1. Abylay han1 jongharlardy2 shapqan bir shabuylda 1000 adamdy barlaushy ghyp algha jiberipti. Olardy ekige bólip eki batyrdy bas etedi: qarabújyr qanjyghaly Jantay3 jәne sol rudyng ýlkeni Bógenbay4. Batyrlar úzaq uaqyt oralmaydy; Abylay qatty mazasyzdanady, olardyng taghdyry turaly jyrauy Búqardan5 súraydy, «Mening batyrlaryma ne boldy, olar nege oralmay jatyr?» deydi. Oghan Búqar bylay jauap beredi:

«Jantay Talqyn6 arqyly ótedi, Bógenbay Qúljanmen7 ótedi. Han Baba8 keri qashady. Jantaydyng Talqyndaghy joly tar әri qauipti». Jantay batyr qaterge úryndy dep oilaydy Abylay. «Jantay barady, baryp úlysty shabady, kýlin kókke úshyryp, Jantay әkelgen aqsha bet qyzdy han Abylay alady». Abylay keyinnen Búqardyng aitqany kelgende, tóbem kókke jetkendey quandym deydi*1.

1. Abylay han1 jongharlardy2 shapqan bir shabuylda 1000 adamdy barlaushy ghyp algha jiberipti. Olardy ekige bólip eki batyrdy bas etedi: qarabújyr qanjyghaly Jantay3 jәne sol rudyng ýlkeni Bógenbay4. Batyrlar úzaq uaqyt oralmaydy; Abylay qatty mazasyzdanady, olardyng taghdyry turaly jyrauy Búqardan5 súraydy, «Mening batyrlaryma ne boldy, olar nege oralmay jatyr?» deydi. Oghan Búqar bylay jauap beredi:

«Jantay Talqyn6 arqyly ótedi, Bógenbay Qúljanmen7 ótedi. Han Baba8 keri qashady. Jantaydyng Talqyndaghy joly tar әri qauipti». Jantay batyr qaterge úryndy dep oilaydy Abylay. «Jantay barady, baryp úlysty shabady, kýlin kókke úshyryp, Jantay әkelgen aqsha bet qyzdy han Abylay alady». Abylay keyinnen Búqardyng aitqany kelgende, tóbem kókke jetkendey quandym deydi*1.

2. Birde Abylay qytaylarmen soghysta sheginuge mәjbýr bolady. Jeniltek qyrghyzdargha osy bir shaghyn sәtsizdik qanshalyqty әser etetinin oilap, qatty yzalanyp, qayghyrady. Sonda onyng jyraularynyng biri Tәtiqara jyrau9 sheginip bara jatqan qaysaqtardyng jәne Abylaydyng ruhyn kóteru ýshin bylaysha jyrlaydy: «Qashqan qytaylar qaytadan óz әreketterin bastady, qúlan jotasynan adyrnalar sozyldy. Kebeje qaryn, keng qúrsaq Abylay búl isti qoya túr. Jau qytaylardyng attary boldyrdy, joq han Abylay qashpady, «qashty» degen dúrys emes, ol tek qighash tartty. Bәsentin Syrymbet10, jebesin zaulatyp, soghysty. Qashqan kezde oilanba! Asyghystyq salqyn qandylyq emes! uaq*2 Bayan11, iyә, biz múny kórdik! Ol artyna búrylyp, nayzamen týirep jatqan sәtte»

3. Abylay ýisin bii Erdendi bir qateligine bola jazalau ýshin onyng auylyn shabugha qol jinaydy. Búl joly hannyng qatuly bolghany sonshalyq, qasyna jaqyndaugha eshkimning jýregi daualamaydy. Sonda halyqtyng ótinishimen han aldyna Búqar jyrau baryp, bylaysha tolghaydy:

«O, Abylay, Abylay! Sening sózdering arsy men gýrsi*3 siyaqty taumen talasyp gýrildeydi; sening bosatqan qúldarynnyng bes qaqpasyna da syimaydy*4. Alataugha barynyz, ashuynyzdy basynyz, ashuynyzdy bassanyz, boz shekpendi qúlynyz Erden sizding aldynyzgha 80 týrli at-shapan aiybymen kelmey me?».

