Biylghy  jyldyng shilde  aiynyng ekinshi   kýni. Áyelimiz  ekeuimiz ýlken    toydyn,   ýlken   quanyshtyn   ishindemiz. Baldyzym  Qanat pen  Gulya   kelinimiz  úldary   Erjandy  Janerke  atty  qyzgha ýilendirip, Elordanyn    «Jetiqazyna» atty   meyramhanasynda úlan    asar  toyy  jasauda.

Toy  zaly әsem  bezendirilgen.  Keshennin  bosaghasynan  bastap   týrli-týsti   sharlar men alqyzyl   gýlder   ilingen. Atmosfera   qanday? Eki  jastyn    qyzyghyna    jinalghan   qonaqtar  bir-birimen    qúshaq  jaya amandasuda. Ár  jerden   «Toy  qútty,   eki  jas  baqytty  bolsyn!  Toy-toygha   úlassyn» degen  qúttyqtaular tolassyz   aityluda.   Ata-analarymen  birge  toygha  kelgen   jas  balalar da   erekshe    kýi   keshude.   Muzyka  qúiylyp  túr.   Zaldyn  ortasynda «Aq  jol» degen  jazuy  bar  aq  matadan     jasalynghan    dorojka   tóselgen. Qazaq   halqy   qashanda    qúdalaryn  syilaghan,  qúrmet  tútqan. Mynjyldyq  qúdalarymyz  degen   úghymnyn  manyzy  erekshe. Onyng  astarynda Úly últymyzdyn  úlaghaty,  kendigi,  parasattyghy men  ozyqtyghy,  bolashaqty  boljay  biletin    kemengerligi   jatyr.  Qúlaqtan   kirip,   boydy    alar,    әn   kónildin   ajary  ghoy,  shirkin. Mikrofonnan    tanymal  әnshi Qaljan  Kemalovtyng oryndauyndaghy  «Oyna  Qúdalar»  әni    shyrqaldy. Asaba    qúdalardyn    kele  jatqanyn   habarlady.

Oyna, oina qúdalar,

Jastyq  shaqty  eske   alyp,

Biyle,  biyle   qúdalar.

Jýrmenizder    kesh   qalyp.

Qúdalargha      shashu    shashylynyp,  zor  qúrmet    kórsetildi.     Qanday    jarasymdy  desenshi, mynjyldyq   jana  qúdalarymyz  aq  kilemnin   ýstimen   jýrip  ótip ,   toy  tórinen   oryn  aldy.  Árqaysysynyn   tósinde qúda,  qúdaghi  degen  jazulary  bar  «Beydj»  taghylghan.  Keremet.

Sosyn   әdettegidey  ataqty   «Toy  jyrymen» jastardy   qarsy  aldyq.  Ol da  keremet  ótti.  Betashar  aitylyp, neke   qii   rәsimi   ótkizildi.    Kelgen  qúdalar nómiri  birinshi  jәne  ekinshi  ýstelderden  oryn  aldy. Biz әielimiz  ekeuimiz   qúdalar otyrghan birinshi  ýstelge jayghastyq.  Toy  birden   qyzu  bastaldy.  Sóz  beriledi, by biylenedi, ólen  aitylady. Tost  aitushylar  oryndarynan  atyp  túryp, ortagha  qol  búlghap, biylep  shyghuda.  Kónil   shirkindi    kóterip,    deneni   qyzdyratyn nebir    ghajap  әnder birinen   son  biri  aityluda.   Olardyn   arasynda   halyq   әnderi  «Qyzyl  órik», «Chip chiyp», «Aspangha   qaraymyn, sol júldyzdy  sanaymyn», Janna  Friskenin  oryndauyndaghy jýrekti  eritetin «Malinkiy,  malinki, takiye  vecherinkiyleri»  bar.

