Bizding eli­mizde kóshi-qon mәse­lesining sóz boluynyng basty sebebi,  alghash Tәuelsizdik ký­ni­ning qarsanynda Mem­­­­le­ketimiz shetel­degi et­­niy­kalyq qa­zaq­tardy tarihy Otanyna qaytaru jóninde qauly qabyldady. Elbasy eng alghash osy iydeyany kóterip, ózi ýndeu jariyalaghan bolatyn.

Sodan beri qaray qarap otyrsaq, birneshe ret zandar qabyldandy, Ýkimettik erejeler shyghyp jatyr. Ol da birneshe kezenderden tú­rady. Búl iydeyany, men aitar edim, bizding Qa­zaqstandaghy eng manyzdy saliqaly saya­sat dep. Óitkeni, Tәuelsiz memleket qúrghan ekensiz, siz últynyzdyng tarihyna jauaptysyz jәne bolashaghyna bey-jay qaramauynyz kerek. Sonda ghana búl naghyz qazirgi maghynadaghy, últtyq sipattaghy memleketting sayasaty, strategiyasy bolady.

Bizding memleketimizde sonday strategiyalar jasalyp, zandar qabyldanghan. Búnyng ar jaghynda týrli sebepter bar. Basty sebep, ol әleumettik-ekonomikanyng tapshylyghynan emes.  Búl peyilding taryluy, әriyne, men aitar edim, bizding ózimizding últtyq túrghymyzdan emes, belgili bir kómeski kýshterding yqpal jasap jatqanynan boluy әbden mýmkin.  Óitkeni, Qazaqstannyng qazirgi bolashaghynda qanday memleket qalyptasady, últtyq memleket pe әlde azamattyq qogham ba degen mәseleler talqydan týsken emes. Eng basty mәsele – 5 jyldan beri qarayghy, Ýkimetting qabyldaghan qaulylarynda sheteldegi etniy­kalyq qazaqtardyng Otanyna oraluyna shekteu qoyyluy kedergi bolyp otyr. Osy kedergilerding saldarynan sol 5 jylda biz­ding elimizge «oralam», «kelem» dep, ózin «qa­zaqpyn», «men qazaqpyn», «Qazaqstan ýshin enbek etemin» degen jasy bar, qarty bar, bәrining keluine ýlken kedergi boldy da, kóshi-qon toqtap, qantarylyp qalghany belgili.

Álemde jaghday ózgerip jatyr. Bir ghana aqiqat bar: «kóp qorqytady, tereng batyrady», – degen. Demek, memleket qúrushy últtyng halqy sol memlekette negizgi basymdyqqa ie bolmayynsha, ol memlekette Tәuelsizdikti ornyqtyrugha kepildik jasau óte qiyngha týsedi. Búl tarih dәleldegen fakty, aqiqat.

Ótken joly ghana qabyldanghan Zandy qay­tadan qarap, ózgerister engizdi, kóptegen qoghamdyq sala ókilderinen pikir alyndy, úsynystar qabyldandy. Qazirgi zanymyzgha biraz jigitter at salysqanynyng arqasynda, etnikalyq qazaqtardyng elimizge kelgeni bar, keleyin dep jatqany bar, oilanyp jatqany bar, solardyng aryz-armandaryn aitu nәtiy­jesinde qazirgi jogharygha tanymdyq óz­geriske baylanysty, jana Zannyng kóptegen tiyimdi jaqtary bar.

Elbasymyz bizding bas­ty iydeologiyamyz «Mәngilik el qúru» dep aitty. Ázirgi mәsele, osynday «Mәngilik eldi» qalay qúramyz? «Mәngilik el» mening týsinigimde, býkil dýniyejýzindegi qazaqtargha ortaq arman, ortaq mindet bolu kerek. Osy «Mәngilik el» ýshin elde jәne shetelde túryp-aq enbek etui tiyis. Áriyne eng jaqsysy eline kelip toghysu arqyly, eline kelip eldesu arqyly

Qazaqstannyng әleumettik-ekonomikasy men tәuelsizdigin nyghaytugha ýn qosu kerek dep esepteymin. Ózin qazaq dep tanyghan bolsa, bәrimizde qazaq degen tanym bolsa, qazaqtardyng bir ghana Tәuelsiz memleketi ol Qazaqstan dep tanyghan bolsa, osy Qazaqstanda men ómir sýrem, enbek etem degen armany bolsa ony nege qabyldamasqa. Demek, múnday tanymgha keluding ózi ýlken mәsele. Ázir shyny kerek, bizding qoghamda halyq zaty qazaq bolghanymen, shyn niyetimen «qazaqpyz» deuden әli de namystanatyndar bar.
Jóni kelse, biraz qarjysy bolsa, pәlendey memlekette ómir sýrgisi kele­tinder joq emes. Al, soghan qaraghanda, elim dep enirep, kelem degenge nege jol ashpasqa. Ázir әlemdik jaghday tipti kýrdeli. Ázirgi әlemde týrli daghdarystan bosqyndar kóbeydi. Kóptegen boljamdar bar, Qazaqstandy iygeru ýshin az degende 60 mln. adam kerek. Al, 60 mln. adamdy qaydan biz jetkizemiz. Múndaghy mәsele ol 60 mln. ba? Ol qanday maqsatta jasaldy? Qanday niyette jasalghan ýgit-nasihat? Ázirge onyng jóni bir basqa.

Eng manyzdysy, qazirgi kezde qazaqtargha birigu, tútastanu, últtyq biregeylik kerek. Sonda ghana biz elimiz ben jerimizdi saqtay alamyz, Tәuelsizdigimizdi nyghayta alamyz, әlemdik ekonomikamyzdy damyta alamyz. Ol absolutti aqiqat. Olar kelem dep túr, әzirge eshqanday kvota, ekonomikalyq kómek súrap jatqan joq. Tek qana kishkentay mәselelerdi sheshu ghana qaldy.

Ne ýshin etnikalyq qazaqtar Qazaqstangha kelui kerek? Birinshi kezekte, bizding Qazaqstangha Tәuelsizdikti nyghaytu ýshin, әleumettik damu ýshin, birtútas el bolu ýshin, «Mәngilik eldin» negizin qalau ýshin kerek. Osynday strategiyalyq manyzy bar túrghydan qaraytyn bolsaq, kelem degenderge keng jol ashu kerek. Endi, qazirgi jaghdayda siz kelmeseniz basqalar keledi. Ózing kelmesen, basqa sening ornyndy basady, erteng jaghday basqasha bolady. Ol týrli tәsildermenen jýzege asyrylady. Sondyqtan, bizde bos oryn bolmay, shekara aumaghyndaghy auyldar qanyrap qalmauy kerek. Ony biz әzirge jogharghy últtyq qauipsizdik túrghysynan, memleketting strategiyasy túrghysynan oilanatyn, týsinetin kez keldi dep esepteymin.

Nәbijan Múqamedqanúly

Abai.kz