin jyrtyp, shashtaryn júlghandaryn óz kózimmen kórgem. ... Kýnning sәtin tandap, ólgen adamnyng ózi mingen atyn, tútynghan mýlkin onyng denesimen birge órteydi, kýl-kómirin belgili bir mezgilde jerleydi. Kóktemde ne jazda ólgen adamdy aghashtar men ósimdikterding japyraghy sarghayghan kezde nemese týse bataghanda, al kýzde ne qysta ólgen adamdy gýlder býrshik jara bastaghan kezde jerleydi. Jerleu kezinde ólgen adamdardyng tuystary dәl ólgen kýndegidey tasattyq berip atpen shapqylap, betterin jyrtady. Qabir basyna tas qoyylyp, belgi ornatylady. Qoyylghan tastyng sany ólgen adamnyng tiri kezinde óltirgen adamynyng sanyna qaray bolady. Jerimizdegi arheologiyalyq zertteulerden týrik dәuirining adamdarynyng obalarynda jogharyda jazylghan jerleu ghúryptary tolyq bayqalghan. Qúrbandyqqa shalynghan qoy men jylqylardyng bastary týgel belgige ilinedi. Búl kýni erler de әielder de bir kiyerlerin iyghyna ilip, qabir basyna jiylady. Eger sol toptan jigitke bir qyz únasa, ol qaytyp barghan song qyz ýiine qúda týsuge adam jiberedi. Múnday jaghdayda kóp rette qyzdyng ata-anasy qarsy bolmaydy. Ákesi (aghasy), әkesining agha-bauyry qaytys bolsa, balasy, inisi jәne agha-bauyrlarynyng balasy ógey sheshesine, jeneshesine, jengesine ýilene beredi. Tek ýlkenderi ózderining balasy esepti adamdardyng jesirmen shatasuyna bolmaydy. Qazaqta әmengerlik degen salt osy týrikterden saqtalghan tәrizdi. Olardyng túraqty oryn tepken mekeni joq. Biraq әrqaysysynyng ózderine tiyesili jerleri boldy. Búl jerde jartylay kóshpeli ómirdi kóruge bolady. Ózderine tiyesili jeri dep jazyluy jazda, qysta túraqty, jaz jaylauy qys qystaulary bolghandyqty kórsetedi. Al kýz, kóktemde de ózderining tiyisti kókteu-kýzeulerinde otyryp, kókteude mal tóldetse, kýzdeulerinde mal qyrqyp qoylaryn kýiekten ótkizgen. Al múnday ómirdi týsinbegen qytaylar men Europa ghalymdary týrikterdi de qazaqtardy da jappay kóship jýrgen dep jazady.

Týrikterding әdet-ghúrpy Suynama jylnamasynda da qaytalanady. Múnda týrikterding et jep, aq ishetini teriden tigilgen, jýnnen toqylghan kiyim kiyetini aitylady. Qaru-jaraqta mýiizben naqyshty sadaq, ysqyrma oq, sauyt turaly qosylghan. Mýiiz naqyshty sadaq tәrizdi sýiekpen naqyshtap jasalghan sadaq Almaty qalasy janynan týrik obasynan tabylghan. Erleri Chupu deytin útysty, әielderi dop oinaghandy únatady. Chupu aghashtan jasalyp, sýiek-mýiizben әshekeylengen «bes tas­pen» oinaghandyqtan «besaghash» dep te atalady. Qazaq balalary «bes tas» oiynyn «qaqumóki» dep ataghan. Al dop bylgharydan tigilip, ishine jýn toltyrylyp, teuip oinaydy. Suynamada tý­rikterding qymyzdy mas bolghansha ishetinin, odan keyin dauryghyp óleng aitatyndaryn jazghan. Búl qazaqtarda bolatyn jaghday. Jyn-shaytan degenderden qorqady, әruaqty syilaydy, baqsygha senedi. Soghysta ólgendi danq, auyryp ólgendi namys sanaydy. Olardyng salty jalpy ghúndarmen birdey.