Halyq әbden   kónildenip  aldy.  Syilastyqtyn  joghary   satysy.  Qúdalarymyz   basty  nazarda. Olargha  zor  kónil   bólinude. Qúrmetti qúdalary men qonaqtarynyn  quanghandaryna toy iyeleri Qanat pen  Gulya  da   bek  riza. Týrlerinen    kórinip  túr.  Bәri  jarasymdy  jaqsy   úiymdastyrylghan. Qúdalaryn  qúrmettey  bilgen osy  myqty  toygha   riza  bola  otyryp,    15  jyl  búryn   astanalyq   bir restoranda   qyz  jaqtan   qúda  bolyp  barghanymdy   esime  alyp,  óz  oiymnan esengirep  qaldym.  Onyn   sebebi  bar.

Elimizdin   batys  ónirinde   jinalystar  ótkizip,  últtyq  sport  týrleri    Qauymdastyghynyng   filialdaryn  qúryp  jýrgen  kezim  bolatyn. Áyelim  telefon    soqty. «Almatynyn   janyndaghy  audanda túratyn, atalarymyz  bir apayymnyng  qyzynyn   qyzy  túrmys   qúryp  jatyr eken.   Solar   qyz  úzatu  toylaryn   auylda  jasapty.  Endi  jigit  jaghynyn  toyy  Astanada bolady. Meni   tauyp  alyp,  bizdi toygha  shaqyryp  jatyr» dedi  ol.

– Au,   mende  júmys    kóp.  Ózin  barsanshy, - dep, men   jauap  qattym.

- Mәsele,   mynada  bolyp  túr eken.  Menin    apa-jezdem   qarapayym sharualar. Jezdem - malshy,  siyr  jayady,  apayym - sauynshy.  Al,  qúdalary  bir   dókey    kórinedi. Kezinde  bastyqtary  bolypty.

- Týsinbedim. Olardyn  mensinbeytin  qanday   haqy  bar.   Jastar    tabysty.  Boldy  emes pe?  Sauynshyny  emes ,  onyn   qyzyn   alyp  jatyr  ghoy .  Qayta eki  jastyn  bas  qosqanyna   quanbay ma? - dedim men   qaljyndy   aralastyryp.

- Apa-jezdem  senin   keluindi  qatty   súrady.  Men   uәde    berdim, - dedi   әielim  óz   sózinde.

Atyraudan Astanagha úshyp  keldim.  Áuejaydan tura toyhanagha  tarttym.   Men  meyramhana    aldyna   kelgende  toydyng bastalu uaqytynan  eki  jarym   saghat  ótip  ketken   bolatyn.  Alyp   úshyp  kirsem,  holda  menin    әielim  bastaghan onshaqty  aghayyndar,   qyz jaqtan kelgen   qúdalar   ghana    otyr.  Ortalyq  zalda   betashar  ótkizilude.

– Toy  eki   saghatqa   keshigip  bastaldy.  Betashar  rәsiminin   ótuine   jarty   saghattay  boldy.  Sonyn   ayaqtaluyn  tosyp otyrmyz, - dedi   әielim.

- Búl   qalay, nege    ishine  kirmedinder, - dedim  men.

- Olardyn   tәrtipteri - betashargha   qyz  jaqtan kelgenderdi  shaqyrmaydy eken, - dep    apay  aqtalynyp  jatyr.  Qysylyp  túrghany   anyq   kórinip  túr. Bajam   ýnsiz  otyr.  Kónili   qobaljuly. Bizge betashar  ayaqtalghannan  son  ghana   toy  zalyna   enuge  mýmkindik keldi.  "Eshkim qúdalar keldi" dep  habarlamady.Ýnsiz   kelip, toyhananyn   búrysh  jaghyndaghy   ýstelge   otyrdyq.

