ءبىزدىڭ ەلى­مىزدە كوشى-قون ماسە­لەسىنىڭ ءسوز بولۋىنىڭ باستى سەبەبى،  العاش تاۋەلسىزدىك كۇ­نى­نىڭ قارساڭىندا مەم­­­­لە­كەتىمىز شەتەل­دەگى ەت­­ني­كالىق قا­زاق­تاردى تاريحي وتانىنا قايتارۋ جونىندە قاۋلى قابىلدادى. ەلباسى ەڭ العاش وسى يدەيانى كوتەرىپ، ءوزى ۇندەۋ جاريالاعان بولاتىن.

سودان بەرى قاراي قاراپ وتىرساق، بىرنەشە رەت زاڭدار قابىلداندى، ۇكىمەتتىك ەرەجەلەر شىعىپ جاتىر. ول دا بىرنەشە كەزەڭدەردەن تۇ­رادى. بۇل يدەيانى، مەن ايتار ەدىم، ءبىزدىڭ قا­زاقستانداعى ەڭ ماڭىزدى ساليقالى سايا­سات دەپ. ويتكەنى، تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرعان ەكەنسىز، ءسىز ۇلتىڭىزدىڭ تاريحىنا جاۋاپتىسىز جانە بولاشاعىنا بەي-جاي قاراماۋىڭىز كەرەك. سوندا عانا بۇل ناعىز قازىرگى ماعىناداعى، ۇلتتىق سيپاتتاعى مەملەكەتتىڭ ساياساتى، ستراتەگياسى بولادى.

ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە سونداي ستراتەگيالار جاسالىپ، زاڭدار قابىلدانعان. بۇنىڭ ار جاعىندا ءتۇرلى سەبەپتەر بار. باستى سەبەپ، ول الەۋمەتتىك-ەكونوميكانىڭ تاپشىلىعىنان ەمەس.  بۇل پەيىلدىڭ تارىلۋى، ارينە، مەن ايتار ەدىم، ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق تۇرعىمىزدان ەمەس، بەلگىلى ءبىر كومەسكى كۇشتەردىڭ ىقپال جاساپ جاتقانىنان بولۋى ابدەن مۇمكىن.  ويتكەنى، قازاقستاننىڭ قازىرگى بولاشاعىندا قانداي مەملەكەت قالىپتاسادى، ۇلتتىق مەملەكەت پە الدە ازاماتتىق قوعام با دەگەن ماسەلەلەر تالقىدان تۇسكەن ەمەس. ەڭ باستى ماسەلە – 5 جىلدان بەرى قارايعى، ۇكىمەتتىڭ قابىلداعان قاۋلىلارىندا شەتەلدەگى ەتني­كالىق قازاقتاردىڭ وتانىنا ورالۋىنا شەكتەۋ قويىلۋى كەدەرگى بولىپ وتىر. وسى كەدەرگىلەردىڭ سالدارىنان سول 5 جىلدا ءبىز­دىڭ ەلىمىزگە «ورالام»، «كەلەم» دەپ، ءوزىن «قا­زاقپىن»، «مەن قازاقپىن»، «قازاقستان ءۇشىن ەڭبەك ەتەمىن» دەگەن جاسى بار، قارتى بار، ءبارىنىڭ كەلۋىنە ۇلكەن كەدەرگى بولدى دا، كوشى-قون توقتاپ، قاڭتارىلىپ قالعانى بەلگىلى.

الەمدە جاعداي وزگەرىپ جاتىر. ءبىر عانا اقيقات بار: «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى»، – دەگەن. دەمەك، مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ حالقى سول مەملەكەتتە نەگىزگى باسىمدىققا يە بولمايىنشا، ول مەملەكەتتە تاۋەلسىزدىكتى ورنىقتىرۋعا كەپىلدىك جاساۋ وتە قيىنعا تۇسەدى. بۇل تاريح دالەلدەگەن فاكتى، اقيقات.

وتكەن جولى عانا قابىلدانعان زاڭدى قاي­تادان قاراپ، وزگەرىستەر ەنگىزدى، كوپتەگەن قوعامدىق سالا وكىلدەرىنەن پىكىر الىندى، ۇسىنىستار قابىلداندى. قازىرگى زاڭىمىزعا ءبىراز جىگىتتەر ات سالىسقانىنىڭ ارقاسىندا، ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ەلىمىزگە كەلگەنى بار، كەلەيىن دەپ جاتقانى بار، ويلانىپ جاتقانى بار، سولاردىڭ ارىز-ارماندارىن ايتۋ ءناتي­جەسىندە قازىرگى جوعارىعا تانىمدىق ءوز­گەرىسكە بايلانىستى، جاڭا زاڭنىڭ كوپتەگەن ءتيىمدى جاقتارى بار.

