Býginde elimizde tirkelip, qanatyn keng jaya bastaghan dәstýrli emes dinderding atynan da, sanynan da adam shatasatynday halge jetti. «Vayshnavtar», «Bahai» senimi, «Birlestik shirkeui», «IYegova kuәger­leri», «Songhy ósiyet shirkeui», «Krishnany tanu qoghamy», «Saen­to­logiya» shirkeui, «Mormondar», «Sahadja yoga», «Jana aspan», «Jana ómir shirkeui»... Tize bersek, tym kóp-aq. Jәne olar elimizde tirkelip alyp, tynysh jatqan joq. Arbauyna kәrini de, jasty da ilindirip, son­da­rynan ilestirude. Mәjilis deputaty Ashat Bekenovtin: «Elimizdegi jas­­tardyng 60 payyzy týrli diny aghymdardyng jeteginde jýr», - dep dabyl qaghyp, deputattyq saual joldauynyng ózi býginde diny aghym­dar­dyng kýn ótken sayyn qauipti bolyp bara jatqanynyng aighaghy bol­sa kerek.

Býginde elimizde tirkelip, qanatyn keng jaya bastaghan dәstýrli emes dinderding atynan da, sanynan da adam shatasatynday halge jetti. «Vayshnavtar», «Bahai» senimi, «Birlestik shirkeui», «IYegova kuәger­leri», «Songhy ósiyet shirkeui», «Krishnany tanu qoghamy», «Saen­to­logiya» shirkeui, «Mormondar», «Sahadja yoga», «Jana aspan», «Jana ómir shirkeui»... Tize bersek, tym kóp-aq. Jәne olar elimizde tirkelip alyp, tynysh jatqan joq. Arbauyna kәrini de, jasty da ilindirip, son­da­rynan ilestirude. Mәjilis deputaty Ashat Bekenovtin: «Elimizdegi jas­­tardyng 60 payyzy týrli diny aghymdardyng jeteginde jýr», - dep dabyl qaghyp, deputattyq saual joldauynyng ózi býginde diny aghym­dar­dyng kýn ótken sayyn qauipti bolyp bara jatqanynyng aighaghy bol­sa kerek.

Ádilet departamentining resmy de­rek­teri boyynsha, «IYegova kuәgerleri» izba­sar­larynyng sany 6000-nan, al «Saento­logiya shirkeui» izbasarlarynyng sany sha­ma­men 5 000-nan asatyn kórinedi. Elimiz shyn mәninde әlemdegi dәstýrli emes din­der­ding ortalyghyna ainalghanday. Basqany qo­yyp, islamnyng óz ishindegiler de qyryq tar­maqqa bólinude. Músylmandyqty sho­laq balaq, qaba saqal, kebinge oranyp jýru dep úghatyndar «Ahmadie jamaghaty», «Allya-Ayat» (Farhatshylar) kulittik-miys­tiy­kalyq diny aghymy, «Ata joly» («Aq jol»), tahrirshilder, tabliyghshylar, sa­la­fiyler, takpirshiler, koranitter bolyp san­gha bólinude. Al osynau negizgi maqsaty belgisiz diny aghymdardyng әrqaysysynyng eteginde bir-bir qandasymyz ketken kýnning ózinde últ qauipsizdigine qanshalyqty qauip tónetinin baghamday beriniz. Negizinen, júmyssyzdar, ómirden óz ornyn tap­pa­ghan­dar, ruhany izdeniste jýrgender, jeke basy jәne otbasyndaghy psihologiyalyq qiyndyqtargha tóze almaghandar, islam dinin tereng bilmeytinder, әsirese, jastar miys­sionerlerding ýgit-nasihatyna tez ili­getin kórinedi. Elimizding batys ónirinde iys­lam dinindegi týrli diny aghymdardy ústan-ghan jastardyng da kóbeyip bara jatqany ja­­syryn emes. Endeshe múnyng aldyn alu­da qanday is-sharalar atqarylyp jatyr?

