«Abai.kz» aqparattyq portaly jer betindegi qazaqtyng bәrin eki dýniyede bólshektenbes birtútas dep biledi. Sonyng bir aighaghynday Otanynan oqshau jatqan qandastyng da qam-qareketinen habardar etip túrmaq niyette. Býgingi zamananyng kóshine ilese otyryp, tútastyghy men últtyghyn saqtap otyrghan jat jerde jýrgen bauyrdyng qanday mәsele qozghap, ne tolghantyp otyrghanyna da oqyrman kuә bolsyn degen oimen Qytayda túratyn qazaqtardyng internet sayttaryna sholudy úsynyp otyrmyz.

Búdan keyin shetelde shashyrap jýrgen qany bir tuystardyng veb-sayttaryna sholudy túraqty týrde beru maqsatymyzdyng bir salasy.

Abayshyl, Alashshyl bolayyq, aghayyn!

«Abay-aqparat»

«Abai.kz» aqparattyq portaly jer betindegi qazaqtyng bәrin eki dýniyede bólshektenbes birtútas dep biledi. Sonyng bir aighaghynday Otanynan oqshau jatqan qandastyng da qam-qareketinen habardar etip túrmaq niyette. Býgingi zamananyng kóshine ilese otyryp, tútastyghy men últtyghyn saqtap otyrghan jat jerde jýrgen bauyrdyng qanday mәsele qozghap, ne tolghantyp otyrghanyna da oqyrman kuә bolsyn degen oimen Qytayda túratyn qazaqtardyng internet sayttaryna sholudy úsynyp otyrmyz.

Búdan keyin shetelde shashyrap jýrgen qany bir tuystardyng veb-sayttaryna sholudy túraqty týrde beru maqsatymyzdyng bir salasy.

Abayshyl, Alashshyl bolayyq, aghayyn!

«Abay-aqparat»

Álqissa, jer betindegi 15 million qazaqtyng onnan bir bóligin ústap jatqan Qytay qazaqtary turaly aitar sóz basqasha bolsa kerek-ti. Arysy jonghardy jaypaghan qazaq sarbazdary endi, jaghalasar jaudan qútyldyq-au, dep ejelgi mekenderine qaray kósh týzegen. Sol úly kóshting ýlken bir salasy Altay, Tarbaghatay, Tәnir-tau bauyryna ketken aghayyndar. Ata-babasynyng kindik qany tamyp, dýldýlining túyaghy tozghan keng saharasyn basqalar basyp ketpesin dep barghan... Búl shamamen sol XVIII ghasyrdyng sony, XIV ghasyrdyng basy.  Arada talay apalas-tópeles zaman ótti. Qaymana qazaqtyng bir tútas jerin eki jaqtaghy eki alyp jaulaushy elder ekige bólip aldy.  Bir tútas qazaqty ekige bólip ketken qyzyl syzyqqa da bir talay zaman ótti. Búl jaqta orystyng otarshyldyghynan qan keship jatqanda olardyng da shekesi qyzbady. Áueli Yzghúttynyng ayanyshty óliminen bastalatyn qandy shayqas bir tarqamay, qaymana júrtyn aidahardyng auyzynan «qalay aman alyp qalam», dep etigimen qan keshken Bókening basy denesinen ajyrap, arasy eki ailyq jol Altaygha jerlendi. Ortada Qylannyn, Asylbektin, Zuqanyng basy shabyldy. Aqyt, Sharapqan, Qaraghúldar týrmede óltirildi. Býtkil Shinjiyandi tikesinen tik túrghyzyp, az ghana qazaq sarbazymen Qytaydyng kónesin de, janasyn da laqsha baqyrtyp, bauyzdap túryp ata júrtty qorghap qalghan Batyr Ospan qapiyada qolgha týsip atyldy. Odan keyin de qazaqtyng iygi jaqsylarynyng barlyghy Tarymgha aidaldy. Áupirimdep aman qalghandary aragha 20 jyl salyp auylyna oraldy.  Jer betinen óship keter me ekenbiz dep zar jylaghan qazaqtyng qandy jasyn jaratqan iyem kórgen eken. Aqyry, 1991 jyly 300 jyl imperiyanyng otarynda, songhy 70 jyl kommunistik orystardyng bodanynda bolghan úly qazaq eli egemen boldy. Áriyne, eldi eleng etkizgen egemendigimizdi qalay toylaghanymyzdy, qalay qarsy alghanymyzdy qaytalap aita berip qayteyik, desede, osy Qytayda qalghan qazaqtardyng quanyshy eren boldy. Odan beri de attay zaulap jiyrma jyl ótti. Mine, osynyng barlyghynda ekige jarylyp qalghan qazaqtar bir-birimen jiti týsinise almay qalyp jatady. Osy olqylyqtardy joy ýshin býgingi algha basar qazaq jastarynyng qolynda túrghan elektrondyq jýie arqyly bir-birimizdi jete týsinissek degen maqsatta Qytaydaghy bauyrlastarymyzdyng әr saladaghy portaldaryna sholu jasadyq.