4. Anyz boyynsha, Týrkistannan shyqqan Abylay birde eng jaqyn tuysqany Ábilmәmbet12 hannyng ordasyna tuysy Orazben bir atqa mingesip keledi jәne biraz uaqyt boyy qarauyl ruynan shyqqan dәuletti qyrghyz jaqsylyq Dәuletbaydyng qyzmetinde bolyp, jylqysyn baghady. Dәuletbaydyng әieli jat jerlikting ózderi úsynbayynsha, eshqashanda tamaq súramaytynyn bayqaydy, úsynghan tamaqty da yqylassyz alatynyna jәne eshqashan kir ydystan as ishpeytinine qatty tandanady. Búl qyrghyzdargha mýldem tәn qylyq emes. Búghan qojayyn da nazar audarady, sonda ol Orazdy tergep, onyng shyqqan tegin bilgen son, eng jaqsy atyn mingizip, Ábilmәmbet hangha alyp barady. Búl at әigili Shalqúiryq bolatyn. Jas súltannyng shayqastaghy alghash serigi sonymenen jaugha shauyp, Abylaygha batyr ataghyn әpergen de osy Shalqúiryq bolatyn.

5. Abylaydyng Qaldan Serenge13 tútqyngha týsui. Jongharlardyng qyrghyzdargha jasaghan bir shabuylynda Abylay jekpe-jekte Qaldannyng úly Sharshyny óltiredi. Sýiikti úlynyng qazasyn estigen Qaldan kim bolsa da, qayda bolsa da, ústap aldyna әkeludi búirady.

Qalmaqtar ang aulap jýrgen Abylaydy tútqiylda qolgha týsirip, qasyndaghy birneshe by jәne atyghay ruynyng әigili batyry Qúdayberdi Jәpekpen*5 Qaldangha alyp keledi.

«Mening úlymdy qay jerde óltirdin» degen súraqqa Abylay bylay jauap beredi: «Sen meni aiyptap otyrsyn, biraq ony óltirgen halyq, men tek sol halyqtyng qalauyn oryndap Sharshynyng basyn aldym». Qaldannyng búl jauapqa razy bolghany sonshalyqty: mön, mön dep birneshe ret qaytalaydy da, jendetin toqtatyp, Abylaydy kiyiz ýige qamap, qatang baqylau qoyady. Abylaydyng naghyz azaby sonda bastalady: Sharshynyng anasy úlyn óltirgen qazaqty (qyrghyzdy) kóru ýshin kýnde keledi, kelgen sayyn oghan qarghys jaudyryp laghynetteydi; «sen ony ne ýshin óltirdin», «oghan qalay qolyng bardy» dep aiyptaydy. Abylaydyng tózimi tausylady, bir kýni ana tisin shyqyrlatyp ózining әdettegi saualyn qoyyp júdyryghyn týie úmtylghanda ol bylay dep jauap beredi: «Sening úlyng siyaqty qanghyghan qúldar qayda ólmedi deysin, kәri qalmaq!» Áyel kýieuine jýgirip, astamsyghan qazaqty óltirudi talap etedi. Abylaydy óltirip jýrmesin dep qoryqqan Qaldan ony jәne Japaq batyrdy tútqynnan bosatyp jiberedi14. Amanatqa Japaqtyng úlyn qaldyrady, ol ózining batyrlyghymen jәne tapqyrlyghymen kózge týsip, Sary qazaq15 atanady.

6. Abylaydan ýsh jýzding batyrlarynyng ishinde kimdi qatty qúrmetteysing dep súraghanda ol bylay dep jauap beredi: «Ózimnen búrynghylardan Qaldannyng tútqynynan 90 adamdy alyp shyqqan qarakesek Qazybek16 pen óz adamdaryn tútqynnan bosatyp alghan uaq Derbisәlige qatty tanqalamyn. Birinshisi Qaldannyng aldyna ózi barsa, ekinshisi auylynda otyryp, jauyn yqtyrghan. Mening batyrlarymnyng ishinde bәsentin Malaysary17 baylyghy men batyrlyghy jaghynan, al uaq Bayan aqyly men erjýrektigi jaghynan barlyghynan artyq».