Shyny kerek, «zayyrly memleketpiz» dep, iydeologiya túrghysynan halqymyzdy tym erkin jiberip alghan sekildimiz. Tipti býginde mamandar kópúlttylyqtan góri, kópdindilikting zardaby auyr ekendigin ja­rysa aityp jýrse de kópdindilikting aldyn alu maqsatynda atqarylyp jatqan shara­lar joqtyng qasy. Derekterge sýiensek, 90-jyldardyng basynda Qazaqstanda 500-dey diny birlestikter men úiymdar bol­sa, býginde olardyng sany 4000-nan asyp ketipti. Búghan negizinen «on adam biri­gip, diny birlestik qúryp, tirkele ber» dey­tin zanymyz yqpal etude. Eng qorqynysh­ty­sy, eli­mizde olardyng isin baqylaugha alyp otyrghan da eshqanday mekemening joq­tyghy. «Aghylshyn tilin oqytamyz, psiy­hologiyalyq kómek kórsetemiz» dep, aldap-sulap manaylaryna adamdardy jinap alyp, óz aghymdaryn nasihattap jýrgen diny birlestikter býginde óz qaralaryn kýn ótken sayyn kóbeytude. Diny birlestikterdi bey-bereket tirkep, olardyng is-әreketin baqylausyz qongymyzdyng arqasynda bý­ginde olar myndaghan qandastarymyzdy óz bauyrlaryna tartyp ýlgerdi. Aghymgha ergen azamattardyng sәbiylerin tiyisti mediy­siy­nalyq tirkeuden ótkizuden bas tartyp, tip­ti ekpe eguden qashyrtuy, basqa aghymgha er­gen jasóspirimderding mekteptegi oqula­ryn tastap ketui, mektep jasyndaghy úl-qyz­dardyng muzyka tyndau - haram, mem­lekettik Ánúrandy tyndamau, keudege qol qoymau, tugha qúrmet kórsetpeu, evangelshi baptisterding «jer betinde shekara bolmauy kerek» dep, Otan qorghaudan qashyp, әskery boryshty ótemeu dúrys degen baghyttaghy uaghyzdar jýrgizui týrli dinning aghymynda ketkenderding últtyq әdet-ghúryp, salt-sanany esten shygharuy­nyng aighaghy bolsa kerek. Ayta keterlik nәr­se, jat pighyldy aghym­dardyng jeteginde ketken jastardyn, jal­py adamdardyng qoghamgha qayta oraluy óte qiyn. Tipti keyde mýmkin de emes. Óit­ke­ni olardy Otan, otbasy, birlik syndy qa­siyet­ti úghymdar tolghandyrmaydy. Sana­sy ulanghandar tek kósemderi aitqandy eki ait­pay oryndaytyn sarbazdargha ainal­ghanyn ózderi de týsin­beydi. Búghan dәlel son­ghy kezderi radikal­dy aghym mýshele­rin­ing birneshe ret qylmys­ty oqighalardyng úiym­dastyrushylary re­tinde ataluy. Al búl qogham ýshin qorqy­nysh­ty emes pe?! Son­day-aq týrli dinning aghymynda ketken әke men balanyng bir dastarqannan as ish­pek týgil, birin-biri jau kórui, ózinen tusa da ózgedey kýy keship, әke-sheshesin tyn­da­may balalary basqa dinning aghymynda ketken ata-analardyng zary әli kýnge tiyisti oryndardyng qúlaghyna jete almay otyr. Elimizdegi Qazaqstan músylmandary diny basqarmasy da «basqa diny birlestikter óz dinderin nasihattasa nasihattay bersin, al bizding dinde zorlyq joq» dep ózderin «salqynqandy» ústauda. Sonda dәstýrli emes dinderding iritki isine tosqauyldy kim qongy kerek?! Aytpaqshy, «bizding dinde zor­lyq joq» dep Músyl­man­dar diny bas­qar­masy qol qusyryp otyr­ghanda, elimizdegi pro­voslav dinining ókilderi qúlshylyq ete­tin sózderin memlekettik tilge audarugha kirise bastapty. Olar búl әreketin hristian dinin qabyldaghan key qazaqtar ýshin qajet dep týsindirude. Tipti jaqyn arada qazaq tilindegi audarmalar jinaghyn jaryqqa shygharudy josparlap otyrghan kórinedi. Al sonda bizdiki qanday jaybaraqattylyq?