Eng әueli Qazaq tor jinaghy  www.kz321.com saytyna kirelik. Búl jerde barlyqqa derlik qazaq sayttary qamtylghan.  Án-kýi, Aqiyq kompiuter, Sal-seri, Elarys, Sahara, Bozbala, Sen - Qazaq, Atameken, Keruen, Tarymqazaqtary, Aqiqat, Kýltegin, Qazaq armany, Qazaq muzykasy, Shalqar, Tamasha, Álem qazaqtary, Men - qazaq, Parasat, Qazaqsoft qatarly kóptegen toraptarymen birge búl jinaqtan Qazaqstannyng da barlyq sayttaryn tauyp ala alasyz.

Osy toraptardyng bir qanshasyna sholu jasay ketelik. Mysaly, Bozbala torabyn alar bolsaq: http://www.bozbala.com/ Bozbala toraby  keskin, muzyka, súhbat, kórshiler, suret kenesjay, kino syqyldy bas bólikterden túrady. Endi biz osynyng ishinen airyqsha súhbatqa sholu jasasaq: búl ózi jalpy ýlken jeti bólimnen túrady.

1.      Qazaghym - maqtanyshym bóliminde: Qazaq tarihy, Qazaq salt-dәstýri, Til-jazu, Úlylar ordasy, Oqu-aghartu, Júldyzdar, Studentter raiony, aqyndar aitysy, Balalargha bazarlyq;

2.      Aqparat әlemi bóliminde: Álem ayasynda, El ishi janalyqtary, Qazaq eli aptalyghy;

3.      Kompiuter әlemi bóliminde: Programma tili, habarlasu rayony, kompiuter bilimderi, Qasker (hakkerler) rayony, kino filim, suret redaksiyalau, qatty, júmsaq bólshekter

4.      Aluan taqyryptar bóliminde: Ángimeng bar ma, Túrmys, neke, mahabbat, Avtomobili dýniyesi, Qyzmet izdeu, tanystyru,  Densaulyq - zor baylyq, Júldyznama - týs joru, Pisihologiyalyq kenes, Tylsym dýniye, Din jәne ghalym, Zang ayasynda, Sauda-ekonomika, Áskery ister, Dastarhan, Sport әlemi, Auyl sharuashylyghy bilimderi, Sayahat jәne orta mәselesi, Zerde, Qyzdar handyghy, Jigitter әlemi;

5.      Ádebiyet arnasy bólimi: Qara sózding qayyghy, Óleng - sózding patshasy, Maqal-mәtel, ghaqliyalar, Júmbaq-janyltpash;

6.      Kónil ashar bólimi: Saghyndyrghan әuender, Suret әlemi,  FLASH, MTV, kino-filim, Saz әlemi, Sýiemel muzykalar, Tor oiyny, Ázil-syqaq, kýlki kýimesi,