7. Taraqty Bayghozy18 batyr. Reseyden qashqan torghauyttardy qualaghan19 qyrghyzdar ashyq dalada damyldap, qazangha sýrlengen jylqy etin asyp, torsyqqa qúrt ezip, kýni boyyna nәr bolatynday etip tanghy astaryn iship otyrady. Bir shatyrda Abylay,keleside ózining tәkapparlyghymen tanymal arghyn Shaqshaq Jәnibek batyr20 otyrady. Batyr nasybay atyp otyrghanda, bir jas qyrghyz jigit shatyrgha kelip, atynan týspey qolyn sozyp: «Jәnibek batyr, shaqshandy tasta» deydi. Jәnibek oghan esh nazar audarmaydy, biraq oghan ózining mensinbegenin kórsetip, asyqpay shaqshasyndaghy qaldyqty qyzyl etigining ókshesine qaghyp, baptap qaltasyna salyp qoyady. Kóp úzamay jasaq qozghalyp, әrbir ru óz tuynyng astyna jinalady, batyrlar sadaq-jebelerin asynyp, shenber qúryp handy qorshap túrady. Kenesip, jaudyng kóptigine qaramay, shabuyl jasaugha sheshim qabyldandy. Birinshi qarauyl jiberip bayqap almaq ýshin eriktilerdi shaqyrady, alghash bolyp baghanaghy Jәnibekten shaqshasyn súraghan jigit shyghady. Sholghynnan oralghan son, Jәnibekting súraghyna*4 jigit: «Az da emes, kóp te emes» dep jauap beredi. Shabuyl bastalady, qalmaqtardyng sany 10 000, qyrghyzdar kóp shyghyngha úshyrap, aqyry shydamay qashugha mәjbýr bolady.Eng aldyda tu ústaghan, qara atqa mingen úzyn boyly qalmaq, qyrghyzdardyng qataryna kirip, birnesheuin attan týsirip ketedi. Jәnibek te shegingenderding arasynda bolyp, qatty qapalanyp, bar dauysymen «Átten, myna dýleydi*7 óltiretin qyrghyzda bir azamat tumaghany ma?» dep aighay salady. Osy kezde baghanaghy jas jigit sadaghyn qolyna alyp, bar kýshimen tartyp, kózdep túryp jiberip qalady. Jebe zulap baryp tura taghdyr-tesikke qadalyp, qalmaq jerge domalap týsedi. Jas batyr jebesining dәl qadalmay iyrek jasaghanyna ókinip «Búl ózi Allanyng nazaryndaghy bireu boldy ghoy» deydi. Batyrlarynyng ólimin kórgen qalmaqtar abyrjyp qalady, osy sәtti paydalanyp qyrghyzdar qarsy soqqy berip, jeniske jetedi. Sonda Bayghozy (baghanaghy jas qazaq) shaqshasyn atyp Janybaygha*8 jaqyndap: «Batyr, endi mine shaqsha atugha bolady» deydi. Taraqty Bayghozy batyrdyng esimi elge osylaysha tanylady.

8. Baltaly Orazymbet batyr21 ózining erekshe eptiligimen jәne jyldamdyghymen ataqty bolghan. Baghanaly batyr Bayanbay ózining Orazymbetpen birge qalmaqty shabugha barghanyn aitady: bir týni olar 8 ýiden túratyn qalmaqtyng auylyna kelip, shauyp aludy oilaydy. Bayanbay batyr eki ýidi shapqansha, Orazymbet batyr qalghan ýilerdi shapqanyn aitady. Ol eki ese olja alady.

9. Birde qalmaqtar bir ýngirge bekinip alypty. Ýngirding auzynda sol uaqytta ataqty qorama22 qara qaruymen (qalmaqtar onymen Ertis asyryp sayghaq atqan) mergen otyryp alypty. Birneshe batyrdyng óliminen keyin eshkimning barugha dәti barmaydy. Osy sәtte sirgeli Elshibek23 batyr qúlager atymen qalmaqqa qaray jorghalap jóneledi. Arttaghylar búl da óldi-au dep túrady. Elshibek oghan jaqyn keledi de, atoy salady. Qalmaq biltesin tútady, myltyq atylmay qalady. Ekinshi ret dayyndap ýlgergenshe, batyr shauyp tastaydy.

Keyin odan nelikten jorghalatyp barghanyn súraghanda, ol: «Qalmaq mening atymdy alghysy keldi, sondyqtan mening jaqyn keluimdi kýtti, al men oghan jetkenshe myltyqqa ýlken kýiik jinalyp artynan atylmay qalatynyn bildim» dep jauap beredi. Osydan keyin qyrghyzdardyng arasynda: «Qorym*9 biltesining kýiigi» degen sóz qaldy.