Ayta keterlik jayt, sau qoghamda aza­mat­tardyng sanasynyng ulanuyna syna­ma­lap kirgen diny aghymdardan bólek, basqa el­derden diny sauatyn jetildirip kelgen aza­mattar da óz «ýlesin» qosyp otyrghan kóri­ne­di. Búl turasynda Bas mufty Ábsat­tar qajy Derbisәli: «Songhy kezderi Pә­kis­tan, Egiypet syndy kóptegen memle­ket­terge baryp diny sauat ashushylar kóbeyip ket­ti. Búl - jaqsy ýrdis emes. Qazirgi ua­qytta týrli aghymdar, úiymdar bar. Dini­miz­di solardyng yqpalynan taza saqtau ýshin erekshe bilimdi, elin sýietin otandyq din mamandary qajet. Alayda bizdegi kóp­tegen jastar shetelderde әdette ózge mas­habpen bilim alyp kelip jatady. Men óz basym shetelde diny sauat ashugha saqtyqpen qaraymyn. Sondyqtan bizding elimizge osynday bilim ordalary asa qajet» - degen edi. Endeshe shetel asyp, diny sauatyn ashqysy keletinderge tosqauyl qoyatyn kez de jetken sekildi. Sonday-aq býgingi qogham­da kóbeyip bara jatqan hidjab kiygen qyz­dardyng qay aghymda ekenin aityp beretin dindi saralap zertteytin instituttar da joq. Eng bastysy, osynau din sala­syn­daghy bey-bereketsizdikterding bәrine ty­yym salar «Din jәne nanym-senim bos­tandyghy jayly» zandy qataytu turaly kóp­ten beri aitylyp kele jatsa da әli kýn­ge qolgha aly­nar emes. Ayta keterlik jayt - jastarymyz sanaly týrde ózge dinning aghy­mynda ketip jatqan joq, olar diny saua­ty­nyng tómendigi men qogham­daghy aldyn alu jú­mystarynyng jet­kiliksizdigi salda­ry­nan ada­syp jýr. Son­dyq­tan týrli diny aghym­nyng jetegindegi jasta­rymyzgha arasha tý­ser kez jetken sekildi.

Jarylqap ÁLMÚHAMETOV, dintanushy:

- Býgingi tanda bizde týrli diny sektalar qap­tap ketti. Sondyqtan diny birlestikterding aya­ghyna túsau salatyn zandy qataytuymyz kerek. Jәne «din­di memleketten bólek» de­gen qate pikirdi toqtatatyn kez jetti. Óitkeni ba­qy­lausyz týrli diny aghymdardyng kóbeyip ketui memleket tútastyghyna qauip tóndi­ru­de.

Ashat BEKENOV, Mәjilis deputaty:

- Mening negizgi deputattyq saua­lym uah­h­abist jastardyng kóbenginen tuyn­dap edi. Býginde kóptegen mektep oqushy­lary men kolledj, JOO-nyng stu­dentteri atal­mysh dinning eteginen ústau­da. Uahhabizm - syrt­tan qar­jylandyrylatyn, últ qauip­siz­digine qa­uip tóndiretin aghym. Olar jas­tar­dyng albyrt shaghyn óz maq­satta­ry­na tiyim­di pay­dalanyp, sondarynan ertu­de. As­tana, Al­maty, Qaraghandy sekil­di iri qa­la­larda búl úiymnyng oshaq­tary bar. Bilim jәne ghylym miy­­niys­tr­ligi, qúqyq qorghau oryn­dary bo­lyp, osynau aghymnyng aldyn alugha kýsh sa­luy qajet. Óitkeni olar dinning atyn ja­my­lyp, jastardyng sana-sezi­min ulau­da. Son­dyqtan memleket ta­ra­p­ynan ar­nayy bagh­darlama qúryp, jastardyng ózge ­dinning shyr­mauynda ketpesi ýshin aldyn alu jú­mystaryn atqaruymyz kerek. Áyt­pe­se bú­dan últ qauipsizdigine ýlken qater tónude.

«Alash ainasy» gazeti