7.      Talqy qyzmet rayony;

8.      Kórshi toraptardan qúralghan.

Búdan syrt, osy 8 bólimdegi jariyalanymdar suretti joldama, jana taqyryptar, jana jauap qaytarylghandar, Aptalyq qyzghyn taqyryptarda saralanyp, taldanyp oqyrman qauymgha qaytalanyp úsynylyp otyrady. Mysalgha, jana taqyryptarda Jazghy Aziya oiyndarynyng Guanchudaghy jabyluy rәsimin http://www.bozbala.com/kzbbs/viewthread.php?tid=63610 betke salsa, sonymen birge 2030 jyly qytaydyng bólshektenui mýmkin degen taqyrypty da qauzay týsken. http://www.bozbala.com/kzbbs/viewthread.php?tid=63609

Aptalyq qyzghyn taqyrypta Berik Súltanovtyn  http://www.massagan.com/news.php?mod=news&id=4661&catid=3 «QARA JORGhA» - QAZAQQA QASIRET» degen maqalasy qazaqy oqyrmannyng qatty ashuyn keltirgen.

Osyghan oray Eralash atty oqyrman "Mynau Dulat Isabekting sózin estigen bәle ghoy. Basqa qúryp qalghanday «Qara jorghada» qay atasynyng qúny bar, úighyrdyn, orystyng biyin biylep jýrgennen jaqsy ghoy. Osylay ottamasa bastary auyrady. Sóz tappaghanday qarashy, jetesizding tirligin. Sol da sóz bolyp pa?! «Boyaushy, boyaushy dese, saqalyn boyaghan» satqyndar", - dese,  Nartau degen oqyrman: "Negizi uahabissyn-au, din men últtyq saltty qarama-qarsy qon kommunisterding ghana ereksheligi emes, sizderde de bar eken-au. Býiitken imandylyghyng qúrysyn, naghyz imansyz satqyn. Sendeylerding keselinen býkil arab әlemi qor bolyp, qorlanyp jatqan joq pa, naqúrys!" - dese,  Jaqay atty oqyrman: " (Búl by - qazaqty qúrtqysy keletinderge asyl dýniye. Qazaq «Qara jorghany» biylese, altyn uaqyttaryn bosqa ótkizedi, boydaq jigitter ózderine aru tabady. Sóitip, bilimge degen qúshtarlyq azayady. Tastandy balalar kóbeyip, jasandy týsik jasatu artady.)

Búl bir essizding aitqany ghoy, qara jorghamen jastar azady deu boq sóz ghoy, biyding ózi kónil kóteruge, densaulyqqa paydaly, qazaqtyng últtyq kiyimin kiyip, búratyla qara jorgha biylegen qazaqty kórse, tanday qaqpaytyn kim bar, búl sózding ózi últtyq ar-namysty taptaghandyq qoy, baryp túrghan byljyraq. «Qara jorgha - qazaqty qúrtatyn bi» degeni tipti kýlkili-aq», - dep pikir bildirse, ózin Napoleon ataghan oqyrman: "Batystaghy teris aghymdar Qazaqstangha kirip, tauelsizdik alghannan beri qaray etek-jenin jiyp, islamgha bet alghan qazaq qauymyna, týrli-týrli din aghymdary, uaghyzdaushylardyn, әsirese, dinshilderding teris uaghyzy pәle bolyp jolyqty, tipti dinshil elementterding esirgeni sonday, olar Islam dini men qazaqtyng salt-dәstýrin qarama-qarsy qoyyp, osy arqyly qazaqtyng tamasha salt-dәstýr, últtyq qúndylyqtaryn joghaltugha, túnshyqtyrugha úryndy. Qazaqtyng bilgir danyshpandary әl-Farabi, Abay atamyz da dindi últtyq dәstýrmen qarsy qoymaghan, dinmen últtyq dәstýrdi qarama-qarsy qoy, jat niyettilerding Qazaqtyng arasyna iritki saluynan basqa týk te emes, bәrimizding jýregimizde Alla bar, qúday bir, qúran shyn. Anau aitsa, anaghan bas shúlghyp, mynau aitsa, mynaghan bas shúlghyp, óz baghyt-baghdarymyzdan adasyp qalmayyq, әsirese, úshqary teris aghymdaghy dinshil elementterden saq bolayyq, aghayyn !!!"- dep eskertedi. Búdanda tys kóptegen pikirler berilgen.