Soltýstiktegi әuletter tarihynyng jylnama­synda osy derekter qaytalanady. Múnda qabirding basyna qada ornatylyp, ýy túrghyzylady, ýiding ishine ólgen adamnyng beynesi jәne onyng tiri kezinde ótkizgen shayqastary bayandalghan suretter salynatyny turaly jazylghan. Búl habargha qaraghanda týrikterde suret salu óneri bolghandyghy bayqalady. Jazulary hulardikine úqsaydy dep jazylghan. Búl turaly jogharyda jazdyq.

Jalpy jarghy jylnamasyndaghy derekter de jogharydaghyny qaytalaydy. Múnda da týrikterding salty bayyrghy ghúndarmen birdey deydi. Alayda jazuy joq dep jazghan. Al keybir derekterde jazuy hulardikine úqsas delingen. Qaghannyng Ótýken tauynda túrghylyqty túratyny jәne qaytalanady. Onyng jyl sayyn ózining mәrtebeli adamdaryn bastap, atalarynyng ýngirine baryp qúrban sha­latyndyghy, al mamyrdyng ortasynda Taryn óze­ninde kók tәnirine tasattyq berip tabynatyndary jazylghan. Sonymen týrikterding kókke, tәnirge tabynuy ata-babalar әruaghyna syiynu siyaqty diny nanym-senimderding býgingi halqymyzda saqtaluy әdet-ghúryptyng ejelgi dәuirlerden beri qaray saqtalyp kele jatqanyna aighaq. Qazaq halqynda tәnir bersin, kók jarylqasyn dep alghys aitsa, Tәnirbergen degen at ta qoyylghan. Al qarghasa kók soqsyn, tәnirbúiyrmasyn dep renish bildirgen.

Kitapta týrikter men qytaylar arasyndaghy sayasy qarym-qatynastar turaly derekter óte yrghyn berilgen. Materialdar týrikterding úlys-úlys bolyp túrghan kezinen memlekettik dәrejege kóterilgen kezine deyin, odan batys, shyghys Qaghanat bolyp bólinu kezderindegi qytay elimen bolghan sayasy jәne әleumettik qatynastardyng mәn-jayy tolyq berilip otyrghan.

Týrikter men qytaylar arasyndaghy qarym-qatynas 545 jyly bastalghan. Ony Qytaydan týrik úlysyna kelgen elshilikten bayqaugha bolady. Qy­taydyng Tәizu patshasy týrikterge ózining elshisin jiberedi. Osy elshini týrik eli zor quanyshpen qarsy alyp, bylay deydi: «Býgin úly qaghanattan (Qytay patshalyghyn aityp otyr) elshi keldi, endi elimiz kórkeyetin boldy» dep týrkilerding el-júrty birin-biri qúttyqtap quanghan. 546 jyly Tamyn jergi­lik­­­ti bú­yymdardan Qytay patshasyna tartu etuge elshi­­sin ji­bergen. Mine, osy kezden bastap     eki el­ding ara­­syn­­­da diplomatiyalyq baylanys bas­talghan tәrizdi. Ta­­­myn bizding akademiyalyq baspadan shyqqan «Qazaqstan tarihynyng I tomynda orhan jazuy boyynsha «Bumyn» atalyp jýr. Osy Tamyn Anagýidi jengen song ózin «Eletmish» qaghan dep ataghan, ol el qaghany degen sóz. Búl ghúndardyng «Tәnirqútymen» birdey. Al tәnirqúty degen sóz «Tәnir úly», «Kókting úly» degen maghyna beredi. Al Túmyn qaghan ózining әielin «qatún» dep ataghan. Býginde qazaqtar «qatyn» sózin «әiel» sózimen sypayy týrde aityp jýr. Derekte qatyn sózi ejelgi «әtshege» teng delingen. HIH-HH ghasyrdyng basynda «әtshe» sózi aitylatyn, býginde әdeby shygharmalarda «әtshesi» әieli degen sózder kezdesip qalady. Bizding «tәnir», «qatyn», «әtshe» sózderining ghúndardan týrikterge, týrikterden bizge deyin jetip aitylyp jýrui halqymyzdyng týp negizi qay­dan bastalatynyna eshbir dau bolmaytyndyghyn kórsetedi.