ەلباسىمىز ءبىزدىڭ باس­تى يدەولوگيامىز «ماڭگىلىك ەل قۇرۋ» دەپ ايتتى. ازىرگى ماسەلە، وسىنداي «ماڭگىلىك ەلدى» قالاي قۇرامىز؟ «ماڭگىلىك ەل» مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، بۇكىل دۇنيەجۇزىندەگى قازاقتارعا ورتاق ارمان، ورتاق مىندەت بولۋ كەرەك. وسى «ماڭگىلىك ەل» ءۇشىن ەلدە جانە شەتەلدە تۇرىپ-اق ەڭبەك ەتۋى ءتيىس. ارينە ەڭ جاقسىسى ەلىنە كەلىپ توعىسۋ ارقىلى، ەلىنە كەلىپ ەلدەسۋ ارقىلى

قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكاسى مەن تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋعا ءۇن قوسۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ءوزىن قازاق دەپ تانىعان بولسا، بارىمىزدە قازاق دەگەن تانىم بولسا، قازاقتاردىڭ ءبىر عانا تاۋەلسىز مەملەكەتى ول قازاقستان دەپ تانىعان بولسا، وسى قازاقستاندا مەن ءومىر سۇرەم، ەڭبەك ەتەم دەگەن ارمانى بولسا ونى نەگە قابىلداماسقا. دەمەك، مۇنداي تانىمعا كەلۋدىڭ ءوزى ۇلكەن ماسەلە. ءازىر شىنى كەرەك، ءبىزدىڭ قوعامدا حالىق زاتى قازاق بولعانىمەن، شىن نيەتىمەن «قازاقپىز» دەۋدەن ءالى دە نامىستاناتىندار بار.
ءجونى كەلسە، ءبىراز قارجىسى بولسا، پالەندەي مەملەكەتتە ءومىر سۇرگىسى كەلە­تىندەر جوق ەمەس. ال، سوعان قاراعاندا، ەلىم دەپ ەڭىرەپ، كەلەم دەگەنگە نەگە جول اشپاسقا. ءازىر الەمدىك جاعداي ءتىپتى كۇردەلى. ازىرگى الەمدە ءتۇرلى داعدارىستان بوسقىندار كوبەيدى. كوپتەگەن بولجامدار بار، قازاقستاندى يگەرۋ ءۇشىن از دەگەندە 60 ملن. ادام كەرەك. ال، 60 ملن. ادامدى قايدان ءبىز جەتكىزەمىز. مۇنداعى ماسەلە ول 60 ملن. با؟ ول قانداي ماقساتتا جاسالدى؟ قانداي نيەتتە جاسالعان ۇگىت-ناسيحات؟ ازىرگە ونىڭ ءجونى ءبىر باسقا.

ەڭ ماڭىزدىسى، قازىرگى كەزدە قازاقتارعا بىرىگۋ، تۇتاستانۋ، ۇلتتىق بىرەگەيلىك كەرەك. سوندا عانا ءبىز ەلىمىز بەن جەرىمىزدى ساقتاي الامىز، تاۋەلسىزدىگىمىزدى نىعايتا الامىز، الەمدىك ەكونوميكامىزدى دامىتا الامىز. ول ءابسوليۋتتى اقيقات. ولار كەلەم دەپ تۇر، ازىرگە ەشقانداي كۆوتا، ەكونوميكالىق كومەك سۇراپ جاتقان جوق. تەك قانا كىشكەنتاي ماسەلەلەردى شەشۋ عانا قالدى.

نە ءۇشىن ەتنيكالىق قازاقتار قازاقستانعا كەلۋى كەرەك؟ ءبىرىنشى كەزەكتە، ءبىزدىڭ قازاقستانعا تاۋەلسىزدىكتى نىعايتۋ ءۇشىن، الەۋمەتتىك دامۋ ءۇشىن، ءبىرتۇتاس ەل بولۋ ءۇشىن، «ماڭگىلىك ەلدىڭ» نەگىزىن قالاۋ ءۇشىن كەرەك. وسىنداي ستراتەگيالىق ماڭىزى بار تۇرعىدان قارايتىن بولساق، كەلەم دەگەندەرگە كەڭ جول اشۋ كەرەك. ەندى، قازىرگى جاعدايدا ءسىز كەلمەسەڭىز باسقالار كەلەدى. ءوزىڭ كەلمەسەڭ، باسقا سەنىڭ ورنىڭدى باسادى، ەرتەڭ جاعداي باسقاشا بولادى. ول ءتۇرلى تاسىلدەرمەنەن جۇزەگە اسىرىلادى. سوندىقتان، بىزدە بوس ورىن بولماي، شەكارا اۋماعىنداعى اۋىلدار قاڭىراپ قالماۋى كەرەك. ونى ءبىز ازىرگە جوعارعى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان، مەملەكەتتىڭ ستراتەگياسى تۇرعىسىنان ويلاناتىن، تۇسىنەتىن كەز كەلدى دەپ ەسەپتەيمىن.

ءنابيجان مۇقامەدقانۇلى

Abai.kz