Jattyng qolynda otyrghan aghayyndar kóp nәrseni ashyp aitpasa da, key-keyde basqalay bir amaldarmen oilaryn bildirip jatady. Mysalgha, jay ghana myna bir materialdy ashyp kóreyik. Bizding alystaghy aghayyndarymyz kimdermen birge jasasyp jatyr eken. Álemdegi eng nәzik jandy sanalatyn әielder qauymy, tura bizding aghayyndarmen jasasyp jatqan jinishke joldylar ne harakette eken. Saytan alghyr, qyzdary búlay istegende basqalary she? Oilaugha qorqasyn.  http://www.kerwen.com/MTV/MtvKorw.asp?id=1187

Al, Túran torabyna kelsek http://www.kzturan.com búl jerde: Kuә bol studiyasy, qazaqsha әrip sәikestirgish jәne súhbat syndy ýsh ýlken bólimnen túrady. Súhbat bóliminde de kóptegen qyzyqty materialdarmen tanysugha bolady.

Qytay qazaqtaryndaghy kólemdi sayttardyng biri Kýltegin súhbaty http://www.kultegin.com/bbs osy súhbatta Ýisin atty oqyrman "Dýldýl әdebiyet syilyghy" atty taqyrypta Jana ghana 3 - arnadan «Dýldýl» әdebiyeti syilyghy jónindegi habardy kórdim, «Dýldýldin» aujayyn andasam bayaghydaghy Ardaq Núrghazynyng maqalasy әli de tarazy basyp túr ma eken deymin. Sizdershe qalay?" dep saual joldasa http://www.kultegin.com/bbs/viewthread.php?tid=10200

Edil: «Ol turaly ýndemey-aq qoyayyq. Dýldýl syilyghyn barlyghy alyp shyghady kezekpen. Tek sol kezekting qalay qatargha túratynynda ghana tartys bolyp jatady. Odan ózge dәnene de joq».

Mәdeniyet: «Esil  tordostyng aitqany tura. Basqa qalamgerlerding syilyq pen ataq-danyq turaly óz ústanghan joly boluy mýmkin. Búl kýnde sylyq jәne basqa osy tektes bir dýniyeler turaly aitudyng da qajet shamaly. Búl bireulerge jaman atty boludan saqtanu maselesi emes. Menshe bir qalamger ýshin bәrinen manyzdysy shygharmashylyqpen shúghyldanu, jaqsy tuyndy jaratu, oqyrmandarynyng kónil tórinen oryn alu. Al, aqyn-jazushylyqqa jat qylyqtar týbi tektelmey qoymaydy.

Dýldýl syilyghynyng bar bolghanyna shýkirlik! joghary-tómen shapqylap, qatysty oryndardyng qoldauyna ie bolyp, qarjy toptap, sharshap-shaldyghyp, syilyqtyng ýzbey taratylyp túruyna kepildik etken qatysty oryndar men jurnal redaksiyalaryna jәne ondaghy azamattargha rahymetten basqa aitarymyz joq!»

Qazghaq: «Syilyq taratu nauqanynan jalyqtym. Men de kóp syilyq aldym. Biraq biz qay órege jettik? Bilmeymin. Soghan kýdiktenem. Shynyn aita salayyn, ataq alugha, tanystyrugha tura kelgende t.b. larda syilyqtyng atqarar róli bar eken. Jalpy baghalau júmysynyng bolghany abzal. Búl jaghyn Mәdeniyet aityp ótty. Oghan qosylamyn. Tilimiz shybarlanyp ketip barady, onyng ýstine naghyz darynmen әdebiyetke kirispey, jýrekpen jazbay sapaly shygharma jaryqqa shyghar ma?»