10. Uәlihan jas kezinde tentektigimen, búzyqtyghymen aty shyqqan. Ol Abylaygha baghynyp, olargha bodan bolugha kelgen qalmaqtarmen soghysuyna sebepker bolady. Bir qyz ýshin jas noyanmen24 bәstesip, ókshesimen teuip, bayghús qalmaqtyng qabyrghasyn syndyrady.

11. Abylaydyng túsynda bashqúrttardyng ishinde Eset batyr ataqty bolghan. Birde ol Abylay hanmen kezdesip, ony tymaq qúrly kórmey qoltyghyna qysyp kete bergen desedi.

12. Orta jýz qyrghyzdary qara qyrghyzdardy shabady. «Qyrghyzdar» múny bilip qoyyp, soghysqa dayyn otyrady. Qaysaqtar qashady, jau olardy Ilege deyin quyp keledi. Qazaqtar ózendi jaldap ótedi. Qyrghyz Temirjan batyr shayqastyng qyzyghyna berilip, az әskerimen Ilening arghy betindegi qyrghyz jerine ótip ketedi. Sonda qanjyghaly Tomasha batyr manaptyng shaghyn әskermen shyghandap ketkenin bayqap, keri búrylyp nayzasyn bar kýshimen attyng keudesine qadaghanda, at shoqiyp otyryp qalady. Manap tez attan týsip, sirgeli Jaulybay batyrgha úmtylady; qanjyghaly Eset dosyna tóngen qauipti kórip, nayzasyn silteydi, manap jerge qúlaydy. Tomasha batyr alasa boyly, biraq ýlken jýrekti adam bolghan. Ol aqqudy ilgen súnqar tәrizdi manaptyng ýstine minip qarnyn jarady. Batyrdyn*10 jalanash aq tәni aq sazanday dalada qala berdi (Manap dep qara qyrghyzdardyng ru basyn ataydy). Temirjan deneli jәne kórikti aqqúba jigit bolghan. Qyrghyzdar manaptarynyng ólimin kórip, qatty óshigip, qughyn salady. Attan týsip atpaq bolghan sirgeli Jaulybay batyr, artynan qyrghyz  Ýsen batyr men Altay, Bayghozy batyrlar tútqyngha alynady. Jerebe tastap, Bayghozy batyr manaptyng ólimi ýshin qúrbandyqqa shalynatyn bolady. Odan batyrdy kim óltirdi dep súraghanda, eshkimdi aitpaymyn dep jauap bergen.

Ony jýzin shyghysqa qaratyp otyrghyzyp, 40 qadam sanap, úzyn myltyqty qara qyrghyz qaruyn jaylap kezenedi.

Bayghozy keyinnen: «Basymdy myqtap tanyp myltyqtyng atyluyn kýtip otyrdym, qasyma qaza bolghan qyrghyzdyng bauyry kelgenin bayqamay qaldym. Ol maghan: «Mening agham sheyit boldy, men qan tókkim kelmeydi, sen qazaq bossyn» dedi. Men ornymnan túra almadym, qanym toqtap, ón boyymdy ter basyp ketti», - dep bayandaydy. Ol Abylaydyng tútqynyndaghy Temirjannyng bir bauyryna aiyrbastalady. Al Jaulybay qún tóleymin degen uәdemen bosaydy. Oghan tútqyndaghy qyrghyz Ýsen kepil bolady. Ol qoy baghyp jýrip, sәti týskende qashyp ketedi.

Temirjandy qaryndasynyng joqtauy: «Tabynda aq boz jylqy bar, eger ony búrsam, moyyny auyrady. Han úlynday agha, eger búrmasam, jýregi auyrady; aghatay, men ne isteyin? Qúdayym-au, boqshadaghy*11 boyaqtay, tabyndaghy sayaqtay, manat siyaqty (qytay búly). Han úlynday aghatayymdy eske almasam jýrek auyrady, oh, agham menin, ne isteymin, Qúdayym?»