Toy  bastaldy.  Asaba  birden jigitting әkesin  maqtaugha    kóshti.  Ol   mynanday  da   mynanday. Ol   ýzdik   sovhozdyn   diyrektory.   Ol  danyshpan.  Ol   ana  dókeymen  bir  auyldan  shyqqan. Ol   delegat  bolghan,  Ol  deputat  bolghan, ol  VDNH-da  bolghan. Sodan   dókey   qúda   sóiledi  kep. Bәrin aitty, biraq kelgen  qúdalary  turaly   bir auyz   sóz  aitpady.   Toy   jýrip  jatyr. Bizding qasymyzgha qúdaghidan  basqalar kelmeydi.  On  besten astam  tostar  aityldy.  Biraq bizge kezek kelmedi.   Sol on bes tostyng ony   «óli»  tostar   boldy.  Toygha   kelmegen,  biraq   sәlem  joldaghan   generaldar,  mekeme  bastyqtary,  bas  diyrektorlar men  mәjilis   deputattarynyn   atynan  tostar  aityldy.  Áren  degende,  on altynshy  kezekte   sóz   bizderge,  qyz   jaqtan  kelgen    qúdalargha  keldi.  Boydaghy jyl lebizderimiz  ben jýrekjardy   qúttyqtaularymyzdy    jetkizu      ýshin ornymyzdan  túryp     ortagha   shyqtyq.

Sol  sәtte    asaba «Toy iyesining     tapsyrmasy  boyynsha,  aghanyng әri aqyn ,  әri jazushy qaryndasy  Sholtybaeva  sizderge   arnap   jazyp  kelgenin  oqidy, ol,  Sizderdi  qúdalarynyzdyn   ýrim-bútaghy,  shyqqan  tegimen,   ósip-óngen  elimen, jerimen jete tanystyrady, - dep mikrofondy tórde otyrghan   әielge aparyp   berdi. Biz ortada  qaqshiyp  túrmyz. Estimegenimiz  ben kórmegenimiz   kóp  eken. Mikrofondy  auyzyna  jaqyn  ústaghan «jazushy – qúdaghi» ekilenip,  dauysyn qatty shygharyp  sóiledi.

- Sender  bilinder, kimmen   qúda  bolyp  jatqandaryndy. Biylik basynda  otyrghandarmen   qúda  bolyp  jatyrsyndar. Qúdalaryn   ómir   boyy   biylik  baynda  keledi.   Solay da   solay.  Biz,  batyrlar men  ghúlamalar   shyqqan  jerdenbiz.  Bizdin  tauymyz da,  suymyz da, jerimizde, tasymyz  da  keremet.  Bizdin  el eshqashan jaudan  jenilmegen,   dúshpannan  tyghylmaghan.

Biz  sharasyzdan  kýtip  túrmyz.   Bayqaymyn bajam ashulana  bastady.  Ashulanatyn   jóni  bar.    –Maghan  qarap, ornymyzgha  baryp  otyrsaq   qaytedi, -   dedi. Qayta -qayta   qúdanyng   qasyna   baryp,  mazasyzdanyp, birdemege  qysylyp, shyryldap   jýrgen  tek qúdaghiy   ghana. Jazushynyn   sózine  elitip, manghazdanyp jana   qúdamyz   túr. Bizdi  elep-eskeretin  týri   joq. Menmensingen   bireu.

Áren  degende baryp,  baqyraq  dauysty  әiel   sózin  ayaqtady-au.

Bayqap  túrmyz, úzyn-sonar, ilip  alar eshtenesi joq,   orynsyz aitylghan   shalajansar әngime-leksiyagha  tek  bizder   ghana emes,  zaldaghy   esti   qonaqtar  da   jaqtyrmaghan  synay  tanytty.  Sonyn   aiqyn   belgisi  retinde  sharshaghan   júrt,  «nu  nakones-to»   dep,   shu  ete  týsti.   Eshkim  «sheshenge»  qol   shapalaqtaghan  joq.