Mәdeniyet: «Qazaq aqyn-jazushylary ghana emes, Qazaq halqy jan-jaqty ýlken syngha dóp keldi! Qazaq halqy ghana emes, býkil adamzat ghalamdanu, osyzamandanu, qala- qalashyqtanudyng auyr synyna dýp keldi. Endi bir jaqtan aitsaq, Qazaq aqyn- jazushylary ózining mol ruhany qúndylyqtary men tyng mýmkindikterinen paydalanyp ózin әlem halqyna aigileytin kez de jetti. Ádebiyetting últtyq sipaty kýshti bolghan sayyn, dýniyelik sipaty kýshti bolady. Qazaq әdebiyeti aldymen Qazaq oqyrmandarynyng әdebiyeti ekenin úmytpaghan jón. Óz últyn moyyndatpasa ózgeni moyyndatuy naghaybyl. Dese de Garsiya Markes, Orhan Pamukterding shygharmalarynyng sheteldegi oqyrmany óz elinen әlde qayda neshe ese kóp ekenin de eskergen abzal. Masele әdebiyetke qay jolmen qalay kelude túr. Adamzat balasy qazyr ómir sýru men damudyng kenistigin saqtap qalu jәne keneytu jolynda qiyan-keski basekede keledi. Búl baseke bizdi әli talay qaljyratady, toryqtyrady, tolghandyrady. Sol ýshin mezettik toryghudy, tolghanudy janalyqtyng bastamasy, adamzatqa ýlgi bolar úly da izgi isterdi bastau aldyndaghy tynyghu dep qabyldayyq! El aman, zaman tynysh bolsa bәri de onyna baghady. Mine, búl myng ólip, myng tirilgen Qazaq ruhy - dala ruhy!»

Qazghaq: «Mәkeng dúrys aitty, ashynyp aitty, kýiine aitty, Qazaq әdebiyeti ýshin! jan dýniyesimen uayym shekkeni kórinip túr. Býgingi myna ghylym damyghan, kompiuter lezdigi zamany adamzatty azdyryp jyberdi me dep oilanyp baryp, qatelesuden saqtana, ózim de sonyng iygiligin kórip jýrgenim ýshin ol oiymnan uaqytsha sheginis jasaymyn. Roman jazylar, al kinonyng aldynda, oqyrmanynan aiyrlyp qalar; óleng jazylar, jinaq bop shyghar, al u-shu zoreker ýn tabaqtardyng dybystyq pysyqtyghynan jasqanar...

Sol ýshin jana bir Ong men ortanyng súranysyna ýilesetin tez qimyldy әdebiyet arnasyna kóshe alamyz ba? degenge qonaqtaymyn, әdebiyet mamany bolmasam da, ózimshe».

Mәdeniyet: «Avtor kim ýshin jazady degen súrau turaly Orhan Pamuk: qiyalyndaghy yaghny kónilindegi oqyrmany ýshin jazady depti. Taghy bir jazushy vengeriyalyq Nobeli әdebiyet syilyghyn alghan evrey jazushysy, Gitlerding lagerinde bolghan, atyn esime ala almay túrmyn: men ózim ýshin jazamyn degen song sergip, jenildenip qaldym degen, múnan basqa da jauap kóp, әr jazushynyng ústanghan joly úqsamaydy. Soghan qaray kim ýshin jazatyny aiqyndalady. Biraq kim ýshin jazatynyn tura tanday almay dalada qalghandar da aza emes, jazushylyq ta nysanang men talantyng saykespese, ózindi ózing shamalay almasang sonan ótken beysharalyq joq. Jazushy ózining әr sózi ýshin jauapty. Yaghny ana tilding eng adal qorghaushysy, joqshysy, zertteushisi, ornyn tappay qoldanghan sózdering ózindi izdep tabady», - dep pikir talastyrady.

Bәrin ait ta birin ait, sheteldegi bauyrlastarymyzdyng oi-sanasyndaghy últtyq iydeya, últshyldyq sezim maqtaugha, maqtanugha, ýlgi tútugha túrarlyq dep oilaymyz. Qazaqtyng bar jerde de jalauy jyghylmasyn dep tileymiz. Últyn sýietin, últy ýshin quana biletin, qamygha biletin azamattar kóbeye bersin. Sonymen osy aptagha jibergenimiz osynshalyq. Keler aptada, aghayyn, búdanda tolyghyraq, kólemdirek sholu jasaytynyma seninizder.

«Abay-aqparat»