13. Qashqan torghauyttardy qudalau «tyldaghy joryq» degen atpen belgili. Búl joryqta halyq sansyz kóp boldy, basqa batyrlardyng narazylyghyna qaramastan, han túrghan ornynan qozghalmay, batyr Bayandy kýtti. Aqyry ol 540 jasaghymen keldi de, hannyng aldyna túrdy: «Qayda? Ne búiyrasyn, barlyghyn oryndaymyn». Han halyqqa búrylyp bylay dedi: «Mine, mening Bayandy kýtken sebebim osy». Dәl osy uaqytta bir kýndik jerde 500 jasaghymen qarauylda túrghan qanjyghaly Jantay batyr qalmaqtardyng qolynan qaza tabady. Búl oqigha bylay bolghan: Jantaydyng bauyry Ýisinbay jer sholyp jýrip qalmaqtardan 3 týie alady, qaytyp oralghanda inisi Arqandar batyr saugha súraydy. Ýisinbay batyr oghan: «Qalmaqtarda týie kóp, qajet bolsa qolyng bar, auruyng joq, ózing baryp al» deydi. Búl auyr sózderge qatty namystanghan Arqandar batyr aghasyna ózining erjýrektigin dәleldeu ýshin 7 joldasyn, ataqty Qonaydy (Qoyankózding úly) ertip, qalmaqtardy shauyp, 9 týie oljalaydy. Arqandar batyr 7 joldasyna týielerdi aidatyp jiberip, ózi qughynshylardyng jolyn toryp toqtatyp, bolmasa basqa jaqqa aldap әketpekshi bolyp, artta qalady.

Alghashynda joldastary onyng óksheley kelgen jaudy aldap әketkenin kóredi, sosyn ol qorshauda qalghanday bolady. Taugha shyghyp jan-jaqtan qorshaghan jaudyng ortasynda qaza tapqan Arqandar jatqanyn anyq kóredi. Jantay batyr ózining sýiikti bauyrynyng ólimin estigende, «ne ólemin, ne senderding qandaryndy ishemin» dep ant bergen. Attardy alghyzyp, 500 adamnan qúrylghan jasaqty ertip qalmaqtardyng qolyna aralasady, olar 10 myng bolady. Ólimge bas tikken qyrghyzdar keskilesken úrys jýrgizdi. Qarny jarylghan Ýisinbay ishek qarnyn kiyimining etegine salyp jýrip shayqasyp, «Jantay batyr, aitshy, jarylghan qarynmen ómir sýruge bola ma?» dep súrapty. Barlyghy qaza tauyp, Jantay men 8 adam jәne úly Toqysh qalady. Jantay attan týsip, tizginin úlyna beredi de: «Ýige qayt, sen aman qalmasan, men ýshin kek alatyn adam bolmaydy», - dep jan tapsyrady. Abylay Jantaydyng qazasyn estigende: «Qayraugha kónbegen qara bolatym-ay!» dep jylaghan.

Barlyq әsker Ilege shoghyrlanyp (shabuyldap), qalmaqtar kelgenshe barlyq ótkeldi qorshap alady.

Qalmaqtar toqtap, 7 adam elshi jiberedi, olardyng basshysy qazanday, týlki tymaq kiygen úzyn boyly qara qalmaq jaqyn keledi, sәlem berip: «Alla jar! Meni Úsa men Seren jiberdi, qazaq pen qalmaq bauyr, solay bolyp qala bereyik, aq ýidi tartugha alynyzdar, sonymen tatulasayyq!», - deydi. Han «Jýre ber!», - deydi de, batyrlaryn jiyp, kenes qylady:

«Aq ýiin alayyq, ýmittendirip, sosyn shabamyz».

Bayan: «Joq! Aq ýiin almanyz, aldaugha tyryspanyz, Úsa men Seren jogharghy jәne tómengi Qytaydy da aldaghan, seni de aldap soghady», - deydi.

Han eki ret qaytalady, ol da eki ret aitty. Biraq han óz degeninde qaldy.

Qalmaqtar kósh jerde (8 jәne 9 shaqyrym) túrdy. Eki kýn kýtti, qalmaqtar da joq, aq ýy de joq, keyinnen olardyng ketkenin bir-aq bildi. Bayan janyna 1 000 adam alyp, qughyngha shyghady, olardy Qytaygha engende quyp jetip, 40 sajyn ghana ýlgermedi; qaytar jolda qalmaqtar ólik tastaghan sudy iship, qaratyshqaqpen auyryp, bәri qaza tabady, әigili batyr Bayan osylay dýniyeden ótti.

14. Qaldan Abylay tútqynda bolghan kezde odan: «Qay әmirshi artyq?» dep súrady. - «Kondaker»*12, aq patsha, Ejen han*13, Qaldan, sosyn men». «Men, men!», - deydi Qaldan. «Az halyqty basqaryp otyrsyn, biraq kópti basqarugha layyqsyn», - deydi Abylay.