Baja   sózin   qysqa   qayyrdy  da   mikrofondy   әieline   ústata   saldy. Týr-týsinen  renish bayqalyp túr.  Al, jýregi   qobaljyghan  apaymyz,   tilegin   bir-eki  auyz   sózben   ghana  bitirdi. Bizdin   jaqtan  taghy   bir   adam   sóiledi. Endi kezek  maghan   keldi.

- Qúrmetti  toy  qonaqtary men   qúdalar!  Qadirli   jastar! Toydyn   sony  bolghandyqtan,  maghan, kóp  sóileuge  bolmaytyn  shyghar  dep  oylaymyn.   Ishterinizde ýige   qaytugha   asyghyp  otyrghandarynyz  da bar. Sondyqtan da,    qysqasha  sóilegenim   dúrys  bolar  edi.  Biraq,    jana  ghana    bizdin   adresimizge  arnap leksiya  oqyghan,  jer tarpyp,  ekilene  sóilegen  aqyn-jazushy   Sholtybaeva   qúdaghigha jauap  qatpasam, «búlardyn   aitarlary   joq  eken» dep  oilap qalularynyz  mýmkin.

Sondyqtan   bir-eki  auyz   sóz  aitugha  tiyistimin.

Qúrmetti, lektor-qúdaghi! Qúrmetti leksiyagha  tapsyrys  bergen  qúda!

Alghashqy  tilegimdi  sizderge  arnaghandy  jón   kórip  túrmyn. Atamyz   qazaq «Qúrghaq   qasyq  auyz  jyrtady» deydi. Toygha   júrt leksiya  tyndaugha   emes, qyzyqqa,   quanyshqa  ortaq  bolugha,  bi  biylep,   әn   salugha,   yqylas-lebizderi men   aq  tilekterin   aghytugha,  bata  beruge,  toy-toylaugha keledi. Bizde   sonday   niyetpen   keldik  osy  toygha. Bizge, qúdanyng tórt sovhozdyn   diyrektory,   auyl  sharuashylyghy  basqarmasynyn   bastyghy,    aupartkomnyn   buro  mýshesi  bolghany, jiyrma  generalmen  dos  bolghany   emes,  onyng   aqyldy,  mynjyldyq qúda bolghany manyzdy. Leksiya   degeniniz -  auditoriyalarda,  oqu  oryndarynda,  ghylymy konferensiyalarda  oqylady. Janaghy, biz   eriksiz  tyndaghan   Sholtybaevanyn   leksiyasy  bos sóz,  qúr   uaqyt  alu  ghana    boldy.  Onyng orynyna әsem  әnder men   tәtti   kýiler  oryndalsa myng ese dúrys  bolar  edi.   Jalpy   adamgershilik, әdildik,   dostyq,   tuystyq   túrghydan   alghanda  ru men  rudyn,   jer men  jerdin,   el men eldin,  tau men  taudyn,   ózen men  ózennin,  kól men kóldin  birinen  birinin  artyqshylyghy  bolmaydy.  Olar  birdey.  Olardy  Alla Taghala  jaratqan,  bizge   syilaghan  bagha  jetpes  baylyqtarymyz. Biz   bәrinen   artyqpyz  dep,  toy  ýstinde kónilge  kirbin  týsiretin -  keude   qaghu,  menin  týsinigimde   astamshylyq,  aqymaqtyq  bolyp  sanalady.  Onday  jaghdayda  bizdin  de   auyz  toltyryp aitarymyz bar.