Alayda anyz boyynsha, týrikterding payda bolghany jәne olardyng tarihyn Ashynadan bastau shyndyqqa tura kelmeydi. Óitkeni jylnamalardyng birinde týrikter ghúndardyng ózge bir tarmaghynan taralady dese, ekinshi bir derekte ghúndardyng soltýstigindegi saq elinen shyqqan delinedi. Al Suynama jylnamasynda «kirme hular» edi deydi. Búl derekterden shyghatyn tújyrym: týrikter men ghúndar tuystas, atalas ru-taypalar bolghan. Týrikterding qytay jazba derekterine keyin týsui ghúndar tarih sahnasynda bedeli kýshti bolyp túrghan kezde týrkiler elenbegen, ol kezde olardyng aty da anyzgha shyqpaghan. Al ghúndar soltýstik batysqa qaray aughanda, tarih sahnasyna týrikter kóterilgen degen oy tuady. Endi olar nónelerden ózderining tәuelsizdigin alghannan keyin úly qorghangha qaray jyljyp, ghúndardan bosaghan jerlerge ie bolyp, Qytay patshalarymen qarym-qatynas bastalady. Ony Bumyn qaghannyng Qytay patshasynyng qyzyna ýilenuinen bayqaugha bolady. Búdan keyin týrik qaghandary da Qytay patshalarynyng qyzdaryna ýilenip, sayasy qarym-qatynas ýzilmegen. Qytaydyng Jou Chy patshalyqtary Taspar qaghanmen qarym-qatynas kezinde oghan (Taspar qaghangha) jaqsy kórinu ýshin birimen-biri bәsekelese syy úsynghanda qazynalaryn ayamaghan. Búghan masattanghan Taspar qol astyndaghylargha «Kýngeydegi eki úlym (eki patshalyqty aitady) aman bolsa, maghan degen adaldyqtarynan ainymasa, esh nәrseden kemdik kórmeymin dep maqtanushy edi».

Týrik qaghanatynyng ekige bólinui Múqan qaghannyng úly Tóremennen bastalsa kerek. Osy bólinuden keyin búlar da Qytay patshasyna jaghynu ýshin ózderining syi-siyapattaryn jiberip, qoldau kórsetu ýshin kýsh súrap otyrghan. Qytay patshalary týrikterding múnday súranystaryna qoldau kórsetpegen. Biraq ta ekeuining birigip ketpeuine kónil bólip, olardyng is-әreketterine baqylau jasap otyrghan. Al týrik qaghandaryna qyzdaryn jansyzdar retinde bergen. Múnday әreket Ýisinder kezinen belgili. Eger patshalar óz qyzdaryn bergisi kelmese ne qyzdary bolmasa onda óz saraylaryndaghy qyzdardy óz qyzdarym dep úzatyp, olargha jansyzdyq jasau joldaryn, әdis-tәsilderdi ýiretip jiberip otyr­ghan.

Týrik qaghandarynyng kýshterin Qytay patshalary ózderining kórshi elderine joryq jasaghanda paydalanyp otyrghan. Mәselen, Koreyagha attanghanda týrik qaghandary Qytay sarbazdarymen birge bolghan.

Týrik zirattarynan shyqqan arheologiyalyq ma­terialdardyng suretterining berilui qazaq halqy­nyng materialdyq búiymdarymen úqsastyghy - bir ózen­ning eki jaghasynday, birin-biri qaytalap otyrghanday. Ásirese týrki belbeuleri (2-suret) men ýzengileri bir-birine óte úqsas. Al Qytay suretshilerining salghan týrik temirshilerining sureti (1-suret) dәl HIH-HH ghasyrlardaghy qazaq temir ústalarynyng ústahanalarynan eshbir aiyrmashylyghy joq. Onday ústahanalardy men ózim bala kýnimde HH ghasyrdyng 50-jyldarynda auylymyzdan kórgen edim. Al Jetisu aimaghynda arheologiyalyq zertteu júmystarynyng kezinde sonday ústahanalardyng oryndaryn tauyp zerttegenmin.

Qorytyndylay kelgende týrkiler dәuirinen qalghan ruhani, mәdeni, materialdyq, әdet-ghúryp, salt-sana bizding halqymyzda tolyghymen saqtalghan. Sondyqtan da halqymyzdyng halyq bolyp qa­lyptasuy, onyng týp-tamyry ejelgi týrkilerden qalyptasyp bizge jetken deymiz.

«Qazaq tarihy» jurnalynan