Kók   aspandaghy    kýn  qaydan  shyqsa, tirshilik,  ómir   birinshi  bolyp   sol   ónirden   bastau   alady.   Ór  Altay,   Asqar  Altay, Asqan  Altay,   Asau  Ertis,  Erke  Ertis órkeniyettin   bastau   alghan  jeri,  týrki   qaghanatynyn  altyn  besigi emes  pe?.  Qart  Altay - barlyq  elge  pana  bolghan, últtyn   yrysy men berekesi   emes  pe? Kóne  Altaydan   Shynghys,  Tonykók,  Kýltegin,  Nayman qahandar,  Ketbúqa, Qabanbay  batyr  bastaghan  barlyq  batyrlar men   biyler, Shyghystan   Abay  bastaghan   ghúlamalar    shyqqan. 740  jyly   Nayman   qahannyn   atty   әskeri  qytaylardan  qazaqtyn   jerin   azat  etken. Tipti Jongharlardan   qazaqtyn  shekarasyn   alghashqy   bolyp  qorghaghan da   naymandar  emes pe?  Óitkeni  olar  ómir  boyy   soghysyp keledi. Ontýstikti   hiualyqtar men   qoqandyqtar  basyp  alghanda,   der  kezinde kómekke   kelgender de   altaylyqtar  bolatyn.   Ayta  bersem    әngime   kóp,  lektor qúdaghy men oghan  tapsyrys  bergen   qúdamyz . Tak  chto,    en  myqty   jermen,  en  myqty   rumen   qúda  bolyp  jatyrsyz.   Qútty  bolsyn!    Aytpasa   sózdin   atasy   óledi  degen   ghoy.  Qazaq   qashanda  qúdasyn   qúdayday   syilap,   tórge  otyrghyzyp,   tóbesine   kótergen. Ol  halqymyzdyn    kóregendigi men  kemengerligi. Toygha   kelmegen   onshaqty    adamdardyn  atynan   tosty   kótertu,  al,   jana   qúdalardy    elemeu  dúrys  bolmady.   Sol   «mertvyi»   tostarynyz   qanshama   uaqytty   ysyrap  etti.   Al,   qyzmetke   kelsek ,  biz de   qúr  alaqan emespiz.Qasynyzda  otyrghan eki  generalmen, ol  kezde olar polkovniyk, podpolkovnikter  bolatyn,   Elbasynyn   qatysuymen    osy  jana Astanada    talay  sharalar  ótkizip  edik. (Ofiyserler  menin   sózimdi  múqiyat  tyndap  otyrghan  eken. Oryndarynan   atyp  túrdy.  Olarmen  birge  júbaylary men basqada  toy  qonaqtary   birge  týregeldi.)

Qúrmetti    toy qonaqtary!  Jastar  baqytty  bolsyn ! Toy-toygha   úlassyn!».  Men  osylay dep tilek   sózimdi   ayaqtadym.

Toydyn    atmosferasy     kýrt   ózgerdi. Býkil  qonaqtar  bizdi   kelip   qúttyqtauda. Orynymyzgha kelip  otyrdyq.   Dastarhanymyz   janartylghan.   Qúdaghy qasymyzgha  eki  generaldy júbaylarymen  әkelip  otyrghyzdy. Asaba  da  ózgerip   saldy.  Toy  bitkenshe, jana qúdalardyng  qúrmetine   degen  sózder   onyn  auyzynan   bir  týspedi. Bizding  jýzimizge kýlki   ýiirildi.

- Eser   qúdagha,  esemizdi   jibermegen  Azamatym-ay,   qayda   jýrsende   aman   bol, - dep  bajam  alghysyn  bildirdi.

Qazaqtyn   toyy - halqymyzdyn    qazyna-berekesi.  Qúday  toydan   aiyrmasyn!   Úldarymyz  at jalyn  tartyp minip, Otan  aldyndaghy   әskeri  mindetterin  abyroymen  atqaryp, institut  bitirip  25   jasqa  deyin   ýilenuge  tiyisti,  al ,   qyzdarymyz boyjetip,   bilim  alyp,    25  jasqa  deyin  túrmys  qúrghandary   dúrys bolady dep  sanaymyn. Olar  mindetti  týrde   qazaqtyn  jigitterine   kýieuge  shyghulary  kerek.

Toy-toygha   úlassyn!

2017  jyldyn    13-shi    shildesi.  «Otautýsken»  auyly

Abai.kz